ΤΟ ΒΗΜΑ - Ανοχές και αντιφάσεις - γνώμες

ΤΟ ΒΗΜΑ - Ανοχές και αντιφάσεις - γνώμες

ΤΟ ΒΗΜΑ - Περί κράτους τινά - γνώμες

ΤΟ ΒΗΜΑ - Περί κράτους τινά - γνώμες

Bertolt Brecht - Πέντε δυσκολίες για να γράψει κανείς την αλήθεια

Κι η τέχνη πρέπει, σ. αυτούς τους καιρούς των αποφάσεων ν. αποφασίσει. Μπορεί να κάνει

τον εαυτό της όργανο µιας µικρής µερίδας ορισµένων που παίζουν τις θεότητες της µοίρας για

τους πολλούς και που απαιτούν µια πίστη που πρέπει πρώτ. απ. όλα να είναι τυφλή, και µπορεί

να σταθεί στο πλευρό των πολλών και να βάλει τη µοίρα τους στα δικά τους χέρια. Μπορεί να

παραδώσει τον άνθρωπο στις συγχύσεις, τις αυταπάτες και τα θαύµατα, και µπορεί να παραδώ-

σει τον κόσµο στον άνθρωπο. Μπορεί να µεγαλώσει την αµάθεια και µπορεί να µεγαλώσει τη

γνώση. Μπορεί να κάνει έκκληση στις δυνάµεις που αποδείχνουν τη δύναµη τους καταστρέφο-

ντας, και στις δυνάµεις που αποδείχνουν τη δύναµη τους Βοηθώντας.

ΠΕΝΤΕ ΔΥΣΚΟΛΙΕΣ ΓΙΑ ΝΑ ΓΡΑΨΕΙ ΚΑΝΕΙΣ ΤΗΝ ΑΛΗΘΕΙΑ

Όποιος σήµερα θέλει να πολεµήσει την ψευτιά και την αµάθεια και να γράφει την αλήθεια έχει ξε-

περάσει το λιγότερο πέντε δυσκολίες. Πρέπει να έχει το θ ά ρ ρ ο ς να γράφει την αλήθεια παρόλο

που παντού την καταπνίγουν· την ε ξ υ π ν ά δ α να την αναγνωρίσει παρόλο που τη σκεπάζουν πα-

ντού· την τ έ χ ν η να την κάνει ευκολοµεταχείριστη σαν όπλο την κρίση να διαλέξει εκείνους που στα

χέρια τους η αλήθεια θ. αποχτήσει δύναµη· την π ο ν η ρ ι ά να τη διαδώσει ανάµεσα τους. Αυτές οι

δυσκολίες είναι µεγάλες για κείνους που γράφουν κάτω απ. το φασισµό, υπάρχουν όµως και γι. αυ-

τούς που τους κυνήγησαν ή που έφυγαν ακόµα και για όσους γράφουν στις χώρες της αστικής ελευθε-

ρίας.

Α: Το θάρρος να γράψει κανείς την αλήθεια

Φαίνεται αυτονόητο πως αυτός που γράφει πρέπει να γράφει την αλήθεια, µε την έννοια δηλαδή

πως δεν πρέπει να την καταπνίγει ή να την αποσιωπά και πως δεν πρέπει να γράφει τίποτα που δεν εί-

ναι αληθινό. Δεν πρέπει να σκύβει στους ισχυρούς, δεν πρέπει να εξαπατά τους αδύναµους. Είναι φυ-

σικά πολύ δύσκολο να µη σκύβεις στους ισχυρούς, και είναι πολύ κερδοφόρο να εξαπατάς τους α-

δύναµους. Το να µην αρέσεις στους πλούσιους σηµαίνει να παραιτείσαι απ. τον πλούτο. Το να παραι-

τείσαι από την πληρωµή για καµωµένη δουλειά πάει να πει, σε ορισµένες συνθήκες, να θυσιάζεις τη

δουλειά, και το ν. αποδιώχνεις τη φήµη ανάµεσα στους ισχυρούς σηµαίνει συχνά ν. αποδιώχνεις κάθε

φήµη. Όλα αυτά απαιτούν θάρρος. Οι καιροί της πιο σκληρής καταπίεσης είναι τις πιο πολλές φορές

καιροί όπου γίνεται πολύς λόγος για µεγάλα και υψηλά πράγµατα. Χρειάζεται θάρρος για να µιλάς σε

τέτοιους καιρούς για πράγµατα τόσο χαµηλά και τόσο φτηνά, όπως το φαγητό και το σπίτι του εργα-

ζόµενου, µέσα σε µια βοή από ξεφωνητά ότι το βασικό είναι το πνεύµα της θυσίας. Όταν φορτώνουν

τους αγρότες µε τιµές, χρειάζεται θάρρος να µιλάς για µηχανήµατα και φτηνές ζωοτροφές που θα ευ-

κόλυναν την τιµηµένη δουλειά. Όταν απ. όλους τους ραδιοσταθµούς ουρλιάζουν πως ο άνθρωπος χω-

ρίς γνώση και µάθηση είναι καλύτερος από το µορφωµένο, θέλει τότε θάρρος να ρωτήσεις: καλύτερος

για ποιόν; Όταν γίνεται λόγος για τέλειες και ατελείς φυλές, χρειάζεται θάρρος να ρωτήσεις αν ή πείνα

κι η αµάθεια κι ο πόλεµος δεν φέρνουν βαριές παραµορφώσεις. Και ξανά, θέλει θάρρος να πει κανείς

την αλήθεια για τον εαυτό του, το νικηµένο. Πολλοί καταδιωγµένοι χάνουν την ικανότητα να βλέπουν

τα λάθη τους. Η καταδίωξη τους φαίνεται η πιο µεγάλη αδικία. Αφού οι διώχτες που τους καταδιώ-

κουν είναι οι κακοί· εκείνοι, οι καλοί, διώκονται για την αρετή τους. Αυτή όµως ή αρετή χτυπήθηκε,

νικήθηκε κι εµποδίστηκε. Ήταν άρα µια αδύναµη αρετή, µια κακή, ανεπίτρεπτη, απαράδεχτη αρετή.

Γιατί δε µπορεί ποτέ να παραδεχτούµε στην αρετή την αδυναµία της, όπως στη βροχή την υγράδα της.

Τ ο ν α π ε ι ς π ω ς ο ι κ α λ ο ί δ ε ν ν ι κ ή θ η κ α ν γ ι α τ ί ή τ α ν κ α λ ο ί π α ρ ά

γ ι α τ ί ή τ α ν α ν ή µ π ο ρ ο ι , α υ τ ό χ ρ ε ι ά ζ ε τ α ι θ ά ρ ρ ο ς . Φυσικά η αλήθεια πρέπει

να γράφεται µέσα στον αγώνα µε ψευτιά, και δεν πρέπει να .ναι κάτι το γενικό, το απρόσιτο και πολυ-

σήµαντο. Γιατί απ. αυτήν ακριβώς τη γενική, απρόσιτη στόφα, είναι καµωµένη η ψευτιά. Όταν λένε

για κάποιον πως είπε την αλήθεια, πάει να πει πως µερικοί ή πολλοί ή κάποιος είπαν κάτι άλλο, κά-

ποιο ψέµα ή κάποια γενικότητα. Α υ τ ό ς όµως είπε την αλήθεια, κάτι το πραχτικό. το πραγµατικό, το

αναντίρρητο, αυτό ακριβώς που έπρεπε να πει.

Δε χρειάζεται πολύ θάρρος για να παραπονεθεί κανείς για την κακία του κόσµου γενικά και για το

θρίαµβο της ωµότητας και για ν. απειλεί µε το θρίαµβο του πνεύµατος από ένα µέρος του κόσµου ό-

που του επιτρέπουν ακόµα να το κάνει αυτό. Ορθώνονται τότε πολλοί σα να .ταν κανόνια στραµµένα

ενάντια τους, ενώ τους κοιτάζουν µονάχα. µονόκλ. Ξεφωνίζουν τις γενικές τους απαιτήσεις σ. ένα κό-

σµο που αγαπά τους ακίνδυνους ανθρώπους. Απαιτούν µια καθολική δικαιοσύνη για την οποία δε

δούλεψαν ούτε στο ελάχιστο και µια γενική ελευθερία. Απαιτούν ένα κοµµάτι απ. τη λεία που έχει

τάχα κιόλας µοιραστεί από καιρό µαζί τους. Αλήθεια νοµίζουν πως είναι µονάχα αυτό που ακούγεται

όµορφα. Κι όταν ή αλήθεια είναι κάτι µε αριθµούς, κάτι το ξερό και χειροπιαστό, κάτι που για να το

.βρεις θέλει κόπο και µελέτη, αυτά για κείνους δεν είναι αλήθεια, δεν τους εκστασιάζει. Αυτοί έχουν

το εξωτερικό παρουσιαστικό µονάχα των ανθρώπων που λένε την αλήθεια. Το τραγικό µ. αυτούς εί-

ναι: Δ ε ν ξ έ ρ ο υ ν π ο ι α ε ί ν α ι ή α λ ή θ ε ι α .

Β: Η εξυπνάδα να αναγνωρίσει κανείς την αλήθεια

Μια κι είναι δύσκολο να γράψει κανείς την αλήθεια. αφού την καταπνίγουν παντού, στους πιο πολ-

λούς φαίνεται ζήτηµα πεποιθήσεων µονάχα το αν θα γραφτεί ή όχι. Πιστεύουν πως το µόνο που χρειά-

ζεται είναι το κουράγιο. Ξεχνούν τη δεύτερη δυσκολία το ν α β ρ ε θ ε ί η αλήθεια. Γιατί µε κανένα

τρόπο δεν είναι εύκολο να τη βρει κανείς. Πρώτα - πρώτα είναι κιόλας δύσκολο να βρει κανείς π ο ι α

αλήθεια αξίζει να ειπωθεί.

Για παράδειγµα τώρα, µπρος σ. όλα τα µάτια, τα µεγάλα πολιτισµένα κράτη βουλιάζουν το ένα µε-

τά το άλλο στην πιο τροµερή βαρβαρότητα. Κι ακόµα, είναι γνωστό πως ο εσωτερικός πόλεµος, που

γίνεται µε τα πιο τροµαχτικά µέσα, µπορεί από ώρα σε ώρα να µετατραπεί σε εξωτερικό, που µπορεί

θαυµάσια να κάνει τον πλανήτη µας ένα γιγάντιο σωρό συντρίµµια. Αυτό είναι χωρίς αµφιβολία µια.

αλήθεια, υπάρχουν όµως φυσικά κι άλλες αλήθειες. Για παράδειγµα, δεν είναι ψέµα το ότι οι καρέκλες

έχουν πάτο και το ότι ή βροχή πέφτει από πάνω προς τα κάτω. Πολλοί γράφουν τέτοιου είδους αλή-

θειες. Μοιάζουν µε ζωγράφους που φιλοτεχνούν µε νεαρές φύσεις τους τοίχους καραβιών που βουλιά-

ζουν. Η πρώτη µας δυσκολία δεν υπάρχει γι. αυτούς, κι έχουν παρόλα αυτά τη συνείδηση τους ήσυχη.

Ανεπηρέαστοι από τους ισχυρούς, χωρίς όµως και να τους επηρεάζουν κι οι φωνές των κατατρεγµέ-

νων, ζωγραφίζουν τα τοπία τους. Το παράλογο στον τρόπο που ενεργούν τους δηµιουργεί ένα «βαθύ»

πεσσιµισµό, που τον πουλάνε σε καλή τιµή και που θα .πρεπε στην πραγµατικότητα να τον έχουν οι

υπόλοιποι, που βλέπουν τέτοιους καλλιτέχνες και τέτοια ξεπουλήµατα. Και δεν είναι εύκολο ούτε καν

να διακρίνεις πως οι αλήθειες τους µοιάζουν µ. αυτές για τις καρέκλες ή τη βροχή· τις πιο πολλές φο-

ρές δείχνουν ολότελα διαφορετικές, δείχνουν γι. αλήθειες πάνω σε σηµαντικά θέµατα. Γιατί ή ουσία

της καλλιτεχνικής διαµόρφωσης βρίσκεται ακριβώς στο ότι δίνει σηµασία σ. αυτό που διαµορφώνει.

Χρειάζεται προσεχτική παρατήρηση για να διακρίνει κανείς πως το µόνο που λένε είναι: «Μια κα-

ρέκλα είναι µια καρέκλα», και: «Κανείς δε µπορεί να εµποδίσει τη βροχή να πέφτει προς τα κάτω».

Αυτοί οι άνθρωποι δεν καταφέρνουν να βρουν την αλήθεια που αξίζει να γραφτεί. Άλλοι πάλι

πραγµατικά καταπιάνονται µε τα πιο ζωντανά προβλήµατα, δεν τρέµουν ούτε τους καταπιεστές ούτε

τη φτώχεια και παρόλα αυτά δε µπορούν να δρουν την αλήθεια. Σ. αυτούς λείπουν οι γνώσεις. Είναι

γεµάτοι από παλιές προλήψεις, από φηµισµένες συχνά καλοδιατυπωµένες αρχαίες προκαταλήψεις. Ο

κόσµος είναι πολύ περίπλοκος γι. αυτούς· δεν ξέρουν τα γεγονότα και δε διακρίνουν τους συσχετι-

σµούς. Εκτός απ. τις πεποιθήσεις χρειάζονται και γνώσεις, που βρίσκονται, και µέθοδες, που µαθαίνο-

νται. Για όλους όσους γράφουν σ. αυτούς τους καιρούς των περιπλοκών και των µεγάλων αλλαγών

χρειάζεται γνώση της µατεριαλιστικής διαλεκτικής, της οικονοµίας και της ιστορίας. Μπορεί να την

αποχτήσει κανείς απ. τα βιβλία ή µε ζωντανή διδασκαλία, φτάνει, να µη λείπει ή απαραίτητη επιµέ-

λεια. Μπορεί κανείς ν. ανακαλύψει πολλές αλήθειες µε πιο απλό τρόπο, αποσπάσµατα δηλ. της αλή-

θειας ή δεδοµένα που οδηγούν στην εύρεσή της. Αν θέλει κανείς να ερευνήσει, θα πρέπει να χρησιµο-

ποιεί µια µέθοδο - µπορεί όµως κανείς να βρει κάτι και χωρίς µέθοδο, και χωρίς ακόµα να ψάξει. Ό-

µως µε τέτοιο τυχαίο τρόπο δεν πετυχαίνει κανείς σχεδόν ποτέ µια τέτοια παρουσίαση της αλήθειας

που να λέει στους ανθρώπους τι πρέπει να κάνουν. Αυτοί που µονάχα καταγράφουν µικρογεγονότα

δεν είναι σε θέση να κάνουν τούτο τον κόσµο κατανοητό στους άλλους. Κι. όµως αυτός, και κανένας

άλλος είναι ο σκοπός της αλήθειας. Αυτοί οι άνθρωποι δεν εκπληρώνουν το καθήκον να γράφουν την

αλήθεια.

Όταν είναι κανείς πρόθυµος να γράψει την αλήθεια και ταυτόχρονα ικανός να την αναγνωρίσει, µέ-

νουν ακόµα τρεις δυσκολίες.

Γ: Η τέχνη να κάνει κανείς την αλήθεια ευκολοµεταχείριστη σαν όπλο

Η αλήθεια πρέπει να λέγεται για χάρη των πραχτικών της συνεπειών. Σαν παράδειγµα αλήθειας µε

καµιά, ή µε καµία σωστή πραχτική συνέπεια µπορεί να µας χρησιµέψει ή πλατιά διαδεδοµένη άποψη

πως σε ορισµένες χώρες επικρατούν άσχηµες συνθήκες που αίτια τους έχουν τη βαρβαρότητα. Σύµ-

φωνα µ. αυτή την άποψη ο φασισµός είναι ένα κύµα βαρβαρότητας που ξέσπασε σε µερικές χώρες

µ ε τ η δ ύ ν α µ η σ τ ο ι χ ε ί ο υ τ η ς Φ ύ σ η ς .

Σύµφωνα µ. αυτή την άποψη ο φασισµός είναι µια καινούργια, τρίτη δύναµη που στέκεται δίπλα

στον καπιταλισµό και το σοσιαλισµό (και πάνω απ. αυτούς)· όχι µονάχα το σοσιαλιστικό κίνηµα, αλ-

λά κι ο καπιταλισµός θα µπορούσε, και µετά τη γένεση του κινήµατος αυτού να συνεχίσει να υπάρχει

και χωρίς το φασισµό.

Η παραπάνω άποψη είναι βέβαια φασιστική, αποτελεί υποχώρηση µπροστά στο φασισµό. Ο φασι-

σµός είναι µια ιστορική φάση όπου µπήκε τώρα ο καπιταλισµός, κι έτσι είναι κάτι το καινούργιο και

παλιό µαζί. Ο καπιταλισµός στις φασιστικές χώρες υπάρχει πια µονάχα σαν φασισµός κι ο φ α σ ι -

σ µ ό ς δ ε µ π ο ρ ε ί ν α π ο λ ε µ η θ ε ί π α ρ ά σ α ν κ α π ι τ α λ ι σ µ ό ς σ τ η ν π ι ο

ω µ ή κ α ι κ α τ α π ι ε σ τ ι κ ή τ ο υ µ ο ρ φ ή , σ α ν ο π ι ο θ ρ α σ ύ ς κ ι ο π ι ο δ ό -

λ ι ο ς κ α π ι τ α λ ι σ µ ό ς .

Πως λοιπόν τώρα να πει κάποιος αντίπαλος του φασισµού την αλήθεια για το φασισµό όταν δε θέ-

λει να πει τίποτα για τον καπιταλισµό, που τον προκαλεί; Πως να .χει η αλήθεια αυτή πραχτική σηµα-

σία;

Αυτοί που είναι αντίπαλοι του φασισµού χωρίς να .ναι αντίπαλοι του καπιταλισµού, αυτοί που πα-

ραπονιόνται για τη βαρβαρότητα που αίτια τάχα έχει τη βαρβαρότητα την ίδια, µοιάζουν µ. ανθρώ-

πους που θέλουν το µερτικό τους απ. τ. αρνί χωρίς όµως να σφαχτεί το αρνί. Θέλουν να φάνε το κρέ-

ας, να µη δουν όµως τα αίµατα. Αυτοί θα ικανοποιηθούν αν ο χασάπης πλύνει τα χέρια του προτού

φέρει το κρέας στο τραπέζι. Δεν είναι κατά των σχέσεων ιδιοκτησίας, που προκαλούν τη βαρβαρότη-

τα, παρά µονάχα κατά της βαρβαρότητας, υψώνουν τη φωνή εναντίον της, κι αυτό το κάνουν από χώ-

ρες όπου κυριαρχούν οι ίδιες σχέσεις ιδιοκτησίας, όπου όµως οι χασάπηδες πλένουν ακόµα τα χέρια

τους προ-τού φέρουν το κρέας στο τραπέζι.

Οι φωνακλάδικες διαµαρτυρίες κατά των βαρβαρικών µέτρων µπορεί να .ναι αποτελεσµατικές για

λίγο καιρό, όσο δηλαδή οι ακροατές τους πιστεύουν πως στη δικιά τους χώρα δε θα .ταν ποτέ δυνατό

να παρθούν τέτοια µέτρα. Ορισµένες χώρες είναι σε θέση να κρατήσουν τις σχέσεις ιδιοκτησίας τους

µε λιγότερο βίαια για την ώρα µέσα απ. ότι άλλες. Εκεί ή δηµοκρατία προσφέρει ακόµα τις υπηρεσίες

για τις οποίες άλλες χώρες αναγκάζονται να καταφύγουν στη βία, δηλαδή την εξασφάλιση της ιδιο-

κτησίας στα µέσα παραγωγής. Το µονοπώλιο στα εργοστάσια, στα ορυχεία, στα τσιφλίκια δηµιουργεί

πάντα βάρβαρες καταστάσεις· σ. αυτές τις χώρες είναι όµως λιγότερο ορατές. Η βαρβαρότητα γίνεται

ορατή απ. τη στιγµή που το µονοπώλιο δε µπορεί πια να προστατευτεί παρά µονάχα µε την ανοιχτή

βία.

Μερικές χώρες, που δεν το .χουν ακόµα αναγκαίο να παρατήσουν για χάρη των βάρβαρων µονο-

πωλίων ακόµα και τις τυπικές εγγυήσεις του κράτους δικαίου όπως και απολαύσεις σαν την τέχνη, τη

φιλοσοφία, τη λογοτεχνία, ακούνε µε ιδιαίτερη ευχαρίστηση τους φιλοξενούµενους τους να κατηγο-

ρούν την πατρίδα τους για την εγκατάλειψη τέτοιων αγαθών, µια κι ελπίζουν έτσι να βρουν πλεονε-

κτήµατα για τους πολέµους που περιµένουν. Να πει κανείς πως την αλήθεια τάχα τη βρήκαν όσοι φω-

νάζουν λόγου χάρη: λυσσασµένο αγώνα κατά της Γερµανίας, «γιατί αυτή είναι τώρα ή αληθινή πατρί-

δα του κάκου, το παράρτηµα της κόλασης, το κατάλυµα του Αντίχριστου»; Μάλλον θα πρέπει να

πούµε πως πρόκειται για ανόητους, ανήξερους και βλαβερούς ανθρώπους. Γιατί απ. αυτές τις φλυαρί-

ες συµπέρασµα βγαίνει πως αυτή ή χώρα πρέπει να σβήσει απ. το χάρτη. Ολόκληρη, µ. όλους της

τους ανθρώπους - τα αέρια δεν ξεδιαλέγουν τους υπαίτιους όταν σκοτώνουν.

Ό επιπόλαιος άνθρωπος που δεν ξέρει την αλήθεια εκφράζεται µε γενικότητες, παχιά λόγια κι αο-

ριστίες. Φλυαρεί για «τους» Γερµανούς, κλαψουρίζει για «το» κακό, κι εκείνος που τον ακούει, στην

καλύτερη περίπτωση, δεν ξέρει τι πρέπει να κάνει. Ν. αποφασίσει να πάψει να είναι Γερµανός; Θα

εξαφανιστεί η κόλαση αν εκείνος είναι καλός; Κι οι κουβέντες για τη βαρβαρότητα που αιτία έχει τά-

χα τη βαρβαρότητα, τέτοιας λογής είναι. Λένε πως αιτία της βαρβαρότητας είναι ή βαρβαρότητα, κι η

βαρβαρότητα πολεµιέται µε την εξηµέρωση των ηθών, που τη φέρνει ή µόρφωση. Όλ. αυτά είναι γε-

νικολογίες πέρα για πέρα, διατυπώσεις καµωµένες όχι για χάρη των πραχτικών συνεπειών, όπως θα

.πρεπε· κατά βάθος είναι λόγια που δεν απευθύνονται σε κανέναν.

Τέτοιες αναλύσεις δείχνουν µόνο λίγους κρίκους απ. όλη την αλυσίδα των αίτιων και παρασταί-

νουν τις κινητήριες δυνάµεις σαν τάχα ακατανίκητες. Τέτοιες αναλύσεις είναι όλο σκοτάδι, σκοτάδι

που κρύβει τις δυνάµεις εκείνες που ετοιµάζουν την καταστροφή. Λιγάκι φως, και να που προβάλουν

άνθρωποι σαν αίτιοι των καταστροφών! Γιατί ζούµε σε µια εποχή όπου το µέλλον του ανθρώπου είναι

ο άνθρωπος.

Ό φασισµός δεν είναι καµία φυσική καταστροφή που εξήγηση της να έχει τη «φύση» του ανθρώ-

που. Αλλά και στις φυσικές ακόµα καταστροφές υπάρχουν τρόποι παρουσίασης αντάξιοι του ανθρώ-

που· είναι αυτοί που κάνουν έκκληση στην αγωνιστική του δύναµη.

Μετά από ένα µεγάλο σεισµό που κατάστρεψε τη Γιοκοχάµα, έβλεπε κανείς σε πολλά αµερικάνικα

περιοδικά φωτογραφίες εκτάσεων µε ερείπια. Από κάτω έγραφε: «Steel stood» (το ατσάλι κράτησε).

Και πραγµατικά, αυτός που στην πρώτη µατιά είχε δει µονάχα συντρίµµια, έβλεπε τώρα, µε οξυµένη

την προσοχή απ. αυτά τα λόγια, πως µερικά µεγάλα κτίρια είχαν σταθεί. Απ. όλες τις περιγραφές ενός

σεισµού, ασύγκριτα οι πιο σηµαντικές είναι των µηχανικών, που υπολογίζουν τους κραδασµούς του

εδάφους, τις ωθήσεις, τη θερµότητα που αναπτύσσεται και τα παρόµοια, και που οδηγούν µ. αυτό τον

τρόπο σε κατασκευές που αντιστέκονται στο σεισµό. Όποιος θέλει να περιγράψει το φασισµό και τον

πόλεµο, τις µεγάλες καταστροφές που δεν είναι φυσικές καταστροφές πρέπει να πει µια πραχτική αλή-

θεια. Πρέπει να δείξει πως πρόκειται για καταστροφές, που τις ετοιµάζουν ενάντια στις τεράστιες αν-

θρώπινες µάζες των εργαζοµένων χωρίς δικά τους µέσα παραγωγής, οι ιδιοκτήτες ακριβώς αυτών των

µέσων παραγωγής.

Αν θέλει κανείς να γράψει µ. επιτυχία την αλήθεια για τις κακές συνθήκες πρέπει να τη γράψει έτσι

που να διακρίνονται οι, όχι αναπόφευκτες, αιτίες τους. Μιας και φάνουν τα - όχι αναπόφευκτα - αίτια,

µπορούν πια να πολεµηθούν οι κακές συνθήκες.

Δ: Η κρίση να διαλέγει κανείς εκείνους που στα χέρια τους η αλήθεια

θ. αποχτήσει δύναµη.

Οι συνήθειες του εµπορίου του γραφτού λόγου, της αγοράς των περιγραφών και των απόψεων, συ-

νήθειες µε ηλικία αιώνων, αφαιρούσαν από το συγγραφέα κάθε έγνοια για. το γραφτό του. Έδιναν δη-

λαδή στο συγγραφέα την εντύπωση πως ο εκδότης που τ. αγοράζει, ο µεσάζοντας,, διάδινε τάχα τα

γραφτά του σ. όλο τον κόσµο. Σκεφτόταν: εγώ µιλάω, κι όσοι θέλουν να µ. ακούσουν µε ακούνε.

Στην πραγµατικότητα, µιλούσε - κι όσοι είχαν να πληρώσουν, τον άκουγαν. Τα λόγια του δεν τ. άκου-

γαν όλοι, κι αυτοί που άκουγαν δεν ήθελαν να τ. ακούσουν όλα. Πάνω σ. αυτό έχουν ειπωθεί πολλά

και πάλι - όχι αρκετά. Εδώ θέλω µονάχα να τονίσω πως το «γράφω σε κάποιον» έγινε «γράφω». Την

αλήθεια όµως δε µπορεί κανείς να τη «γράψει» πρέπει να τη γράψει σ ε κ ά π ο ι ο ν , που να .χει

κάτι να την κάνει. Η γνώση της αλήθειας είναι µια διαδικασία κοινή σ. αυτούς που γράφουν κι αυτούς

που διαβάζουν. Για να γράψει κανείς σωστά πράγµατα πρέπει να ξέρει ν. ακούει και πρέπει ν. ακούει

σωστά πράγµατα. Η αλήθεια πρέπει να λέγεται µε περίσκεψη και ν. ακούγεται µε περίσκεψη. Και για

µας που γράφουµε έχει σηµασία σε ποιον τη λέµε και ποιος µας τη λέει.

Την αλήθεια για τις κακές συνθήκες πρέπει να τη λέµε σ. εκείνους που τις αντιµετωπίζουν στη χει-

ρότερη τους όψη κι απ. αυτούς πρέπει να τις πληροφορούµαστε. Δεν πρέπει να µιλάει κανείς µονάχα

σ. ανθρώπους ορισµένων πεποιθήσεων, παρά σ. εκείνους που θα τους ταίριαζαν αυτές οι πεποιθήσεις

εξαιτίας της κατάστασης τους. Κι οι ακροατές σας αλλάζουν αδιάκοπα! Ακόµα κι οι δήµιοι µπορούν

ν. ακούσουν, όταν κοπούν οι πληρωµές για το κρέµασµα ή όταν ο κίνδυνος µεγαλώσει πολύ. Οι αγρό-

τες της Βαυαρίας ήταν αντίπαλοι κάθε ανατροπής· όταν τέλειωσε όµως ο πόλεµος κι όταν οι γιοι τους

γύριζαν σπίτι και δεν έβρισκαν πια τόπο στα χωράφια, τότε µπορούσε κανείς να τους κερδίσει για την

επανάσταση.

Γι. αυτούς που γράφουν έχει σηµασία να πετύχουν το σωστό τόνο της αλήθειας. Τις πιο πολλές

φορές ακούει κανείς ένα πολύ µαλακό, πονεµένο τόνο, φωνή ανθρώπων που δε µπορούν να βλάψουν

ούτε µύγα. Όποιος ακούει αυτόν τον τόνο και ζει µέσα στην εξαθλίωση βουλιάζει ακόµα βαθύτερα

µέσα σ. αυτήν. Έτσι µιλάνε οι άνθρωποι που δεν είναι ίσως εχθροί, ποτέ όµως και συναγωνιστές. Η

αλήθεια είναι κάτι το µαχητικό, πολεµάει όχι άπλα και µόνο την ψευτιά, άλλα και ορισµένους ανθρώ-

πους, που τη διαδίνουν.

Ε: Η πονηριά να διαδίδει κανείς σε πολλούς την αλήθεια

Πολλοί, όντας περήφανοι που έχουν το θάρρος να λεν την αλήθεια, ευτυχισµένοι που τη βρήκαν,

κουρασµένοι ίσως απ’ τη δουλειά που χρειάζεται για να γίνει ευκολοµεταχείριστη, µες στην ανυπόµο-

νη αναµονή της παρέµβασης εκείνων που τα δικά τους συµφέροντα υπερασπίζονται, δεν νοµίζουν α-

παραίτητο να χρησιµοποιήσουν τώρα πονηριά για τη διάδοση της αλήθειας. Έτσι, πολλές φορές, η

δουλειά τους χάνει κάθε αποτέλεσµα. Σ. όλες τις εποχές, όταν η αλήθεια καταπνίγονταν και κρύβο-

νταν, χρησιµοποιούσαν πονηριά για τη διάδοση της. Ο Κοµφούκιος παραχάραξε ένα παλιό, πατριωτι-

κό ιστορικό χρονικό. Άλλαξε µονάχα ορισµένες λέξεις. Εκεί που έλεγε: «Ο κυρίαρχος της Κουν έβαλε

να θανατώσουν το φιλόσοφο Βαν γιατί είχε πει αυτό κι εκείνο», ο Κοµφούκιος έβαλε αντί «θανατώ-

σουν» - «δολοφονήσουν». Εκεί που έλεγε, ο τύραννος τάδε σκοτώθηκε σε µια απόπειρα εναντίον του,

ο Κοµφούκιος έβαζε «εκτελέστηκε». Έτσι άνοιξε ο Κοµφούκιος το δρόµο για µια καινούργια εκτίµη-

ση της Ιστορίας.

Όποιος στις µέρες µας λέει « π λ η θ υ σ µ ό ς » α ν τ ί γ ι α « λ α ό ς » κ α ι « γ α ι ο ϊ δ ι ο -

χ τ η σ ί α » α ν τ ί γ ι α « γ ή » , σταµάτησε κιόλας να υποστηρίζει πολλά απ’ τα ψέµατα. Βγάζει

απ. τις λέξεις το σάπιο τους µυστικισµό. Η λέξη «λαός» υπονοεί µια κάποια ενότητα και κοινά συµ-

φέροντα, και θα .πρεπε εποµένως να λέγεται µονάχα όπου πρόκειται για πολλούς λαούς, µια και µο-

νάχα εκεί, το πολύ -πολύ, µπορεί κανείς να φανταστεί κοινά συµφέροντα. Ο πληθυσµός µιας χώρας

έχει ποικίλα και µάλιστα αλληλοσυγκρουόµενα συµφέροντα, κι αυτό είναι µια αλήθεια που την κατα-

πνίγουν. Όµοια, όποιος λέει «γη», και δίνει χαρά στην όσφρηση και στα µάτια µιλώντας για τη µυρω-

διά της και για το χρώµα, αυτός υποστηρίζει τα ψέµατα των εξουσιαστών· γιατί το πρόβληµα δεν είναι

η καρπεράδα της γης, ούτε ή αγάπη του ανθρώπου για τη γη, ούτε ή εργατικότητα του, παρά βασικά η

τιµή του σταριού κι η αξία της δουλείας. Εκείνοι που βγάζουν τα κέρδη από τη γη δεν είναι αυτοί που

βγάζουν το στάρι, κι η µυρωδιά που .χει το χώµα είναι άγνωστη στα χρηµατιστήρια. Αυτά έχουν άλ-

λες µυρωδιές. Αντίθετα, η λέξη γαιοϊδιοχτησία είναι ή σωστή· µ. αυτή δε µπορεί κανείς να κοροϊδέψει

τους άλλους τόσο εύκολα. Για τη λέξη «πειθαρχία» θα .πρεπε κανείς, όπου κυριαρχεί ή καταπίεση, να

διαλέξει τη λέξη « υ π α κ ο ή » , γιατί ή πειθαρχία µπορεί να υπάρχει και χωρίς τύραννο, κι έτσι έχει

πάνω της κάτι το πιο ευγενικό απ. ό,τι η υπακοή. Και πιο καλή από τη λέξη « τ ι µ ή » είναι το

:« α ν θ ρ ώ π ι ν η α ξ ι ο π ρ έ π ε ι α » . Μ. αυτή τη λέξη το άτοµο δεν εξαφανίζεται τόσο εύκολα.

Ξέρουµε δα τι σκυλολόι αγωνίζεται για να καταφέρει να «υπερασπίσει την τιµή» ενός λαού! Και πόσο

σπάταλα µοιράζουν οι χορτάτοι τιµές σ. αυτούς που τους χορταίνουν, πεινώντας οι ίδιοι. Η πονηριά

του Κοµφούκιου µπορεί και σήµερα να χρησιµοποιηθεί. Ο Κοµφούκιος έβαζε στη θέση των αδικαιο-

λόγητων κρίσεων πάνω σε εθνικά περιστατικά τις σωστές κρίσεις. Ο άγγλος Τόµας Μουρ περιέγραψε

στην «Ουτοπία» του µια χώρα όπου επικρατούσαν δίκαιες συνθήκες - ήταν µια χώρα πολύ διαφορετι-

κή απ. τη χώρα που ζούσε, της έµοιαζε όµως πολύ, εκτός απ. το καθεστώς!

Ό Λένιν, κάτω απ’ την απειλή της τσαρικής αστυνοµίας, ήθελε να περιγράψει την εκµετάλλευση

και την καταπίεση του νησιού Σαχαλίνη από τη ρωσική µπουρζουαζία. Έβαλε Ιαπωνία αντί Ρωσία και

Κορέα αντί για Σαχαλίνη. Οι µέθοδες της γιαπωνέζικης µπουρζουαζίας θύµιζαν σ. όλους τους ανα-

γνώστες τις µέθοδες της ρώσικης στη Σαχαλίνη, αλλά ή µπροσούρα δεν απαγορεύτηκε, µια κι ή Ιαπω-

νία ήταν εχθρός της Ρωσίας.

Πολλά που δε µπορούν να ειπωθούν στη Γερµανία για τη Γερµανία µπορούν να ειπωθούν για την

Αυστρία.

Υπάρχουν πολλές πονηριές για να ξεγελάσει κανείς το καχύποπτο κράτος.

Ό Βολτέρος πολέµησε την πίστη στα θαύµατα που καλλιεργούσε η Εκκλησία µ. ένα λαµπρό ποίη-

µα για την παρθένα της Ορλεάνης. Περιέγραψε τα θαύµατα που θα .πρεπε σίγουρα να .χαν συµβεί για

να µείνει η Ιωάννα παρθένα σ. ένα στρατό, σε µιαν Αυλή και ανάµεσα σε καλόγερους.

Με την κοµψότητα του ύφους του και µε το να περιγράφει ερωτικές περιπέτειες απ. τη γεµάτη πο-

λυτέλεια ζωή των κυρίαρχων τάξεων τις παράσυρε να αποµονώσουν µια θρησκεία που τους έδινε τα

µέσα γι. αυτή τη χαλαρή ζωή. Και µάλιστα, δηµιούργησε έτσι τη δυνατότητα να φτάσουν τα έργα του,

από παράνοµους δρόµους, σ. εκείνους που απευθύνονταν. Οι Ισχυροί από τους αναγνώστες του προ-

ωθούσαν η ανέχονταν τη διάδοση. Αποµόνωναν έτσι την αστυνοµία, που τους υπεράσπιζε τις απο-

λαύσεις. Κι ο µεγάλος Λουκρήτιος τόνιζε ρητά πως για τη διάδοση του επικούρειου αθεϊσµού πολλά

περιµένει από την όµορφα των στίχων του.

Πραγµατικά, το υψηλό λογοτεχνικό επίπεδο µπορεί να χρησιµέψει σαν ασπίδα για ένα κείµενο. Συ-

χνά όµως ξυπνάει και τις υποψίες. Τότε µπορεί κανείς να το χαµηλώσει επίτηδες. Αυτό γίνεται, για

παράδειγµα, όταν κανείς µε την περιφρονηµένη µορφή του αστυνοµικού µυθιστορήµατος µπάζει λα-

θραία, σε ανύποπτα µέρη, περιγραφές κοινωνικών συνθηκών. Τέτοιες περιγραφές θα δικαίωναν, το

δίχως άλλο, ένα αστυνοµικό µυθιστόρηµα. Ο µεγάλος Σαίξπηρ χαµήλωσε το λογοτεχνικό επίπεδο για

πολύ λιγότερο σοβαρούς λόγους, όταν έγραψε επίτηδες αδύνατο το λόγο της µάνας του Κοριολανού,

µε τον οποίο αντιµετωπίζει το γιο της που εκστρατεύει ενάντια στην πατρίδα. Ό Σαίξπηρ ήθελε να δή-

ξει πως ο Κοριολανός δεν εγκαταλείπει τα σχέδια του για πραγµατικούς λόγους ή από µια βαθιά συ-

γκίνηση, άλλα από µια κάποια αδράνεια που τον έσπρωχνε στις παλιές του συνήθειες. Στο Σαίξπηρ

βλέπουµε κι ένα παράδειγµα αλήθειας που διαδίνεται µε πονηριά στο λόγο του Αντώνιου για το νεκρό

του Καίσαρα. Ασταµάτητα τονίζει πως ο δολοφόνος του Καίσαρα, ο Βρούτος, είναι έντιµος άνθρω-

πος, περιγράφει όµως και την πράξη του, κι η περιγραφή της πράξης είναι πιο δυνατή απ. του δράστη·

ο ρήτορας αφήνεται έτσι µοναχός του να τον νικήσουν τα γεγονότα - τους δίνει πιο πολλή «ευφρά-

δεια» απ. όση στον εαυτό του. Ένας Αιγύπτιος ποιητής που έζησε πριν τέσσερις χιλιάδες χρόνια χρη-

σιµοποίησε µια παρόµοια µέθοδο. Η µέχρι τότε κυρίαρχη τάξη υπεράσπισε µε κόπο τη θέση της από

το .µεγάλο της αντίπαλο, το τµήµα του πληθυσµού που µέχρι τότε την υπηρετούσε. Στο ποίηµα που

αναφέρουµε, έρχεται στην αυλή του άρχοντα ένας σοφός και καλεί όλους σε αγώνα κατά του εσωτε-

ρικού εχθρού. Περιγράφει πολλή ώρα και διεξοδικά την αναταραχή που γεννήθηκε µε την εξέγερση

των κατώτερων στρωµάτων. Να ποια ήταν η περιγραφή:

Κι είναι έτσι: Οι µεγάλοι όλο παράπονα κι οι ταπεινοί όλο χαρά. Κάθε πόλη λέει: "Aς διώξουµε

από δω τους δυνατούς

Κι είναι έτσι: το συρτάρια ανοίγουν, παίρνουν τους καταλόγους, οι κολίγοι γίνονται αφέντες

Κι είναι έτσι: Ό γιος του φηµισµένου πια δεν ξεχωρίζει· το παιδί της κυράς γίνεται της σκλάβου

της γιος.

Κι είναι έτσι: Τους αφέντες ζέψανε στο µαγγανοπήγαδο. Αυτοί που τη µέρα δεν είχαν αντικρίσει,

βγήκανε στο φως.

Κι είναι έτσι: Τις εβένινες κάσες της θυσίας τις σύντριψαν· το υπέροχο ξύλο σεστέµ το πελεκάνε

για κρεβάτια.

Κοιτάτε, έπεσε η πρωτεύουσα µέσα σε µιαν ώρα.

Κοιτάτε, της χώρας οι φτωχοί γένηκαν πλούσιοι.

Κοιτάτε, ψωµί όποιος δεν είχε έχει τώρα αποθήκη· κι αυτό που είναι µέσα ήταν το βιός ενός αλ-

λού.

Κοιτάτε, είναι καλό στον άνθρωπο το φαγητό του.

Κοιτάτε, καλαµπόκι· όποιος δεν είχε έχει τώρα αποθήκες· καλαµποκόσπορο όποιος ζητιάνευε

µοιράζει τώρα µοναχός του.

Κοιτάτε, όποιος δυο βόδια δεν είχε κοπάδια έχει τώρα· αυτός που του .λειπαν ζώα για τ. αλέτρι έ-

χει τώρα κοπάδια από ζώα.

Κοιτάτε, εκείνος που κάµαρη δεν είχε να χτίσει έχει τώρα τέσσερις τοίχους.

Κοιτάτε, οι Σύµβουλοι στις αποθήκες γυρεύουν καταφύγιο· αυτός που στον τοίχο να γείρει δε µπο-

ρούσε κρεβάτι έχει τώρα.

Κοιτάτε, αυτός που βάρκα δεν έφτιαχνε δικιά του καράβια έχει τώρα, και σαν ο ιδιοκτήτης τα

κοιτάξει, δικά του δεν είναι τώρα πια.

Κοιτάτε, ρούχα όσοι είχαν τώρα είναι κουρελήδες κι όποιος πριν ύφαινε γι. άλλον, τώρα φοράει

λεπτό λινό.

Ό πλούσιος νηστικός κοιµάται· αυτός που πριν για ζητιανιά τον παρακάλαγε έχει και πίνει καλό

κρασί.

Κοιτάτε, αυτός που τίποτα δεν ήξερε από άρπα έχει µια τώρα· αυτός που µπρος του δεν τραγου-

δούσαν παινεύει τώρα τη µουσική.

Κοιτάτε, αυτός που από φτώχεια µονάχος κοιµόταν βρίσκει τώρα γυναίκα· αυτή που στο νερό κοι-

τούσε το πρόσωπο, τώρα έχει καθρέφτη.

Κοιτάτε, οι µεγάλοι της χώρας γύρω τρέχουν χωρίς να .χουν δουλειά. Στους µεγάλους τίποτα δε

λένε πια.

Ο παλιός αγγελιαφόρος στέλνει τώρα άλλον.

Κοιτάτε, πέντε σταλµένοι από τον κύριό τους. Λένε: Ας πάρει τώρα ο καθένας το δρόµο του, φτά-

σαµε.

Καταλαβαίνει κανείς πως µια τέτοια περιγραφή της αναταραχής θα πρέπει να την παρουσιάζει

στους καταπιεζόµενους σαν πολύ επιθυµητή κατάσταση. Κι όµως, τον ποιητή δύσκολα µπορούν να

τον πιάσουν. Καταδικάζει αυτές τις συνθήκες ρητά, όµως αδέξια.

Ό Τζόναθαν Σουίφτ πρότεινε σε µια µπροσούρα, για να οδηγηθεί ή χώρα στην ευηµερία να παστώ-

σουν τα παιδιά των φτωχών και να τα πουλήσουν για κρέας. Παρουσίασε ακριβείς υπολογισµούς που

απόδειχναν πως κανείς µπορεί να εξοικονοµήσει πολλά αν δε διστάζει µπροστά σε τίποτα.

Ό Σουίφτ παρίστανε τον κουτό. Υπεράσπισε ένα ορισµένο, µισητό του τρόπο σκέψης µε πολλή

φλόγα κι ευσυνειδησία, σ. ένα θέµα όπου ολόκληρη η προστυχιά του ερχόταν στο φως, ορατή στον

καθένα. Ό καθένας θα µπορούσε να .ναι πιο έξυπνος απ. τον Σουίφτ, ή τουλάχιστο πιο ανθρωπινός,

ιδιαίτερα εκείνος που µέχρι τότε δεν είχε ερευνήσει ορισµένες απόψεις τι συνέπειες έχουν.

Η π ρ ο π α γ ά ν δ α γ ι α τ η σ κ έ ψ η , σ . ό π ο ι ο ν τ ο µ έ α κ α ι ν α γ ί ν ε τ α ι ,

ε ί ν α ι χ ρ ή σ ι µ η γ ι α τ η ν υ π ό θ ε σ η τ ω ν κ α τ α π ι ε σ µ έ ν ω ν . Μια τέτοια προπα-

γάνδα είναι απόλυτα απαραίτητη. Κάτω από κυβερνήσεις που υπηρετούν την εκµετάλλευση, η σκέψη

περνάει για ταπεινή ασχολία.

Ταπεινή ασχολία περνιέται αυτή που είναι χρήσιµη σ. αυτούς που τους κρατάνε ταπεινούς. Ταπεινή

λογίζεται η αδιάκοπη έγνοια για το φαγητό· η περιφρόνηση των διακρίσεων που κρεµάνε στους υπε-

ρασπιστές µιας χώρας όπου οι ίδιοι πεινούν· η αµφιβολία για τους ηγέτες που οδηγούν στην κατα-

στροφή· η απέχθεια στη δουλειά που δε δίνει ψωµί· η εναντίωση στον εξαναγκασµό σε παράλογες

πράξεις· η αδιαφορία απέναντι στην οικογένεια που το ενδιαφέρον δεν της έκανε τίποτα πια. Τους πει-

νασµένους τους βρίζουν έκλυτους που δεν έχουν τίποτα να υπερασπίσουν, δειλούς που αµφιβάλλουν

για τους καταπιεστές τους, τους βρίζουν πως δεν έχουν εµπιστοσύνη στις δυνάµεις τους, πως θέλουν

πληρωµή για τη δουλειά τους, τους λένε αρχιτεµπέληδες και τα παρόµοια. Κάτω από τέτοιας κυβερ-

νήσεις η σκέψη γενικά λογίζεται ταπεινό πράγµα και πέφτει σε κατατρεγµό. Πουθενά πια δε διδά-

σκουν, κι όπου βλέπουν κάτι τέτοιο το καταδιώκουν. Παρόλα αυτά πάντα υπάρχουν πεδία όπου µπο-

ρεί κανείς να µιλήσει ατιµώρητα για τα επιτεύγµατα της σκέψης· είναι τα πεδία όπου οι δικτατορίες

χρειάζονται τη σκέψη. Έτσι, µπορεί κανείς για παράδειγµα ν. αποδείξει τα επιτεύγµατα της σκέψης

στον τοµέα της πολεµικές επιστήµης και της τεχνικής. Και η παράταση των αποθεµάτων µαλλιού µε

µια καλύτερη οργάνωση ή µε την εφεύρεση συνθετικών, κι αυτό χρειάζεται σκέψη. Το σκάρτεµα των

µέσων διατροφής, η εκπαίδευση των νέων για τον πόλεµο, όλα αυτά χρειάζονται σκέψη: η σκέψη αυ-

τή µπορεί να περιγραφεί. Μπορεί κανείς µε πονηριά να αποφύγει τον έπαινο του πολέµου, του άσκε-

φτου σκοπού αυτής της σκέψης. Έτσι, η σκέψη που ξεκινάει από το πρόβληµα πως να κάνει κανείς

ένα πόλεµο κατά τον καλύτερο δυνατό τρόπο µπορεί να οδηγήσει στο ερώτηµα αν αυτός ο πόλεµος

έχει νόηµα, και µπορεί να χρησιµοποιήσει για να λύσει το πρόβληµα του πως αποφεύγεται µε τον κα-

λύτερο τρόπο ένας πόλεµος χωρίς νόηµα.

Φυσικά, αυτό το ερώτηµα δύσκολα µπορεί ν. αξιοποιηθεί, δηλαδή να διαµορφωθεί σε σκέψη που

να επεµβαίνει στην πραγµατικότητα; Μπορεί.

Για να συνεχίσει σε µια εποχή σαν τη δική µας να είναι δυνατή η καταπίεση, που υπηρετεί την εκ-

µετάλλευση της µιας (της µεγαλύτερης) µερίδας του πληθυσµού από την (µικρότερη) άλλη µερίδα,

χρειάζεται µια πέρα για πέρα συγκεκριµένη βασική στάση του πληθυσµού, που πρέπει να απλώνεται

σ. όλα τα πεδία. Μια ανακάλυψη στον τοµέα της ζωολογίας, όπως του Άγγλου Δαρβίνου, θα µπορού-

σε ν. αποβεί ξαφνικά επικίνδυνη για την εκµετάλλευση· παρόλα αυτά, για ένα διάστηµα µονάχα η Εκ-

κλησία ασχολιόταν µ. αυτή, ενώ η αστυνοµία δεν καταλάβαινε τίποτα. Οι έρευνες των φυσικών οδή-

γησαν τα τελευταία χρόνια σε συµπεράσµατα στον τοµέα της λογικής που θα µπορούσαν να βάλουν

σε κίνδυνο µια σειρά άρθρων πίστης χρήσιµων στην καταπίεση. Ο φιλόσοφος του πρωσικού κράτους

Χέγκελ, στη διάρκεια δύσκολων αναζητήσεων στον τοµέα της λογικής, έδωσε στους Μαρξ και Λένιν,

τους κλασικούς της προλεταριακής επανάστασης, µέθοδες ανυπολόγιστης αξίας. Η ανάπτυξη των επι-

στηµών γίνεται σε αλληλεξάρτηση, ανισόµετρα όµως, και το κράτος δεν είναι σε θέση να τα επιβλέπει

όλα. Οι µαχητές της αλήθειας µπορούν __________να διαλέγουν πεδία µάχης σχετικά αφύλαχτα. Όλα κρέµονται

από το αν διδάσκεται ο σωστός τρόπος σκέψης, ένας τρόπος σκέψης που να ρωτάει όλα τα πράγµατα

κι όλες τις διαδικασίες για την προσωρινή τους και τη µεταλλάξιµη πλευρά. Οι εξουσιαστές έχουν ι-

σχυρή αποστροφή στις µεγάλες αλλαγές, θα .θελαν όλα να µείνουν όπως είναι, τουλάχιστο για χίλια

χρόνια. Το καλύτερο θα .ταν το φεγγάρι να .µένε ακίνητο, κι ο ήλιος να µην προχωρούσε πια! Τότε

κανένα δε θα τον έπιανε πείνα και δε θα γύρευε να φάει για βράδυ. Όταν πυροβολήσουν θέλουν ο αν-

τίπαλος να µη µπορεί πια. να ρίξει, θέλουν ο δικός τους πυροβολισµός να .ναι ο τελευταίος. Ένας

τρόπος παρατήρησης που τονίζει ιδιαίτερα το παροδικό, είναι καλό µέσο για να δώσει κανείς κουρά-

γιο στους καταπιεσµένους. Ακόµα, το ότι σε κάθε πράγµα και σε κάθε κατάσταση παρουσιάζεται κι

αναπτύσσεται µια αντίφαση, κι αυτό είναι κάτι που πρέπει ν. αντιπαραχτεί στους νικητές. Ένας τέ-

τοιος τρόπος παρατήρησης (όπως η διαλεκτική, η διαδικασία για τη ροή των πραγµάτων) µπορεί να

χρησιµοποιηθεί στην έρευνα αντικειµένων που για ένα διάστηµα ξεφεύγουν απ. την προσοχή των ε-

ξουσιαστών. Μπορεί να τον εφαρµόσει κανείς στη βιολογία ή στη χηµεία. Μπορεί όµως κανείς να τον

εξασκήσει και περιγράφοντας την τύχη µιας οικογένειας, χωρίς να προκαλέσει πολύ την προσοχή. Η

εξάρτηση κάθε πράγµατος από πολλά αλλά, που αδιάκοπα αλλάζουν, είναι µια σκέψη επικίνδυνη για

δικτατορίες, και µπορεί να εµφανιστεί µε διάφορους τρόπους χωρίς να δώσει λαβή στην αστυνοµία.

Μια ολοκληρωµένη περιγραφή όλων των καταστάσεων και διαδικασιών που συναντά ένας άνθρωπος

που ανοίγει ένα καπνοπωλείο µπορεί ν. αποτελέσει σκληρό χτύπηµα στην δικτατορία. Ο καθένας που

σκέφτεται λίγο θα βρει το γιατί. Οι κυβερνήσεις που οδηγούν τις µάζες των ανθρώπων στην εξαθλίω-

ση πρέπει ν. αποφύγουν το να σκέφτονται οι εξαθλιωµένοι την κυβέρνηση. Μιλάνε πολύ για µοίρα.

Αυτή, κι όχι οι ίδιοι, φταίει τάχα για την ανέχεια. Όποιος ερευνάει την αίτια της ανέχειας τον συλλαµ-

βάνουν, προτού φτάσει στην κυβέρνηση. Είναι όµως δυνατό ν. αντιµετωπίσει κανείς γενικά τις φλυα-

ρίες για τη µοίρα· µπορεί κανείς να δείξει πως τη µοίρα του ανθρώπου τη φτιάχνουν άνθρωποι.

Αυτό πάλι µπορεί να γίνει µε πολλούς τρόπους. Μπορεί, για παράδειγµα, να διηγηθεί κανείς την ι-

στορία ενός υποστατικού στην Ισλανδία· ολόκληρο το χωριό µιλάει για µια κατάρα εκεί. Μια αγρό-

τισσα ρίχτηκε στο πηγάδι, ένας αγρότης κρεµάστηκε. Μια µέρα γίνετ. ένας γάµος, ο γιος του αγρότη

παντρεύεται µε µια κοπέλα που φέρνει µερικά χωράφια προίκα. Η κατάρα εξαφανίζεται. Το χωριό δεν

έχει οµόφωνη γνώµη για την αίτία αυτής της αλλαγής προς το καλύτερο. Άλλοι την αποδίνουν στη

χαρούµενη φύση του νεαρού αγρότη, άλλοι στα χωράφια που έφερε µαζί της η νεαρή αγρότισσα και

που κάνουν το υποστατικό για πρώτη φορά βιώσιµο. Άλλα και σ. ένα ποίηµα ακόµα που περιγράφει

ένα τοπίο µπορεί κανείς κάτι να πετύχει, αν δηλαδή στη φύση ενσωµατωθούν τα πράγµατα τα καµω-

µένα από τον άνθρωπο. Χρειάζεται πονηριά για να διαδοθεί η αλήθεια.

Ανακεφαλαίωση

Η µεγάλη αλήθεια της εποχής µας (που δεν υπηρετεί κανείς µε το να τη βρει µονάχα, που όµως χω-

ρίς αυτή καµιά άλλη σηµαντική αλήθεια δε µπορεί να βρεθεί) είναι ότι η ήπειρος µας βουλιάζει στη

βαρβαρότητα επειδή προσπαθούν να διατηρήσουν µε τη βία τις σχέσεις ιδιοκτησίας στα µέσα παρα-

γωγής. Τι ωφελεί να γράψει κανείς κάτι θαρραλέο απ. όπου να βγαίνει πως ή κατάσταση που βρι-

σκόµαστε είναι βάρβαρη (που είναι αλήθεια) αν δε φαίνεται ξεκάθαρα για ποιο λόγο φτάσαµε σ. αυτή

την κατάσταση; Πρέπει να πούµε ότι τα βασανιστήρια γίνονται γιατί πρέπει να διατηρηθούν οι σχέσεις

ιδιοκτησίας. Φυσικά, λέγοντας το αυτό χάνουµε πολλούς φίλους που είναι αντίθετοι στα βασανιστήρια

γιατί πιστεύουν πως οι σχέσεις ιδιοκτησίας θα µπορούσαν να διατηρηθούν και χωρίς αυτά (που δεν

είναι αλήθεια).

Πρέπει να πούµε την αλήθεια για τις βάρβαρες συνθήκες στη χώρα µας για να µπορέσει να γίνει

αυτό που θα τις εξαφανίσει, δηλαδή αυτό που θ’ αλλάξει τις σχέσεις ιδιοκτησίας.

Πρέπει ακόµα να το πούµε σ. εκείνους που υποφέρουν πιο πολύ απ. όλους κάτω απ. τις σηµερινές

σχέσεις ιδιοκτησίας, που έχουν το πιο δυνατό συµφέρον για την αλλαγή τους, στους εργάτες, και σ.

εκείνους που µπορούµε να οδηγήσουµε στους εργάτες σαν σύµµαχους, γιατί στην πραγµατικότητα δεν

έχουν ούτε κι εκείνοι ιδιοκτησία στα µέσα παραγωγής, όσο κι αν παίρνουν µερίδιο απ. τα κέρδη.

Και πρέπει, πέµπτο, να βαδίσουµε µε πονηριά.

Κι όλες αυτές τις πέντε δυσκολίες πρέπει να τις ξεπερνάµε ταυτόχρονα, γιατί δεν µπορούµε να ε-

ρευνάµε την αλήθεια για τις βάρβαρες συνθήκες χωρίς να σκεφτόµαστε εκείνους που υποφέρουν κάτω

απ’ αυτές, και καθώς, διώχνοντας κάβε πειρασµό δειλίας, γυρεύουµε τις αληθινές αιτίες µε τη σκέψη

µας στραµµένη σ. εκείνους που είναι πρόθυµοι να χρησιµοποιήσουν τις γνώσεις τους, πρέπει ταυτό-

χρονα να σκεφτόµαστε και το πως θα τους δώσουµε την αλήθεια µε τρόπο που να .ναι στα χέρια τους

όπλο, και µε τόση πονηριά που η µετάδοση αυτή να µη µπορεί ν. ανακαλυφτεί και να εµποδιστεί από

τον εχθρό.

Τέτοιες είναι λοιπόν οι απαίτησες µας, όταν ζητάµε από τους συγγραφείς να γράφουν την αλήθεια.

1935, Πάρισι, «Συνέδριο για την υπεράσπιση της Κουλτούρας»__

Η περιπετεια του Μαρξισμου Β.Ραφαηλιδης Μερος 2

Η ΔΥΣΚΟΛΙΑ Ν Α ΕΙΣΑΙ ΑΡΙΣΤΕΡΟΣ
ΟΝΤΑΣ ΚΟΜΟΥΝΙΣΤΗΣ
Αλλιώς χρησιμοποιούνται οι πολιτικοί όροι "Δεξιά" και "Αριστερά" στο αστικό κοινοβουλευτικό καθεστώς, αλλιώς στα ΚΚ που βρίσκονται στην εξουσία κι αλλιώς στα ΚΚ που δεν βρίσκονται στην εξουσία. Στο αστικό κοινοβουλευτικό καθεστώς, Δεξιά είναι τα συντηρητικά κόμματα εν γένει και Αριστερά τα προοδευτικά κόμματα εν γένει. Για τα ΚΚ που βρίσκονται στην εξουσία, Δεξιά δεν υπάρχει επισήμως και Αριστερά αυτοχαρακτηρί-ζεται η κομματική ομάδα που ελέγχει το Κόμμα σε μια δεδομένη περίοδο, παρ' ότι υπάρχουν και "φράξιες" που είναι αριστερότερες χωρίς ωστόσο να τους αναγνωρίζεται αυτός ο χαρακτηρισμός. Στα ΚΚ που δεν βρίσκο-νται στην εξουσία, τα πράγματα είναι πολύ πιο ενδιαφέροντα. Και μόνο απ' αυτά θα μπορούσαμε να καταλάβουμε τελικά τι σημαίνει "δεξιός αριστε-ρός", "αριστερός αριστερός" και "κεντρώος αριστερός".
Έτσι, λοιπόν, στη κομουνιστική-μαρξιστική πρακτική, όταν οι κομου-νιστές λένε "αριστερός", αναφερόμενοι σ' έναν επίσης κομουνιστή, εν-νοούν αυτόν που έχει μια κάποια δόση ιδεαλισμού, που τον αναγκάζει να κλίνει, περισσότερο ή λιγότερο, είτε προς τον προγενέστερο του μαρξι-σμού ουτοπικό σοσιαλισμό είτε προς το αναρχικό κίνημα, που κι αυτό προηγείται κατά πολύ χρονικά του κομουνισμού, αφού είναι περισσότερο μια ηθική και συναισθηματική διαχρονική κατάσταση, παρά μια έλλογη κ(ΐι απολύτως συνειδητή στράτευση. Δύο ακόμα βασικά γνωρίσματα του εντός της κομουνιστικής Αριστεράς αριστερού είναι το θάρρος και η ανυ-πομονησία.
Συνήθως οι κομουνιστές χαρακτηρίζουν τους δικούς τους αριστερούς υπεραριστερούς, προφανώς για να τους ξεχωρίζουν απ' τους "καθαρούς" αριστερούς, την καθαρότητα των οποίων, ωστόσο, ποτέ κανείς δεν κατά-(ρερι: να προσδιορίσει με ακρίβεια. (Δεν ξέρουμε τι είναι ο "καθαρός" α-ριστερός, για τον απλό λόγο πως η καθαρότητα είναι περισσότερο ένα ΐιίανικό παρά μια υπαρκτή κατάσταση.)
Οι υπεραριστεροί, με τον πλούσιο συναισθηματισμό και το περίσσειο (Ιάρρος, λέγονται (σήμερα) και "γκοσίστες" (αριστεριστές), και ο όρος αυ-ΐι'ις χρησιμοποιείται υποτιμητικά απ' τους "καθαρούς" κομουνιστές.  Ο (((>ιστερισμός, που τείνει ακατάσχετα προς τον αναρχισμό, έχει κάνει 133 μεγάλες ζημιές στο κομουνιστικό κίνημα, και δίκαια ο Λένιν τον χαρακτη-ρίζει "παιδική αρρώστια του κομουνισμού". Όμως, κανείς λογικός κομου-νιστής δεν θα μπορούσε να καταδικάσει, έτσι απερίσκεπτα, τους αριστερι-στές, για τον ίδιο λόγο που κανείς ενήλικος δεν θα μπορούσε να καταδι-κάσει ένα ζωηρό, ατίθασο και θαρραλέο έφηβο, πολύ περισσότερο όταν αυτός είναι έντιμος και ειλικρινής.
Οι αριστεριστές, λοιπόν, παρά τη βιασύνη τους που συχνά συνεπάγεται λάθη, που συνήθως έχουν δυσάρεστες συνέπειες για όλο το κομουνιστικό κίνημα, είναι πάντα χρήσιμοι, κυρίως κατά τις δύσκολες περιόδους, οπότε μια κάποια δόση απερισκεψίας και τρέλας είναι αναγκαία προκειμένου να μπορεί κανείς να μπαίνει ευκολότερα στη μάχη. Γιατί, δύσκολα διακινδυ-νεύει κάποιος τη ζωή του παρακινημένος μόνο απ' την ψυχρή λογική και την αίσθηση του χρέους απέναντι στην Ιστορία και στους συντρόφους του.  Βέβαια, μπορεί να μπει κανείς στη μάχη από χρέος και καθήκον, αλλά τέτοιοι μαχητές σίγουρα δεν είναι οι καλύτεροι. Οι καλύτεροι μαχητές είναι πάντα οι πληθωρικοί και ολίγον απερίσκεπτοι "αισθηματίες", οι πά-ντα έτοιμοι και να σκοτώσουν και να σκοτωθούν για τα ιδανικά τους.  Φυσικά, μια τέτοια κατάσταση, όντας συναισθηματική κατά κύριο λόγο, είναι πάντα και για όλους επικίνδυνη, αλλά μέσα στη μάχη κανείς δεν θα ζητούσε ψυχραιμία και λογική. Οι υπεραριστεροί, μ' άλλα λόγια, δεν δη-μιουργούν προβλήματα στο κομουνιστικό κίνημα κατά τη μάχη, εντελώς το αντίθετο μάλιστα, αλλά πριν και κυρίως μετά απ' αυτήν.  Είναι βέβαιο πως τα μέλη της 17 Νοέμβρη σε μας εδώ, σε μια επαναστα-τική περίοδο, θα βρίσκονταν στην πρώτη γραμμή του πυρός, ενώ πολλοί "γνήσιοι" αριστεροί θα την είχαν κοπανήσει κατά το δη λεγόμενον και δεν θα ήξεραν πού να κρυφτούν για να γλιτώσουν το τομάρι τους, προδίδοντας απροσχημάτιστα και τους συντρόφους και το Κόμμα, προκειμένου να σω-θούν. Όπως ο καλός καπετάνιος στη φουρτούνα φαίνεται, έτσι και ο καλός κομουνιστής στον ένοπλο αγώνα διακρίνεται, κι όχι στους διαδρόμους του Σπιτιού του Λαού στον Περισσό.
Βεβαίως, υπάρχουν και αριστεριστές του σαλονιού. Είναι αυτοί που κάθε βράδυ σχεδιάζουν δυο τρεις επαναστάσεις στο καφενείο, παρέα με άλλους "επαναστάτες" του καφενείου και έτσι ξαλαφρωμένοι πάνε όλοι για ύπνο, προκειμένου να σχεδιάσουν το επόμενο βράδυ άλλες πεντέξι επαναστάσεις.  Σ' αυτούς κυρίως εντοπίζει τον κίνδυνο ο Λένιν, όταν χαρακτηρίζει τον αριστερισμό σαν παιδική αρρώστια του κομουνισμού. Γιατί, όταν αυτοί οι φαφλατάδες υπερεπαναστάτες εισχωρήσουν στα ΚΚ μπορεί να κάνουν τε-ράστιες ζημιές, καθώς την καφενειακή αντίληψη περί επαναστάσεως θα τη μεταφέρουν τώρα και στο Κόμμα, με κίνδυνο να το παρασύρουν ίσως σε 1.^4 ηλίθιους τυχοδιωκτισμούς, τάξεως ψυχολογικής περισσότερο, και λιγότε-ρο ιστορικής και κοινωνικής.
Φυσικά, οι πρώτοι που θα φύγουν απ' το ΚΚ σε μια δύσκολη στιγμή είναι τούτοι οι ελαφρώς ψυχικά άρρωστοι μικροαστοί υπερεπαναστάστες, που αντιμετωπίζουν τα αριστερά κόμματα σαν τους καταλληλότερους χώ-ρους για την ψυχοθεραπεία τους. Διότι όντως, μια αριστερή ομάδα ή ένα αριστερό κόμμα μπορεί να λειτουργήσει και ψυχοθεραπευτικά. Αλλά είναι φανερό πως δεν είναι αυτός ο προορισμός τους, αν και η ψυχοθεραπευτική τους δυνατότητα δεν θα έπρεπε να υποτιμάται υπέρ το δέον: Είναι τόσοι πολλοί αυτοί που έχουν ανάγκη από ψυχοθεραπεία και δεν είναι σε θέση να πληρώσουν τον ψυχοθεραπευτή.
Αυτό που μόλις περιγράψαμε, λέγεται "αριστερή παρέκκλιση". Υπάρχει ωστόσο και μια "δεξιά παρέκκλιση". Σαν τέτοια, χαρακτηρίζουμε την τάση νοικοκυρέματος, τη ροπή προς την ηρεμία και τον εφησυχασμό που έχουν πάρα πολλοί κομουνιστές, που θα προτιμούσαν όλες οι κοινωνικές αλλαγές να γίνονται ειρηνικά, λες κι αυτό δεν θα το ήθελε κάθε λογικός άνθρωπος, λες και δεν ξέρουμε όλοι πως η επαναστατική βία, όταν την εύχεται κανείς άκριτα και την επιδιώκει πάση θυσία, δεν είναι παρά μια διαστροφή.  Κανείς επαναστάτης δεν παίρνει τα όπλα και δεν καταφεύγει στη βία από αγάπη στα αίματα. Κι αν χρειαστεί να σκοτώσει, το κάνει (πρέπει να το κάνει) σαν θύτης και όχι σαν χασάπης, και μετά οφείλει να κλάψει πάνω (ΐπ' το πτώμα του θύματός του. Ο επαναστάτης είναι ένα τραγικό πρόσωπο, δεν είναι ένας αλήτης.
Η εντός της Αριστεράς "Δεξιά", λοιπόν, έχει την ακατάσχετη τάση να μισεί τη βία με τρόπο τυπικά χριστιανικό, και ίσα ίσα για να δίνει στην κυρίως ειπείν Δεξιά την ευκαιρία να ασκεί αυτή τη διαρκή, δική της βία, που επειδή είναι "διακριτική" τώρα πια, δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχει.  Οι δεξιοί κομουνιστές προσέτι, έχουν την τάση να τείνουν περισσότερο προς την εξουσία παρά προς την κοινωνική αλλαγή. Τους ενδιαφέρει δη-λαδή περισσότερο να αναρριχηθούν στην κυβερνώσα εξουσία με ειρηνικά μέσα (η περίπτωση Αλιέντε είναι πολύ διδακτική) διότι οι αστοί θα τους κόψουν τα ποδάρια μόλις το κρίνουν σκόπιμο, βουρλίζονται μέσα στο αστικό Κοινοβούλιο που οι αστοί το έφκιαξαν αποκλειστικά για δική τους χρήση. Κι έτσι σιγά σιγά εγκαθίσταται εκείνη η ιδιάζουσα σχιζοφρένια του μονίμως αντιπολιτευόμενου κομουνιστή, που εύχεται ίσως να μείνει για π(ίντα αντιπολιτευόμενος, γιατί μόνο στην αντιπολίτευση έχει κανείς την ευχέρεια να γκρινιάζει συνεχώς και εκ του ασφαλούς.  ϋν(ί), λοιπόν, οι "δεξιοί" κομουνιστές ονειρεύονται την κυρίως ειπείν ι;ξ()υσί(ΐ, εξουσία πάντως δεν βλέπουν, ούτε υπάρχει περίπτωση να δουν στο 135 προσεχές μέλλον. Ο καπιταλισμός ποτέ και σε καμιά περίπτωση δεν πα-ρέδωσε την εξουσία αμαχητί για πάντα...
Κατά τα άλλα, οι "δεξιοί" κομουνιστές είναι υπέρ της πολιτικής αποτε-λεσματικότητας και της πολιτικής σκοπιμότητας και πιστεύουν κι αυτοί πως "η πολιτική είναι η τέχνη του εφικτού". Εντάξει. Όμως ποιου εφικτού;
Το όντως εφικτό για τους "δεξιούς" κομουνιστές είναι η καταδίκη να πα-ραμείνουν αιωνίως αντιπολίτευση - κι αυτό μόνο κατά παραχώρηση των αστών.
Γιατί οι αστοί τραβούν όταν το κρίνουν σκόπιμο μια δικτατοριούλα και επαναφέρουν τους κομουνιστές στην αστική τάξη, για να τους νομιμοποιή-σουν ίσως αργότερα, γιατί έτσι αποφάσισαν αυτοί, γιατί έτσι συμφέρει σ' αυτούς, κι όχι γιατί θα ήθελαν να δουν τους κομουνιστές ν ' αυξάνονται και να πληθύνονται με ειρηνικούς τρόπους. Ας το καταλάβουμε επιτέλους:
Τα κομουνιστικά κόμματα στη Δύση, χάνοντας την επαναστατική τους προοπτική έχασαν και τη δυνατότητα να απειλούν το αστικό καθεστώς.  Το μόνο που μπορούν να κάνουν πλέον με ειρηνικούς τρόπους είναι να λειτουργούν σαν λόμπι (σαν ομάδες πιέσεως) πράγμα, βέβαια, εξαιρετικά χρήσιμο προκειμένου ο εργαζόμενος να βελτιώσει τις αποδοχές του. Όμως ο ιστορικός ρόλος των κομουνιστικών κομμάτων δεν είναι η βελτίωση των μισθών (αυτό είναι καθήκον των συνδικάτων), αλλά η αλλαγή του κοινω-νικού συστήματος.
Αν, λοιπόν, οι αντικειμενικές δυσκολίες των πρώτων χρόνων της Ρωσι-κής Επανάστασης δημιούργησαν μια σειρά από στρεβλώσεις του μαρξι-σμού, συγγνωστές και κατανοητές, αν ακόμα η άσκηση της εξουσίας απ' τα ανατολικά ΚΚ δημιουργεί μια δεύτερη σειρά στρεβλώσεων, που κι αυτές έχουν την (παράλογη) λογική τους, οι δυσκολίες που αντιμετωπίζουν τα δυτικά ΚΚ είναι τάξεως εντελώς διαφορετικής, και προέρχονται απ' την ανθεκτικότητα του καπιταλισμού, που δεν λέει να πεθάνει φυσιολογικά ώστε να τον θάψουμε με τιμές και δημοσία δαπάνη.
Είναι απίστευτα μεγάλη η "κρυφή γοητεία της μπουρζουαζίας". Και έ-γκειται αυτή η γοητεία στην αίσθηση του τζόγου που εγκατέστησε στα πάντα ο καπιταλισμός: Ο ένας στους χίλιους όντως κερδίζει. Αλλά μπορεί κανείς να στηρίξει μια κοινωνία στον τζόγο και στο λαχείο; Μπορεί, λένε οι θεωρητικοί του καπιταλισμού. Αρκεί να μη φερόμαστε υπέρ το δέον συναισθηματικά στους χαμένους και να τους εγκαταλείπουμε χωρίς κλαυθ-μηρισμούς στην κακή τους τύχη, φροντίζοντας να τους πετούμε από δίπλα κι έναν παρηγορητή θεό, για να μην απελπίζονται υπέρ το δέον και να μην αυτοκτονούν. Γιατί αν λείψουν οι άνεργοι, θα εξαφανιστεί αυτόματα ο καπιταλισμός.
1.^6
Είναι αδύνατο να ελεγχθεί η "αγορά εργασίας" αν, απ' τον εργαζόμενο, λείψει η απειλή της ανεργίας. Και είναι αδύνατο να διαμορφωθούν τα μεροκάματα σε τιμές συμφέρουσες για τον εργοδότη, αν δεν έχει τη δυνα-τότητα να απολύει και να προσλαμβάνει κατά το συμφέρον του, ανεβοκα-τεβάζοντας την τιμή του πιο δύσχρηστου εμπορεύματος που είναι η εργα-τική δύναμη.
Δύσκολοι, λοιπόν, οι καιροί για τους κομουνιστές, σ' Ανατολή και Δύση. Παρά ταύτα, οι κοινωνικοί νόμοι του μαρξισμού λειτουργούν πάντα εντός της καπιταλιστικής κοινωνίας, και τη διαφοροποιούν συνεχώς. Αυτό που ατόνησε στις μέρες μας δεν είναι ο μαρξισμός, είναι ο κομουνισμός.  Και τούτο, εξαιτίας κυρίως της ανθεκτικότητας του καπιταλισμού, που δεν έφτασε ακόμα στα τελευταία του, όπως πίστευαν οι κομουνιστές αμέσως μετά τη λήξη του Β' Παγκόσμιου Πόλεμου. Κι αφού αντικειμενικά δεν έχουμε τη δυνατότητα να ανατρέψουμε άμεσα τον καπιταλισμό, ας τον παρενοχλούμε τουλάχιστον όσο μπορούμε, και εντός του δικού του Κοι-νοβουλίου και εκτός του Κοινοβουλίου. Κυρίως εκτός.
Γιατί εντός ξέρει να μας αντιμετωπίζει. Άλλωστε, δεν μας φοβάται πλέον καθόλου. Αντίθετα, εκμεταλλεύεται έξοχα τα άλλοθι που πρόθυμα του προσφέρουμε για να εμφανίζεται στο έπακρο δημοκρατικός.  Όμως, δεν είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς τι έχει να γίνει αν τυχόν κάποιο ΚΚ γίνει κάποτε κόμμα εξουσίας, και ξεφύγει από τη σημερινή μόνιμη αντιπολιτευτική του μιζέρια. Πράγμα που, βέβαια, δεν προβλέπεται για τα προσεχή πεντακόσια χρόνια.
Και μέχρι τότε; Απλούστατα μέχρι τότε θα παρηγοριόμαστε με οργανώ-σεις σαν τη 17 Νοέμβρη, ίσα ίσα για να διατηρούμε το ηθικό μας!  Αλλά τι να το κάνεις το ηθικό αφού δεν θα μπορέσουμε να το αξιοποιή-σουμε όταν και αν μας δοθεί η ευκαιρία; άστα, βράστα! Άλλωστε, τέτοιου είδους ευκαιρίες εμφανίζονται εξαιρετικά σπάνια. Ξαναβράστα, λοιπόν!  Και πληροφορήσου. Για τους νόμους κίνησης αλλά και τους λόγους στα-σιμότητας του ιστορικού γίγνεσθαι.
Συνάγεται όθεν εκ των ανωτέρω ότι το ρεβιζιονισμό, εδώ στη Δύση, τον επιβάλλουν σήμερα τα πράγματα. Αλλά και στην Ανατολή τον επιβάλλουν επίσης τα πράγματα. Έστι δε ρεβιζιονισμός η αναθεώρηση της μαρξιστι-κής-λενινιστικής θεωρίας και η προσαρμογή της στις καινούριες συνθή-κες.
Το αντίθετο του ρεβιζιονισμού είναι ο δογματισμός, τουτέστιν η φανα-τική προσήλωση στο "καθαρό" μαρξιστικό δόγμα. Συνέπεια του δογματι-σμού είναι ο σεκταρισμός, δηλαδή ο απομονωτισμός, η έλλειψη ικανότη-κίς να κάνει κανείς τους αναγκαίους μόνο συμβιβασμούς και να υποχωρεί προσωρινά, όταν χρειάζεται. Γιατί αλλιώς, μπορεί να καταλήξουμε στον τυχοδιωκτισμό με την κομουνιστική έννοια, δηλαδή σε μια βιαστική δρά-ση με κάθε τρόπο, όταν οι συνθήκες καθιστούν σχεδόν βέβαιη την απο-τυχία.
Το αντίθετο του τυχοδιωκτισμού είναι ο οπορτουνισμός, δηλαδή ο και-ροσκοπισμός, δηλαδή το "άσ' τα και βλέπουμε".
Μ' άλλα λόγια πρέπει να είναι κανείς φακίρης για να μην πονάει όταν κάθεται πάνω σ ' όλα αυτά τα καρφιά. Κι εδώ που τα λέμε, ο Γκορμπατσόφ είναι και ολίγον φακίρης! Θα πετύχει; Μακάρι. Όμως, αν πετύχει, θα πετύχει πολύ δύσκολα.
Ι.·ί8 Ί ^
ΟΙ ΔΥΣΚΟΛΙΕΣ
ΤΗΣ ΚΟΜΟΥΝΙΣΤΙΚΉΣ ΑΝΤΙΠΟΛΙΤΕΥΣΗΣ
Ποτέ τα πράγματα δεν ήταν ειδυλλιακά εντός του ΚΚ της Σοβιετικής Ένωσης, αλλά και εντός των Μπολσεβίκων, πριν αυτοί καταλάβουν την εξουσία το 1917. Υπήρχε πάντα μια κομματική αντιπολίτευση, είτε "δεξιά" είτε "αριστερή", και συχνά οι διχογνωμίες ήταν τόσο μεγάλες, που πάρα πολλές φορές κινδύνεψαν να τιναχτούν όλα στον αέρα.
Εντός των αστικών κομμάτων οι διχογνωμίες είναι λιγότερο επικίνδυνες για την υπόσταση του αστικού κόμματος, απ' όσο εντός των μαρξιστικών κομμάτων. Διότι οι διχογνωμίες των αστών πολιτικών ξεκινούν είτε από τα πολύ συγκεκριμένα υλικά συμφέροντα των κοινωνικών στρωμάτων που εκπροσωπούν, είτε από τις διαμάχες για την κατοχή και τη νομή της εξου-σίας, που παραπέμπουν επίσης σε συγκεκριμένα υλικά συμφέροντα. (Οι αστοί, σαν κοινωνική τάξη, είναι οπαδοί του "χυδαίου υλισμού", ακόμα και όταν κόπτονται υποκριτικότατα για το πνεύμα και άλλα τέτοια ηχηρά και παραπλανητικά.)
Στους μαρξιστές, αντίθετα, οι διχογνωμίες ξεκινούν τόσο από τη "δια-μάχη" για τη σωστή ερμηνεία, όσο και από την επιθυμία για μια γνωστή εφαρμογή του μαρξισμού στην πράξη, αν και σε πολλές περιπτώσεις εμ-φανίζονται και διχογνωμίες αστικής καταγωγής και προελεύσεως, καλά κρυμμένες εντός της θεωρητικής διαπάλης.
Αλλά τα πράγματα δεν μπορεί παρά να συμβαίνουν έτσι. Γιατί θα ήταν δύσκολο να ζητήσει κανείς από ένα μαρξιστή πλήρη και σωστή γνώση του μ(ΐρξισμού. Άλλωστε, μια τέτοια γνώση δεν θα ωφελούσε και πολύ, αφού I) καθημερινή ζωή βάζει συνεχώς καινούρια προβλήματα, που δεν τα προ-βλέπει το δόγμα. ΓΓ αυτό ακριβώς λέμε πως ο μαρξισμός είναι μέθοδος κ(ίΐ όχι δόγμα. Είναι μια μέθοδος προσέγγισης και ερμηνείας των προβλη-|ΐ(ίτ(ι)ν που ακατάπαυτα αναφύονται μέσα στην πολύπλοκη και πολύμορφη κοινιονία των ανθρώπων και όχι, βέβαια, μια αστεία προσπάθεια "συμμόρ-(ρ(ΐιπης" των γεγονότων προς τη θεωρία.
I 'κι να μπορεί κανείς να ερμηνεύει μαρξιστικά τα γεγονότα, πρέπει να γνοιρίζει τη μαρξιστική θεωρία όσο γίνεται πιο καλά.
I Ι(ΐρ()ΐ τ<ιύτα όμως, η θεωρία από μόνη της δεν αρκεί, κυρίως όταν γίνε-ιιη (ίντιληπτή σαν ένα σύνολο νόμων και κανόνων, περίπου όμοιων 139 μ' αυτούς των θετικών επιστημών, πράγμα ολοφάνερα λανθασμένο.  Ο νόμος της υπεραξίας, π.χ., ουδεμία σχέση θα μπορούσε να έχει με το νόμο της βαρύτητας, ας πούμε. Ο Μαρξ δεν κουράστηκε να καταγγέλλει τη μηχανιστική ερμηνεία των κοινωνικών φαινομένων. Κι ωστόσο, η μη-χανιστική ερμηνεία είναι κοινός τόπος σε μια εκχυδαϊσμένη αντίληψη του μαρξισμού, τον οποίο πολλοί αντιλαμβάνονται περίπου όπως οι χριστιανοί τα σωρευμένα στη Βίβλο δόγματα της θρησκείας τους. Ας το καταλάβου-με επιτέλους. Ο μαρξισμός είναι μέθοδος ανάλυσης των ιστορικών και κοινωνικών φαινομένων κι αυτή τη μέθοδο μπορεί κανείς να τη μάθει με μελέτη.
Το πόσο δύσκολα είναι τα μαρξιστικά πράγματα στη μαρξιστική πράξη, θα φανεί από μια ανασκόπηση, που θα επιχειρήσουμε στη συνέχεια, των διχογνωμιών και των αντιθέσεων εντός του ΚΚΣΕ, αρχίζοντας από την προεπαναστατική περίοδο, όταν το ΚΚΣΕ λεγόταν ακόμα Ρωσικό Σοσιαλ-δημοκρατικό Εργατικό Κόμμα.
Προθεσή μας, να κάνουμε φανερή την πολύπλοκη λειτουργία της αντι-πολίτευσης εντός των ΚΚ και να δείξουμε τη σημασία της για μια πλη-ρέστερη ερμηνεία των πολύμορφων προβλημάτων που βάζει συνεχώς μια ζωντανή κοινωνία, που συνεχώς αλλάζει και διαφοροποιείται, αντίθετα με το δόγμα που παραμένει ακίνητο και παγωμένο. Άλλωστε, κατά την υπό-δειξη του Ρούντολφ Μπάρο, αλλά και του Ζαν-Πολ Σαρτρ πριν απ' αυτόν (δεν πρέπει να ξεχνάμε πως ο Σαρτρ δεν ήταν μόνο υπαρξιστής αλλά και μαρξιστής), πρέπει να παίρνουμε υπόψη τόσο τον ηθικό, όσο και τον ψυ-χολογικό παράγοντα, όταν μελετάμε τη ζωή και τη δράση προσωπικοτή-των που υιοθέτησαν το μαρξισμό ως μέθοδο προσέγγισης της ιστορίας.  Οι αποφάσεις που παίρνει ένας επαναστάτης δεν θα εξαρτηθούν μόνο από το πόσο καλά ή άσχημα αντιλαμβάνεται τον Μαρξ, αλλά και από το ήθος του, τον ψυχισμό του, τις αρρώστιες του, τους έρωτές του, τις φιλο-δοξίες του, την αγωγή του, την καταγωγή του κ.λπ. κ.λπ. Και δεδομένου ότι τα περισσότερα από τα στελέχη των κομουνιστικών κομμάτων δεν τα πάνε και τόσο καλά με τη θεωρία, οι εξωμαρξιστικοί, θα λέγαμε, παράγο-ντες παίζουν καθοριστικό ρόλο στην κομματική συμπεριφορά τους.  Τόσο καθοριστικό, που η μαρξιστική θεωρία να στρεβλώνεται σχεδόν αυτόματα.
Όπως γίνεται π.χ. στην ψυχολογίστικη στάση μας απέναντι στους πλού-σιους, που συχνά τους θεωρούμε συλλήβδην ύποπτους για μόνο το λόγο πως είναι πλούσιοι, ξεχνώντας πως ο Ένγκελς ήταν βιομήχανος, πως οι "αποστάτες της τάξης τους" έχουν παίξει έναν τεράστιο ρόλο στο παγκό-σμιο κομουνιστικό κίνημα, πως η ιδεολογία εισάγεται στην εργατική τάξη 140 απ' έξω, όπο)ς λέει ο Λένιν. (Η εξουθενωτική δουλειά του εργάτη δεν του επιτρέπει να γίνει εύκολα διανοούμενος κι αυτό τον υποχρεώνει να εισάγει τη δική του ιδεολογία από κείνο το στρώμα της αστικής τάξης, που είναι σε θέση να σκεφτεί υπερταξικά και ενάντια στα συμφέροντα της αστικής τάξης στην οποία ανήκει.)
Κι έτσι, ενώ απορρίπτουμε τον ψυχολογισμό, τον εισάγουμε τελικά στην όχι και τόσο μαρξιστική μας σκέψη χωρίς να το καταλάβουμε. Κι αυτό γιατί έχουμε την τάση να κεντροθετούμε τα προβλήματα, όπως επισημαίνει η επιστημολογία, δηλαδή να βάζουμε το προσωπικό μας πρόβλημα στο κέντρο ενός προβλήματος που δεν είναι προσωπικό. Η επανάσταση π.χ. δεν είναι προσωπικό μας πρόβλημα, αλλά όταν την αντιμετωπίζουμε με γνώ-μονα το προσωπικό μας και μόνο συμφέρον, τη μετατρέπουμε σε προσω-πικό μας πρόβλημα, πράγμα καταφάνερα λανθασμένο.
Επειδή το πρόβλημα της κεντροθέτησης είναι πάρα πολύ κρίσιμο για την κατανόηση όσων θα πούμε στη συνέχεια, για να ερμηνεύσουμε το πολύπλοκο φαινόμενο της ενδοκομματικής αντιπολίτευσης, κρίνω σκόπιμο να χρησιμοποιήσω εδώ σαν τυπικό παράδειγμα κεντροθετημένης προσέγ-γισης των πραγμάτων την προσωπική μου περίπτωση.
Παρά το γεγονός, λοιπόν, πως γνωρίζω το πρόβλημα της κεντροθέτησης, συχνά αντιμετωπίζω τα θέματα κεντροθετικά. Καμιά φορά, δεν είναι η θεωρία αυτή που με οδηγεί, αλλά το μίσος μου για την αστική τάξη, στην οποία δεν ανήκω, αφού από καταγωγή είμαι μικροαστός και από αγωγή προλετάριος. (Οι γονείς μου ήταν δημόσιοι υπάλληλοι, δεν κληρονόμησα τίποτα από κανέναν και ζω αποκλειστικά από το μισθό μου, πράγμα που με εξομοιώνει με τους προλετάριους. Συνεπώς δεν είμαι αποστάτης της τάξης μου γιατί η τάξη μου ουσιαστικά είναι το προλεταριάτο, όχι όμως με μια τυπικά μαρξιστική έννοια, αφού αυτό που πουλάω στον εργοδότη δεν είναι η εργατική μου δύναμη, κι αφού δεν παράγω αντικείμενα αλλά κείμενα.)
Και για να ξανάρθουμε στο θέμα μας, που είναι η κομουνιστική αντιπο-λίτευση: Η πρώτη σοβαρή αντιπολίτευση στο παγκόσμιο κομουνιστικό κίνημα εμφανίστηκε στα χρόνια 1907-1909, όταν μπήκε το ερώτημα αν το Ι'(ΐ)σικό Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα έπρεπε ή δεν έπρεπε να πάρει τότε μέρος στις εκλογές για την ανάδειξη των βουλευτών της Δούμας (της τσα-ρικής Βουλής). Ο Λένιν έλεγε πως οι κομουνιστές έπρεπε να πάρουν μέρος πτις εκλογές. Όμως, αντιμετώπισε μια πολύ δύστροπη αντιπολίτευση ε-ντός του κόμματος.
I Ιολλοί υπεραριστεροί αρνούνταν τη συμμετοχή των κομουνιστών στο ("στικό Κοινοβούλιο. Κι έτσι το 1909 ο Λένιν δίνει δυναμικά τέλος στη 141 διαμάχη, που πήρε και θεωρητική μορφή, διαγράφοντας από το κόμμα των Μπολσεβίκων τους υπεραριστερούς.
Μ' άλλα λόγια, ο κατοπινός μεγάλος επαναστάτης, το 1909 εμφανιζόταν πιο "δεξιός" Μπολσεβίκος, αφού σε αντίθεση με τους υπεραριστερούς Μπολσεβίκους δεν περιφρονούσε τη δυνατότητα που δινόταν στους κομου-νιστές για συμμετοχή στο αστικό Κοινοβούλιο.
Όμως ανάμεσα στο 1912 και 1917 πολλοί απ' τους διαφωνήσαντες πα-λιότερα Μπολσεβίκους προσχώρησαν στους Μπολσεβίκους του Λένιν, γιατί είχε αρχίσει ήδη να ετοιμάζεται για τη βίαιη κατάληψη της εξουσίας.  Οι καιροί είχαν αλλάξει μέσα σε σύντομο χρόνο και ο Λένιν προσαρμό-στηκε αναλόγως.
Σ' αυτήν την κρίσιμη διάσταση απόψεων ο Τρότσκι δεν πήρε τη μεριά κανενός. Για τον απλό λόγο πως δεν ήταν Μπολσεβίκος, αλλά συμπαθούσε μάλλον τους Μενσεβίκους, παραμένοντας ουδέτερος. Με συνέπεια να κα-τηγορηθεί αργότερα για καιροσκοπισμό, ίσως όχι άδικα.
Αφού ξεκαθάρισε λοιπόν τα πράγματα με τους υπεραριστερούς Μπολ-σεβίκους διαγράφοντάς τους, ο Λένιν έπρεπε να αντιμετωπίσει στη συνέ-χεια και τους δεξιούς Μπολσεβίκους, που ήθελαν συμβιβασμό με τους Μενσεβίκους και ήταν υπέρ της "σταδιακής επανάστασης". Δηλαδή ήταν ενάντια στη βίαιη κατάληψη της εξουσίας με "επίθεση". Τούτη η δεξιά τάση εντός του κόμματος των Μπολσεβίκων αυτοδιαλύθηκε, ύστερα απ' τη σύλληψη του αρχηγού της, του Ρίκοφ, απ' την Οχράνα (τη μυστική αστυνομία του Τσάρου) κι έτσι ο Λένιν απαλλάχτηκε απ' το καθήκον να τους διαγράψει κι αυτούς, όπως σίγουρα θα έκανε, αυτός ο αποφασιστικός επαναστάτης που έπειθε εύκολα τους συντρόφους του, αλλά και τους τρα-βούσε δυνατά τ ' αφτί κάθε φορά που το έκρινε σκόπιμο για την ευόδωση των σχεδίων του, που, βέβαια, ήταν η κατάληψη της εξουσίας.  Ο Λένιν δεν ήταν ένας σαχλοδημοκράτης· ήταν επαναστάτης. Και όταν είσαι επαναστάτης υποχρεώνεσαι συχνά να μην κολλάς σαν στρείδι στις περίφημες δημοκρατικές διαδικασίες, τούτο το καταφύγιο για κάθε πονηρό και αριβίστα. Πριν απ' το καθετί, ο Λένιν ήταν ένας άψογος διαλεκτικός:
Ήξερε να αποφεύγει όλα τα δόγματα και να "ελίσσεται". Όχι όπως οι αστοί πολιτικοί, αλλά όπως υπαγόρευαν οι συνεχώς τροποποιούμενες εξω-τερικές συνθήκες.
Κανείς πολιτικός στην παγκόσμια ιστορία (και ο Λένιν ήταν μεγάλος πολιτικός) δεν είχε την ικανότητα αυτού του δαιμόνιου ανθρώπου να κα-τανοεί σε βάθος και σε πλάτος αυτό που λέγεται πραγματικότητα. Έτσι, η κάθε κίνησή του υπαγορευόταν όχι απ' τις προσωπικές του φιλοδοξίες, αλλά απ' την πίστη του πως οι προλετάριοι είναι σε θέση να κυβερνήσουν 142 μ' έναν εντελώς καινούριο και πρωτόγνωρο τρόπο, αναλαμβάνοντας να απελευθερώσουν απ' την εκμετάλλευση όχι μόνο τους εαυτούς τους, αλλά όλους τους επιγενόμενους, με την εγκαθίδρυση της αταξικής κοινωνίας.  Φυσικά, δεν θα μπορούσε να φανταστεί τι καθίκια θα έφτιαχνε στα εργα-στήρια του ο μπρεζνιεφισμός που, σημειωτέον, θα έπρεπε να λέγεται μάλ-λον σουσλοφισμός, γιατί ο Σουσλόφ ήταν αυτός που επέβαλε τον Μπρέζ-νιεφ στην ΚΕ και τον ήλεγχε αυστηρά απ' το παρασκήνιο. (Ο Μπρέζνιεφ ήταν στο βάθος ένας αγαθότατος άνθρωπος, που ουσιαστικά δεν ενδιαφε-ρόταν για τίποτα, και γι' αυτό ακριβώς ήταν κατάλληλος για "φροντ-μαν", όπως θα λέγαμε σήμερα).
Ο Λένιν καλεί τους Μπολσεβίκους (και όλους τους Ρώσους) να ανατρέ-ψουν την προσωρινή κυβέρνηση του Κερένσκι με τις περίφημες και θρυ-λικές "Θέσεις του Απρίλη" (του 1917). Πρόκειται για ένα κείμενο εντελώς εκπληκτικό από κάθε άποψη. Εδώ, η πολιτική σκοπιμότητα, η μαρξιστική θεωρία και ο καθορισμός της τακτικής του επαναστατικού αγώνα σχημα-τίζουν ένα αρραγές και αδιάσπαστο σύνολο που δεν "μπάζει" από πουθενά.  Μόνο διαβάζοντας αυτό το συντριπτικό κείμενο καταλαβαίνει κανείς πληρέστερα τι σημαίνει "Εφαρμοσμένος μαρξισμός" και πόσο μεγάλη ση-μασία έχει για ένα συνεπή μαρξιστή να είναι τρία πράγματα ταυτόχρονα:
Καλός γνώστης της μαρξιστικής θεωρίας, καλός πολιτικός αναλυτής, και θαρραλέος άνθρωπος.
Αναζητήστε τις "Θέσεις του Απρίλη", γνωστές και με τον τίτλο "Τα καθήκοντα του προλεταριάτου στην τωρινή επανάσταση", στον 31ο τόμο των Απάντων του Λένιν, έκδοση "Σύγχρονη Εποχή", σύνολο τόμων 55.  (Για είκοσι χρόνια περίπου, αυτή τη μνημειώδη έκδοση την επιμελούνταν, μέχρι την ολοκλήρωσή της, ο Θόδωρος Λιακόπουλος, στον οποίο χρω-στούμε απέραντη ευγνωμοσύνη όλοι εμείς που ενδιαφερόμαστε γ ι ' αυτά τα προβλήματα που μας παιδεύουν μια ζωή.)
Οι "Θέσεις του Απρίλη", με τις οποίες ο Λένιν βάζει μπουρλότο στον "παλιό κόσμο", υποστηρίχτηκαν στην αρχή από ελάχιστους Μπολσεβί-κους -και συγκεκριμένα απ' την αριστερή πτέρυγα του Κόμματος δηλαδή τους συντρόφους που ο Λένιν είχε διαγράψει το 1909 και που στο μεταξύ είχαν επανέλθει στο Κόμμα.
Μετά απ' το πρώτο ξάφνιασμα, τις "θέσεις" τις αποδέχονται κι άλλοι Μπολσεβίκοι, μεταξύ των οποίων και ο Στάλιν. Που όμως δεν ήταν ούτε αριστερός ούτε δεξιός Μπολσεβίκος. Ήταν κεντρώος! (Για φαντάσου!) Τις αποδέχτηκε επίσης κι ο δεξιός Μπολσεβίκος Μπουχάριν, καθώς και η (ίριστερή πτέρυγα των Μενσεβίκων και των μενσεβικιζόντων, όπως ο Ρά-ντεκ, ο Ρακόφσκι και ο Τρότσκι.
143
Βλέπουμε λοιπόν πως όταν ήρθε η κρίσιμη στιγμή για την επίθεση του προλεταριάτου, οι δισταγμοί και οι αμφιβολίες παραμερίστηκαν. Αλλά οι διαφωνίες θα ξαναφανούν με μεγαλύτερη ένταση όταν οι Μπολσεβίκοι γίνουν εξουσία. Και τα πιο σοβαρά προβλήματα τότε θα τα δημιουργήσουν καταρχήν μερικοί δεξιοί Μπολσεβίκοι, αυτοί ακριβώς που αντιστάθηκαν λυσσωδώς στο σχέδιο του Λένιν για τη βίαιη κατάληψη της εξουσίας.  Μεταξύ τους ο Ζινόβιεφ και ο Κάμενεφ.
Αυτοί οι δύο Μπολσεβίκοι ηγέτες (της δεξιάς πτέρυγας) όχι μόνο δεν πήραν μέρος στην επανάσταση τις πρώτες δύσκολες μέρες, αλλά έκαναν κι ό,τι μπορούσαν για να αποτρέψουν τον Λένιν και τους αριστερούς Μπολ-σεβίκους να επιτεθούν στον Κερένσκι. Όπως θα δούμε, ο ρόλος των Ζι-νόβιεφ και Κάμενεφ δεν ήταν και τόσο "καθαρός" ούτε αργότερα.  Θέλω να πω με τα παραπάνω δύο πράγματα: Πως το περιεχόμενο των εννοιών "δεξιός" και "αριστερός" εντός των κομουνιστών κομμάτων δεν παραμένει ποτέ σταθερό και πως αυτό που τελικά μετράει δεν είναι η ιδεολογική "καθαρότητα", αλλά η έλλειψη καιροσκοπισμού. Οι αριβίστες και οι καιροσκόποι δεν μπορούν να έχουν θέση σ ' ένα κομουνιστικό κόμ-μα.
144
Τ Α ΠΑΙΔΙΑ ΤΟΥ ΑΕΝΙΝ ΕΙΝΑΙ ΑΤΑΚΤΑ!
ο περίφημος "δημοκρατικός συγκεντρωτισμός" δημιούργησε πολλά προ-βλήματα τόσο στα ΚΚ όλου του κόσμου όσο και στις αριστερές ομάδες και ομαδούλες. Και συνεχίζει να δημιουργεί και στον Γκορμπατσόφ. Το να είσαι δημοκράτης και ταυτόχρονα συγκεντρωτικός είναι μια καταφάνερη αντίφαση. Διότι ο όρος "συγκεντρωτισμός", ενώ εξυπονοεί την κομματική πειθαρχία, έχει ωστόσο και μια εννοιολογική απόχρωση φανερά δικτατο-ρική, έτσι που υποχρεώνει τη μειοψηφία εντός του κόμματος να υποτάσ-σεται στην κομματική πλειοψηφία, και οι διαφωνίες να σταματούν αυτο-μάτως μόλις παρθεί μια απόφαση απ' την πλειοψηφία. Όμως, είναι φανερό πως οι δαφωνήσαντες θα συνεχίσουν να διαφωνούν σιωπώντας, αν, βέβαια, δεν έχουν πεισθεί στο μεταξύ για την ορθότητα της απόφασης που πάρθηκε απ' την πλειοψηφία, πράγμα που συμβαίνει σπανιότατα, για τον απλό λόγο π(ος οι πλειοψηφούντες δεν θα μπορούσαν να ισχυριστούν αν είναι όντως μαρξιστές, πως η δική τους απόφαση ήταν σώνει και καλά η ορθή. Κι έτσι όλοι τελικά σιωπούν, προκειμένου να διατηρηθεί η κομματική πειθαρχία, που μοιάζει λιγάκι με τη στρατιωτική. Η δημιουργημένη μ' αυτό τον τρόπο κιιτάσταση ετοιμάζει το έδαφος για την εμφάνιστη του δικτάτορα.  Όταν το κόμμα βρίσκεται στην παρανομία, ουδέν πρόβλημα ή μάλλον ελάχιστα τα προβλήματα.
Είτε συμφωνείς με την κομματική πλειοψηφία είτε διαφωνείς, η ζημιά Κ(ΐι για το κόμμα και για το μαρξισμό, που δεν αρνήθηκε ποτέ τη δημο-κρίΐτία, δεν είναι και πολύ μεγάλη.
Και αν, ως διαφωνών, υποκύψεις στην απόφαση της πλειοψηφίας, το κ·(ίινεις για να διατηρηθεί η εντελώς αναγκαία συνοχή του κόμματος σε συνθήκες παρανομίας. Όσο λοιπόν ένα ΚΚ, ούτε την εξουσία κατέχει ούτε στην κοινοβουλευτική ζωή μετέχει, το δύσκολο πρόβλημα του δημοκρα-τικού συγκεντρωτισμού λύνεται σχετικά εύκολα. Γιατί ο εχθρός, πάντα και π' (^λες τις περιπτώσεις, είναι επαρκής λόγος για συσπείρωση και συνοχή.  •()μ(ι)ς, μόλις εξαφανιστεί ο εχθρός οι διαφωνίες και οι έριδες γίνονται κνιονότερες.
Οι Μπολσεβίκοι είχαν την ευκαιρία να διαπιστώσουν για πρώτη φορά π(ΐ)ς οι ομαλές συνθήκες δεν ευνοούν την κομματική συνοχή (και ότι, α-νιίΟι.τα, οι φυγόκεντρες και διασπαΐ^τικές τάσεις πολλαπλασιάζονται όταν 145 λείψει ο τόσο αναγκαίος για τη συνοχή εχθρός, ή μάλλον η άμεση απειλή που αυτός επιβάλλει), είχαν λοιπόν την ευκαιρία να το διαπιστώσουν στη διάρκεια της Φεβρουαριανής Επανάστασης, δηλαδή απ' το Φεβρουάριο του 1917 μέχρι τον Οκτώβριο του 1917.
Είναι η περίοδος που στη Ρωσία λειτουργεί για πρώτη φορά στην ιστο-ρία της η αστική δημοκρατία (υπό τον Κερένσκι) και το κόμμα των Μπολ-σεβίκων δρα νόμιμα.
Αυτή την περίοδο εμφανίζονται πολλές ομάδες μέσα στο κόμμα του Λένιν, που θα έρθει στη Ρωσία μόλις τον Απρίλιο. Η πιο ισχυρή απ' αυτές είναι εκείνη στην οποία ηγείται ο Στάλιν παρέα με τον Κάμενεφ. (Τι τρα-γική ειρωνεία να συνεργάζεται, σ ' αυτή τη φάση, ο Στάλιν μ' έναν απ' τους μετέπειτα κυριότερους εχθρούς του!) Αυτοί οι δυο, λοιπόν, προΐστα-νται της ηγετικής ομάδας.
Το Μάρτιο του 1917 οι Στάλιν και Κάμενεφ εισηγούνται την υπό όρους υποστήριξη της Προσωρινής Κυβέρνησης (αυτής που έδιωξε τον τσάρο, γιατί τον τσάρο τον έδιωξαν οι αστοί, ενώ οι Μπολσεβίκοι απλώς τον εκτέλεσαν). Δηλαδή, ο Στάλιν και ο Κάμενεφ φέρονται "κεντρώα", πράγμα πολύ φυσικό αφού είναι η κυρίαρχη ομάδα μέσα στο κόμμα, που το διευ-θύνει και το καθοδηγεί.
Στα δεξιά αυτού του προοκτωβριανού σταλινικού κέντρου εμφανίζεται μια ισχυρή δεξιά ομάδα Μπολσεβίκων, που ζητάει τη συνεργασία με τους Μενσεβίκους του Μάρτοφ, ας πούμε τους σοσιαλδημοκράτες της εποχής, που κι αυτοί ωστόσο είναι μαρξιστές - δεν πρέπει να το ξεχνάμε αυτό.  Φυσικά, υπήρχε και μια αριστερότερη της κεντρώας σταλινικής ομάδας, που ζητούσε δράση άμεση και ανατροπή της Προσωρινής Κυβέρνησης εδώ και τώρα.
Ερχόμενος ο Λένιν στη Ρωσία τον Απρίλη του 1917 βάζει τέλος σ ' αυτό το αντιπολιτευτικό μπολσεβίκικο χάος, και υποχρεώνει όσους απ' τους δικούς του υποστήριζαν τη συνεργασία με τους Μενσεβίκους, να προσχω-ρήσουν στους Μενσεβίκους και ν ' αφήσουν ήσυχους τους Μπολσεβίκους να προετοιμαστούν για το "μεγάλο άλμα" του Οχτώβρη, για το οποίο ο Λένιν έχει πάρει ήδη τις αποφάσεις του.
Μόνο που δεν βιάζεται υπέρ το δέον και περιμένει το παραπέρα ξεχαρ-βάλωμα του πολύ φρέσκου και πολύ άπειρου αστικού κράτους που δη-μιούργησε η Φεβρουαριανή Επανάσταση. (Δεν πρέπει να ξεχνάμε πως η καθεστωτική αλλαγή στη Ρωσία έγινε σε δύο στάδια, μέσα στον ίδιο χρό-νο, το 1917: Κατά το πρώτο στάδιο οι αστοί ανατρέπουν το εντελώς φθαρ-μένο τσαρικό καθεστώς και κατά το δεύτερο στάδιο οι Μπολσεβίκοι ανα-τρέπουν τους ανατροπείς και τους αποκλείουν απ' τη νομή της εξουσίας 146 και τα καλά που αυτή συνεπάγεται, πριν καλά καλά προλάβουν να τη χαρούν. Αυτό ονομάστηκε "διαρκής επανάσταση", δηλαδή αστική στην αρχή και στη συνέχεια προλεταριακή, χωρίς διακοπή.)
Με την κατάληψη της εξουσίας απ' τους Μπολσεβίκους τον Οκτώβριο του 1917, και κυρίως απ' το 1918 που τα πράγματα ξεκαθαρίζουν, μέχρι το 1927 που ο Στάλιν αρχίζει να εδραιώνει την εξουσία του (ο Λένιν πέθανε το 1924), οι αριστερές και οι υπεραριστερές ομάδες εντός του ΚΚΣΕ ξε-φυτρώνουν σαν τα μανιτάρια στη βροχή. Το παλιό, γνωστό τροπάρι περί "προδοσίας των επαναστατικών αρχών", οι αριστερότεροι του Λένιν αρι-στεροί το λένε για να τ ' ακούσει καταρχήν ο Λένιν, που απ' όλους αυτούς τους υπεραριστερούς θεωρείται και χαρακτηρίζεται "προδότης της επανά-στασης".
Στην ιστορική συνέχεια, η κατέχοντες την κομματική, ή την κομματική και ταυτόχρονα κρατική εξουσία μαρξιστές, θα χαρακτηρίζονται μονίμως, (ΐπ' τους εκτός κόμματος και εκτός εξουσίας μαρξιστές "εχθροί της επα-νάστασης".
Δεν μπορεί να γίνει αλλιώς. Η διαμάχη παντού, συνεπώς και εντός της μαρξιστικής Αριστεράς δεν θα σταματήσει ποτέ. Είναι φυσικό, είναι δια-λεκτικό και είναι απολύτως μαρξιστικό. Η κομουνιστική κοινωνία θα είναι κι αυτή κοινωνία συγκρούσεων, όχι πάντως ταξικών.
Ας ευχηθούμε μόνο αυτές οι συγκρούσεις να μην καταλήγουν στη σφα-γή, όπως στη σταλινική περίοδο, αλλά να είναι διαφωνίες πάνω στο "δέον γενέσθαι" οξείες, οξύτατες, όχι πάντως αιματηρές. Κάπως σαν τις διαφω-νίες που υπάρχουν σήμερα εδώ στην Ελλάδα ανάμεσα στα μαρξιστικά Κ()μματα και κομματάκια, εφόσον, βέβαια, δεχτούμε πως είναι μαρξιστικά, πρίίγμα λίαν αμφίβολο, δεδομένου ότι ο μαρξισμός προϋποθέτει σοβαρή μελέτη και οι κομματικοί και μικροκομματικοί είναι πολύ απασχολημένοι (ΐι; τα οργανωτικοδιεκπεραιωτικά, ώστε να μπορέσουν να στρώσουν τον κ(!)λ() τους και να διαβάσουν καμιά σελίδα του παππού Κάρολου και του Οι;ί()ΐι Βλαδίμηρου, που τους καταντήσαμε σκέτα ονόματα και σύμβολα κατάλληλα μόνο για τη διακόσμηση των κομματικών γραφείων και των αιθουσών των συνεδρίων.
I ·!ν πάση περιπτώσει. Ο καθένας κάνει ό,τι μπορεί. Κι αυτοί που φωνα-ηκούν προσκοπικά, το κάνουν γιατί αυτό μόνο μπορούν να κάνουν. Τι να Μίνουμε; Να τους εκκαθαρίσουμε ή να τους "καθαρίσουμε;" Ας προφυλα-χιο\'ιμι; (ΐπό τον πειρασμό να γίνουμε σταλινικοί, πολύ περισσότερο όταν |Ιρ(ζ(ΐυ(ΐε συνεχώς και ηλιθίως τον ^ λ ο θείο μας, τον Ιωσήφ, τον εισηγητή κιιν πυχν(ί)ν "εκκαθαρίσεων".
Που λέτε, όταν ο Λένιν έκλεισε ειρήνη με τη Γερμανία τον Ιανουάριο 147 του 1918 (πρόκειται για την περίφημη Συνθήκη του Μπρεστ-Λιτόφσκ) έ-γινε χαμός εντός του κόμματος των Μπολσεβίκων. Λυσσωδώς εναντίον της συνθήκης που έσωσε τη νεαρή και αδύναμη σοβιετική εξουσία ήταν, με-ταξύ πολλών άλλων, ο Τρότσκι, ο Μπουχάριν, ο Τζερζίνσκι κ.α. Ο Στάλιν δεν πήρε θέση. Πονηρός ο Στάλιν από τότε!
Και αν ο Λένιν τελικά επέβαλε στο κόμμα την απόφαση για τη συνθήκη, το χρωστάει στον "αριστερό" Τρότσκι που δεν θέλησε να ωθήσει τα πράγ-ματα στα άκρα και συγκράτησε τους αντιφρονούντες, αν και διαφωνών και ο ίδιος, κι όχι στον "δεξιό" Μπουχάριν που ήταν έτοιμος να τα κάνει όλα γυαλιά καρφιά, τούτος ο μετριοπαθής και διαλλακτικός άνθρωπος, που τότε απαιτούσε σώνει και καλά ιδεολογική μαρξιστική καθαρότητα, τη στιγμή που ο κόσμος χανόταν.
Η συνθήκη του Μπρεστ-Λιτόφσκ είναι πάντως μια ολοφάνερη παρέκκλι-ση από τις ιδεολογικές αρχές των προλετάριων, που υποχρεώθηκαν από τα πράγματα να συμβιβαστούν με τον εχθρό. Άλλωστε, ο Λένιν ποτέ δεν θεώρησε πράγμα μεμπτό τον συμβιβασμό όταν, βέβαια, αυτός δεν είναι ένας καλυμμένος οπορτουνισμός και μια αισχρή δολιότητα.
Γιατί λοιπόν πρέπει να κατηγορήσουμε τον Γκορμπατσόφ για συμβιβα-στικές παρεκκλίσεις; Δηλαδή, τι πρέπει να κάνει; Ν ' αφήσει τη Σοβιετική Ένωση να καταστραφεί εν ονόματι της "ιδεολογικής καθαρότητας"; Κα-ταλαβαίνουν οι επικριτές της περεστρόικα πως τελικά συμπλέουν με τους αντιμαρξιστές; Μπα! Πού να το καταλάβουν! Σάμπως είναι μαρξιστές αυτοί που κατηγορούν τον Γκορμπατσόφ για μαρξιστική ασυνέπεια; Φωνακλάδες πρόσκοποι είναι! Γιούπι-γιούπι-ούμε θα σας καταπιούμε! Και τέρμα ο μαρ-ξισμός τους, με τούτη την προσκοπική κραυγή.
Πάντως, οι αριστερότεροι του Λένιν αριστεροί, μεταξύ του 1919 και του 1920 είχαν δημιουργήσει κατάσταση κυρίίος στην Ουκρανία, περιοχή με μεγάλη παράδοση στο αναρχικό κίνημα. Ενώ, σ ' ολόκληρη τη Σοβιετική Ένωση το 1920 δημιουργήθηκε μια πολύ ισχυρή αριστερή (αριστερότερη αυτής του Λένιν) τάση με επικεφαλής συνδικαλιστές σαν τον Σλιάπνικοφ και τον Λουτόβινοφ. Σ' αυτούς ανήκε και η περίφημη φεμινίστρια και υπουργός (επίτροπος) Προνοίας τότε, Αλεξάνδρα Κολοντάι.  Αυτή η αντιπολιτευόμενη στην πολιτική του Λένιν ομάδα, που ονομά-στηκε Εργατική Αντιπολίτευση, πρέσβευε πως τα συνδικάτα πρέπει να είναι ανεξάρτητα από το κόμμα, πράγμα ορθότατο. Και πως τα συνδικάτα πρέπει να έχουν τον άμεσο έλεγχο ολόκληρης της βιομηχανίας, πράγμα ορθότατο ομοίως. Αλλά πώς να ελέγχουν οι εργάτες άμεσα την παραγωγή, όταν η διοίκηση και η διεύθυνση απαιτεί ειδική γνώση και πείρα; Ήταν δυνατόν, τότε, να εμπιστευτεί το νεαρό και άπειρο κομουνιστικό καθεστώς 148 τη μοίρα του σε εμπειρικούς, όσο καλοπροαίρετοι κι αν ήταν;
Η γραφειοκρατία στη σοβιετική της παραλλαγή προέκυψε κυρίως από την ανάγκη ύπαρξης στελεχών, σ ' όλα τα επίπεδα. Πολλά από τα στελέχη της τσαρικής βιομηχανίας διατηρήθηκαν. Από τον Λένιν διατηρήθηκαν!  Φυσικά, δήλωσαν "νομιμοφροσύνη" στο νέο καθεστώς, μόνο και μόνο για να διαφυλάξουν τα πόστα τους. Εξυπακούεται πως πάρα πολλοί απ' αυτούς ήταν παλιάνθρωποι μεγάλης κλάσεως. Έλα, όμως, που η ηθική δεν κάνει πάντα παρέα με τη γνώση, κυρίως την ειδική γνώση. Έλα, όμως, που η κοινωνία έχει ανάγκη από τους ειδικούς περισσότερο απ' όσο έχει ανάγκη από τους ηθικούς!
Μ' αυτά και μ' άλλα πολλά, η γραφειοκρατία τελικά έγινε καθεστώς στην ΕΣΣΔ. Ένα γραφειοκρατικό καθεστώς που ονομάστηκε κομουνιστι-κό, ίσα ίσα για να μπορούν οι γραφειοκράτες να αλωνίζουν ανετότερα.  Κι αν συνεχίζετε να επιμένετε πως ύστερα από τόσα χρόνια σοσιαλιστι-κού καθεστώτος θα έπρεπε να έχει αλλάξει η συνείδηση και να εμφανιστεί ο "καινούριος άνθρωπος" κοιτάξτε λιγάκι τον εαυτό σας για να δείτε πόσο καινούριοι γίνατε από τότε που γίνατε μαρξιστές, όσο γίνατε εν πάση πι;(ηπτώσει.
Αν, πάλι, προτιμάτε, ρίξτε μια ματιά στο ΠΑΣΟΚ, και θα καταλάβετε κίίλύτερα τι σημαίνει να δηλώνεις πως είσαι σοσιαλιστής όντας τενεκές ξεγάνωτος. Λοιπόν, η συνείδηση είναι πολύ μυστήριο πράγμα. Άλλοτε σκληρή και δύσκαμπτη σαν το ατσάλι κι άλλοτε σκέτο λάστιχο.  Μετά το πρώτο εγκεφαλικό επεισόδιο που έπαθε ο Λένιν το 1922, το I ίολιτικό Γραφείο εξέλεξε μια διευθύνουσα τριανδρία (τρόικα) από τους Στάλιν, Ζινόβιεφ και Κάμενεφ. Κύριος στόχος της τριανδρίας ήταν να ι:μποδίσει τον Τρότσκι να ανεβεί στην εξουσία όταν θα πέθαινε ο Λένιν.  'Ομίος, το φθινόπωρο του 1922 ο Λένιν συνήλθε από την αρρώστια και για ι':να μικρό διάστημα επανήλθε στην Κεντρική Επιτροπή. Και έμεινε μέχρι που να τον βρει σε λίγο το δεύτερο εγκεφαλικό επεισόδιο.  Σ' αυτό το σύντομο μεσοδιάστημα ήτ^ν που κατάλαβε πως η τρομερή (ΐκίίμψία που έδειχνε ο Γεωργιανός Στάλιν στη λύση των πολλών προβλη-μι'ιτιον που έβαζε η συνύπαρξη 200 εθνώ^! και εθνοτήτων μέσα στη Σοβιε-τική ένίοση θα δημιουργούσε προβλήματα ΰτο μέλλον. Και στην περίφημη . \ΐ(ΐΟήκ η του, που γράφηκε ανάμεσα στο Δεκέμβρη του 1922 και το Γενάρη ίου 192.3 συνιστά την απομάκρυνση του Στάλιν.
Μιίλιπτα, έρχεται σε επαφή με τον Τρότσκι, που πολύ τον εκτιμούσε, πιιρ('ί τον καιροσκοπισμό που έδειξε κατά καιρούς αυτός ο πολύ σπουδαίος ηγέτης, και μαζί μεθοδεύουν τον τρόπο για την απομάκρυνση του πληθω-ρικού κ·(ίΐ θυελλώδους Στάλιν, που ήδη είχε πάρει φόρα με την ισοπεδωτική 149 του πολιτική πάνω στις μειονότητες και τις εθνότητες. (Ήταν υπουργός Εθνοτήτων.)
Αλλά η δεύτερη αποπληξία του Λένιν, που είχε ως συνέπεια την ολική του παράλυση, ματαιώνει το σχέδιο.
Τον Απρίλιο του 1923, όσο ζούσε ακόμα ο Λένιν, όντας όμως εντελώς ανίκανος πλέον να επέμβει στα πράγματα, γίνεται το 12ο Συνέδριο του κόμματος, το τελευταίο όπου όλες οι τάσεις εκφράζονται ελεύθερα και άνετα. Το κύριο πρόβλημα που απασχολεί το Συνέδριο είναι οι αυτονομι-στικές τάσεις κάποιων εθνοτήτων.
Παρ' όλο που δεν πάρθηκαν σαφείς αποφάσεις, γίνεται φανερό ωστόσο πως οι σύνεδροι είναι έτοιμοι να ψηφίσουν το δικαίωμα για την αυτοδιά-θεση των εθνοτήτων. Αλλά ο Στάλιν επεμβαίνει δυναμικά και ματαιώνει μια τέτοια προοπτική. Είναι η πρώτη του αυθαιρεσία. Σε λίγο θα συλλάβει τον Τάταρο ηγέτη Γκαλίεφ. Είναι η πρώτη σύλληψη κομουνιστή ηγέτη με την κατηγορία της προδοσίας. Όλα, λοιπόν, άρχισαν με το πρόβλημα των εθνοτήτων. Αυτό ακριβώς που είναι το υπ' αριθμόν 1 πρόβλημα και για τον Γκορμπατσόφ.
150
ΟΤΑΝ Ο ΣΤΑΛΙΝ
Η Τ Α Ν ΔΗΜΟΚΡΑΤΗΣ
Όσα θα πούμε σήμερα είναι καίριας σημασίας για το ρόλο που έπαιξε η εσωκομματική αντιπολίτευση στην εμφάνιση του φαινομένου που αργότε-ρα θα ονομαστεί σταλινισμός.
Με το θάνατο του Λένιν στις 21 Ιανουαρίου 1924 ήταν φυσικό να δη-μιουργηθεί μια ταραχή κι ένας φόβος μέσα στο ΚΚΣΕ. Δεν υπήρχε πια η ισχυρή προσωπικότητα του Λένιν, που ήξερε να διατηρεί με λεπτούς χει-ρισμούς την εσωκομματική δημοκρατία, παρά τις πολλές και συνεχείς δια-φίονίες με τους συντρόφους του. Γιατί, όσο και να διαφωνούσε κανείς μαζί του, τελικά όλοι σέβονταν και εκτιμούσαν απεριόριστα τον αναμφισβήτητο ηγέτη της Οκτωβριανής Επανάστασης, το δημιουργό της Σοβιετικής Ένωσης.
Στο 13ο Συνέδριο του κόμματος το Μάιο του 1924, το πρώτο μετά το Οιϋνατο του Λένιν, ο Τρότσκι διακηρύσσει: "Το κόμμα έχει πάντα δίκιο".  'Ομως δεν το πιστεύει και τόσο. Είναι ήδη πολύ πικραμένος καθώς βλέπει να παραμερίζεται ολοένα και περισσότερο απ' τους παλιούς συντρόφους του. Είναι βλέπεις Εβραίος, κι αυτό, όσο και να 'ναι, παίζει ρόλο στον πιιραγκωνισμό του.
Όμως, το φθινόπωρο της ίδιας χρονιάς (1924) και ενώ δεν έχει κλείσει χρόνος ακόμα απ' το θάνατο του Λένιν, ο Τρότσκι κάνει μια πολύ βίαιη ι.πίθεση κατά των Ζινόβιεφ και Κάμενεφ, όχι όμως και κατά του Στάλιν, που μαζί με τους δυο προηγούμενους συναποτελούν τη διευθυντική \ριαν-(•>()((! μετά το θάνατο του Λένιν. -' () Τρότσκι, λοιπόν, αποκαλύπτει τον ύποπτο ρόλο του Ζινόβιεφ και του Κ(1μι:νι:φ στη διάρκεια της Οκτωβριανής Επαναστάσης. Και όσα τους κα-("μαρτυράει τώρα, θα τα χρησιμοποιήσει ο Στάλιν αργότερα για να απαλ-λαγεί (ΐπ' τους δυο "καιροσκόπους" της τρόικας.
Ι ο γεγονός, πάντως, πως ο Τρότσκι δεν επιτίθεται προς το παρόν και ηκιν Στάλιν σημαίνει πως του αναγνωρίζει τουλάχιστον το θετικό ρόλο πιιυ ιίπίΐιξε στη διάρκεια της Οκτωβριανής Επανάστασης - κι αυτόν το ρι'"λ() μόνον οι κακόπιστοι θα μπορούσαν να του τον αμφισβητήσουν και ιΐΜΐ. και σήμερα.
I ο κόμμ(ί, δηλαδή οι Στάλιν, Ζινόβιεφ και Κάμενεφ, ανταπαντούν στον 151 Τρότσκι το ίδιο βίαια. Τον κατηγορούν για Μενσεβικισμό, δηλαδή για "δεξιά παρέκκλιση".
Αλλά δεν είναι και τόσο βέβαιοι. Κι έτσι λανσάρουν, τότε ακριβώς, τον όρο "τροτσκισμό".
Η διαμάχη παίρνει και θεωρητικές διαστάσεις. Ο Στάλιν λανσάρει τη θεωρία για το σοσιαλισμό σε μία μόνο χώρα τότε ακριβώς, και ο Τρότσκι ανταπαντά με τη θεωρία για τη διαρκή επανάσταση. Η διαμάχη καταλήγει στην απομάκρυνση του Τρότσκι τον Ιανουάριο του 1925 απ' το κρίσιμο πόστο του Επιτρόπου του Πολέμου (υπουργού Αμύνης, θα λέγαμε εμείς), το οποίο ωστόσο δεν του προσφέρει πολιτικά πλεονεκτήματα: Βρίσκεται ανάμεσα σε στρατιωτικούς κι όχι ανάμεσα σε πολιτικούς.  Λίγους μήνες μετά την απομάκρυνση Τρότσκι απ' το Επιτροπάτο (υ-πουργείο) του Πολέμου, μια νέα αντιπολιτευτική κίνηση απειλεί με διάλυ-ση το κόμμα. Οι Ζινόβιεφ και Κάμενεφ, οι δύο της τρόικα, προσπαθούν να εκδιώξουν δολίως τον Στάλιν απ' την τριανδρία και να μείνουν κυρίαρ-χοι του παιχνιδιού, δυο άνθρωποι βάσιμα ύποπτοι για καιροσκοπισμό, ό-πως απέδειξε ο Τρότσκι.
Αμφισβητούν, λοιπόν, την αξία της θεωρίας του Στάλιν για το σοσια-λισμό σε μία μόνο χώρα, και ασκούν δριμύτατη κριτική στη λενινιστική Νέα Οικονομική Πολιτική (ΝΕΠ), που τη συνεχίζουν με συνέπεια οι Στά-λιν, Μπουχάριν και Ρίκοφ, που είναι προς το παρόν στενοί συνεργάτες και ομονοούν σχεδόν στα πάντα.
Στο 14ο Συνέδριο, το Δεκέμβριο του 1925, οι Ζινόβιεφ και Κάμενεφ προσπαθούν να ανατρέψουν τον Στάλινι Ο Ζινόβιεφ βασίζεται στον έλεγχο που ασκεί στην κομματική οργάνωση του Λένινγκραντ, αλλά οι σύνεδροι υποστηρίζουν τον Στάλιν, και η απόπειρα ανατροπής του έχει οικτρό και αστείο τέλος. Προς το παρόν, πάντως, όλα γίνονται δημοκρατικά. Ο Στάλιν δεν είναι ακόμα δικτάτορας.
Στη διαμάχη Ζινόβιεφ και Κάμενεφ απ' τη μια και Στάλιν απ' την άλλη, ο Τρότσκι μένει αδιάφορος και απαθής. Άλλωστε, θεωρεί τον Ζινόβιεφ το μεγαλύτερο εχθρό του και προς στιγμήν σκέφτεται να συμμαχήσει με τον Στάλιν ενάντια στον πολύ επικίνδυνο Ζινόβιεφ. Όμως, την άνοιξη του 1926 οι σταλινικοί αποκτούν τέτοια δύναμη, που ο Τρότσκι συμμαχεί τε-λικά με τον υπ' αριθμόν 1 εχθρό του, τον Ζινόβιεφ, εναντίον του Στάλιν!  Το λυσσώδες κυνήγι της εξουσίας από μαρξιστές αρχίζει να γίνεται κωμι-κοτραγικό.
Ο συνασπισμός Τρότσκι-Ζινόβιεφ-Κάμενεφ ονομάζεται Μπλοκ της Ε-νωμένης Αντιπολίτευσης, έτσι φανερά και καθαρά. Η εσωκομματική δη-μοκρατία συνεχίζει να λειτουργεί.
152
Τον Ιούλιο του 1926, το Μπλοκ δημοσιεύει την περίφημη Πλατφόρμα . των Δεκατριών. Είναι μια βίαιη επίθεση κατά της Νέας Οικονομικής Πο-λιτικής (ΝΕΠ) του Λένιν που συνεχίζει να εφαρμόζει με συνέπεια ο Στάλιν.  Τα πράγματα, λοιπόν οξύνονται επικίνδυνα και για το κόμμα και για το νεαρό σοσιαλιστικό κράτος, και ο Στάλιν διώχνει απ' το Πολιτικό Γρα-φείο στην αρχή τους Ζινόβιεφ και Κάμενεφ και στη συνέχεια τον Τρότσκι, που έχει συμμαχήσει μαζί τους. Η απομάκρυνση του Τρότσκι γίνεται τον Οκτώβριο του 1926. Ο Ζινόβιεφ, μέχρι τότε πρόεδρος της Κομιντέρν (της Κομουνιστικής Διεθνούς, δηλαδή της Γ ' Διεθνούς) αντικαθίσταται απ' τον Μπουχάριν.
Όμως, πολλοί οπαδοί του Μπλοκ αρχίζουν να το εγκαταλείπουν και επανέρχονται στην κυρίαρχη σταλινική ομάδα. Ανάμεσα τους και η Κρού-πσκαγια, η σύντροφος του Λένιν, που το 1925 είχε πάει με τον Ζινόβιεφ.  Ενώ οι περισσότεροι υπεραριστεροί εγκαταλείπουν τον Τρότσκι, που εμ-φανίζεται σαν ο συνεπής αριστερός ηγέτης, και προσχωρούν κι αυτοί στην ομάδα του Στάλιν.
Την άνοιξη του 1927 και ενώ η πρώτη κρίση μοιάζει να εκτονώνεται, ξεσπάει δεύτερη με αφορμή την υποστήριξη που παρέχει ο Στάλιν στον Τσανγκ Κάι Σεκ κι όχι στον Μάο. Το αντιπολιτευτικό Μπλοκ έχει δίκιο, αλλά ο Στάλιν είναι περισσότερο πραγματιστής και λιγότερο μαρξιστής:
Ζητάει για την Κίνα μια αστική δημοκρατία, που τη θεωρεί ευκολότερη.
Αλλωστε και ο Μάο είναι περισσότερο κομφουκιανιστής παρά μαρξιστής.  Με την ευκαιρία της "υπόθεσης Κίνα" το Μπλοκ ξαναεπιτίθεται στη ΝΕΠ, κατηγορώντας τον Στάλιν για σκανδαλώδη εύνοια προς τους αγρότες σε βάρος των εργατών. Ο Στάλιν δεν έχει αρχίσει ακόμα τη βίαιη ,κολε-κτιβοποίηση - κι αυτήν ακριβώς ζητάει το Μπλοκ Τρότσκι-Ζινόβιεφ-Κιχμενεφ. Λίγο αργότερα ο Στάλιν θ' αλλάξει την τακτική του και θα τσαλαπατήσει τους αγρότες, δηλαδή θα εφαρμόσει την τακτική που προ-τείνουν οι εχθροί του, οι οποίοι όμως στο μεταξύ θα απομακρυνθούν ορι-στικά απ' το προσκήνιο. Μύλος.
Ιίπιπλέον, το Μπλοκ κάθε άλλο παρά την εσωκομματική δημοκρατία υποστηρίζει. Είναι υπέρ του αυστηρού "δημοκρατικού συγκεντρωτισμού" περισσότερο κι απ' τον Στάλιν. Και ο Στάλιν θα εκμεταλλευτεί σε λίγο (ίυτή την απαίτηση των ανθρώπων του Μπλοκ για αυστηρή πειθαρχία για ν(ΐ τους εκκαθαρίσει, ακριβώς στο όνομα της πειθαρχίας. Μ' άλλα λόγια, (')χι μόνο τα 'θελαν και τα 'παθαν οι του Μπλοκ, αλλά και υπέδειξαν στο Στίίλιν το πώς θα έπρεπε να ενεργήσει για να διατηρήσει την απολύτως (ΐν(ΐγκ(ΐία εσωκομματική πειθαρχία.
Γη ν άνοιξη του 1927, η Μεγάλη Βρετανία, ο υπ' αριθμόν I εχθρός τότε 153 της Σοβιετικής Ένωσης μοιάζει έτοιμη να επιτεθεί κατά της χώρας του Λένιν. Μπροστά στον όντως υπαρκτό κίνδυνο, οι Τρότσκι, Ζινόβιεφ και Κάμενεφ κάνουν την αυτοκριτική τους, κατά το έθιμο, αλλά παρά ταύτα ξαναεπιτίθενται κατά του Στάλιν, που συνεχίζει να είναι δημοκράτης παρά τις κάποιες παρασπονδίες.
Την 7η Νοεμβρίου 1927, δέκατη επέτειο της Οκτωβριανής Επανάστασης (η Οκτωβριανή Επανάσταση είναι οκτωβριανή με το παλιό ημερολόγιο, με το νέο είναι νοεμβριανή), το Μπλοκ έχει την οικτρή ιδέα, παρά τις συνεχείς διακηρύξεις του για τη σημασία της κομματικής πειθαρχίας, να οργανώσει διαδήλωση στους δρόμους της Μόσχας κατά του Στάλιν, που συνεχίζει να είναι δημοκράτης.
Ε, λοιπόν, τους τσακίζεις ή δεν τους τσακίζεις; Αυτό ακριβώς έκανε η Γκε Πε Ου, η μυστική αστυνομία του Στάλιν: τους τσάκισε. Και έκανε πάρα πολύ καλά, εδώ που τα λέμε.
Κι έτσι οι δυο κύριοι ηγέτες του Μπλοκ, ο Τρότσκι και ο Ζινόβιεφ διαγράφονται οριστικά απ' το κόμμα. Λίγο αργότερα, στο 15ο Συνέδριο που γίνεται το Δεκέμβριο του 1927, διαγράφονται με άκρα επισημότητα και οι υπόλοιποι: Κάμενεφ, Ράντεκ, Πιατακόφ, Πρεομπραζένσκι, Ρακόφσκι, Σμιρνόφ κ.ά. Ίδια η κατηγορία για όλους: Έγιναν όργανα των αστών! Το ίδιο καλαμπούρι θα το πει πολλές φορές ο Στάλιν, αλλά, όπως καταλάβαμε ήδη, οι αντιπολιτευόμενοι δεν του έδωσαν μόνο βάσιμες αφορμές αλλά και τα όπλα για να τους πολεμήσει! Μύλος!
Όμως, προσέξτε να δείτε την πλάκα: Ο Ζινόβιεφ και ο Κάμενεφ, περίπου ένα χρόνο μετά τη διαγραφή τους, υπαναχωρούν, μετανιώνουν και επιστρέ-φουν στο κόμμα με την ουρά στα σκέλια. Ξέρουν πως η διαγραφή δεν αφήνει κανένα περιθώριο για ελιγμούς και πολιτικάντικες στρεψοδικίες. Κι έτσι αφήνουν τον πάντα αξιοπρεπή και σοβαρό Τρότσκι ολομόναχο να αντιπολιτεύεται, χωρίς πιθανότητες επιτυχίας πλέον, τον Στάλιν.  Οι τροτσκιστές εξορίζονται και σκορπίζονται στην απέραντη χώρα και ο Τρότσκι βρίσκεται πεταγμένος στη μακρινή Άλμα Άτα, όπου τον στέλ-νουν να "ξεκουραστεί" τον Ιανουάριο του 1928. Πέρασαν μόνο ένδεκα χρόνια απ' την Οκτωβριανή Επανάσταση και ο οργανωτής του ένδοξου Κόκκινου Στρατού βρίσκεται έξω απ' το στρατό, έξω από το κόμμα, έξω απ' τα πάντα, βουτηγμένος μέχρι το κεφάλι στη θλίψη και τη δυστυχία.  Ο Τρότσκι ήταν αναμφισβήτητα ο δεύτερος μετά τον Λένιν. Δυστυχώς, όμως, ευέλικτος πολιτικός δεν υπήρξε ποτέ. Ήταν συνεπής μαρξιστής, αλλά δεν ήξερε να κάνει τακτικές υποχωρήσεις, ο ξεροκέφαλος. Σ' αυτό αποδείχτηκε πολύ κακός μαθητής του Λένιν. Και πήγε άδικα των αδίκων, αυτός ο πολύ μεγάλος επαναστάτης. Θα ήταν τραγικό αν ο Γκορμπατσόφ 154 δεν αποκαταστήσει τουλάχιστον τη μνήμη του. Στην ιστορία της ΕΣΣΔ, η θέση του Τρότσκι θα είναι πάντα δίπλα στον Λένιν.
Προσωπικά, έχω έναν τόσο μεγάλο θαυμασμό γι' αυτόν τον υπέροχο επαναστάτη που συχνά ένιωσα τον πειρασμό να προσχωρήσω στους τρο-τσκιστές. Όμως, κατάλαβα κάποτε πως στερείται σοβαρού νοήματος να ανήκεις σε μια φράξια, πολύ περισσότερο όταν κι αυτή έγινε με τον καιρό σταλινικότερη του Στάλιν, και δογματικότερη των δογματικών σταλινικών.  Μετά τη διάλυση της αριστερής αντιπολίτευσης, ο Στάλιν στρέφεται κατά της δεξιάς αντιπολίτευσης, της οποίας ηγέτες είναι ο Μπουχάριν, ο Ρίκοφ και ο Τόμσκι, δηλαδή τρεις άνθρωποι που μαζί με τον Στάλιν απο-τελούν τη συλλογική ηγεσία του κόμματος, μετά την εκπαραθύρωση του Ζινόβιεφ και του Κάμενεφ.
Ο Στάλιν, ωστόσο, παραμένει ακόμα δημοκράτης. Αλλά, όταν θέλεις ν ' αγιάσεις και δεν σ ' αφήνουν οι διαόλοι, τελικά γίνεσαι και συ διάολος και ησυχάζεις από κάθε μορφής αντιπολίτευση, κυρίως όταν αυτή δεν ξέρει να αντιπολιτεύεται και απλώς διεκδικεί πάση θυσία την εξουσία, ίσως για να δικτατορεύσει πολύ πιο βάναυσα.
Οι παραπάνω "δεξιοί" ήταν οι τυπικοί εκπρόσωποι της ΝΕΠ (Νέα Οι-κονομική Πολιτική, που σημαίνει περίπου μετάθεση της οικονομικής ορ-γάνωσης της κοινωνίας σ' ένα είδος ιδιωτικής πρωτοβουλίας, που, το ξα-ναλέμε, ήταν πολιτική επιλογή του Λένιν, πράγμα που σημαίνει πως ο Γκορμπατσόφ σήμερα δεν κάνει τίποτα το καινούριο- εφαρμόζει απλώς τη ΝΕΠ.)
Όμως, ο Στάλιν εγκαταλείπει ξαφνικά το 1928 τη ΝΕΠ, που ευνοεί τους αγρότες και τη γεωργική παραγωγή, και ρίχνεται με μανία σ ' ένα πρόγραμ-μα ταχύτατης εκβιομηχάνισης, που ευνοεί τους εργάτες. Συνεπώς, οι "δε-ξιοί" της ΝΕΠ (Μπουχάριν κ.ά.), έπρεπε να εκπαραθυρωθούν κι αυτοί.  Όπερ και εγένετο, με τυπικά σταλινική ευκολία. Τούτος ο άνθρωπος ενερ-γούσε πάντα σαν κομάντο.
Η δεξιά αντιπολίτευση ήταν ισχυρή μόνο στη Μόσχα. Είχε όμως ερεί-σματα και στα συνδικάτα. Οι εργάτες διαισθάνονται περισσότερο παρά καταλαβαίνουν πως η ταχεία εκβιομηχάνιση δεν θα ευνοήσει ούτε αυτούς τελικά. Ο σταχανοβισμός θα αποδειχτεί καταστροφικός.
Τα συνδικάτα τα καθοδηγεί ο Τόμσκι και την Κομιντέρν ο Μπουχάριν, που αντικατέστησε τον Ζινόβιεφ. Ο τέταρτος της πρώην σταλινικής τε-τρ(ΐνδρίας, διαδόχου της τριανδρίας Στάλιν-Ζινόβιεφ-Κάμενεφ, ο Ρίκοφ, πρόεδρος του Συμβουλίου των Λαϊκών Επιτρόπων, δηλαδή πρωθυπουργός, όπιικ; θα λέγαμε εμείς, αντικαθίσταται και αυτός απ' τον Μολότοφ το 1930.  () Στάλιν έχει πλέον παντού μόνο δικούς του ανθρώπους.
155
Η αντιπολίτευση, αριστερή και δεξιά, έχει σχολάσει διά παντός. Ο Στά-λιν, σχεδόν χωρίς να το πάρει είδηση, και κάτω απ' τη φορά των πραγ-μάτων, γίνεται ολοένα και περισσότερο αυταρχικός, βοηθούντος και του άξεστου χαρακτήρα του.
Πάντως, μέχρι το 1930 κάνει ό,τι μπορεί ο άνθρωπος για να πάει κόντρα στη... φύση του! Και η αντιπολίτευση, δεξιά και αριστερή δεν έκανε τίποτα σοβαρό για να τον βοηθήσει να ελέγξει την αυταρχική φύση του.  Στο μεταξύ, έχουν μαζευτεί γύρω του οι αιώνιοι τσανακογλείφτες του εκάστοτε ισχυρού. Που θα τον ξεσκονίζουν και θα τον λιβανίζουν με ζήλο αξιοπρόσεκτο. Το καλάμι που καβάλησε στο τέλος ο Στάλιν δεν το καβά-λησε μόνος του. Τον βοήθησαν να το καβαλήσει αφενός οι αντιπολιτευό-μενοι που δεν άσκησαν πάντα και σ ' όλες τις περιπτώσεις έξυπνη, διακρι-τική και κυρίως μαρξιστική αντιπολίτευση, και αφετέρου οι γραφειοκρά-τες, που πάντα έχουν ανάγκη από έναν ισχυρό προστάτη για να τη βο-λεύουν, οι γυμνοσάλιαγκοι.
Ο Στάλιν υπήρξε ένα τραγικό πρόσωπο. Κανείς δεν μπορεί να τον κα-τηγορήσει για ανεντιμότητα. Δόλο έχει μπόλικο, αλλά πίστευε ειλικρινά πως ό,τι έκανε το 'κανε για το καλό της επανάστασης και των εξαθλιω-μένων μουζίκων.
Ο Στάλιν ήταν μια μεγάλη προσωπικότητα κι ένας σπουδαίος επαναστά-της. Δυστυχώς, όμως, ήταν υπέρ το δέον άξεστος και χωριάτης. Και όχι καλά ενημερωμένος στο μαρξισμό, όπως ο Λένιν κι όπως ο Τρότσκι. Σε λίγο θα χάσει τον έλεγχο και θ' αρχίσει να σκοτώνει τους συντρόφους τους. Οι δίκες της Μόσχας πλησιάζουν. Θα τις παρακολουθήσουμε.
156
ΑΛΛΟ ΣΟΣΙΑΛΙΣΜΟΣ
ΚΙ ΑΛΛΟ ΚΟΜΟΥΝΙΣΜΟΣ
Το είπαμε ήδη, αλλά πρέπει να το ξαναπούμε: Μέσα σε κάθε κομουνιστικό κόμμα υπάρχουν τάσεις δεξιές, κεντρώες και αριστερές, παραμένοντας, ω-στόσο, αριστερές και οι τρεις.
Όταν λοιπόν οι κομουνιστές μιλούν για κομματική "δεξιά" και "αριστε-ρά" εννοούν τη δική τους Δεξιά και τη δική τους Αριστερά, κι όχι, βέβαια, την κυρίως ειπείν αστική Δεξιά και την υπεραριστερά, δηλαδή τους αρι-στεριστές, τους γκοσίστες όπως τους λέμε σήμερα.
Άλλωστε, κάθε κόμμα και κάθε πολιτική ομάδα έχει μια δεξιά, μια αριστερά κι ένα κέντρο. Έτσι, στην αστική Δεξιά υπάρχει μια πτέρυγα δεξιά, μια κεντρώα και μια αριστερή, πάντα εντός των πλαισίων του δεξιού κόμματος ή ομάδας. Ομοίως και οι γκοσίστες έχουν κι αυτοί τη δεξιά, την αριστερά και το κέντρο τους.
Αυτά τα όχι και τόσο περίεργα μπερδέματα στις κατατάξεις και στους χαρακτηρισμούς συμβαίνουν γιατί οι προσωπικές απόψεις του κάθε ανθρώ-που για το καθετί είναι, απλώς, προσωπικές. Όμως, όταν οι άνθρωποι ομαδοποιούνται το κάνουν πάνω σ ' ένα μίνιμουμ κοινών απόψεων, αφού είναι εντελώς αδύνατο να συμφωνήσουν όλοι για όλα.
Έχει παρατηρηθεί πως όσο προχωρούμε προς τα δεξιά του πολιτικού φάσματος μιας συγκεκριμένης κοινωνίας, τόσο πολλαπλασιάζονται οι χω-ριστικές και διασπαστικές τάσεις.
Και τα συνεπή δεξιά κόμματα, δεν είναι ακριβώς κόμματα, είναι περιστα-σιακές ταξικές ομαδοποιήσεις, που συνεχώς αλλάζουν το συσχετισμό των δυνάμεών τους.
Τούτο συμβαίνει γιατί ο αστός και η ουρά του, ο μικροαστός, έχει με-γάλη κινητικότητα: Μετακινείται από δω κι από κει, εντός του πολιτικού φάσματος, ανάλογα με τα πολύ προσωπικά του συμφέροντα. Ο αστός και ο μικροαστός δεν έχουν ιδεολογία, έχουν μόνο πορτοφόλι, που παίρνει τη θέση ιδεολογίας. Μακριά, λοιπόν, απ' τους αστούς και τους μικροαστούς, ϋίναι επικίνδυνοι, γιατί δεν έχουν κανένα έρμα, και είναι ικανοί για τα πάντα.
Ακόμα και ο αστός εργοδότης θα προτιμούσε να έχει στη δούλεψη του έναν αριστερό. Γιατί ξέρει πως, αυτός, δεν θα είναι ένας γελοίος, ένας 157 μυξιάρης και γκρινιάρης, ένας ασυνείδητος και ανεύθυνος, παρ' όλο που ο αριστερός είναι που θα του δημιουργήσει κυρίως τα προβλήματα σε περίπτωση απεργίας. Όμως, με την ανάπτυξη του συνδικαλισμού οι απερ-γίες δεν είναι πλέον πρόβλημα ταξικής συνείδησης, αλλά αυτόματης λει-τουργίας των εργασιακών αντανακλαστικών. Οι απεργοί κατάντησαν ένα άμορφο κοπάδι διεκδικητών, πέρα και πάνω από ιδέες, εκτός απ' αυτές που υπαγορεύει η συνήθως τρύπια τσέπη τους. Το εργατικό κίνημα αστοποιεί-ται ολοένα και περισσότερο και, όντας κυρίως διεκδικητικό, οι εργάτες τελικά δεν διαφέρουν πλέον στο ήθος και στη συμπεριφορά σε τίποτα απ' τους αστούς, που μοναδική τους ιδεολογία είναι το χρήμα.  Ο ουβριερισμός (εργατισμός) -που τόσο ενοχλούσε τον Λένιν- τείνει να γίνει κατάσταση εντός των αριστερών κομμάτων, που αντιλαμβάνονται το κομματικό καθήκον ολοένα και περισσότερο σαν καθήκον για την ορ-γάνωση απεργών. Απεργία να 'ναι κι ό,τι να 'ναι. Ακόμα και τ ' αφεντικά που λέει ο λόγος, να κατέβουν σε απεργία εδώ στην Ελλάδα, το ΚΚ θα τους... συμπαρασταθεί! Ισοπεδώσαμε ιδεολογικά ακόμα και το συνδικαλι-σμό, τη μεγαλύτερη κατάκτηση των εργαζομένων. Όλα αυτά δεν είναι απλώς "δεξιές παρεκκλίσεις" είναι αστοποίηση του εργατικού κινήματος, εκχυδαϊσμός του εργατικού κινήματος.
Τα περισσότερα και κυρίως τα δυσκολότερα προβλήματα στη νεαρή Σοβιετική Ένωση των ετών 1925-1930 τα δημιούργησε η περίφημη Εργα-τική Αντιπολίτευση υπό τον Σλιάπνικοφ. Στην πραγματικότητα, αυτοί οι άνθρωποι δεν ήταν ακριβώς κομουνιστές, ήταν μάλλον ουβριεριστές (ερ-γατιστές). Όμως, αναμφισβήτητα, ήταν προλετάριοι. Και πώς να πάει κα-νείς κόντρα στους προλετάριους, όταν διατείνεται πως τον ενδιαφέρει πολύ το ΚΚ, δηλαδή το κόμμα των προλετάριων;
Και τι κόμμα προλετάριων θα ήταν αυτό, όταν περιφρονεί τους προλε-τάριους, για μόνο το λόγο πως δεν είναι και τόσο καλοί κομουνιστές, αφού τους ενδιαφέρει περισσότερο η άμεση βελτίωση των συνθηκών της ζωής τους και λιγότερο η ριζική, σοσιαλιστική αλλαγή των κοινωνικών όλου του κόσμου;
Η απάντηση σ' αυτό το δύσκολο ερώτημα είναι τελικά απλή: Τα ΚΚ δεν είναι η εργατική τάξη στο σύνολό της, είναι η πρωτοπορία της εργα-τικής τάξης. Η οποία, όντας πρωτοπορία, εργάζεται ή, μάλλον, πρέπει να εργάζεται (γιατί, όπως θα δούμε, δεν εργάζεται και τόσο) για τα συμφέροντα ολόκληρης της εργατικής τάξης, γενικότερα όλων των εργαζομένων, έστω κι αν μερικοί απ' αυτούς είναι κακόμοιρα φασιστάκια, ηλίθια και αγράμ-ματα, ικανά μόνο να φωνάζουν ζήτω ή κάτω, κατά τις περιστάσεις και κατά την περιοδικότητα των ψυχοπαθολογικών τους κρίσεων.
158
Γιατί, ο θυρωρός-φασίστας, ακόμα καν ο καστανάς-νεοδημοκράτης σί-γουρα δεν είναι και τόσο ομαλά άτομα, αφού δανείζουν την ψήφο τους σε κόμματα που σαφώς δεν είναι τα δικά τους από ταξική άποψη. Σκέφτονται, λοιπόν, οι φουκαράδες σαν αστοί, ενώ δεν είναι παρά εξαθλιωμένοι υπο-προλετάριοι.
Αλλά το ίδιο περίπου φαινόμενο εμφανίζεται και στις σοσιαλιστικές χώρες: Κομουνισμό δικής του συνταγής τους τάισε ο Στάλιν, με το ζόρι, κομουνισμό μολογούσαν γενικώς, χωρίς να έχουν ιδέα οι περισσότεροι περί τίνος ακριβώς πρόκειται. Κι όταν χρειάστηκε να τους ταΐσει το κα-θεστώς νορμάλ τροφή, διαπίστωσε με έκπληξη ότι οι ιδέες, όσο σπουδαίες κι αν είναι, δεν τρώγονται.
Αλλά στη Σοβιετική Ένωση έβαλαν τους μουζίκους να χορέψουν θεο-νήστικοι, τους καημένους. Βέβαια, μπορεί οι πεινασμένοι να είναι αυτοί που θ • αλλάξουν τον κόσμο, όμως δεν θα τον αλλάξουν για να παραμείνουν πεινασμένοι αυτοί και χορτάτοι οι γραφειοκράτες, που παριστάνουν τους κομουνιστές, τη στιγμή που δεν είναι παρά σκέτα καθάρματα. Όμως, άντε να τους πεις πως δεν είναι κομουνιστές όταν σου τρίβουν συνεχώς στη μούρη την κομματική τους ταυτότητα, λες και η ταυτότητα κάνει τον κο-μουνιστή κι όχι ο κομουνιστής την ταυτότητα.
Παρά ταύτα όμως, η υπό κομουνιστικό καθεστώς αστική "ιδεολογία" τού "άρπαξε να φας και κλέψε να 'χεις" δεν αφορά μόνο την κορυφή, αφορά και τη λαϊκή βάση. Ο λαϊκισμός, που εξαγιάζει το λαό, έτσι αυτόματα και χωρίς πολλή συζήτηση, είναι επικίνδυνος παντού -και στα κομουνιστικά κόμματα είναι δυο φορές επικίνδυνος. Την πρώτη, γιατί ο λαός "εν γένει" δεν είναι παρά η άμορφη μάζα (λαός είναι και οι φασίστες και οι γραφειο-κράτες), και τη δεύτερη, διότι γ ι ' αυτόν ακριβώς το λαό (τη μάζα, γιατί η μάζα σημαίνει λαός στα αρχαία ελληνικά) αγωνίζονται τα ΚΚ και όλες οι αριστερές ομάδες, πράγμα που σημαίνει πως ένας κομουνιστής αγωνίζεται για όλους, συνεπώς και για τον ταλαίπωρο φασίστα, πράγμα καθόλου εύ-κολο από συναισθηματικής άποψης, γιατί κάτι τέτοιο απαιτεί, εκτός από ήθος, και καλή γνώση του μαρξισμού.
Θέλω να πω πως υπεύθυνη για τα προβλήματα που δημιουργήθηκαν στις χώρες του υπαρκτού σοσιαλισμού δεν είναι μόνο η γραφειοκρατία και η κομματική ηγεσία, αλλά και η λαϊκή βάση. Πιο συγκεκριμένα, μια διαιω-νιζόμενη μικροαστική νοοτροπία της λαϊκής βάσης, που αυτοκαταναλώνε-τ(ίΐ ως μικροαστική συνεχώς, μια και ποτέ δεν θα μπορέσει να γίνει αστική.  Στα αστικά καθεστώτα, ο μικροαστός έχει πάντα την ελπίδα πως θα προα-χθεί σε αστό κι αυτή ακριβώς η ελπίδα, αν και πραγματώνεται σπανιότατα, συνιστά την "κρυφή γοητεία της μπουρζουαζίας". Όλοι ονειρεύονται να 159 "πιάσουν την καλή" κι αν είναι δυνατόν, την πάρα πολύ καλή. Όμως την καλή και κυρίως την πολύ καλή την πιάνουν λίγοι, με τον έναν ή με τον άλλο τρόπο. Αλλά ο τρόπος δεν έχει σημασία. Σημασία έχει πως το αστικό καθεστώς συντηρεί την ελπίδα για ένα γρήγορο πλουτισμό, πράγμα που δεν είναι δυνατό υπό σοσιαλιστικό καθεστώς, γιατί εκεί η ελπίδα για πλουτι-σμό έχει ένα αξεπέραστο "πλαφόν". Και εκατομμυριούχος να γίνεις εκεί δια της κλοπής (δεν υπάρχει άλλος τρόπος) δεν θα ξέρεις τι να κάνεις τα λεφτά σου, αφού δεν μπορείς να τα επενδύσεις ή να τα καταθέσεις στην τράπεζα, χωρίς να σε πάρουν χαμπάρι. Παρά ταύτα όμως, η "κρυφή γοητεία της μπουρζουαζίας", τουτέστιν το όνειρο και η ελπίδα για έναν πλούτο που σαν δυνατότητα υπάρχει για όλους και σαν πραγματικότητα για ελάχιστους, λειτουργεί και κει. Και στη βάση, και στην κορυφή και παντού.  Την πρώτη θλιβερή διαπίστωση για την ύπαρξη μιας τέτοιας νοοτρο-πίας, οι θεωρητικοί την τοποθετούν γύρω στο 1928, με την Εργατική Α-ντιπολίτευση, που ωστόσο εμφανίζεται σαν μια υπεραριστερή ομάδα, καλά οργανωμένη, που κάνει αριστερή αντιπολίτευση στον Στάλιν. Όμως, ο Στάλιν και οι περί αυτόν δεν έχουν καμιά δυνατότητα να πείσουν την Εργατική Αντιπολίτευση πως τα αιτήματά της είναι μάλλον ουβριεριστικά παρά κομουνιστικά.
Λεν μπορεί να την πείσει, γιατί τα αιτήματα που βάζουν αυτοί οι υπε-ραριστεροί είναι και δίκαια και σωστά: ζητούν άμεσο έλεγχο των πάντων απ' τους εργάτες, και αν είναι δυνατόν κατανομή του εισοδήματος κατά το κομουνιστικό πρότυπο: στον καθένα κατά τις ανάγκες του, όχι στον καθένα κατά την εργασία του, όπως είναι το σοσιαλιστικό πρότυπο.  (Έχουμε εδώ μια ευκαιρία να καταλάβουμε τη διαφορά ανάμεσα στον κομουνισμό και το σοσιαλισμό.)
Όμως, το καθεστώς στη Σοβιετική Ένωση ούτε τώρα ούτε, πολύ περισ-σότερο, τότε ήταν κομουνιστικό. Ο κομουνισμός και εκεί και παντού είναι το αιτούμενο, όχι το υπάρχον. Η Σοβιετική Ένωση δεν είναι κομουνιστική χώρα, είναι μια χώρα που "βαδίζει προς τον κομουνισμό", αν και τα τελευ-ταία είκοσι τουλάχιστον χρόνια δεν βάδιζε προς πουθενά: κάνει σημειωτόν, εν πλήρει αμηχανία.
Όπως και να 'ναι πάντως, είναι καλά να ξέρουμε πως όταν λέμε "κο-μουνιστική χώρα" εννοούμε σοσιαλιστική (ο καθένας κατά την εργασία του). Κι είναι ακόμα πιο καλό να συνειδητοποιήσουμε επιτέλους πως μια κομουνιστική χώρα δεν είναι τέτοια επειδή γέμισε κάργα κομουνιστές (εί-ναι τόσο λίγοι κι εκεί οι πραγματικοί κομουνιστές όσο και παντού αλλού) αλλά διότι έχει εγγράψει στο πρόγραμμά της την πορεία προς τον κομου-νισμό, την έλευση του οποίου κανείς δεν θα μπορούσε να προσδιορίσει 160 χρονικά. Ο κομουνισμός θα έρθει όταν η αφθονία των αγαθών είναι τόσο μεγάλη, ώστε ο καθένας να παίρνει ό,τι έχει ανάγκη.
Ο Μαρξ υπέδειξε τον τρόπο με τον οποίο η ανθρωπότητα μπορεί να βαδίσει προς αυτή την υπέροχη ουτοπία. Που τώρα μας φαίνεται σαν τέ-τοια. Γιατί όλα τα ήδη πραγματοποιηθέντα, σ' όλους τους τομείς του επιστητού, κάποτε φάνταζαν ουτοπικά. Ουτοπία ήταν όχι μόνο ο κομουνι-σμός αλλά και ο σοσιαλισμός, πριν από την Οκτωβριανή Επανάσταση. Σ' έναν άλλο τομέα, ουτοπία ήταν κάποτε το όνειρο να περπατήσει ο άνθρω-πος στο φεγγάρι.
Αλίμονο, λοιπόν, αν λείψουν οι ουτοπίες. Θα αποβλακωθούμε. Αρχίζου-με ήδη να αποβλακωνόμαστε. Οι ουτοπίες δεν λειτουργούν όπως άλλοτε, δεν παράγουν έργο όπως παλιότερα, έχουν ατροφήσει μέσα σ ' ένα στείρο ηθικά και ιδεολογικά πραγματισμό, που είναι το κύριο γνώρισμα του κα-πιταλισμού.
Ο εργατισμός (οι άμεσες διεκδικήσεις) είναι πραγματισμός, δεν είναι κομουνισμός. Το λέει ο Λένιν, όχι εγώ. Κι όμως η Εργατική Αντιπολίτευση στη Σοβιετική Ένωση είχε δίκιο: Η απαίτηση για ένα σοσιαλισμό "εδώ και τώρα", όσο κι αν είναι αίτημα απομακρυσμένο από το μαρξισμό του Μαρξ (ο Μαρξ δεν ήταν μελλοντολόγος και δεν έθεσε κανένα χρονικό όριο για την έλευση του κομουνισμού) είναι ωστόσο απολύτως κατανοητή: Δεν μπορεί κανείς να ζητάει επ' άπειρον από έναν ολόκληρο λαό να δουλεύει για την κοινωνία του μέλλοντος. Γιατί θα ξεχάσει να δουλεύει για την κοινωνία του παρόντος. Κι αυτό ακριβώς έπαθαν στη Σοβιετική Ένωση.  Και τώρα ο Γκορμπατσόφ προσπαθεί, όπως μπορεί, να κάνει τον κόσμο να δουλέψει για την κοινωνία του παρόντος, τη σοσιαλιστική, όχι την κομου-νιστική. Για την κομουνιστική έχουμε καιρό. Αρκεί να μην την ξεχάσουμε.  Το τραγικότερο γεγονός που συνέβη τα πρώτα χρόνια του σταλινισμού ήταν η συντριβή της Εργατικής Αντιπολίτευσης, αυτής ακριβώς απ' την οποία ξεπετάχτηκαν στις μέρες μας όλες οι αριστερίστικες ομάδες. Όμως, θα μπορούσε να γίνει διαφορετικά; Προσωπικά δεν είμαι καθόλου σίγου-ρος. Ο κρυμμένος μέσα στην Εργατική Αντιπολίτευση εργατισμός (ουβριε-ρισμός) είναι πάντα επικίνδυνος. Διότι δεν φτάνει να είναι κανείς εργάτης ή εργαζόμενος.
Πρέπει και να έχει συνειδητοποιήσει την κολοσσιαία κοινωνική σημα-σία, την κυριολεκτικά ιστορική σημασία που έχει το γεγονός να είναι κανείς εργάτης ή εργαζόμενος, δηλαδή να στηρίζει με την εργασία του και μ()ν() ολόκληρη την κοινωνία κι ολόκληρο τον πολιτισμό, κι όχι μόνο τον εαυτούλη του, τη γυναίκα του και τα παιδιά του. Γιατί ο ουβριερισμός ι;ξ("ντλείται α ' αυτά τα λίγα.
161
Ένας απ' τους ηγέτες της Εργατικής Αντιπολίτευσης, ο Τόμσκι, αυτο-κτόνησε το 1936, έξι χρόνια μετά τον Μαγιακόφσκι, που αυτός αυτοκτό-νησε για εντελώς προσωπικούς λόγους. (Τα συνηθίζουν αυτά οι ποιητές.) Δημιουργήθηκε μια ολόκληρη μυθολογία γύρω απ' την αυτοκτονία του Μαγιακόφσκι (που δεν αυτοκτόνησε καθόλου για κοινωνικοπολιτικούς λό-γους, όπως θέλουν να λένε οι σαχλοί αστούλη^ες μελετητές). Όμως, πολύ λίγα γράφηκαν γύρω απ' την τραγική αυτοκτονία του Τόμσκι: Ο Στάλιν ετοιμαζόταν να τον καθαρίσει κι αυτόν. Αυτόν τον πανέντιμο άνθρωπο, που πίστευε ειλικρινά πως οι εργάτες, από μόνοι τους, είναι σε θέση να πετύ-χουν τα πάντα, στα γρήγορα. Ένα ακόμα τραγικό πρόσωπο στις παρυφές των δικών της Μόσχας.
162 Α
ΟΙ ΔΙΚΕΣ ΤΗΣ ΜΟΣΧΑΣ
Κάθε "εκκαθάριση" σ ' ένα ΚΚ προϋποθέτει μια "παρέκκλιση". Όσοι πα-ρεκκλίνουν απ' την εκάστοτε ισχύουσα κομματική γραμμή, εκκαθαρίζο-νται. Επί Στάλιν, μάλιστα, το επίσημο ρήμα "εκκαθαρίζω" και το ανεπίση-μο "καθαρίζω" πάρα πολύ συχνά είναι συνώνυμα, με μια μικρή διαφορά ωστόσο: Το "καθάρισμα" είναι οριστική, ριζική και ανεπανόρθωτη "εκκα-θάριση", ενώ η "εκκαθάριση" αφήνει περιθώρια επιστροφής του εκκαθα-ρισθέντος στο κόμμα, αν και όταν το κόμμα το κρίνει σκόπιμο, και εφόσον φυσικά ο εκκαθαρισθείς αποδείξει πως δεν θα "παρεκκλίνει" και στο μέλ-λον.
Όμως, πώς να μην παρεκκλίνεις, όταν η γραμμή αλλάζει κάθε τόσο;
Κίναι δύσκολο να παρακολουθείς το εκκρεμές στην κίνησή του, εκτός κι αν είσαι πάρα πολύ ευέλικτος. Αλλά πολύ ευέλικτος είναι συνήθως ο και-ροσκόπος. Που, στην κυριολεξία, σημαίνει "αυτός που κοιτάζει τον καιρό" (τον λέμε και οπορτουνιστή, απ' τη λατινική λέξη ορροΛιιηίΐΕΧ (οπορτού-νιτας) που σημαίνει συμφέρον, ωφέλεια.)
Απ' την ετυμολογία και μόνο καταλαβαίνουμε πως δεν συμβιβάζεται να "σαι κομουνιστής και μαζί καιροσκόπος, ώστε να πορεύεσαι πάντα κατά κει που κάθε φορά φυσάει ο άνεμος της "καθοδήγησης". Και ναι μεν δεν 0(ί δημιουργούνταν πρόβλημα αν η καθοδήγηση έπραττε πάντα κατά το μίίρξιστικά ορθότερον, έλα όμως που η γραμμή αλλάζει όχι πάντα με ά-ψογα μαρξιστικά κριτήρια, παρότι αυτά επικαλείται η εκάστοτε διευθύνου-π(ΐ κομματική ομάδα προκειμένου να αλλάξει τη γραμμή, κατά πώς αυτή καταλαβαίνει τα πράγματα.
Κ(η αν μεν καταλαβαίνει καλώς, έχει καλώς. Αν όμως εσύ πιστεύεις πως Λι:ν καταλαβαίνει καλώς, έχει κακώς για σένα, που κινδυνεύεις, όπως στη ητίίλινική περίοδο, να βρεθείς στον άλλο κόσμο στα καλά καθούμενα, τη οηγμή μάλιστα που δηλωμένη πρόθεσή σου ήταν να δουλέψεις για το καλό ιιυτού του κόσμου. Εκτός, βέβαια, κι αν δηλώνοντας πως δουλεύεις για το κ(ίλΐ) του κόσμου, τελικά δουλεύεις για το προσωπικό σου καλό, που δο-λ((ΐ)ι; το τ(ΐύτιοες με το καλό του κόσμου. Οπότε η εκκαθάριση είναι μάλλον ι.νΟΓΛίιιγιιένη. 'Οχι όμως και το "καθάρισμα", που όπως είπαμε είναι μια ΐΜμιηΐ)ρή εκκαθάριση, που τη λάνσαρε και την έκανε μόδα, τότε, ο Στάλιν.  Ι ·η( ιδεολογικού επιπέδου, οι κατηγορίες που μπορούν να σου προσά-163 ψουν είτε για να σε εκκαθαρίσουν είτε για να σε καθαρίσουν είναι στά-νταρντ, και είναι οι παρακάτω έξι:
1. Άπατρις κοσμοπολιτισμός. Τουτέστιν έλλειψη αγάπης για τη σοσια-λιστική πατρίδα, καλαμπούρι αντιμαρξιστικό απ' τα λίγα.  2. Ιδεαλισμός. Εδώ χωράνε τα πάντα. Απ' το να αγαπάς τον Ντοστογιέ-φσκι, ας πούμε, μέχρι να σου ξεφύγει και να πεις "ω, θεέ μου!" 3. Αντικειμενισμός. Που σημαίνει να δίνεις μεγάλη σημασία στις αντι-κειμενικές συνθήκες, παραγνωρίζοντας την "επαναστατική βούληση" και το συναγόμενο απ' αυτήν ηρωισμό.
4. Υποκειμενισμός. Που σημαίνει να δίνεις μεγάλη σημασία στο υποκεί-μενο, και κυρίως στην αφεντιά σου, σε βάρος των αντικειμενικών συνθη-κών. Βέβαια, στο μαρξισμό ο υποκειμενισμός και ο αντικειμενισμός σχη-ματίζουν αδιαχώριστο διαλεκτικό δίπολο, αλλά ποιος νοιάζεται για φιλο-σοφικές λεπτότητες όταν είναι να κάνει τη δουλειά του και να σε καθαρί-σει, ή έστω να σε εκκαθαρίσει, άλλοτε για αντικειμενική και άλλοτε για υποκειμενική παρέκκλιση;
5. Φορμαλισμός. Είναι μια κατηγορία που δεν αφορά μόνο τους καλλι-τέχνες αλλά όλους όσους δίνουν υπέρ το δέον μεγάλη σημασία στους τύπους και τους κανόνες. Όμως, οι πιο φανατικοί οπαδοί του πιο χοντροει-δούς. φορμαλισμού είναι οι ίδιοι οι γραφειοκράτες, που έκαναν τον όρο μομφή και ψόγο θανατηφόρο για τους μη γραφειοκράτες. Και 6. Αιανοουμενισμός. Δηλαδή το να είσαι διανοούμενος περισσότερο απ' όσο πρέπει. Όμως, πόσο πρέπει; Και επειδή συνήθως οι γραφειοκράτες είναι εμπειρικοί και αγράμματοι, το "πόσο" το κατεβάζουν στα μέτρα τους.  Για να μην κατηγορηθείς λοιπόν για διανοουμενισμό πρέπει να είσαι α-γράμματος.
Καταλαβαίνουμε πόσο προσεκτικός πρέπει να είναι ένας κομουνιστής για να μην παρεκκλίνει, κατά τον έναν απ' τους έξι τρόπους, ή κατά ζεύγη τρόπων, ή κατά τριάδες τρόπων, ή μ' όλους τους τρόπους μαζί, οπότε δεν τον σώζει τίποτα. Η επιμονή του Μαρξ στο σεβασμό της ιδιαιτερότητας της κάθε ανθρώπινης προσωπικότητας πάει περίπατο.
Οι περίφημες "δίκες της Μόσχας" στηρίχτηκαν "θεωρητικά" στις παρα-πάνω "αρχές". Αλλά πρακτικά στηρίχτηκαν σε μία και μόνο αρχή: την τρομοκρατία. Η οποία είχε δύο κύριες παραλλαγές: την εξορία και την εκτέλεση.
Κι αν μεν πρόκειται για εξορία ή εκτέλεση δεδηλωμένα και βεβαιωμένα αντικομουνιστών, τσιμέντο να γίνει, θα μπορούσε να πει ένας υπέρ το δέον κυνικός. Αλλά εδώ έχουμε να κάνουμε με ένα άγριο κυνηγητό κομουνιστών από κομουνιστές, για ένα βάρβαρο ενδοκομουνιστικό εμφύλιο πόλεμο που 164 σ' αφήνει άναυδο, και που αν ήταν δυνατό να τον δει ο Μαρξ θα έφριττε.  "Τι κάνετε εκεί πέρα, ρε κοπρίτες" θα έλεγε. "Και ισχυρίζεστε πως είστε μαρξιστές. Α, να μου χαθείτε, καθίκια του κερατά". (Και μη μου πείτε πως ο Μαρξ δεν θα μιλούσε έτσι. Ποιος δεν θα μιλούσε έτσι, βλέποντας αυτή την τραγωδία;)
Οι "δίκες της Μόσχας" είναι τρεις και έγιναν το 1936, το 1937 και το 1938, αντιστοίχως. Όμως όλα άρχισαν δύο χρόνια νωρίτερα, το Δεκέμβρη του 1934, με τη δολοφονία του Κίροφ, κομματικού γραμματέα του Λένιν-γκραντ. Υποτίθεται πως τον σκότωσε ένας οπαδός του Ζινόβιεφ, πράγμα που δεν πρέπει να αποκλείεται εντελώς γιατί ο Ζηνόβιεφ ήταν μεγάλο μούτρο.
Πάντως, το πιο πιθανό είναι να τον σκότωσε ο Στάλιν, και να φόρτωσε το φόνο στον πάντα επικίνδυνο γι' αυτόν Ζινόβιεφ, όχι μόνο για να τον εκκαθαρίσει, αλλά και για να μπορέσει ν' αρχίσει τις εκκαθαρίσεις εν γένει, γιατί τα πράγματα είχαν εκτραχυνθεί πάρα πολύ εντός του κόμματος, όπως ήδη είδαμε, και εκτραχύνονταν ολοένα και περισσότερο καθώς το νεαρό καθεστώς απομακρυνόταν ολοένα και περισσότερο και απ' τις αρχές του μαρξισμού και απ' τις αρχές του λενινισμού.
Το 1934, που αρχίζει αυτή η οικτρή ιστορία, ο Λένιν είναι ήδη πεθαμένος εδώ και δέκα χρόνια, και οι επίγονοι μαλλιοτραβιούνται όχι τόσο για την ορθότερη εφαρμογή του λενινισμού, όσο για τη νομή της εξουσίας. Τι τραγωδία, ω παππού Κάρολε! Όποιος και να σκότωσε τον Κίροφ (το έ-γκλημα παραμένει ανεξιχνίαστο) ήταν πάντως ένας πολύ βολικός για τον Στάλιν θάνατος, ακριβώς γιατί ήταν ένας σκοτεινός θάνατος. Του προμή-θευσε τα αναγκαία προσχήματα για να επισημαίνει παντού κατασκότεινους εχθρούς. Και κατασκότεινοι εχθροί (του) γίνονται τελικά οι πάντες, μηδέ τ(ον σταλινικών εξαιρουμένων, κι εδώ είναι το κωμικό αυτής της τραγικής ιστορίας: Μαζί μ' όλους τους άλλους, έφαγε το σκοτάδι και πάρα πολλούς βΐ'.βακομένα σταλινικούς, γιατί η καχυποψία από ένα σημείο και πέρα λει-τουργούσε εντελώς ηλίθια, όπως άλλωστε σε κάθε περίοδο τρομοκρατίας μέσα στην ιστορία.
I Ιάντως, οι αστοί ας πάψουν να τσαμπουνάνε και να μυξοκλαίνε γι' αυτή την οικτρή υπόθεση: Πρέπει να χαίρονται κάθε φορά που κομουνιστές πκοτιόνουν κομουνιστές και τους απαλλάσσουν έτσι από ένα δύσκολο και δυπίίρεστο "καθήκον". Άλλωστε, θα δούμε και τ ' άπλυτα των αστών στη συνέχεια αυτών των κειμένων. Εκεί να δεις τρομοκρατία! Να σου σηκώ-νι;ΐ(ίΐ η τρίχα.
Του Κίροφ δολοφονηθέντος μυστηριωδώς πώς το 1934, δεν είναι πλέον δι'ιπΜίλο γκί τον Στάλιν να στήσει την πρώτη δίκη το 1936. Κύριος κατη-165 γορούμενος ο Ζινόβιεφ, φυσικά. Και ο φίλος και συνεργάτης του, Κάμενεφ.  Όμως ήταν αναίσχυντο σταλινικό ψέμα πως τάχα συνεργάστηκαν με τον Τρότσκι με σκοπό να ανατρέψουν και τον Στάλιν και το σοσιαλισμό. Κι αν υποθέσουμε πως συνωμότησαν και πως είχαν σκοπό να ανατρέψουν τον Στάλιν, αυτό σε καμιά περίπτωση δεν σημαίνει πως ήθελαν να ανατρέψουν και το σοσιαλισμό. Όμως, βλέπεις, ο Στάλιν είχε ταυτίσει ήδη το σοσια-λισμό με τον εαυτό του - κι εδώ ακριβώς βρίσκεται ο πυρήνας του στα-λινισμού.
Εν πάση περιπτώσει, ο Ζινόβιεφ, ο Κάμενεφ και μια ομάδα οπαδών τους, "ομολόγησαν". Και εκτελέστηκαν την άλλη μέρα. Όμως κανείς δεν στε-νοχωρήθηκε ιδιαίτερα από το θάνατό τους γιατί, το είπαμε ήδη, αυτοί οι δύο κύριοι δεν ήταν και τόσο σόι, τόσο από μαρξιστικής όσο και από κομουνιστικής απόψεως, χωρίς αυτό να σημαίνει, βέβαια, πως έπρεπε να σταλούν να συναντήσουν τον Μαρξ στον Παράδεισο. Που όταν τους είδε εκεί θα πρέπει να είπε: "Ω, διάολε! Ποιος σας έστειλε εδώ, έτσι πρόωρα!
Εκείνος ο αχρείος ο Στάλιν, υποθέτω!"
Η δεύτερη δίκη, του 1937, αφορούσε όντως τροτσκιστές, όχι πάντως τον Τρότσκι αυτοπροσώπως, που ήδη είχε απελαθεί. Αυτοί που δικάζονται τώρα είναι οι σύντροφοι και συνεργάτες του Τρότσκι, Ράντεκ, Πιατακόφ, Σοκόλνικοφ, Σερεμπριάκοφ και άλλοι. Διότι "συνωμότησαν" τόσο με τους Γερμανούς όσο και με τους Ιάπωνες με σκοπό την παλινόρθωση του κα-πιταλισμού. Το σταλινικό ψέμα παραήταν χοντροειδές, αλλά μέσα στη σύγχυση και στον πανικό δεν ήταν δύσκολο στον Στάλιν να το πλασάρει σαν αληθέστερο της αληθείας, σαν αυτονόητο σχεδόν.
Σ' αυτή τη δεύτερη δίκη λοιπόν πέφτουν κεφάλια πανέντιμων ανθρώπων, που έδειξαν μια εκπληκτική αυταπάρνηση στη διάρκεια της επανάστασης, πριν από είκοσι χρόνια. Αιωνία τους η μνήμη, που λέει ένα χριστιανικό ανέκδοτο. (Τι ωφελεί να είναι η μνήμη σου αιώνια, όταν δεν σ' αφήνουν να ζήσεις όσο είναι να ζήσεις;)
Η τρίτη δίκη, του 1938, αφορά τους ηγέτες της "δεξιάς παρέκκλισης" Μπουχάριν και Ρίκοφ. Με την ευκαιρία δικάζονται και καταδικάζονται κι όσοι τροτσκιστές απέμειναν, δηλαδή ο Ρακόφσκι και ο Κρετσίνσκι, καθώς και ο πρώην υπουργός (επίτροπος) Εσωτερικών, ο Γιάκοντα, που δεν ανήκε σε φατρίες, αλλά τολμούσε να έχει προσωπική άποψη και να τη λέει. (Κι ας μη βιαστούν να πανηγυρίσουν επί του προκειμένου οι κριψίνοες αστού-ληδες, που έχουν πάντα προσωπική άποψη αλλά σπανιότατα τη λένε, και συνεπώς είναι σαν να μην την έχουν. Είναι κι αυτοί καιροσκόποι και μάλιστα πολύ πιο επικίνδυνοι από τους κομουνιστές καιροσκόπους, γιατί ο καιροσκοπισμός τους έχει δημοκρατική κάλυψη και στηρίζεται στην 166 "ελευθερία του λόγου". Ποια ελευθερία του λόγου, βρε καθίκια του κερατά;
Τολμάτε να έχετε λόγο αρθρωμένο, ώστε να ζητάτε την ελευθερία να τον εκφράζετε; Α, να μου χαθείτε, τενεκέδες ξεγάνωτοι.)
Η κατηγορία που τους προσάπτουν είναι η προδοσία, έτσι γενικώς, χω-ρίς αυτό να σημαίνει πως ο τρομερός εισαγγελέας Βισίνσκι δεν βρίσκει τρόπους να τεκμηριώσει... λεπτομερειακά την προδοσία! Εδώ ένας Έλληνας εισαγγελίσκος της πεντάρας είναι σε θέση να τεκμηριώσει ένα ψευδές κατηγορητήριο, και να μην είναι ο Βισίνσκι που ήταν όντως ένας ιδιοφυής νομομαθής; (Πράγμα που, βέβαια, δεν τον εμπόδισε καθόλου να είναι κι ένα μεγάλο κάθαρμα. Ούτε η υπερειδίκευση ούτε η ευφυία από μόνες τους εξασφαλίζουν το ήθος). Λοιπόν, τουφεκίστηκαν κι αυτοί. Πυρ!  Κι έπεσε νεκρός μαζί τους κι ο Μαρξ. Κατακαημένε Κάρολε, τι σου 'μελε να πάθεις! Και τι συνεχίζεις να παθαίνεις! Τώρα, βέβαια, δεν σκο-τωνόμαστε μεταξύ μας, αλλά από ενδοκομουνιστική κακοήθεια τα πάμε τόσο καλά όσο και την εποχή του Στάλιν. Κατακαημένε Κάρολε! Κάθε μέρα σε σκοτώνουν οι γραφειοκράτες. Για να δούμε, θα σε σώσει τελικά ο Γκορμπατσόφ; Το ελπίζω και το εύχομαι, αλλά δεν είμαι και τόσο σί-γουρος. Οι γραφειοκράτες φυτρώνουν παντού. Είναι τόσο εύκολο να πα-ραστήσεις τον κομουνιστή, ίσα ίσα για να τη βολέψεις, είτε πρακτικά, είτε ψυχολογικά, είτε υπαρξιακά, είτε άλλως πώς! Για, λοιπόν, στρώστε τον κώλο σας και διαβάστε καμιά σελίδα του Μαρξ και του Λένιν μπας κι αποκτήσετε μια σταλιά κομουνιστικό ήθος, γιατί θα μας πάρει ο διάολος όλους μας, κομουνιστές και μη.
Το 1937, δηλαδή τότε που έγινε η δεύτερη δίκη, έγιναν κι άλλες πολλές στο περιθώριό της. Ήταν, ας πούμε, συμπληρωματικές, μη τυχόν και ξε-φύγει κανένας "προδότης της σοσιαλιστικής πατρίδας". Δηλαδή: εχθρός του Στάλιν. Που εκτός του ότι είχε ήδη ταυτιστεί με το σοσιαλισμό άρχισε να ταυτίζεται τώρα και με την πατρίδα! Αλλά αυτό το συνηθίζουν πολλοί ηγέτες, κι εδώ στη Δύση, και συνεπώς δεν είναι γνώρισμα των κομουνιστών μόνο, αν και σ' αυτούς το πράγμα φαντάζει κωμικό.
Όμως, στη διάρκεια της δεύτερης δίκης, το 1937, συνέβη κι ένα εντελώς εκπληκτικό γεγονός, που δεν του δώσαμε τη δέουσα σημασία, έτσι παρα-συρμένοι από τη βαρβαρότητα. Ο γραμματέας του ΚΚ Ουκρανίας, ο Πό-σιταεφ, ανέλαβε πρωτοβουλία εντός της Κεντρικής Επιτροπής για τον περιορισμό των υπερβολών του Στάλιν. Δηλαδή, η αντιπολίτευση ήταν "κόμα δυνατή!
() I Ιόσιτσεφ θα εκκαθαριστεί, βέβαια, κι αυτός αργότερα, αλλά προς το
π(ίρ(^ν κανείς δεν τον ενοχλεί. Γιατί το ΚΚ της Ουκρανίας είναι πάντα το
καλύτερο και το σωστότερα οργανωμένο εθνικό κομουνιστικό κόμμα, ε-
167
\
ντός των πλαισίων φυσικά του ΚΚΣΕ. Η αναρχική παράδοση της Ουκρα-νίας ασφαλώς έχει παίξει το ρόλο της εδώ.
Οι εκκαθαρίσεις συνεχίστηκαν επί καθημερινής βάσεως μέχρι το θάνατο του Στάλιν το 1953. (Πάντως, κάτι λίγες έκανε κι ο Χρουστσιόφ, έτσι, για να μην ξεχαστεί η παράδοση). Ωστόσο, και παρά τις εκκαθαρίσεις, ο σπα-ραγμός εντός του ΚΚΣΕ, εντός των σταλινικών, δηλαδή, σοβούσε πάντα.  Η διαμάχη του διαβόητου Ζντάνοφ, κομματικού γραμματέα του Λένιν-γκραντ και του Μαλένκοφ, οργανωτικού αναπληρωτή του Στάλιν ήταν λυσσώδης.
168 ^
Η Γ' ΔΙΕΘΝΗΣ ΗΤΑΝ... ΕΘΝΙΚΗ
Απ' το 1938 που ο Στάλιν εδραιώνει την προσωπική του εξουσία, μέχρι το 1953 που πεθαίνει, δηλαδή για 15 χρόνια που διαρκεί ο κυρίως ειπείν σταλινισμός, κανείς δεν κάνει πλέον λόγο στη Σοβιετική Ένωση ούτε για "παρέκκλιση", ούτε για "κομματική αντιπολίτευση", ούτε για "εσωκομμα-τική δημοκρατία", ούτε για "σοσιαλιστική δημοκρατία", ούτε για τίποτα.  Τάξη και ανασφάλεια επικρατεί στην απέραντη χώρα του Λένιν.  Ο διάδοχος του Στάλιν, ο Νικίτα Χρουστσιόφ, θα υποχρεωθεί, βέβαια, να κάνει ορισμένους ελιγμούς, προκειμένου να υποσκελίσει τους άλλους μνηστήρες του κενού σταλινικού "θρόνου", όμως δεν θα φτάσει ποτέ σε ακρότητες.
Τους τρεις κύριους αντιπάλους του, τον Μαλένκοφ, τον Κανγκάνοβιτς και τον Μολότοφ θα τους υποχρεώσει, εξυττνότατα, "να πάρουν θέση κα-θαρή στο πρόβλημα της διαδοχής του Στάλιν". Και την πήραν μ' έναν εντελώς ανόητο τρόπο:
Επιχείρησαν να ανατρέψουν τον Χρουστσιόφ τον Ιούνιο του 1957, πέ-φτοντας έτσι στην παγίδα που τους έστησε ο πονηρός Ουκρανός. Που, σημειωτέον, άρχισε την καριέρα του σαν βοσκός, για να προαχθεί αργό-τερα σε εργάτη, και να γίνει μέλος του Κόμματος το 1918, οπότε και μα-θαίνει να γάφει και να διαβάζει σ' ένα κομματικό σχολείο.  (Η σταδιοδρομία του Νικίτα Σεργκέγιεβιτς Χρουστσιόφ, που λανθασμέ-να τον λέμε και Κρούστσεφ, είναι τόσο θεαματική όσο δεν είναι ούτε καν αυτή του Στάλιν. Τούτος ο εξαθλιωμένος γιος μουζίκου, ο εντελώς αγράμ-ματος -δηλαδή αναλφάβητος- μέχρι τα 24 χρόνια του, τον έφτασε στο ύπατο κομματικό αξίωμα το 1958 και πέθανε μάλλον πανευτυχής αν και έκπτωτος το 1971, σε ηλικία 77 χρονών. Μόνο στη Σοβιετική Ένωση θα μπορούσε να συμβεί κάτι τέτοιο.)
Αν τα πνεύματα ηρεμούν στη Σοβιετική Ένωση μετά το 1938, φυσικά με το ζόρι και "δια τον φόβον των Ιουδαίων", δηλαδή του Στάλιν, τα πνεύματα στα εκτός Σοβιετικής Ενώσεως ΚΚ, κάθε άλλο παρά ηρεμούν.  Αντίθετα, τότε ήταν που έγινε χαμός στα δυτικά ΚΚ.
Οι Ευρωπαίοι, κυρίως, κομουνιστές έπρεπε να επιλέξουν, όχι μόνο ανά-μεσα στον Στάλιν και τον Τρότσκι και στις απόψεις που αυτοί εκπροσω-πούσαν, αλλά και στον Μάο, που θα εμφανιστεί κι αυτός στο διεθνές προ-169 σκήνιο αμέσως μετά τη λήξη του Β' Παγκόσμιου Πολέμου και θα μπερ-δέψει ακόμα περισσότερο μια ήδη πολύ μπερδεμένη κατάσταση.  Πάντίΰς, ο ιδεολογικός... κομουνιστικός πλουραλισμός εκτός Σοβιετικής Ενώσεως είναι γεγονός: Οι κομουνιστές της Δύσης έχουν να επιλέξουν ανάμεσα σε τρεις αλληλοσπαρασσόμενες τάσεις. Επιπρόσθετα, έχουν την ευχέρεια να εντάσσονται και να ξαναεντάσσονται και σε άλλες μικρότερες ομάδες, ανάλογα με τα κέφια τους και τα διαβάσματά τους - όσοι διαβά-ζουν, εν πάση περιπτώσει, γιατί οι περισσότεροι αλλάζουν προσανατολι-σμό, έτσι, για λόγους συναισθηματικούς μάλλον παρά ιδεολογικούς.  Χάος. Αλλά χάος πολύ χαριτωμένο θα λέγαμε και πολύ γόνιμο ιδεολο-γικά. Αν και συχνά οι ιδεολογικές διαμάχες πήραν τη μορφή αιματηρών συγκρούσεων, κυρίως ανάμεσα σε "επίσημους" κομουνιστές και τροτσκι-στές που κι αυτοί, σημειωτέον, είναι κομουνιστές κι ας μην τους αναγνω-ρίζουν το χαρακτηρισμό οι "επίσημοι" κομουνιστές.
Όμως, οι περισσότερες αναταραχές εντός των δυτικών ΚΚ δεν προήλ-θαν απ' τους τροτσκιστές ή τους μαοϊκούς, που έτσι κι αλλιώς δεν θα ήταν δυνατό να αναμειχθούν στα εσωτερικά των ΚΚ, αλλά απ' τους ίδιους τους "επίσημους" κομουνιστές. Οι οποίοι, κάθε φορά που άλλαζε η πολιτική της Σοβιετικής Ενώσεως, πράγμα πολύ φυσικό για ένα κόμμα, ακόμα και "δογ-ματικό", έπρεπε να προσαρμοστούν κι αυτοί αναλόγως. Εύκολο όμως το 'χεις να γίνεσαι ανεμοδείκτης, παρακολουθώντας μια "γραμμή" που κάνει συνεχώς ζικ-ζακ;
Όταν ο Λένιν δημιούργησε την Κομουνιστική Διεθνή, τη λεγόμενη Γ' Διεθνή, το 1920, είχε στο νου του δύο πράγματα: Αφενός να συγκροτήσει ένα διεθνές κομουνιστικό όργανο, που θα αναλάμβανε το συντονισμό της επαναστατικής δράσης σ' όλο τον κόσμο και αφετέρου να φτιάξει έναν οργανισμό ικανό να βοηθήσει τη νεαρή Σοβιετική Ένωση στα πρώτα δύσκολα χρόνια της, στη βάση της "διεθνιστικής αλληλεγγύης". Όμως το όνειρο για το ξάπλωμα της επανάστασης έσβησε λίγο μετά το θάνατο του Λένιν και το σταλινικό δόγμα για το "σοσιαλισμό σε μία μόνο χώρα" καθιστούσε εκ των πραγμάτων προβληματική τη λειτουργία της Γ' Διε-θνούς, η οποία αναγκαστικά περιορίζεται τώρα στο ρόλο του μόνιμου υ-ποστηριχτή της Σοβιετικής Ένωσης.
Συνεπώς, όσοι διαφωνούν με τη μεταβαλλόμενη πολιτική της Σοβιετι-κής Ένωσης, δεν έχουν θέση στην Γ' Διεθνή! Αλλά μια τέτοιου εί-δους "σοβιετική" Διεθνής δεν είναι Διεθνής, είναι... εθνική, ρωσικά εθνι-κή μάλιστα! Κι έτσι η Γ ' Διεθνής έγινε με τον καιρό ένα είδος λέσχης των φίλων της Σοβιετικής Ένωσης, κάτι σαν τους σημερινούς Ελληνοσο-βιετικούς Συνδέσμους απανταχού της γης, που λειτουργούν περισσότε-170 ρο τουριστικά και φολκλορικά και λιγότερο ιδεολογικά και πολιτικά.  Όμως, η Γ' Διεθνής είχε να παίξει κι ένα τρίτο ρόλο, καθαρά ιδεολο-γικό. Οι ιδιαιτερότητες των κομουνιστικών κομμάτων όλου του κόσμου δημιουργούσαν τεράστια προβλήματα στη μαρξιστική θεωρία, που όφειλε να προσαρμόζεται στις ιδιαίτερες συνθήκες της κάθε χώρας, αν, βέβαια, ήθελε να παραμείνει μαρξιστική. Γιατί ο μαρξισμός δεν είναι ρούχο πρετ-α-πορτέ, ραμμένο στους Σοβιετικούς ράφτες. Στο κάτω κάτω ο μαρξισμός δεν είναι ρώσικο "προϊόν", είναι γερμανικό.
Η ανάγκη ύπαρξης ενός διεθνούς κομουνιστικού οργάνου έγινε επιτακτι-κή το 1919, δύο χρόνια μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση, όταν ο περί-φημος "Σύνδεσμος Σπάρτακος" στη Γερμανία αποτυγχάνει να κάνει την επανάσταση στη χώρα στην οποία ανέμεναν οι μαρξιστές να εκραγεί κα-ταρχήν.
Γιατί μόνο η Γερμανία τότε συγκέντρωνε τις αναγκαίες, κατά τη μαρξι-στική θεωρία, προϋποθέσεις για κάτι τέτοιο. Απ' την αριστερή πτέρυγα λοιπόν του διαλυμένου "Σπάρτακου", που συγκέντρωνε κοινωνικές δυνά-μεις της "ευρείας Αριστεράς", όπως θα λέγαμε σήμερα, προκύπτει το Κο-μουνιστικό Εργατικό Κόμμα Γερμανίας, που δεν έζησε πολύ.  Όπως και στο γεννήτορα "Σπάρτακο", οι μαρξιστές σπαράσσονται από οξύτατες θεωρητικές αντιθέσεις που έχουν σαν συνέπεια να δημιουργηθούν πολλές ομάδες και ομαδούλες, που, βέβαια, δεν ευνοούν την κοματική πειθαρχία, την εντελώς αναγκαία σε μια δύσκολη περίοδο σαν αυτή μετά από μια ήττα, που είχε τεράστιες συνέπειες για ολόκληρο το διεθνές κο-μουνιστικό κίνημα. Το είπαμε: Οι κομουνιστές όλου του κόσμου περίμεναν πολλά, σχεδόν τα πάντα, απ' τους Γερμανούς συντρόφους.  Το βιβλίο του Λένιν Αριστερισμός, παιδική αρρώστια του κομουνισμού, γράφεται αυτή την περίοδο, μ' αφορμή τις έριδες εντός ταυ γερμανικού Κ Κ, όπου οι υπεραριστεροί δημιουργούν πολλά προβλήματα με τον επα-ναστατικό ρομαντισμό τους κι αυτόν ακριβώς τον επαναστατικό ρομα-ντισμό είναι που χαρακτηρίζει ο Λένιν "παιδική αρρώστια του κομουνι-σμού". Τούτο το βιβλίο παραμένει πάντα η πιο σωστή και η πιο σοφή υπεράσπιση της αναγκαιότητας του προγραμματισμού της επαναστατικής δράσης όσο και της αναγκαιότητας των συμβιβασμών και των συμμαχιών με κόμματα και κοινωνικές δυνάμεις που δεν είναι κομουνιστικές. .  Ο Γκιιρμπατσόφ, κι όχι μόνο αυτός βέβαια, έχει πάρει πολλά απ' αυτό το εκπληκτικό έργο "κομουνιστικής τακτικής", που βγαίνει μέσα απ' την ιιείρίί μιας νικηφόρας προλεταριακής επανάστασης. Ο Λένιν το έγραψε τον Απρίλιο και το Μάιο του 1920. (Θα το βρείτε στον 41ο τόμο των Απάντων του Λένιν, έκδοση "Σύγχρονη Εποχή", σύνολο τόμων 55, συν δύο τόμοι 171 ευρετήρια, το ένα αλφαβητικό και το άλλο θεματικό, που καθιστούν τούτη την εκπληκτική έκδοση εξαιρετικά εύχρηστη. Αν δεν προσέτρεχα κάθε τόσο στα Άπαντα του Λένιν, μάλλον δεν θα μπορούσα να γράψω αυτά τα κείμενα.)
Οι περίφημοι "είκοσι ένας όροι" του καταστατικού της Κομουνιστικής Διεθνούς (της Γ ' Διεθνούς), που καθορίστηκαν στο δεύτερο συνέδριό της, δεν επιβάλλουν μόνο τη διεθνή κομουνιστική πειθαρχία, σύμφωνα με το πνεύμα του μαρξισμού, αλλά και το ρώσικο έλεγχο της Διεθνούς. Αυτό το τελευταίο, διότι οι κομουνιστές όλου του κόσμου μόνο απ' το ΚΚΣΕ θα μπορούσαν να περιμένουν μια αποτελεσματική βοήθεια, σύμφωνα με τις αρχές της "διεθνιστικής Αλληλεγγύης".
Αλλά και διότι η επιτυχία της επανάστασης στη Ρωσία αποτελούσε ήδη μια εγγύηση για την επιτυχία μιας ενδεχόμενης επανάστασης και αλλού, χωρίς όμως αυτό να είναι και τόσο σίγουρο, όπως άλλωστε απέδειξε η πράξη. Τότε όμως όλοι οι κομουνιστές όλου του κόσμου πίστευαν πως, μια κι έγινε η αρχή, το καλό παράδειγμα των Ρώσων προλετάριων θα το ακο-λουθήσουν όλοι "της γης οι κολασμένοι".
Έλα όμως που "της γης οι κολασμένοι", χάρη στον κεϋνσιανισμό κυ-ρίως (τον κρατικό παρεμβατισμό, που οδηγεί στο καπιταλιστικό "κράτος πρόνοιας"), δεν είναι πλέον και τόσο κολασμένοι, για να μην πούμε πως απέχουν πολύ τώρα πια απ' το να είναι κολασμένοι, με τη συνεχή βελτίω-ση των αποδοχών τους, τούτη την αποτελεσματική δικλείδα ασφαλείας του καπιταλισμού, ο οποίος ανοίγει τη στρόφιγγα των παροχών κάθε φορά που η κοινωνική πίεση βάζει σε κίνδυνο τα ανθεκτικά τοιχώματα του καπιτα-λιστικού καζανιού.
Άλλωστε, η αύξηση της παραγωγικότητας που δημιουργούν οι νέες τεχνολογίες μειώνει το κόστος των παροχών, που εντούτοις δεν είναι δυ-νατό να λύσουν τα συνεχώς ογκούμενα κοινωνικά προβλήματα τελεσίδικα και οριστικά. Διότι το εκμεταλλευτικό σύστημα, στο οποίο στηρίζεται η καπιταλιστική παραγωγή, παραμένει αμετάλλαχτο, πράγμα που ωστόσο δεν γίνεται εύκολα αντιληπτό απ' τον εργαζόμενο, εξαιτίας ακριβώς της αδυναμίας του να διακρίνει τη διαφορά ανάμεσα στη δική του σχετική ευημερία και την "κοινωνική ευημερία", πράγμα που προϋποθέτει έναν υψηλό βαθμό αφαίρεσης, δηλαδή ικανότητας για το πέρασμα απ' το με-ρικό στο γενικό, απ' το "είδος" στο "γένος", όπως θα έλεγε ο Αριστοτέλης.  Εδώ οι πλείστοι δεν είναι ικανοί να νοήσουν την έννοια "δέντρο" ως γενική (αφηρημένη) έννοια και κάθε φορά που λένε "δέντρο" φέρνουν στο νου τους ένα συγκεκριμένο δέντρο (μηλιά, πεύκο, έλατο κ.λπ.) και θα κα-ταλάβουν πως η κοινωνία είναι κάτι διάφορον του ατόμου, παρότι αποτε-172 λείται από άτομα; (Η κοινωνία δεν είναι το μηχανικό άθροισμα των ατό-μων).
Η Κομουνιστική Διεθνής απέτυχε, διότι ο Στάλιν λάνσαρε το δόγμα του "κομουνισμού σε μία μόνο χώρα", πράγμα που ούτε καν να το διανοηθεί δεν θα ήταν δυνατό ο Λένιν και πολύ περισσότερο, βέβαια, ο Μαρξ. Η άποψη του Στάλιν πως ο κομουνισμός είναι δυνατός σε μία μόνο χώρα, δημιούργησε αργότερα αυτό που ονομάστηκε "εθνικός κομουνισμός". Που είναι, ακριβώς, ο σταλινικός "κομουνισμός σε μία μόνο χώρα", μόνο που τώρα λέγοντας "χώρα" εννοούμε την κάθε χώρα χωριστά κι όχι μόνο τη Σοβιετική Ένωση.
Μ' άλλα λόγια η κάθε χώρα, όπως συνάγεται απ' το δόγμα του Στάλιν, θα μπορούσε να έχει το δικό της κομουνισμό, που πρέπει να τον επιβάλλει με τις δικές της δυνάμεις, χωρίς αποτελεσματική βοήθεια απ' τη μεριά της ΕΣΣΔ, της μόνης χώρας ωστόσο που θα μπορούσε να προσφέρει μια απο-τελεσματική βοήθεια, παίρνοντας όμως υπόψη την ιδιαιτερότητα της κάθε χώρας.
Κι εδώ ακριβώς εμφανίζεται μια εντελώς κωμική αντίφαση, που προέρ-χεται απ' τη σχεδόν επιδεικτική περιφρόνηση της διαλεκτικής. Εκείνοι που ωρύονται για την αξία και τη σημασία του "εθνικού κομουνισμού" είναι συνήθως οι σφοδρότεροι πολέμιοι του Στάλιν, αυτού δηλαδή που εισηγήθηκε τον εθνικό κομουνισμό! Τρελαίνεσαι ή δεν τρελαίνεσαι; Κά-που οι "ευρωκομουνιστές" μπέρδεψαν, εκτός απ' τα μπούτια τους, και τα κεφάλια τους! Και πώς να μην τα μπερδέψουν, αφού ξέχασαν και τον Μαρξ και τον Λένιν, και ρίχτηκαν σαν λυσσασμένοι στον Στάλιν, λες και ο Στάλιν αυτοπροσώπως φταίει για τη δυσπραγία του διεθνούς κομουνιστι-κού κινήματος; Μα, κύριοι, η δυσπραγία αυτή έχει βαθύτερα και ουσιαστι-κότερα αίτια, κι αν συνεχίσετε να τα φορτώνετε όλα στον κακό δαίμονα, τον Στάλιν, δεν θα προκόψετε ούτε τώρα σαν "ευρωκομουνιστές".  Άλλωστε ο ευρωκομουνισμός, η πιο εμφανής συνέπεια του (σταλινικού, το ξαναλέω) "εθνικού κομουνισμού" χρεοκόπησε πλέον εντελώς. Και δεν πρέπει να μας διαφεύγει πως τα ευρωκομουνιστικά κόμματα δεν ήταν ή δεν είναι λιγότερο δογματικά και αρτηριοσκληρυμένα απ' τα μη ευρωκομου-νιστικά. Κοιτάξτε, για παράδειγμα, το ΚΚΕ Εσωτερικού, ή την Ελληνική Λριστερά. Παρά τις συνεχείς περί του αντίθετου διακηρύξεις τους, είναι ίσως περισσότερο δογματικά απ' το "ορθόδοξο" ΚΚΕ, γιατί απέχουν απ' τη διαλεκτική περισσότερο απ' το "δογματικό" ΚΚΕ.
Και απέχουν απ' τη διαλεκτική, γιατί δεν θέλουν να καταλάβουν πως χ(ΐ)()(ς τη βοήθεια της ΕΣΣΔ, είτε αυτό μας αρέσει είτε όχι, η εγκαθίδρυση κ(ΐι η εγκατάσταση του κομουνισμού σε κάποια χώρα είναι μάλλον αδύνατη.  173 ο κομουνισμός δεν θα προκύψει απ' το αστικό Κοινοβούλιο. Ούτε πλέον απ' τη "δράση των μαζών", όπως πιστεύουν οι πάντα ρομαντικοί αριστε-ριστές. Γιατί οι μάζες αρνούνται να δράσουν. Διότι δεν πεινούν πλέον.  Μπορεί να θαυμάζουμε π.χ. τη 17 Νοέμβρη, αλλά έχουμε πλήρη συνείδηση πως η δράση της είναι αναποτελεσματική και σε τελική ανάλυση μάταιη.  Τη θαυμάζουμε ωστόσο, γιατί ο κάθε επαναστάτης παραμένει στο βάθος ένας αδιόρθωτος ρομαντικός, που συνεχίζει να οραματίζεται έναν καλύτερο κόσμο, τη στιγμή που ο κόσμος οραματίζεται τη μάσα και τη χλάπα, εδώ και τώρα.
Η κομουνιστική επανάσταση είναι αδύνατη στις παρούσες συνθήκες.  Γιατί ούτε η κοινοβουλευτική δράση ούτε η αριστερίστικη δραστηριότητα είναι δυνατό να έχουν διαρκές και σταθερό αποτέλεσμα. Τι απομένει, λοι-πόν; Απομένει η πίστη στα ιδανικά μας και η ελπίδα πως κάποτε ο συσχε-τισμός των κοινωνικών δυνάμεων θ' αλλάξει.
Κι ας μην ξεχνάμε πως οι λεγόμενες "λαϊκές δημοκρατίες" της Ανατο-λικής Ευρώπης δεν προέκυψαν απ' τον "εθνικό κομουνισμό", αλλά από την επέμβαση των Ρώσων. Αν λοιπόν η Σοβιετική Ένωση εξαφανιστεί, θα εξατμιστούν κι όλες μας οι ελπίδες για έναν καλύτερο κόσμο. Όσο για τις "λαϊκές δημοκρατίες", αυτά τα τεχνητά κομουνιστικά κράτη, θα μπορούσαν κάλλιστα να εξαφανιστούν χωρίς η απώλεια να είναι μεγάλη.
174 ^
ο ΕΘΝΙΚΟΣ ΚΟΜΟΥΝΙΣΜΟΣ
Η "μαμά Ρωσία" πρέπει ή δεν πρέπει να φροντίζει τα παιδιά της; Για να απαντηθεί αυτό το ερώτημα, που δεν είναι και τόσο χαζό όσο φαίνεται εκ πρώτης όψεως, πρέπει πρώτα να απαντηθεί ένα άλλο: Οι λαϊκές δημοκρα-τίες της Ανατολικής Ευρώπης, τα μαρξιστικά καθεστώτα του υπόλοιπου κόσμου και τα κομουνιστικά κόμματα όλου του κόσμου είναι ή δεν είναι παιδιά της "μαμάς Ρωσίας"; Αναμφισβήτητα είναι. Γιατί αν δεν γινόταν η Οκτωβριανή Επανάσταση, κι αν το κομουνιστικό καθεστώς που προέκυψε απ' αυτήν δεν είχε την τάση να επεμβαίνει στα εσωτερικά των άλλων κομουνιστικών κομμάτων (συχνά και στα εσωτερικά των καπιταλιστικών κρατών) τουλάχιστον οι λαϊκές δημοκρατίες της Ανατολικής Ευρώπης σί-γουρα δεν θα υπήρχαν σήμερα. Και εκτός ίσως απ' την Κίνα, είναι αμφί-βολο αν θα υπήρχαν και τα άλλα κομουνιστικά ή φιλοκομουνιστικά κα-θεστώτα απανταχού της Γης (Κούβα, Νικαράγουα κ.λπ.) Διότι, εκτός από τη βοήθεια που δέχτηκαν απ' τη "μαμά" τούτα τα νήπια, έβρισκαν και βρίσκουν πάντα στη Σοβιετική Ένωση ένα σταθερό σημείο αναφοράς και κανονίζουν την πολιτική τους με βάση αυτό το σημείο αναφοράς. Είτε μας αρέσει είτε όχι, η Σοβιετική Ένωση είναι εκ των πραγμάτων και εκ της ιστορίας αδύνατο να αρνηθεί το ρόλο της "μαμάς".
Βέβαια, όλα τα παιδιά μεγαλώνουν κάποτε και θέλουν να απαγκιστρω-θούν απ' την κηδεμονία των γονέων. Το ίδιο περίπου συνέβη και με τα κομουνιστικά καθεστώτα που έχουν πλέον μια κάποια ηλικία.  Έλα, όμως, που ο πατερούλης, ο Στάλιν, όσο ζούσε ήταν αδύνατον να δεχθεί πως τα παιδιά μεγαλώνουν. (Πόσο γρήγορα μεγαλώνουν! Αν και καμιά φορά γεννιούνται προβληματικά). Το συνηθίζουν πολύ αυτό όλοι οι αυταρχικοί πατεράδες.
Αλλά, όποιος μέμφεται τον πατερούλη με τις μουστάκες, ας φέρει πρώτα στο νου του το δικό του πατέρα.
Εδώ, λοιπόν, δεν μπορούμε να ξεμπλέξουμε εύκολα με το φυσικό μας πατέρα που 'ναι δίπλα μας και τα λέμε μαζί του κάθε μέρα και θα ξεμπλέ-καμε, έτσι απλά, με το μεγάλο σύμβολο της κομουνιστικής ισχύος που εγγυόταν, έστω και συναισθηματικά μόνο, την κομουνιστική μας επιβίωση, Κ(ΐι συντηρούσε, έστω εντελώς ανοήτως, την ελπίδα για μια ακόμα νίκη του κομουνισμού σε μια ακόμα χώρα, σύμφωνα πάντα με το σταλινικό δόγμα 175 για τον κομουνισμό σε μία μόνο χώρα, απ' το οποίο δόγμα προέκυψε ο "εθνικός κομουνισμός", στέλνοντας σε μόνιμες διακοπές και τον Μαρξ και τον Λένιν;
Κοιτάξτε όμως να δείτε τι τρομερά προβλήματα δημιούργησε αυτή η αμφιθυμική σχέση αγάπης-μίσους προς τη "μαμά" των εφηβικών, ή και των ανδρωμένων κομουνιστικών κινημάτων απανταχού της οικουμένης:
Όλοι αναγνωρίζουν τη σημασία να έχει κανείς καλούς και ισχυρούς γονείς, αλλά οι μισοί μισούν και τους καλούς γονείς. Εδώ στην Ελλάδα, για παράδειγμα, όλοι περίμεναν να επέμβει ο Στάλιν στη διάρκεια του εμφύλιου πολέμου μιμούμενος τους Αμερικανούς, αλλά οι μισοί κομουνι-στές καταδικάζουν σήμερα ασυζητητί κάθε επέμβαση των Σοβιετικών στα εσωτερικά των άλλων κομουνιστικών κομμάτων.
Ε, λοιπόν, κύριοι, αποφασίστε: Ή η "μαμά" θα επεμβαίνει πάντα, ή δεν θα επεμβαίνει ποτέ. Όχι να επεμβαίνει όποτε μας βολεύει και να μην επεμβαίνει όποτε δεν μας βολεύει. Ούτε η "μαμά" ούτε η μαμά είναι δούλος και υπηρέτης μας. Κι αυτά τα παιδικά καμώματα πρέπει να σταματήσουν κάποτε.
Επιτέλους, ας καταλάβουμε πως η "μαμά" είναι αναγκαία, αν όχι για κανέναν άλλο ουσιαστικότερο λόγο, τουλάχιστον για να μας συμπαρίστα-ται... ηθικά! Αλλά αν και μεις δεν της συμπαραστεκόμαστε, τουλάχιστον ηθικά, η "μαμά" δεν είναι ανόητη να επιμένει να μας αγαπά! Θα πει, αει σιχτίρ μπάσταρδα, άντε κόψτε το λαιμό σας. Και πόσο εύκολα κόβεται ένας κομουνιστικός λαιμός, δεν λέγεται! Ρωτήστε και τους στρατοδίκες. Αυτοί ξέρουν.
Τώρα μάλιστα που η "μαμά" άρχισε να καταλαβαίνει πως δεν πρέπει να είναι αυστηρή, έχουμε και πρόσθετους λόγους να την αγαπούμε. Πρέπει να την αγαπήσουν ακόμα κι αυτοί που τη μισούσαν θανάσιμα μέχρι να εμφα-νιστεί ο Αντρόποφ και στη συνέχεια ο Γκορμπατσόφ.
Καταλαβαίνουμε τώρα γιατί δεν βλέπουν καθόλου με καλό μάτι την περεστρόικα οι Αμερικανοί και οι άλλοι. Φοβούνται, και με το δίκιο τους, πως το παγκόσμιο κομουνιστικό κίνημα θα συσπειρωθεί και θα ομονοήσει και πάλι, σε μια καινούρια βάση αυτή τη φορά, δημοκρατική και γνήσια συντροφική.
Γιατί οι έριδες ανάμεσα στους κομουνιστές διαφόρων χρωματικών απο-χρώσεων του κόκκινου ήταν πάντα καταστροφικές. Κι όταν δεν είναι τρα-γικό, είναι αυτόχρημα κωμικό να βλέπεις να σκοτώνονται μεταξύ τους άνθρωποι που αγωνίζονται για τον ίδιο σκοπό, την εγκαθίδρυση της ατα-ξικής κοινωνίας, που κάθε άλλο παρά εύκολο πράγμα είναι. Άλλωστε, αν ήταν εύκολο πράγμα δεν θα ξεφύτρωναν όλες αυτές οι κομουνιστικές ομά-176 δες και ομαδούλες, που όλες ισχυρίζονται πως βρήκαν το κρυφό μονοπάτι που οδηγεί κατευθείαν στον κομουνισμό. Αμ, δε! Ας καταλάβουμε επιτέ-λους πως δογματικοί δεν είναι μόνο οι σταλινικοί.
Δογματικός είναι ο καθένας που δεν έχει συνειδητοποιήσει πως χωρίς τη διαλεκτική δεν υπάρχει ούτε μαρξισμός ούτε κομουνισμός. Και η δια-λεκτική είναι, για να το πούμε έτσι σχηματικά και επιγραμματικά, η κα-τανόηση της αξίας και της σημασίας της αρνητικότητας. (Δεν είναι δυνατό να υπάρξει η μέρα χωρίς τη νύχτα, ο ανήφορος χωρίς τον κατήφορο, η ζωή χωρίς το θάνατο. Το "ναι" δεν θα είχε λογικό περιεχόμενο χωρίς το "όχι", απ' όπου αντλεί το νόημά του - και αντιστρόφως.)
Προσέξτε, τώρα, πώς λειτούργησε η αρνητικότητα και εντός και εκτός της Σοβιετικής Ένωσης μετά το θάνατο του Λένιν, που την κρατούσε στα όρια μιας εποικοδομητικής αντιπολίτευσης (που είναι η άρνηση μιας θέ-σης). Το 1928 ο Τρότσκι και ο τροτσκισμός καταδικάζονται επίσημα εντός της Σοβιετικής Ένωσης, αλλά η καταδίκη βγαίνει αυτομάτως και εκτός Σοβιετικής Ένωσης, σύμφωνα με την αρχή των συγκοινωνούντων δοχείων, τη λειτουργία της οποίας επιτηρεί η "μαμά".
Το 1934, οι τροτσκιστές, που αυτοχαρακτηρίζονται συνεπείς κομουνι-στές και καθαροί μαρξιστές (ακριβώς τα ίδια λένε για τον εαυτό τους κι όλες οι μαρξιστικές ομάδες και φράξιες) ιδρύουν την Δ' Διεθνή, που την αντιπαραθέτουν στην Γ ' Διεθνή, την κομουνιστική, δηλαδή τη σταλινική.  Αλλά η Δ' Διεθνής, ούτε τόσο τέταρτη ούτε τόσο διεθνής υπήρξε. Ήταν πάντα μια ασήμαντη μειοψηφία μέσα στο διεθνές εργατικό κίνημα και πουθενά δεν έπαιξε πολύ σοβαρό ρόλο.
Διότι, η Δ' Διεθνής δεν είχε "μαμά"! Κι όταν είσαι ορφανός, άστα, χέστα. Όσο δίκιο να 'χεις, δύσκολα θα στο αναγνωρίσουν. Κι αν στο αναγνωρίσουν, θα είναι μόνο θεωρητικά. Κι ακόμα πιο δύσκολα θα σ' ακολουθήσουν οι μάζες, που δεν καταλαβαίνουν και πολύ από θεωρία.  Αντίθετα, καταλαβαίνουν και μάλιστα πολύ καλά τη σημασία της ύπαρξης μιας "μαμάς".
ΓΓ αυτό ακριβώς, ακόμα κι αν δεν υπήρχε η "μαμά" θα έπρεπε να την εφεύρουμε. Και να σταματήσει επιτέλους το λαϊκιστικό καλαμπούρι: οι μάζες ξέρουν, οι μάζες καταλαβαίνουν. Αν ήταν τόσο απλά τα πράγματα για τις μάζες, όλα τα προβλήματα του κόσμου, θα είχαν λυθεί προ πολλού με τον απλούστερο, ειρηνικότερο και... ιδεαλιστικότερο τρόπο.  Απ' το 1930 περίπου μέχρι το 1945 τα κομουνιστικά πράγματα ηρεμούν παντού στον κόσμο. Είναι η περίοδος της μεγάλης ακμής του διεθνούς κομουνιστικού κινήματος. Παντού όπου χρειάζεται, οι κομουνιστές είναι αυτοί που σηκώνουν το κύριο βάρος της άμυνας και της αντίστασης κατά 177 του φασισμού. Η παραδοσιακή δυσπιστία της μάζας αρχίζει επιτέλους να κάμπτεται και τα δυτικά κομουνιστικά κόμματα αυξάνουν τη δύναμή τους μ' έναν τρόπο άκρως εντυπωσιακό.
Όμως οι χαρές και τα πανηγύρια δεν θα κρατήσουν πάρα πολύ. Ήδη τα πρώτα σύννεφα εμφανίζονται κατά το τέλος του πολέμου, το 1943, όταν ο Τίτο παρακούει τον Στάλιν και αρνείται να σχηματίσει κυβέρνηση συ-νασπισμού με τα αστικά κόμματα της Γιουγκοσλαβίας, όπως ήταν η "γραμ-μή" τότε παντού στην Ευρώπη. Και ναι μεν ο Τίτο, που στην αρχή χαρα-κτηρίστηκε απ' τους Σοβιετικούς υπεραριστερός, αυτονομείται πλήρως απ' τη "μαμά" το 1948, όμως την προκοπή των Γιουγκοσλάβων την είδαμε.  Και σήμερα τη βλέπουμε καλύτερα. Να μια τυπική περίπτωση που η "ε-θνικά υπερήφανη και ανεξάρτητη πολιτική" ενός κομουνιστικού κόμματος οδήγησε εκτός απ' το χάος και στη "δεξιά παρέκκλιση". (Τι θα γίνει τέλος πάντων μ' αυτές τις αιώνιες παρεκκλίσεις.)
Στις άλλες χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, οι Σοβιετικοί βάζουν βίαια τέρμα στις παρεκκλίσεις του στιλ "εθνικός κομουνισμός" τύπου Τίτο. Και μη μου πείτε καλά έκαναν γιατί η καθαίρεση, για παράδειγμα, του Βλαντισ-λάβ Γκομούλκα το 1949 και η φυλάκιση του το 1951 δεν βοήθησε και πολύ τα πράγματα σε μια χώρα βουτηγμένη στην καθολική αποβλάκωση. Την πραγματική εξουσία στην Πολωνία συνεχίζουν να την ασκούν οι παπάδες.  Και ο πάπας.
Το 1958 ο Γκομούλκα επανεγκαθίσταται στην εξουσία, γιατί οι Σοβιε-τικοί αλλάζουν στο μεταξύ γνώμη και προκρίνουν πως, μια πιο χαλαρή επιτήρηση είναι η ενδεδειγμένη πολιτική για μια χώρα όπου ο σοβινισμός, βοηθούντος και του παπισμού, αποτελεί παραδοσιακή γάγγραινα. Αλλά η παλιά γάγγραινα κακοφόρμισε στις μέρες μας μ' εκείνον τον αστείο Βα-λέσα, τον προστάτη-πατέρα των εργατών, που αρχίζει την κάθε απεργία με μια προσευχή και την τελειώνει με μια λιτανεία. Και παρ' όλα αυτά τα φαιδρά, έχει την αγάπη των ευρωκομουνιστών, τρομάρα τους και τρομάρα του!
Ο τιτοϊκής καταγωγής "εθνικός κομουνισμός", που ωστόσο πρώτος τον δίδαξε ο Στάλιν όπως είδαμε (αλλά μόνο για την πατρίδα του) προκάλεσε κωμικοτραγικά φαινόμενα σ' ολόκληρη την Ανατολική Ευρώπη. Και αι-ματηρά. Έτσι, αυτή την εποχή και μέσα σ' αυτό το μπέρδεμα, στην Ουγ-γαρία εκτελείται ο ηγέτης Λάζο Ράικ, στη Βουλγαρία ο Τράικο Κοστόφ, στην Τσεχοσλοβακία ο Βλαντιμίρ Κλεμέντις, και στην Αλβανία ο Κότσι Ζόζε. Σ' εμάς εδώ ο Μάρκος Βαφειάδης τη γλιτώνει παρά τρίχα.  Πάντως, το 1949, διώχνεται απ' το ΚΚΕ ως τιτοϊκός, και σήμερα, πικρα-μένος και απογοητευμένος υποστηρίζει ο καημένος το ΠΑΣΟΚ, όπως τό-178 οοι και τόσοι παλιοί και αξιοσέβαστοι αγωνιστές, που δεν κατάλαβαν πως η ιστορία είναι "σατανικό" πράγμα, και πως το να "γράφεις ιστορία" δεν είναι τόσο εύκολο, όσο θέλει να λέει το ΙΊΑΣΟΚ. Το γράψιμο της ιστορίας είναι συνάρτηση πολλών παραγόντων, και, βέβαια, δεν είναι πρόβλημα βούλησης.
Δεν αρκεί να θέλεις να γράψεις ιστορία, πρέπει και να μπορείς. Πρέπει, επίσης, να το επιτρέπουν οι κοινωνικές δυνάμεις καθώς και οι διεθνείς συγκυρίες. Κι εμείς εδώ πήγαμε να γράψουμε ιστορία απ' το 1946 μέχρι το 1949, αλλά τη χρονιά αυτή υποχρεωθήκαμε να διαγράψουμε ό,τι είχαμε γράψει μέχρι τότε. Διότι δεν πήραμε υπόψη πως η ιστορία, τη σήμερον ιμπεριαλιστικήν ημέραν, γράφεται κυρίως απ' τους συμμάχους και τους "συμμάχους", άνευ των οποίων οι "εθνικές δυνάμεις", που βέβαια πάντα είναι αναγκαίες, μπαίνουν στο εθνικό μουσείο και διατηρούνται εκεί στη σ(ΐλαμούρα.
Και μην ξεχνάμε πως και οι καπιταλιστές έχουν μια "μαμά", τη "μεγάλη χώρα της ελευθερίας" (τρομάρα τους για ελευθερία, αλλά εν πάση περιπτώ-σει), τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, που εκπροσωπούν το ηνωμένο κεφάλαιο του καπιταλιστικού κόσμου. Αφού, λοιπόν, έχουν εκείνοι μια "μ(ΐμά" γιατί να μην έχουμε κι εμείς;
Και για να το πούμε και σε μια δημαγωγική παραλλαγή: Εκείνοι έχουν κ(/νέναν πρόγονο της αξίας του Λένιν; Πού να τον βρουν; Ανάμεσα στους Κοσκωτάδες και τους ομοίους του; Βέβαια, υπάρχουν και κόκκινοι Κοσκω-τάδες. Όχι όμως ορίτζιναλ, και όχι του διαμετρήματος των γνήσιων. Είναι κι αυτό μια παρηγοριά. Όπως λέμε, απ' το ολότελα καλή κι η Παναγιώ-:(ίΐν(ΐ. Όσο για την κυρα-Κατίνα, αυτήν άστην, δεν κάνει για τίποτα, ούτε πτην Ανατολή ούτε στη Δύση. Της κυρα-Κατίνας δώσ' της μια τηλεό-ρΐίπη και παρ' της την ψυχή. Και την ψήφο, φυσικά! Φυσικότατα!  11 Ουγγαρία είναι μια πρωτοπόρος κομουνιστική χώρα σ' όλα. Όχι μι^νο εξαιτίας του σπουδαίου Μπέλα Κουν, αλλά κυρίως γιατί σ' αυτή τη χ(ι')ρ(ΐ φάνηκαν πρώιμα όλες οι δυσκολίες του να δουλεύεις για την κοινω-νία του μέλλοντος κάτω από συνθήκες πολύ δύσκολες.
Απ' το 1953 μέχρι το 1955 η δεξιά πτέρυγα του ΚΚ Ουγγαρίας υπό τον Ίμρι; Νάγκι και η αριστερή πτέρυγα υπό τον Ματίας Ράκοζι βρίσκονται οι; συνεχή διαμάχη. Τελικά επικρατεί ο σταλινικός Ράκοζι, αλλά πρόσκαι-ρα. Γο περίφημο 20ό Συνέδριο του ΚΚΣΕ που γίνεται το Φεβρουάριο του 195(1 πιΐ()οδοτεί παντού στον κομουνιστικό κόσμο νέες ενδοκομματικές τα-ριιχές, που στην Ουγγαρία παίρνουν τραγικές διαστάσεις. Η εξέγερση (κιη' (ίλλους αντεπανάσταση) τον Οχτώβρη του 1956 επαναφέρει στην ι Ι , ο ΐ ι π ί α τον Νάγκι, ο οποίος καταγγέλλει τη συμμαχία ανάμεσα στη Σο-179 βιετική Ένωση και στην Ουγγαρία, επιχειρώντας έτσι να επιβάλει τον πιο εθνικό απ' όλους τους εθνικούς κομουνισμούς που είχαν εμφανιστεί μέχρι τότε. Και ο Χρουστσιόφ, που μόλις είχε αρχίσει την αποσταλινοποίηση, επεμβαίνει σταλινικότατα στην Ουγγαρία και γίνεται χαμός.  Στην εξουσία εγκαθίσταται τώρα ο Γιάνος Καντάρ. Που, όμως, παρά το σταλινισμό του επιχειρεί τα πρώτα δημοκρατικά ανοίγματα, σε μια ανατο-λική χώρα.
Σήμερα η Ουγγαρία είναι και πάλι στην πρωτοπορία της περεστρόικα, κι ό,τι γίνεται σ ' αυτή την τρομερή χώρα με τη μεγάλη ιστορία και την αξιοπρόσεκτη φυλετική ιδιαιτερότητα (οι Ούγγροι είναι μογγολικής κατα-γωγής, πρώτα ξαδέλφια των Τούρκων και των Φινλανδών) πρέπει να θεω-ρείται αν όχι σημαδιακό, τουλάχιστον ενδεικτικό για το κατά πού θα πάνε τα πράγματα στην Ανατολική Ευρώπη του μέλλοντος. Η Ουγγαρία από παράδοση είναι η χώρα των πιο τολμηρών κοινωνικών πειραματισμών.
180
Η ΑΞΙΑ ΚΑΙ Η ΣΗΜΑΣΙΑ
ΤΟΥ ΤΡΟΤΣΚΙΣΜΟΥ
Κανείς μαρξιστής δεν πιστεύει πλέον ότι η διεθνής προλεταριακή επανά-σταση βρίσκεται επί θύραις. Κανείς, εκτός ίσως απ' τους τροτσκιστές.  Λλλά και αυτοί χάνουν σιγά σιγά την αισιοδοξία τους. Εντούτοις, η μελέτη του τροτσκισμού μπορεί να είναι πάρα πολύ χρήσιμη, για τροτσκιστές και μη. Διότι ο τροτσκισμός έχει ένα τεράστιο συναισθηματικό και ιδεολογικό πλεονέκτημα: Δεν κυριάρχησε πουθενά στον κόσμο, δεν επικράτησε ποτέ στο εργατικό κίνημα, και ως εκ τούτου οι τροτσκιστές έχουν όλη την (ϋνεση να ισχυρίζονται πως είναι οι "καθαρότεροι μαρξιστές". Και ίσως είναι.
Μόνο που η καθαρότητά τους προέρχεται απ' την έλλειψη επαφής με τη σκληρή και αδυσώπητη πραγματικότητα, που αλλοιώνει κατ' ανάγκην την καθαρότητα της θεωρίας και την υποχρεώνει να προσαρμοστεί στην π()αγματικότητα. Άλλωστε, ούτως ή άλλως, δεν είναι η πραγματικότητα που οφείλει να προσαρμόζεται στη θεωρία, είναι η θεωρία που πρέπει να προσαρμόζεται στην πραγματικότητα. Όμως, μέχρι πού μπορεί να φτάσει (ΐυτή η προσαρμογή, χωρίς να καταστραφεί η θεωρία; Κανείς δεν θα μπο-ρούσε να το πει. Ο Λένιν προσάρμοσε τη (μαρξιστική) θεωρία στις συν-θήκες της εποχής του και της χώρας του χωρίς να την καταστρέψει (όχι ()(ΐ(>>ς και χωρίς να την αλλοιώσει). Ο Στάλιν προσάρμοσε τη (μαρξιστική) ()Γ.(ΐ)ρία στις συνθήκες της εποχής του και της χώρας του... αλλάζοντάς της 1(1 φίότα, κάνοντάς την σχεδόν αγνώριστη.
Λπ' αυτή την άποψη, ο Τρότσκι στάθηκε πιο... τυχερός:
Λεν χρειάστηκε να προσαρμόσει πουθενά τη δική του άποψη για το μαρξισμό, κι έτσι συνεχίζει να φαντάζει σαν ο "καθαρός ιδεολόγος", σαν (I ηγέτης που ίσως έκαμνε θαύματα, αν ήταν αυτός ο διάδοχος του Λένιν.  Μπορεί, βέβαια, και να 'κανε. Αλλά ποιος σοβαρός άνθρωπος είναι δυν(ΐτ(^ν να το υποστηρίξει αυτό σοβαρά; Αν η γιαγιά μου είχε καρούλια, δι;ν Οα ήταν γιαγιά, θα ήταν πατίνι. Οι τροτσκιστές λοιπόν κάνουν ανετό-ιι/Γ(ΐ π<πίνι στην πίστα που αυτοί κατασκεύασαν με άριστα δομικά υλικά, ΐ|ΐι,|)(ΐέν(ΐ κατευθείαν απ' την πιο καθαρή μαρξιστική θεωρία που θα μπο-ρούσε να υπάρξει.
11 μ(^νη αξιοσημείωτη πρακτική επιτυχία που είχαν αυτοί οι υπέροχοι 181 δονκιχότες του μαρξισμού ήταν στη μακρινή Κεϋλάνη, όπου στις εκλογές του 1956, οι τροτσκιστές ήρθαν δεύτερο κόμμα. Αυτό ήταν όλο. Πουθενά στον κόσμο δεν εμφανίστηκε ένα μαρξιστικό τροτσκιστικό καθεστώς, ώστε να ξέρουμε τι θα μπορούσε να σημαίνει "εφαρμοσμένος τροτσκισμός".  Συνεπώς, είμαστε υποχρεωμένοι να αντιμετωπίσουμε τον τροτσκισμό μόνο στο επίπεδο της θεωρίας. Ενώ, από πρακτική-πολιτική άποψη θα μπορού-σαμε να τον δούμε μόνο σαν το σοβαρότερο και αποτελεσματικότερο αντί-βαρο στο σταλινισμό.
Παρ' όλο που οι τροτσκιστές δεν μπόρεσαν να γίνουν πουθενά υπολο-γίσιμη πολιτική δύναμη, άσκησαν ωστόσο μια τεράστια επιρροή στο πα-γκόσμιο εργατικό κίνημα.
Όντας ο τροτσκισμός κατ' ανάγκην έξω απ' τη φθορά που επιφέρει η οδυνηρή πραγματικότητα στην ανώδυνη θεωρία, και φανταζόμενοι μια σχεδόν ιδανική πραγματικότητα κατά το δυνατόν σύμφωνη με τη θεωρία, εν πάση περιπτώσει περισσότερο σύμφωνη με τη μαρξιστική θεωρία απ' την τρομερή "σταλινική πραγματικότητα" που συνεχίζει να φέρνει σε α-μηχανία τους μαρξιστές, έδωσαν την ευκαιρία σ ' ένα πλήθος διανοούμενων και ιδεολόγων να συσπειρωθούν γύρω απ' τις απόψεις του "προφήτη" Τρότσκι, μιας μορφής σχεδόν μυθικής και "εξαγιασμένης" μετά τη βάναυ-ση δολοφονία του στο Μεξικό, την 20ή Αυγούστου 1940, απ' τον απεσταλ-μένο του Στάλιν δολοφόνο Ραμόν ντελ Ρίο Μερκαντέρ.
Τουλάχιστον οι εκ τροτσκιστών διανοούμενοι είναι σε θέση να σκε-φτούν μαρξιστικά μ' έναν τρόπο λιγότερο δογματικό, χωρίς να τους λείπει κι αυτονών ο δογματισμός κάπου κάπου.
Πάντως, κανείς δεν θα τολμούσε να τους συγκρίνει με τους σταλινικούς, τους επικίνδυνα και θανατηφόρα χοντροκέφαλους σταλινικούς. Ωστόσο, οι λιγότερο διανοούμενοι τροτσκιστές και συνεπώς οι περισσότεροι δογμα-τικοί έπεσαν κι αυτοί στην παγίδα της προσωπολατρίας (ο Τρότσκι λατρεύ-τηκε περίπου σαν άγιος απ' τους λιγότερο μυαλωμένους και πεπαιδευμέ-νους τροτσκιστές). Εντούτοις, ο τροτσκισμός ποτέ δεν έχασε τουλάχιστον την ηθική του αξία, πράγμα που θα φανεί καλύτερα όταν αποκατασταθεί αυτός ο μεγάλος επαναστάτης απ' τον Γκορμπατσόφ.
Θα ήταν μια αποτυχία της περεστρόικα αν άφηνε έξω απ' την γκλά-σνοστ την προσωπικότητα και κυρίως το έργο του Τρότσκι, του δημιουρ-γού του Κόκκινου Στρατού.
Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία πως ο Λεβ Νταβίντοβιτς Μπρονστάιν, ο γιος του πλούσιου γαιοκτήμονα απ' τη Νότια Ουκρανία, που έμαθε τα πρώτα του γράμματα στην Οδησσό, και που πέρασε στην ιστορία με το επαναστατικό ψευδώνυμο Τρότσκι, ήταν ο δεύτερος μετά τον Λένιν και στη 182 διάρκεια της επανάστασης καν στα πρώτα μετεπαναστατικά χρόνια, τουλά-χιστον μέχρι το θάνατο του Λένιν το 1924. Η φορά των δύσκολων πραγμά-των τον πέταξε έξω απ' την ιστορία της Σοβιετικής Ένωσης, όταν το 1929 (ίπελάθηκε απ' την πατρίδα του και κατέφυγε καταρχήν στην Τουρκία.  Όμως, αυτό δεν σημαίνει πως πρέπει να συνεχίσει να παραμένει εξόρι-στος ακόμα κι απ' τα εγχειρίδια ιστορίας και τις εγκυκλοπαίδειες της Σοβιετικής Ένωσης. Περεστρόικα χωρίς την αποκατάσταση αυτού του μεγάλου επαναστάτη, στον οποίο η χώρα του Λένιν δεν θα ξοφλήσει ποτέ το χρέος της, δεν νοείται σε καμιά περίπτωση.
Τούτος ο "περιπλανώμενος Ιουδαίος" του οποίου η εβραϊκή καταγωγή έπαιξε ασφαλώς το ρόλο της στον παραγκωνισμό του, πρέπει επιτέλους να σταματήσει να περιπλανάται και νεκρός ανά τον κόσμο. Η θέση του είναι στη Σοβιετική Ένωση. Όχι στην Πριγκιπόνησο της Κωνσταντινούπολης, όπου έζησε τέσσερα χρόνια, απ' το 1929, μέχρι το 1933, ούτε στη Γαλλία, όπου έζησε δυο χρόνια, απ' το 1933 μέχρι το 1935, ούτε στη Νορβηγία, όπου έζησε δυο χρόνια, απ' το 1935 μέχρι το 1937, ούτε στο Μεξικό όπου έζησε τρία χρόνια, απ' το 1937 μέχρι την άγρια δολοφονία του με μπαλτά το 1940.
Βέβαια, κανείς, ούτε καν ο Στάλιν, δεν είπε πως ο Τρότσκι έπρεπε να (ρύγει απ' τη μέση για μόνο το λόγο πως ήταν Εβραίος. Πάντως, είναι βέβαιο πως ο λαός της νεαρής Σοβιετικής Ένωσης δεν θα δεχόταν ευχα-ρίστως στο ύπατο αξίωμα της χώρας και του κόμματος έναν Εβραίο.  Ο αντισημιτισμός δεν εξαλείφεται με διατάγματα. Ο αντισημιτισμός εί-νιιι καταρχήν ψυχική αρρώστια, βαθιά ριζωμένη στο ομαδικό ασυνείδητο μκις μάζας, έστω και υπό κομουνιστικό καθεστώς, που συνεχώς αναζητά (ΐποδιοπομπαίους τράγους για να τους φορτώσει τη δυστυχία της: Αφού οι Ιίβραίοι ευημερούν, κάψτε τους!
Οι Εβραίοι, όχι ως καπιταλιστές, αλλά ως Εβραίοι σκέτα, είναι αυτοί που κλέβουν τη δική μας ευτυχία. Κι αφού οι Εβραίοι διαπρέπουν στις επιστή-μες, στα γράμματα και στις τέχνες, όσοι απ' αυτούς δεν διαπρέπουν στο εμπι^ριο, κάψτε τους κι αυτούς μαζί με τους άλλους! Οι Εβραίοι, όχι ως δκινοούμενοι, αλλά ως Εβραίοι σκέτα, είναι αυτοί που σταύρωσαν τον 1.|!ρ(ίίο Χριστό και συνεχίζουν να τον σταυρώνουν με τις ριζοσπαστικές ιδέες τους. Στην πυρά!
Στην πυρά ο Εβραίος Μαρξ! Στην πυρά ο Εβραίος Τρότσκι! όμως, στην πυριί κ(ΐι ο Εβραίος Άινσταϊν; Στην πυρά και ο Εβραίος Άιζενσταϊν; Στην πΐιριί (^λοι οι "άιν" του κόσμου, μόνο και μόνο γιατί το επίθετο τους έχει ιΐ|ν τυπικά εβραϊκή κατάληξη "άιν"; Στην πυρά και ο Μπέρνσταϊν; Και ο Ι'ούμπινστιιϊν; Άντε να δούμε τι θα γίνει μ' αυτόν τον πρωτογονισμό. Πώς 183 να μιλήσεις λοιπόν πιεστικά για το "νέο άνθρωπο" όταν ο αντισημιτισμός, ακόμα και στη σημερινή Σοβιετική Ένωση δεν είναι καθόλου σπάνια κατάσταση;
Η γραφειοκρατία, για να μη δυσαρεστήσει την εξαθλιωμένη και αποβλα-κωμένη μάζα, αλλά και για να στρέψει, κατά το χιτλερικό πρότυπο, τη λαϊκή δυσαρέσκεια στον αιώνιο αποδιοπομπαίο τράγο, τον Εβραίο, δεν πήρε ποτέ αποφασιστική θέση σ' αυτό το κρίσιμο θέμα. Ώρες ώρες σου ' ρχεται να πάρεις φόρα και να χτυπάς το κεφάλι σου στον τοίχο. Συνεχίζεις ν' αγωνίζεσαι για το λαό, γνωρίζοντας πως μαζί μ' όλα τ ' άλλα, τα δυ-σκολότερα, έχεις ν ' αντιμετωπίσεις και προκαταλήψεις εντελώς βλακώ-δεις, όπως το μένος των ηλιθίων κατά των Εβραίων.
(Προσοχή: Ο αντισημιτισμός και ο αντισιωνισμός δεν είναι το ίδιο πράγμα. Οι σιωνιστές είναι οι εξ Εβραίων σοβινιστές που συνεχίζουν να πιστεύουν, εξίσου ή και περισσότερο ηλίθια με τους αντισημίτες, πως οι Εβραίοι είναι ο περιούσιος λαός, και σαν τέτοιος έχει δικαίωμα να κάνει ό,τι θέλει, κυρίως στο κράτος του Ισραήλ. Πρέπει να είμαστε αντισιωνι-στές, σε καμιά περίπτωση όμως αντισημίτες).
Όπως και να 'ναι, η μοίρα του Τρότσκι ήταν τυπικά εβραϊκή: Ήταν πλούσιος (στα νιάτα του), ήταν ευφυής, ήταν καλλιεργημένος, ήταν μεθο-δικός, ήταν ιδεολόγος, ήταν ριζοσπάστης, ήταν επαναστάτης. Αλλά ήταν και εγωιστής στο έπακρο. Και δύστροπος. Και πολιτικά δύσκαμπτος. Και φανατικός. Του άρεσε να παριστάνει τον "προφήτη" και σ' αυτό τον βοη-θούσε πολύ η εκπληκτική του ευφράδεια, η ρητορική του δεινότητα, η συναρπαστική εξυπνάδα του, η τεράστια γενική παιδεία του.  Μέχρι το 1917 μάλλον πίστευε τον εαυτό του καλύτερο απ' τον Λένιν, και ίσως κάπου τον ζήλευε. Όμως, μετά το 1917 τον αποδέχτηκε πλήρως.  Ωστόσο, ποτέ δεν μπόρεσε να ανεχτεί τον αγροίκο Στάλιν. Ούτε όσο βρισκόταν στη Ρωσία, ούτε αργότερα. Τούτο το "αργότερα" μοιάζει αυτο-νόητο, αλλά δεν είναι και τόσο. Αν ο Τρότσκι είχε κατανοήσει τη διαλε-κτική πλήρως και σε βάθος, δεν θα δημιουργούσε τα προβλήματα που δημιούργησε. Όφειλε να καταλάβει πως η ιστορία δεν είναι πρόβλημα βούλησης μόνο, και πως ό,τι συνέβη στη Σοβιετική Ένωση δεν συνέβη μόνο γιατί στην εξουσία ήταν ο Στάλιν, αλλά διότι στη χώρα αυτή ο σοσιαλισμός εγκαθιδρύθηκε ερήμην της "καθαρής" μαρξιστικής θεωρίας, που δεν προβλέπει σοσιαλισμό για υπανάπτυκτους. Εντελώς το αντίθετο, ο σοσιαλισμός και ο κομουνισμός, σύμφωνα με τον Μαρξ, προϋποθέτουν αναπτυγμένες καπιταλιστικές κοινωνίες. Ωστόσο η συγκυρία το 'φερε ώ-στε τα πράγματα να γίνουν ανάποδα, και τούτη την αναποδιά δεν την πήρε σοβαρά υπόψη του ο ιδεολόγος Τρότσκι.
184 ο οποίος μπορεί να γνώριζε πάρα πάρα πολλά πράγματα, όχι όμως και το μαρξισμό σε βάθος. Ήταν περισσότερο ηθικολόγος και λιγότερο επι-στήμονας μαρξιστής ή πολιτικός. Περιέσωσε, βέβαια, τη μαρξιστική ηθι-κή, δεν συνέβαλε όμως και τόσο πολύ στην προώθηση της μαρξιστικής θεωρίας. Οι ιδεολογικές ρίζες του Τρότσκι πρέπει να αναζητηθούν περισ-σότερο στον ηθικίστικο προμαρξικό ουτοπικό σοσιαλισμό, παρά στον ε-πιστημονικό μαρξισμό. Φυσικά, γνώριζε τον Μαρξ, αλλά ό,τι τον εντυπω-σίασε περισσότερο σ' αυτόν ήταν το ηθικό δίδαγμα του μαρξισμού, με τα υψηλά του ιδανικά. Που δυστυχώς, και για τον Τρότσκι και για όλους μας, σκοντάφτουν συνεχώς στην πεζή και χυδαία πραγματικότητα!  Δεδομένου όμως πως ο μαρξισμός, σαν ζωντανή πραγματικότητα υπάρ-χει κυρίως σαν μια ηθική διδασκαλία που επαγγέλλεται την κατάργηση της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο, ο καθαρολόγος και ηθικίστικος τροτσκισμός δεν έχασε ποτέ το νόημά του. Ήταν πάντα το πιο σοβαρό και σημαντικό αντιστάθμισμα στη σταλινική βαρβαρότητα, που έστειλε περί-πατο τη μαρξιστική ηθική μαζί με τη μαρξιστική επιστήμη και στη θέση τους έβαλε τον άκριτο θαυμασμό για τον ηγέτη, επαναφέροντας έτσι το χριστιανικό μεσσιανισμό απ' την πίσω πόρτα.
'Ομως, θα μπορούσε να γίνει διαφορετικά σε μια ορθόδοξη χώρα, μοι-ρολατρική από παράδοση και αντιρασιοναλιστική από την ύπαρξή της; Ο μίίρξισμός είναι δημιούργημα του ευρωπαϊκού ρασιοναλισμού, που έχει τη ρίζα του στον αρχαίο ελληνικό Λόγο (τη λογική). Αλλά στη Σοβιετική Ί;ν(ι)ση ο ρασιοναλισμός έπαιξε μάλλον μικρό ρόλο. Ακόμα και ο ίδιος ο Λένιν ήταν ένα εντελώς εκπληκτικό κράμα ευρωπαϊκού ρασιοναλισμού κ(ίΐ πληθωρικού σλάβικου συναισθηματισμού.
Ο Τρότσκι δεν ήταν άνθρωπος των μεγάλων παθών. Και πώς να κάνεις κουμιίντο σε Σλάβους όταν δεν είσαι κι εσύ παθιασμένος; Έχετε ιδέα τι πημ(ίίνει "ρωσική ψυχή"; ένα καζάνι που κοχλάζει σταθερά και υπόκωφα Μη που κάπου κάπου η πίεση το κάνει χίλια κομμάτια. Πρέπει να μελετηθεί κίίποτε ο ρόλος της "σλαβικής ψυχής" στην Οκτωβριανή Επαναστάση.  Ίπίος ήταν μεγαλύτερος κι απ' το ρόλο του μαρξισμού.
Σήμερα η Δ' Διεθνής δεν υπάρχει. (Ούτε η Τρίτη υπάρχει). Δεν υπάρχει λι')γ()ς να υπάρχει. Έτσι κι αλλιώς δεν υπήρχε ποτέ ουσιαστικά. Υπάρχουν ('ιμίος σι'ιμερα πολλές τροτσκιστικές ομάδες. Οι σημαντικότερες ομαδο-/ΐ()ΐ()ΐ)ντ(ΐι σε τρία διεθνή γκρουπ. Το καλύτερο οργανωμένο εδρεύει στις ΙΙρυξέλλες κ(χι φέρει την επωνυμία Ενιαία Γραμματεία. Σ' αυτό το γκρουπ "νήκουν διαπρεπείς μαρξιστές διανοούμενοι όπως ο Ερνέστ Μαντέλ, ο ΙΙιι.ρ ιΙ>ρ(ΐνκ, ο Αλέν Κριβίν και ο Λίβιο Μαϊτάν.
Ι ' ν" δεΓιτερο διεθνές γκρουπ εδρεύει στο Λονδίνο και φέρει την επωνυ-185 μία Διεθνής Επιτροπή. Διαπρεπέστεροι εκπρόσωποι του είναι ο Τζέρι Χίλι και ο Πιερ Λαμπέρ. Η ομάδα αυτή έχει στις τάξεις της κυρίως πολιτικούς κι όχι θεωρητικούς. (Σ' αυτή την ομάδα ανήκει και η Βανέσα Ρεντγκρέιβ).  Μια τρίτη ομάδα με το όνομα παμπλιστές δεν εδρεύει πουθενά. Θα μπο-ρούσαμε όμως να πούμε πως σήμερα εδρεύει στην Αθήνα, αφού ο ηγέτης της, ο Έλληνας Μισέλ Πάμπλο (Μιχαήλ Ράπτης), ζει τώρα στην Αθήνα.  Η ομάδα αυτή, καθαρά επαναστατική, ανέπτυξε μέχρι το 1975 περίπου μια άκρως αποτελεσματική δράση κυρίως στις χώρες του Τρίτου Κόσμου και κυρίως με την πολιτική του "αντρίσμ", δηλαδή της εισχώρησης των τρο-τσκιστών σε προϋπάρχουσες ομάδες και κυρίως σε προϋπάρχοντα και ά-σχετα προς τον τροτσκισμό επαναστατικά-απελευθερωτικά κινήματα.  Χωρίς να είμαι ένας κυρίως ειπείν τροτσκιστής έζησα και δούλεψα μέσα σ' αυτή την ομάδα περίπου ενάμιση χρόνο στο Αλγέρι.
Ήταν η πιο σημαντική εμπειρία της ζωής μου, καθώς και του φίλου Μανιού Παπακώστα που ήμασταν μαζί εκεί. Το να ζεις και να δουλεύεις κοντά στον Μιχάλη Ράπτη (Μισέλ Πάμπλο), που ήταν ο διάδοχος του Τρότσκι στη Γραμματεία της Δ' Διεθνούς για κάμποσα χρόνια, είναι μια εμπειρία που δεν ξεχνιέται ποτέ και που σε σημαδεύει για πάντα. Πάντα θα θυμούμαι με ευγνωμοσύνη αυτόν τον εκπληκτικό άνθρωπο, που για μένα ήταν το μοντέλο του τέλειου κομουνιστή και του υποδειγματικού αγωνιστή, που εγκατέλειψε μια πολλά υποσχόμενη ακαδημαϊκή καριέρα πολιτικού μηχανικού για να περιφέρεται μια ζωή ανά τον κόσμο σαν διεθνής επανα-στάτης, μαζί με τη σύντροφό του, την Έλλη Δυοβουνιώτη, κόρη διαπρε-πούς καθηγητή πανεπιστημίου. Είναι συναρπαστικό να βλέπεις τους "απο-στάτες της τάξης τους" να δουλεύουν με τέτοιο φανατισμό και τέτοιο πεί-σμα ενάντια στην τάξη τους! Και σου σπαράζουν την καρδιά κάποιοι μα-κάριοι "προλετάριοι", εντελώς αποβλακωμένοι μέσα στην ηθική και νοη-τική τους μιζέρια.
186
ι ^
Η ΔΙΑΡΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ
Από το 1904 μέχρι το 1917 ο Λένιν και ο Τρότσκι διαφωνούν συχνά πάνω σε βασικά θεωρητικά ζητήματα. Και κυρίως πάνω στο καίριας σημασίας πρόβλημα της "διαρκούς επανάστασης", που θα αποτελέσει τον πυρήνα της σκέψης του Τρότσκι. Διαρκής επανάσταση σημαίνει άμεση μετατροπή μιας αστικοδημοκρατικής επανάστασης σε προλεταριακή. Όταν εκδηλω-θεί μια αστικοδημοκρατική επανάσταση, λέει ο Τρότσκι, και δεδομένου ότι αυτή δεν θα ήταν δυνατό να επιφέρει ριζικές αλλαγές στη δομή μιας δε-δομένης κοινωνίας, το κόμμα των προλετάριων θα μπορούσε να επέμβει ώστε οι αλλαγές που άρχισαν οι αστοί να καταλήξουν στη λογική τους συνέπεια, και το πέρασμα από τη φεουδαρχία στον κομουνισμό να γίνει απευθείας, με σύντομο ενδιάμεσο μεταβατικό στάδιο το αστικό καθεστώς.  Διαρκής επανάσταση λοιπόν είναι η αστική επανάσταση που συνεχίζεται απ' τους προλετάριους ώστε να μετατραπεί σε προλεταριακή.  Ο Μαρξ μίλησε, βέβαια, για "επανάσταση σε διάρκεια", αλλά παρεμπι-πτόντως, και μία και μοναδική φορά σε μια προσφώνησή του σε κάποιο συνέδριο. Είναι φανερό συνεπώς πως τη θεωρία της διαρκούς επανάστασης δεν θα μπορούσε να την τεκμηριώσει κανείς με αναφορές στον Μαρξ. Και ο Λένιν ήταν πολύ προσκολλημένος στον Μαρξ ώστε να κάνει κάτι που να απομακρυνόταν πολύ ή που θα αναιρούσε τη μαρξιστική θεωρία. Μπο-ρεί ο Λένιν να αναθεώρησε ή μάλλον να προσάρμοσε στις ειδικές συνθήκες της χώρας του και της εποχής του το μαρξισμό, αλλά δεν έκανε τίποτα που να έρχεται σε αντίθεση με τις βασικές αρχές του. Και η θεωρία της "διαρ-κούς επανάστασης" αναιρεί βασικές αρχές του μαρξισμού.  Από το 1904 ακόμα, που ο Τρότσκι, διατύπωσε τη θεωρία της "διαρκούς επίΐνάστασης" ο Λένιν αντιτάχθηκε σ' αυτήν γιατί τη θεωρούσε ασυμβί-β(ίστη με το μαρξισμό.
Για τον απλό λόγο πως η θεωρία του Τρότσκι, καθώς ενώνει ουσιαστικά τις δύο επαναστάσεις σε μία, υπερπηδά το στάδιο της κοινωνικής ανάπτυ-ξης που ανιστοιχεί στην αστική επανάσταση, με συνέπεια το κομουνιστικό κ("Οεστα)ς που θα προκύψει έτσι να πατάει στον αέρα.
II10 σωστά, να στηρίζεται σε φεουδαρχικές και όχι σε αστικές κοινω-νικές δομές. Αλλά σύμφωνα με το μαρξισμό κάτι τέτοιο είναι αδύνατο, γιατί ο κομουνισμός είναι η λογική συνέπεια της καπιταλιστικής ανάπτυξης, 187 χωρίς την οποία κομουνισμός της προκοπής δεν μπορεί να υπάρξει.  Η πράξη, ωστόσο, δικαίωσε τον Τρότσκι. Και ο Λένιν πάντα έντιμος και πάντα έτοιμος για τις αναγκαίες προσαρμογές αναγνώρισε ποις ο Τρότσκι είχε δίκιο το 1904, το 1905 και το 1906, δηλαδή τότε που το ζήτημα της επαναστατικής τακτικής ήταν το υπ' αριθμόν 1 πρόβλημα στις θεωρητικές συζητήσεις των Ρώσων μαρξιστών. Άλλωστε, η επανάσταση του 1905, η "πρόβα τζενεράλε της Οκτωβριανής Επανάστασης" όπως ονομάστηκε, ήρ-θε πολύ επίκαιρα, ακριβώς πάνω στο φούντωμα μιας συζήτησης που θα αποδειχτεί κρίσιμη για την Οκτωβριανή Επανάσταση.
Και πράγματι, η Φεβρουαριανή αστική Επανάσταση του 1917 και η Οκτωβριανή Επανάσταση της ίδιας χρονιάς δεν είναι παρά μια "διαρκής επανάσταση". Η θεωρία του Τρότσκι επιβεβαιώθηκε σύντομα στην πράξη.  Φυσικά, σε βάρος του "καθαρού" μαρξισμού. Και θα επιβεβαιώνεται συνεχώς με τα μαρξιστικά καθεστώτα που έκτοτε εμφανίστηκαν εδώ κι κει, σε κοινωνίες όχι μόνο φεουδαρχικές, όπως η ρωσική πριν από το 1917 αλλά και προφεουδαρχικές. Κανείς δεν θα μπορούσε να ισχυριστεί πως ο αφρικανικός κομουνισμός, π.χ., έχει κάποια σχέση με τον "καθαρό" μαρ-ξισμό.
Έχει όμως σχέση με τη θεωρία του Τρότσκι για τη "διαρκή επανάστα-ση", γεγονός που δίνει μια επαρκέστατη εξήγηση στο ότι ο τροτσκισμός έχει σημαντική απήχηση στις υπανάπτυκτες χώρες που επιχειρούν την αντιαποικιακή-απελευθερωτική τους επανάσταση που δεν θα ήταν δυνατό, βέβαια, να χαρακτηριστεί προλεταριακή. (Ούτε η κινεζική ούτε η κουβα-νική θα ήταν δυνατό να χαρακτηριστούν προλεταριακές επαναστάσεις με την κλασική μαρξιστική έννοια του όρου.)
Πάντως, ο Λένιν είχε δίκιο στη θεωρητική διαμάχη του με τον Τρότσκι:
Η υπερπήδηση του σταδίου της πλήρους καπιταλιστικής ανάπτυξης στη Ρωσία είναι η κύρια και βασική αιτία των δεινών που αντιμετώπισε η πρώτη κομουνιστική χώρα. Δεν παραβαίνει κανείς ατιμωρητί τις βασικές αρχές του μαρξισμού.
Και οι βασικές αρχές του μαρξισμού αρνούνται το άλμα από τη φεου-δαρχία κατευθείαν στον κομουνισμό.
Ο Μαρξ θεωρεί τον αναπτυγμένο καπιταλισμό προϋπόθεση για να υπάρ-ξει σωστός κομουνισμός. Η ιστορία όμως βιάστηκε και τα γεγονότα πήραν μπάλα και τον "καθαρό" μαρξισμό. Το καθεστώς που προέκυψε από την Οκτωβριανή Επανάσταση έπρεπε να κάνει και τη δουλειά που δεν πρόλαβε να κάνει η βραχύβια αστική επανάσταση του Κερένσκι, που γκρέμισε τον τσάρο.
Αλλά όταν δουλεύεις και σαν καπιταλιστής και σαν κομουνιστής ταυ-ΙΚ8 τόχρονα γίνεσαι τελικά ιδεολογικά ερμαφρόδιτος, και τούτον τον ερμαφρο-διτισμό τον πλήρωσε ακριβά η ΕΣΣΔ.
Αυτό όμως δεν σημαίνει πως οι Ρώσοι έπρεπε να περιμένουν να ωριμά-σουν οι κοινωνικές συνθήκες για να κάνουν την προλεταριακή τους επα-νάσταση σύμφωνα με το γράμμα του μαρξισμού. Άλλωστε, και πάλι η ιστορία έδειξε πως οι κοινωνικοοικονομικές συνθήκες ωριμάζουν πολύ αργά στον καπιταλισμό, πράγμα που δίνει σε τούτο το κοινωνικό σύστημα μεγάλα περιθώρια αντοχής. Ίσ(ος λοιπόν χρειαστούν και δύο αιώνες για να επιβεβαιωθεί στην πράξη ο "καθαρός" μαρξισμός.
Και μέχρι τότε, κάθε διαφοροποίηση του καπιταλισμού προς το ριζοσπα-στικότερο και το μαρξιστικότερο είναι καλοδεχούμενη. Έτσι, αν μη τι άλλο σοβαρότερο τουλάχιστον, απαλαίνεται η διαρκής και διάχυτη καπι-ταλιστική βαρβαρότητα. Κι ας το καταλάβουμε: Σοσιαλισμός ή βαρβαρό-τητα. Άλλη λύση δεν υπάρχει.
Κατά τον Τρότσκι, η μόνη εγγύηση πως θα μπορέσει να πραγματοποιή-σει η αστική τάξη, με συνέπεια και ακρίβεια, όλες τις μεταρρυθμίσεις που υπόσχεται με τη δική της επανάσταση, είναι η ταυτόχρονη ύπαρξη δίπλα της, της προλεταριακής επανάστασης. Οι κομουνιστές για ένα διάστημα θα λειτουργήσουν σαν "ομάδα πίεσης", όπως θα λέγαμε σήμερα.  Και η πράξη έδειξε πως τα δυτικά κομουνιστικά κόμματα των καιρών μας καθώς και οι άλλες μαρξιστικές ομάδες λειτουργούν αναγκαστικά πλέον με τον τρόπο που υπέδειξε ο Τρότσκι: Σαν ομάδες πίεσης, σαν το "αντίπαλο δέος" των αστικών κομμάτων, που υποχρεώνονται να προβούν σε ριζοσπα-στικές μεταρρυθμίσεις ακριβώς γιατί φοβούνται τα μαρξιστικά κόμματα που θα μπορούσαν εύκολα να λειτουργήσουν σαν "συλλέκτες" των δυσα-ρεστημένων απ' τη διακυβέρνηση των αστικών κομμάτων.
Και όσο πιο μεγάλα ή πιο απειλητικά είναι τα μαρξιστικά κόμματα, τόσο πιο αποφασιστικές και πιο ριζικές γίνονται οι μεταρρυθμίσεις στις οποίες προβαίνουν τα αστικά κόμματα προκειμένου να σταματήσουν τη ριζοσπα-στικοποίηση και την επαναστατικοποίηση του λαού. Κατά κάποιον κωμι-κό τρόπο, τα κομουνιστικά, και γενικότερα τα μαρξιστικά κόμματα παίζουν κι αυτά το ρόλο τους στην επιβίωση του καπιταλισμού, έτσι που τον υπο-χρεώνουν να απομακρύνεται από τον παραδοσιακό φιλελευθερισμό του "λεσέ φερ" (τον "καθαρό" καπιταλισμό) και να γίνεται επεμβατικός και μεταρρυθμιστικός.
Το "κράτος προνοίας", η πιο εμφανής παραλλαγή επεμβατικού καπιτα-λιστικού κράτους δεν θα υπήρχε χωρίς τα μαρξιστικά κόμματα που ανα-γκάζουν τον καπιταλισμό να λάβει πρόνοια για τους δυστυχούντες. Κι όπως Οα δούμε στη συνέχεια αυτών των κειμένων, ο καπιταλισμός αναπτύχθηκε ΙΚ9 χάρις στην αρμόζουσα σ ' αυτόν περιφρόνηση όλων των ηθικών αξιών, που τις διατηρεί όταν τις διατηρεί μόνο για το θεαθήναι που λένε και μόνο ως το βαθμό που δεν παρεμποδίζουν την ανάπτυξη του. Ο καπιταλισμός και η ανηθικότητα είναι σχεδόν συνώνυμα.
Κατά τον Τρότσκι λοιπόν και κατά τη θεωρία της "διαρκούς επανάστα-σης" η προλεταριακή επανάσταση, που το 1906 μόνο να την προσδοκούν θα ήταν δυνατό οι Ρώσοι μαρξιστές, έπρεπε να είναι αστική στους στόχους της, αλλά προλεταριακή στις μεθόδους της.
Πράγμα που σημαίνει πως οι προλετάριοι, οι μικροαστοί, οι αγρότες και οι διανοούμενοι θα 'πρεπε να κάνουν όλοι μαζί τη δουλειά που δεν στάθηκε δυνατό να κάνουν οι αστοί. Με την προϋπόθεση, βέβαια, πως όλοι αυτοί θα έμπαιναν υπό την "προστασία" και την καθοδήγηση των προλετάριων, γιατί μόνο αυτοί θα μπορούσαν να εγγυηθούν πως η επανάσταση δεν θα σταματήσει τη συνεχή της εξέλιξη και την αδιάκοπη πορεία της προς την αταξική κοινωνία.
Με άλλα λόγια οι προλετάριοι έπρεπε να λειτουργήσουν σαν λοκομμο-τίβα που θα 'σερνε πίσω της πολλά βαγόνια, δηλαδή όλες τις μη αστικές κοινωνικές δυνάμεις ολόκληρης της κοινωνίας.
Άλλωστε σύμφωνα με τον "καθαρό" μαρξισμό οι προλετάριοι δεν επι-θυμούν την εξουσία για τον εαυτό τους, δεν θέλουν να καβαλήσουν την εξουσία για πάντα. Απλώς, μπαίνουν μπροστάρηδες στον αγώνα για την πορεία ολόκληρης της κοινωνίας προς την αταξική κοινωνία, για όφελος ολόκληρης της κοινωνίας, κι όχι μόνο των προλετάριων. Οι προλετάριοι από την ίδια τους την κοινωνική υπόσταση και μόνο μπαίνουν κατ' ανά-γκην μπροστά, αφού αυτοί είναι οι άμεσοι παραγωγοί, αφού σ' αυτούς στηρίζεται κάθε παραγωγικό σύστημα, αφού αυτοί συντηρούν όλα τα οι-κονομικά συστήματα με τη δουλειά τους. Αυτοί, ωστόσο, είναι που παίρ-νουν τα λιγότερα από το σύνολο του κοινωνικού πλούτου, που τον νέμονται τα αφεντικά και οι μεσάζοντες.
Οπωσδήποτε, πάντως, οι προλετάριοι δεν ονειρεύονται ή μάλλον δεν πρέπει να ονειρεύονται, σύμφωνα με τον "καθαρό" μαρξισμό, να γίνουν αυτοί τα αφεντικά και να εκμεταλλεύονται αυτοί κάποιους καινούριους προλετάριους.
Κι ωστόσο, ως ένα μεγάλο βαθμό, αυτό συνέβη στην ΕΣΣΑ: Οι παλιοί προλετάριοι έγιναν αφέντες δια της γραφειοκρατίας και τώρα εκμεταλλεύο-νται τους υποτακτικούς τους. Ένα τέτοιο κοινωνικό σύστημα δεν ανήκει, βέβαια, στον κομουνιστικό τρόπο παραγωγής. Ούτε, όμως, και στον καπι-ταλιστικό τρόπο παραγωγής. Ανήκει στον ασιατικό τρόπο παραγωγής, όπως οι αρχαίες αυτοκρατορίες της Εγγύς Ανατολής, η Κινεζική Αυτοκρα-Ι9() τορία, η Βυζαντινή Αυτοκρατορία, η Οθωμανική Αυτοκρατορία κ.λπ. όπου το κράτος είναι ο μόνος αφέντης και ο μόνος ιδιοκτήτης των πάντων.  Αλλά ο μαρξισμός επαγγέλλεται την κατάργηση του κράτους, όχι το δυνάμωμά του. Ακόμα κι ο Στάλιν το ήξερε αυτό όταν ξεφούρνιζε εκείνο το φοβερό και τρομερό: "Περισσότερο κράτος, προκειμένου να καταργή-σουμε το κράτος", εννοώντας περισσότερη αυταρχική κεντρική εξουσία προκειμένου η πανίσχυρη εξουσία να δουλέψει ανετότερα για την κατάρ-γηση... του εαυτού της.
Πρόκειται, βέβαια, για ένα καταφάνερο σόφισμα. Καμιά εξουσία δεν αυτοκαταργείται, δεν αυτοκτονεί. Η εξουσία μπορεί να καταργηθεί μόνο ("πό κοινωνικές δυνάμεις που βρίσκονται έξω από αυτήν. Από δω και η ("νάγκη ύπαρξης κομματικής αντιπολίτευσης μέσα σε ένα κομουνιστικό ΚίιΟκστώς. Το προφυλάσσει από το να αντιλαμβάνεται την εξουσία σαν αυτοσκοπό.
Εξυπακούεται πως μια τέτοια αντιπολίτευση δεν μπορεί παρά να είναι μ(ΐρξιστική, ή τουλάχιστον να μη διάκειται εχθρικά προς τον μαρξισμό -αν και αυτό είναι ένα πρόβλημα που θα πρέπει να ερευνηθεί περισσότερο.  'Οπως και να 'ναι, πάντως, μια τέτοια ενδοκομουνιστική αντιπολίτευση δι;ν είναι δυνατό να επαγγέλλεται τη διαιώνιση της ταξικής κοινωνίας, διιλαδή της εκμετάλλευσης.
'ίίνας πολύ πιθανός κομματικός πλουραλισμός στα σημερινά καθεστώτα του υπαρκτού σοσιαλισμού θα κινηθεί οπωσδήποτε σ' αυτά τα πλαίσια, και μι; αυτούς τους περιορισμούς.
Το πολύ κρίσιμο σημείο στη θεωρία του Τρότσκι για τη "διαρκή επα-ν(ίσταση" και το πρόβλημα της αγροτικής οικονομίας. Οι αγρότες στη πιιντριπτική τους πλειοψηφία δεν είναι αστοί, δεν ανήκουν στην αστική κΐιξη. Εκτός, βέβαια, από τους μεγαλοκτηματίες. Δεν είναι όμως ούτε προ-λ(:τάριοι. Οι μικροκτηματίες έχουν μια άμεση σχέση με τα δικά τους μέσα ΠΗ|Μΐγωγής και νιώθουν το χωράφι τους σαν προέκταση θα λέγαμε, του ίδιου του εαυτού τους. Τέτοια και τόσο μεγάλη ιδιοκτητική μανία δεν την έχουν οι αστοί.
Ο Αένιν άλλωστε δεν έβαζε στην ίδια μοίρα τους αγρότες και τους προ-λι;τ()ΐριους. Απλώς θεωρούσε τους αγρότες φίλους των προλετάριων, και μιλούσε για μια συμμαχία του προλεταριάτου και της αγροτιάς, πράγμα που προϋποθέτει ένα διαχωρισμό ανάμεσα στα δύο κοινωνικά στρώματα.  Ο Τρότσκι έλεγε πως η διπλή δικτατορία εργατών και αγροτών μοιάζει μι. αλγεβρικό τύπο όπου ο άγνωστος Χ είναι οι αγρότες. Και είχε δίκιο.  μια (ΐγροτική χώρα το παν θα εξαρτηθεί από το πώς θα λυθεί αυτή η τρομερή εξίσίοση, δηλαδή από το πώς θα φερθούν οι αγρότες. Που θα 191 εξαρτηθεί από το πώς θα φερθούμε εμείς στους αγρότες. Την εξίσωση την έλυσαν με διάφορους τρόπους στην ΕΣΣΔ, αλλάζοντας κάμποσες φορές τη "μαθηματική" συλλογιστική.
Αλλά στην πραγματικότητα παραμένει και σήμερα άλυτη. Κι αν κάποτε δεν λυθεί ριζικά και οριστικά, ας ξεχάσουμε τον κομουνισμό.  Γιατί το φαί όλων είναι εξαρτημένο απ' τους αγρότες. Οι κομουνιστές μπορεί να μην τρώνε καλά, όμως έχουν κι αυτοί... τη συνήθεια να τρώνε κάτι τις! Κι όταν μιλάμε για αγροτική παραγωγή μιλάμε καταρχήν για τα στοιχειώδη της διατροφής μας. Για το ψωμί, τις πατάτες, το ρύζι, το λάδι.  Κι όχι βέβαια για το χαβιάρι, ούτε για το παντεσπάνι.
Ο Τρότσκι δεν έδωσε μεγάλη σημασία στο αγροτικό ζήτημα. Υποτιμού-σε τη δύναμη της αγροτιάς, και πίστευε πως το προλεταριάτο είναι ικανό για τα πάντα. Έπεσε τραγικά έξω, όπως και ο Στάλιν αργότερα. Η αγροτιά είναι μια κολοσσιαία κοινωνική δύναμη. Κρατάει στα χέρια της την επι-βίωση των πάντων: των αστών, των μικροαστών, των προλετάριων. Η α-γροτιά είναι το φαΐ μας.
Συνεπώς δεν μπορείς να χρησιμοποιήσεις την αγροτιά για να κάνεις την προλεταριακή δουλειά σου, όπως πίστευε ο Τρότσκι. Θα σε διαλύσει τε-λικά ο άγνωστος Χ, αν δεν λύσεις προσεκτικά την εξίσωση. Ο Λένιν το γνώριζε αυτό.
Και γι' αυτό ονόμαζε το καθεστώς του "επαναστατική-δημοκρατική δι-κτατορία του προλεταριάτου και της αγροτιάς". Ο Τρότσκι όμως επέμενε να το χαρακτηρίζει "δικτατορία του προλεταριάτου". Το κωμικό στην υ-πόθεση είναι πως ο Στάλιν, αργότερα, με τη βίαιη κολεκτιβοποίηση θα καταφύγει στον τροτσκιστικό τρόπο σκέψης, χωρίς βέβαια να το ομολογεί.
192
ΤΑ ΤΡΑΓΙΚΑ ΔΙΛΗΜΜΑΤΑ ΤΟΥ ΤΡΟΤΣΚΙ
Μ κρίσιμη περίοδος της προετοιμασίας τη Οκτωβριανής Επανάστασης βρίσκει τον Τρότσκι στη Νέα Υόρκη. Από κει έρχεται στη Μόσχα το Μάιο του 1917, ένα μήνα μετά τον Λένιν. Και ερχόμενος συνεχίζει να αντιπολι-τεύεται τον Λένιν, αυτή την κρίσιμη περίοδο, επιμένοντας φανατικά στις απόψεις που είχε υιοθετήσει το 1904.
Βέβαια, κατά την επανάσταση του 1905 οι απόψεις του Τρότσκι για την επανάσταση και το ρόλο του κόμματος σ' αυτή φαίνονται να επιβεβαιώ-νονται πανηγυρικά. Όμως, το 1917 δεν είναι 1905. Στα δώδεκα χρόνια που μεσολάβησαν, η Ρωσία απέκτησε Σύνταγμα και ο τσάρος έχασε ένα μέρος από τη δύναμή του ως απόλυτος μονάρχης, πράγμα που επέτρεψε στους (ιστούς να κάνουν την επανάστασή τους. Ο λαός τώρα αρχίζει να ελπίζει σε καλύτερες μέρες.
Όμως δώδεκα χρόνια είναι πολύ λίγα για να φανούν τα αποτελέσματα των τσαρικών μεταρρυθμίσεων, και η σωρευμένη αγανάκτηση, τόσο από τις σφαγές του 1905 όσο και από τα δεινά πριν από το 1905, συνεχίζει να ογκώνεται. Συνεπώς, από μια άποψη, η επανάσταση του 1917 θα μπορούσε να θεωρηθεί σαν συνέχεια της επανάστασης του 1905.
Όμως, ανάμεσα στις δυο επαναστάσεις υπάρχει μια τεράστια διαφορά.  Την επανάσταση του 1905 δεν την οργάνωσαν οι Μπολσεβίκοι, παρ" όλο που έπαιξαν σοβαρό ρόλο σ' αυτή. Η επανάσταση του 1905 ήταν μια αυθόρμητη και λίγο ως πολύ ακαθοδήγητη εξέγερση των μαζών, που έδει-ξαν τότε μια εντελώς εκπληκτική ωριμότητα. Τα Σοβιέτ, π.χ., δημιουργή-θηκαν στη διάρκειά της, εντελώς αυθόρμητα. Ήταν ο τρόπος που βρήκε ο λαός να αυτοοργανωθεί σε συμβούλια (Σοβιέτ), που σε ορισμένες περιο-χές, όπως στην Αγία Πετρούπολη, το κατοπινό Λένινγκραντ, ασκούσαν ολόκληρη την εξουσία. Τέτοιο φαινόμενο είχε να εμφανιστεί στην Ιστορία από την εποχή της Κομούνας του Παρισιού, που κι αυτή ήταν αυθόρμητη, που κι αυτή δεν είχε άμεση σχέση με κάποιο κόμμα (κοίτα και το δικό μας Πολυτεχνείο).
Έχουμε, λοιπόν, δύο κολοσσιαίας σημασίας γεγονότα, την Κομούνα και τα Σοβιέτ, που δείχνουν πως ο λαός είναι όντως σε θέση να αυτοοργανωθεί και να αυτοδιοικηθεί.
Όμ(ΰς, τόσο η Κομούνα όσο και τα Σοβιέτ τελικά διαλύονται από το Ι9.·?  αστικό ή το μισοαστικό κράτος πάρα πολύ εύκολα. (Το ίδιο συνέβη και με το Πολυτεχνείο).
Η λαϊκή, αυθόρμητη και ανοργάνωτη βία δεν μπορεί να αντιμετωπίσει τις θεσμικές δυνάμεις καταστολής της οργανωμένης κρατικής βίας. Όταν το κράτος έχει στη διάθεσή του την αστυνομία και το στρατό, ο λαός δεν μπορεί να ελπίζει πως θα διατηρήσει τις δικές του δομές κοινωνικής ορ-γάνωσης. Τελικά νικάει ο ισχυρότερος κι όχι ο σωστότερος, οι καλά οπλι-σμένοι λίγοι κι όχι οι άοπλοι πολλοί.
Ο λαός, λοιπόν, δεν μπορεί να ελπίζει πως θα διαφυλάξει τη λαϊκή εξουσία αν δεν φροντίσει γι' αυτό το δικό του κόμμα, το κόμμα των προ-λετάριων. Αυτή είναι η άποψη του Λένιν. Που βρίσκει ριζικά αντίθετο τον Τρότσκι. Ο οποίος μέχρι το 1921, όπως λέει ο βιογράφος του Ισαάκ Ντόι-τσερ, πιστεύει με αμείωτο πάθος πως ο λαός δεν έχει ανάγκη από αυστηρά και συγκεντρωτικά κόμματα για να αυτοδιοικηθεί.
Οι απόψεις του Τρότσκι βρίσκονται πολύ κοντά σ ' αυτές των κλασικών του αναρχικού κινήματος, του Κροπότκιν και του Μπακούνιν, που απεχθά-νονται κάθε μορφή κράτους και πιστεύουν στην ικανότητα της μάζας για αυτοοργάνωση και αυτοδιοίκηση. Βέβαια, αυτό είναι και ιδανικό του κο-μουνισμού. Όμως, ο Μαρξ, σε αντίθεση με το σύγχρονό του και αντίπαλό του στο διεθνές εργατικό κίνημα, Μπακούνιν, πρεσβεύει πως η κατάργηση του κράτους δεν είναι πρόβλημα βούλησης αλλά ωρίμασης των παραγω-γικών δυνάμεων, με την καθοδήγηση ενός προλεταριακού κόμματος καλά και αυστηρά οργανωμένου.
Μ' άλλα λόγια, ο Μαρξ διαφώνησε με τον Μπακούνιν ως προς τη μέθοδο κι όχι ως προς το στόχο. Κι ακριβώς ο κοινός στόχος ήταν που συντηρούσε την αλληλοεκτίμηση ανάμεσα στους δυο μεγάλους ηγέτες, παρά τις συχνές και ανοιχτές συγκρούσεις τους στην Α' Διεθνή, όπου ανήκαν και οι δύο.
Άλλωστε δεν πρέπει να μας διαφεύγει πως το Κομουνιστικό Μανιφέστο το μετέφρασε στα ρωσικά ο Ρώσος Μπακούνιν. (Και ο δεύτερος των με-γάλων αναρχικών ηγετών και θεωρητικών, ο Κροπότκιν, ήταν κι αυτός Ρώσος, και μάλιστα πρίγκιπας! Πράγμα καθόλου τυχαίο.)
Στη διάρκεια της επανάστασης του 1905 ο Τρότσκι είχε αναδειχτεί, από τον ίδιο το λαό κι όχι από το κόμμα, σε υπ' αριθμό 1 ηγέτη του Σοβιέτ της Πετρούπολης. Έκτοτε απόκτησε μια, θα λέγαμε, τυφλή πίστη στην ικανότητα της μάζας να επιλέγει τους ηγέτες έτσι απλά, εύκολα και χωρίς άνωθεν εντολές.
Αντίθετα, ο Λένιν πίστευε πως η μάζα έχει ανάγκη από ένα καλά οργα-νωμένο προλεταριακό κόμμα, όχι για να υποτάξει μ' αυτό το λαό, αλλά για 194 να τον προφυλάξει από τις δυνάμεις καταστολής του αστικού κράτους, όσο το προλεταριακό κόμμα δεν βρίσκεται στην εξουσία και να εδραιώσει την εξουσία του, εφόσον την καταλάβει.
Είχαν δίκιο κι οι δυο. Ο Λένιν γιατί πήρε υπόψη του την πείρα της παρισινής Κομούνας και των ρωσικών Σοβιέτ του 1905, που δεν είχαν, βέβαια, λαμπρή τύχη μέχρι το 1917 που ανασυστάθηκαν, και ο Τρότσκι διότι φοβόταν, και με το δίκιο του, πως η δικτατορία του προλεταριάτου μπορούσε να μετατραπεί εύκολα σε δικτατορία πάνω στο προλεταριάτο διά της γραφειοκρατίας.
Αν επικρατούσε η άποψη του Τρότσκι, ο λαός θα είχε κερδίσει ίσως μια πρόσκαιρη νίκη, όμως το σημερινό σοβιετικό κράτος μάλλον δεν θα υπήρ-χε. Αλλά, επί Στάλιν, αυτό το κράτος ήταν μάλλον μια δικτατορία πάνω οτο προλεταριάτο, παρά μια δικτατορία του προλεταριάτου. Ο Γκορμπα-τσόφ καλείται τώρα να λύσει και τούτη την αντίφαση δημιουργώντας ένα κ·ρ(ίτος παλλαϊκό. Ο Τρότσκι ξαναγίνεται επίκαιρος.
Γράφει ο Τρότσκι στο σημαδιακό και θα λέγαμε προφητικό έργο του Τα πολιτικά μας καθήκοντα, γραμμένο το 1904 στη Γενεύη: "Οι μέθοδοι του Λένιν οδηγούν πρώτα στην αντικατάσταση του κόμματος από την κομμα-τική οργάνωση, στη συνέχεια στην αντικατάσταση της κομματικής οργά-νιοσης από την Κεντρική Επιτροπή και τέλος στην αντικατάσταση της Κεντρικής Επιτροπής από τον ένα και μοναδικό, το δικτάτορα". Το ξανα-λέμε: Τα παραπάνω λόγια, που ηχούν σήμερα σαν μακάβρια προφητεία, γριίφτηκαν το 1904. Γιατί τα πράγματα εξελίχτηκαν ακριβώς όπως τα πρό-βλεψε ο Τρότσκι.
'Ομως, αμέσως μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση ο Τρότσκι αλλάζει (ΐπόψεις και έτσι συμφιλιώνεται οριστικά πλέον με τον Λένιν. Είναι η Γποχή που ο Τρότσκι αναλαμβάνει αυτόβουλα να κριτικάρει τις σοσιαλ-δημοκρατικές θέσεις του Κάουτσκι, του διαπρεπέστερου Ευρωπαίου μαρ-ί,ιπτή α\)τής της εποχής. Ο Κάουτσκι, λοιπόν, απέρριπτε μετά βδελυγμίας, που λένε, ακόμα και την ιδέα της επαναστατικής βίας, που τη θεωρούσε, μι. το δίκιο του κι αυτός, ριζική αντίθεση στο μαρξιστικό ανθρωπισμό, χίορίς όμως να παίρνει υπόψη του πως η επαναστατική βία δεν είναι αυ-ιοσκοπός, είναι μέσο για να χτυπηθεί και να εξουδετερωθεί η διαρκής βία που (ίσκεί το αστικό κράτος με τις δυνάμεις καταστολής.  I • ν πίίση περιπτώσει, αυτό το εξαιρετικά δύσκολο πρόβλημα παραμένει ('ιλυτο. Λιότι, πράγματι, ο "καθαρός" μαρξισμός δεν θα ήταν δυνατό να ι.κ(Ιι;ΐ(1ιζΓ,ι τη βία. Όμως, το προλεταριακό κράτος, τουλάχιστον τα πρώτα )ίρ(')νΐ(ί, 0(1 ήταν αδύνατο να κρατηθεί στην εξουσία χωρίς να ασκήσει βία.  () ρ(ΐ)πικός εμφύλιος πόλεμος που ακολούθησε την επανάσταση το απέδει-195 ξε με τον πιο πανηγυρικό τρόπο. Οι αστοί όταν χάσουν την εξουσία μπο-ρούν να γίνουν θηρία. Και η θηριωδία των Λευκών αντεπαναστατών ήταν χωρίς προηγούμενο. Σ' αυτή τη βία λοιπόν ο Λένιν υποχρεώθηκε να αντι-τάξει βία. Και διατήρησε την εξουσία ακριβώς γι' αυτό.  Όμως, η αρχική αναγκαία βία διατηρήθηκε στα χρόνια του Στάλιν, περισσότερο από υπερβάλλοντα φόβο για την κατάρρευση του καθεστώτος από εξωτερικούς και εσωτερικούς εχθρούς, και λιγότερο απ' τη σαδιστική διάθεση του Στάλιν, όπως θέλουν να λένε οι άσχετοι προς τη διαλεκτική.  Όμως, κάποτε, γύρω στο 1935, η καχυποψία αρχίζει να γίνεται πανικός και ο επαναστατικός πέλεκυς αποκεφαλίζει πλέον δικαίους και αδίκους συλλή-βδην, μέσα σε μια αιματηρή δίνη απ' την οποία ακόμα δεν συνήλθε η Σοβιετική Ένωση. Τώρα ωστόσο που το καθεστώς είναι εδραιωμένο, ο Γκορμπατσόφ μπορεί να μην είναι καχύποπτος. Και αν το άφηναν (το καθεστώς) οι καρχαρίες της Δύσης να εδραιωθεί νωρίτερα, ίσως να μη γινόταν παθολογικά καχύποπτος ούτε ο Στάλιν.
Αν, τώρα, η Δύση αρχίσει να απειλεί και πάλι τη Σοβιετική Ένωση, να είστε βέβαιοι πως ένας καινούριος αιματηρός κύκλος ίσως αρχίσει εκεί. Εν ολίγοις, μέρος τουλάχιστον της ευθύνης για όσα συνέβησαν επί Στάλιν πρέπει να μετατεθεί στους αδιάλλακτους, απέναντι των κομουνιστών, κα-πιταλιστές.
Συν τοις άλλοις, λοιπόν, η πολιτική του Γκορμπατσόφ αφαιρεί απ' τη Δύση τα προσχήματα που της επιτρέπουν να είναι εθχρική και επιθετική έναντι της Σοβιετικής Ένωσης. Και καθώς ο φόβος εκλείπει σιγά σιγά, ένας κομουνισμός με ανθρώπινο πρόσωπο αρχίζει να εμφανίζεται αργά και με χίλια βάσανα στη σημερινή Σοβιετική Ένωση.
Ο Τρότσκι, ο οργανωτής του Κόκκινου Στρατού, δεν τον οργανώνει, βέβαια, για να κάνει παρελάσεις στην Κόκκινη Πλατεία, αλλά για να ασκεί βία, όταν χρειάζεται να την ασκήσει. Ήδη σαν οργανωτής του Κόκκινου Στρατού είναι υποχρεωμένος να εγκαταλείψει τις παλιότερες και "ειρηνι-κότερες" απόψεις του για την αυτοάμυνα και την αυτοοργάνωση του λαού.  Κι ο Κόκκινος Στρατός μπορεί να λέγεται και σήμερα λαϊκός για το λόγο πως υπηρετεί τα συμφέροντα του λαού" πάντως λαός δεν είναι.  Ο Κόκκινος Στρατός δεν ήταν ποτέ ο ένοπλος λαός, όπως ονειρευό-ταν παλιότερα ο Τρότσκι. Ο ένοπλος λαός μόνο αντάρτικο θα μπορού-σε να δημιουργήσει, όχι τακτικό στρατό. Και χωρίς τακτικό στρατό θα ήταν αδύνατο να κρατηθεί η νεαρή τότε Σοβιετική Ένωση. Πολύ πε-ρισσότερο θα ήταν αδύνατο να κρατηθεί σήμερα, που οι στρατοί δεν στη-ρίζονται πλέον στη γενναιότητα των στρατιωτών, αλλά στην επαγγελ-ματική κατάρτιση των στελεχών που επιβάλλει η σύγχρονη στρατιωτι-196 κ ή τκχνολογία. (Ο πόλεμος έγινε κι αυτός υπόθεση τεχνοκρατών.) 11 Οκίορητική διαμάχη λοιπόν του Τρότσκι με τον Κάουτσκι είναι η ηιινίπεια των στρατιωτικών καθηκόντων που αναλαμβάνει ο Επίτροπος του I Ιολίμου, ο υπουργός Εθνικής Άμυνας όπως θα λέγαμε εμείς. Και ο Τρό-ιπκΊ μι; την πρότερη φανατική πίστη στις δυνατότητες του λαού για αυ-Τ()(ΐργάν(οση στα πάντα, ακόμα και στον πόλεμο, συνειδητοποιεί εκ των πρ(ίγμάτων τη μαρξιστική θέση πως ο λαός δεν είναι παρά μια "δεξαμενή" που εμπεριέχει όλες τις δυνατότητες, και για το καλύτερο και για το χει-|)ότι;ρο. (Κι όποιοι αριστεροί λαϊκιστές συνεχίζουν να επιμένουν ακόμα και σήμερα για την "αγιότητα" του λαού, ας φέρουν στο νου τους το γερμανικό λ((() που πέθαινε με απίστευτη άνεση για τον Χίτλερ. Πρόκειται για τον ίδιο λ(ΐό που λίγα χρόνια πριν στήριζε με τον όγκο του τα αριστερά κόμματα.  Κ(ίΐ μη μου πείτε το τετριμμένο πως ο λαός παρασύρθηκε ή ξεγελάστηκε ("π • τον Χίτλερ, γιατί το πρόβλημα, ακριβώς, είναι γιατί ο λαός παρασύ-ρι:τ(ΐι και ξεγελιέται τόσο εύκολα σαν νήπιο.)
Οι σημερινοί τροτσκιστές συνεχίζουν εν πολλοίς να είναι λαϊκιστές, (')π(ΐ)ς άλλωστε και οι γκοσίστες και οι αναρχικοί. Η πίστη αυτών των (ΐν()ρ(ί)πων στο λαό είναι, βέβαια, συγκινητική αλλά μ' αυτού του είδους ι ην πίστη, όπως και με κάθε άλλη, δεν βγαίνει τίποτα. Η ιστορία κραυγά-ζει: {) λαός είναι ικανός και για το καλύτερο και για το χειρότερο, όπως λέει ο Μαρξ. Εξαρτάται απ' τις συγκυρίες, απ' τις ιδεολογίες, απ' τα κόμματα, απ' τους ηγέτες.
I 'κιτί ο λαός από μόνος του είναι μια αδρανής μάζα, κατά το μάλλον και ήττον απολιτική και αδιάφορη για τη μοίρα του κόσμου. Άσε που ολοένα κ(ΐι περισσότερο αυτή η "ιδεολογία" ξαπλώνεται και σε ηγετικά στρώματα διανοουμένων και καλλιτεχνών κυρίως, που το προσωπικό τους βόλεμα το ("ν('ιγουν σε κοσμοθεωρία, σύμφωνα με μια βασική αρχή της επιστημολο-γ((ίς που ονομάζεται κεντροθέτηση, και που συνίσταται στην τάση που Λχουμι; όλοι να βάζουμε στο κέντρο των προβλημάτων του κόσμου το πρ()σ(ΐ)πικό μας πρόβλημα που το ανάγουμε σε κοσμοθεωρία ενώ δεν είναι παρά βιοθεωρία, που σημαίνει προσωπική άποψη για τη ζωή, αντίθετα απ' ιην κοσμοθεωρία που είναι μια κοινωνική άποψη για τη ζωή.  II στροφή του Τρότσκι απ' την αρχική του θέση, πως ο λαός μπορεί πι.ρισσότερα απ' το κόμμα του λαού, γίνεται σταδιακά, απ' το 1917 μέχρι Κ) Ι')2Ι, και πρέπει να είναι γι' αυτόν πολύ οδυνηρή, έτσι που διαπιστώνει Π(ΐΐι; η πραγματικότητα δεν αφήνει πολλά περιθώρια για "καθαρές" θεωρίες.  ('Ι ούτΐ) τιιν οδύνη τη δοκιμάσαμε λίγο ως πολύ όλοι όσοι νοιαζόμαστε για ιΐ| μοίρα του κόσμου και δεν "κοιτούμε τη δουλειά μας" σαν καλοί και πονηροί νοικοκυραίοι.)
197
Και το 1921 έρχεται η μεγάλη δοκιμασία για το "φίλο του Λαού". Ο Τρότσκι υποχρεώνεται να καταστείλει την περίφημη εξέγερση των ναυτών της Κροστάνδης, μιας ναυτικής βάσης κοντά στο Λένινγκραντ, χρησιμο-ποιώντας μάλιστα σαν όργανο τον πολύ Τουχατσέφκσι. Παρ' όλο που οι αριστεροί λαϊκιστές συνεχίζουν να ωρύονται για όσα φοβερά έγιναν τότε στην Κροστάνδη, αυτά δεν θα ήταν δυνατό παρά να γίνουν.  Διότι οι "κομουνιστές" ναύτες της Κροστάνδης δεν εξεγέρθηκαν, βέβαια, με αιτήματα τη δημοκρατία, την αυτοδιαχείριση και άλλα τέτοια "ευγενι-κά", αλλά διότι πεινούσαν, διότι ήθελαν αύξηση των έτσι κι αλλιώς μικρών αποδοχών τους, και κυρίως διότι, όντας χωριάτες στη συντριπτική τους πλειοψηφία, μάθαιναν απ' τα γράμματα πως η κατσίκα στο χωριό ψόφησε, και πως η αρραβωνιαστικιά αδημονεί με τούτη την παρατεινόμενη στρά-τευση.
Το καθεστώς θα ήταν αδύνατο να ικανοποιήσει τότε, σε περίοδο λοιμού και εμφύλιου πολέμου, αυτά τα πολύ ανθρώπινα αιτήματα των απλών αν-θρώπων, οι οποίοι, όπως όλοι οι απλοί άνθρωποι δεν καταλαβαίνουν και πολλά από ιστορία, από προλεταριάτο, από μαρξισμό, από δημοκρατία, και άλλα τέτοια πολύπλοκα και μπερδεμένα. Η καταστολή της εξέγερσης της Κροστάνδης ήταν ένα τραγικό γεγονός. Και ήταν τραγικό ακριβώς γιατί ήταν αναπόφευκτο. Τη σφαγή τη διέταξε ο ίδιος ο Τρότσκι, ο "φίλος του Λαού".
198
Η ΕΥΡΩΠΑ Ϊ ΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ
ΠΟΥ ΔΕΝ ΕΓΙΝΕ
V
II διαμάχη ανάμεσα στο σταλινισμό και τον τροτσκισμό μορφοποιείται γύρω από δύο αντίθετες θεωρίες: Το "σοσιαλισμό σε μία μόνο χώρα" του Στάλιν και τη "διαρκή επανάσταση" του Τρότσκι. Όμως, η σταλινική Οκίΰρία είναι ένα καθαρό σόφισμα, που απέχει έτη φωτός απ' τον "καθαρό" μαρξισμό. Ούτε ο Μαρξ ούτε ο Λένιν είπαν ή άφησαν να εννοηθεί πως θα ήταν δυνατόν να εδραιωθεί η προλεταριακή επανάσταση σε μία μόνο χώρα.  Ο Μαρξ μάλιστα πίστευε πως η προλεταριακή επανάσταση θα εκδηλωθεί κίίταρχήν σε μια υπεραναπτυγμένη καπιταλιστική χώρα και στη συνέχεια Οϋ επεκταθεί σε όλες τις καπιταλιστικές χώρες (ΗΠΑ, Αγγλία ή Γερμανία) εξαιτίας των εμφανών πλεονεκτημάτων που θα είχε το κομουνιστικό καθε-στώς, που θα συγκινούσαν τον κόσμο όλο. Έπεσε έξω. Η προλεταριακή επανάσταση εκδηλώθηκε καταρχήν σε μια υπανάπτυκη χώρα, τη Ρωσία, ενώ στις αναπτυγμένες ή σχετικά αναπτυγμένες καπιταλιστικά χώρες της ϋυρώπης (Τσεχοσλοβακία, Ουγγαρία, Αν. Γερμανία κ.λπ.) η επανάσταση δι:ν επεκτάθηκε, την "επέκτειναν" οι Σοβιετικοί στο τέλος του Β' Παγκό-σμιου Πολέμου.
Ο Λένιν απ' τη μεριά του ήταν σίγουρος πως όπου να - ναι ξεσπάει η προλεταριακή επανάσταση στη Γερμανία, όπου το ΚΚ είναι πανίσχυρο (ΐυτή την εποχή. Όμως, το 1923, ένα χρόνο πριν απ' το θάνατο του Λένιν που είναι ήδη κατάκοιτος, η γερμανική επανάσταση συντρίβεται.  Ο Λένιν λόγω του εγκεφαλικού επεισοδίου δεν είναι σε θέση να μιλήσει ευχερώς και να κάνει σοβαρή κριτική γι' αυτή την ιστορική αποτυχία, που (Γ ("νοίξει το δρόμο στον Χίτλερ. Και οι άλλοι ηγέτες των Μπολσεβίκων στην αρχή τα χάνουν και τα μπερδεύουν κι αρχίζουν να ψάχνουν για αποδιοπομπαίους τράγους, ως συνήθως μετά από κάθε αποτυχία.  Ο Τρότσκι φορτώνει την αποτυχία στον τότε γραμματέα της Κομιντέρν (Κομουνιστική Διεθνής) Ζινόβιεφ και ο Στάλιν κυρίως στη διαλλακτικό-τΐ)ΐ(ί και την έλλειψη αγωνιστικής διάθεσης απ' τη μεριά των Γερμανών κομουνιστών. Έχουν και οι δύο άδικο.
11 γερμανική επανάσταση απέτυχε γιατί δεν μετατράπηκε σε παλλαϊκή εξέγερση, όπως στη Ρωσία, όπου πήρε μέρος ολόκληρος ο λαός υπό την καθοδήγηση των κομουνιστών, κι όχι μόνο οι κομουνιστές.
199
Που ήταν τόσο λίγοι που μόνοι τους δεν θα μπορούσαν να κάνουν τίποτα απολύτως σε μια αχανή χώρα. Στη Ρωσία οι κομουνιστές μπήκαν μπροστά-ρηδες και τους ακολούθησαν οι μάζες.
Στη Γερμανία οι κομουνιστές μπήκαν και πάλι μπροστάρηδες, όπως πάντα, και μάλιστα μ' έναν τρόπο εντελώς ηρωικό, αλλά δεν τους ακολού-θησαν οι μάζες γιατί δεν ήταν τόσο εξαθλιωμένες όσο στη Ρωσία.  Άλλωστε, ο Λένιν ήταν ένας. Και ήταν Ρώσος.
Όπως και να 'ναι, τη χρονιά της μεγάλης γερμανικής ήττας, το 1923, όλοι αρχίζουν να καταλαβαίνουν πως η διεθνής προλεταριακή επανάσταση δεν είναι για αύριο. Αλλά για να διατηρηθεί το ηθικό των μαζών, που είχαν αρχίσει να φοβούνται πως όλα καταρρέουν και στη Ρωσία όπου να 'ναι, ο Στάλιν επιχειρεί έναν εντελώς εκπληκτικό αντιπερισπασμό με τη θεωρία της επανάστασης σε μία μόνο χώρα. Πρόκειται για ένα χοντροειδές μη μαρξιστικό παραμύθι. Που, όμως, πέρασε στις μάζες. Κι αυτό ακριβώς είναι το εκπληκτικό: Ο Στάλιν απέδειξε στην πράξη πως είχε δίκιο... έχοντας άδικο. Το τίμημα που πληρώθηκε γι' αυτό το σταλινικό δίκιο είναι μια άλλη τραγική ιστορία.
Όμως, τι έπρεπε να γίνει; Να παραδώσουν οι προλετάριοι στους αστούς την εξουσία διότι οι Γερμανοί σύντροφοι απέτυχαν; Αλλά, αυτοί είχαν νικήσει νίκη λαμπρή. Κι είναι φανερό πως κανείς δεν παραιτείται από μια επιτυχία, κανείς δεν πετάει στα σκουπίδια τις όποιες κατακτήσεις του. Και το σοβιετικό καθεστώς το 1923, χρονιά που έρχονται τα κακά μαντάτα απ' τη Γερμανία, έχει ήδη ηλικία έξι ετών και κατακτήσεις πολύ σημαντικές στο ενεργητικό του, τις πιο σημαντικές ίσως σ ' ολόκληρη την ιστορία της ΕΣΣΔ.
Ο Στάλιν, λοιπόν, αρχίζει να τα μπουρδουκλώνει θεωρητικά και ψάχνει απεγνωσμένα στον Μαρξ και στον Λένιν για τσιτάτα που θα μπορούσαν να τεκμηριώσουν τη θεωρία του για το σοσιαλισμό σε μία μόνο χώρα. Και ξέρουμε πόσο εύκολο είναι να τεκμηριώσεις μια άποψη παίρνοντας τσιτάτα από δω κι από κει, βγάζοντάς τα απ' το γενικό θεωρητικό πλαίσιο στο οποίο ανήκουν και έξω απ' το οποίο λειτουργούν σαν εύκολα σοφίσματα.  Πρόκειται για μια φριχτή συνήθεια κοινή στους πάντες κι όχι, βέβαια, μόνο στους κομουνιστές.
Αλλά μερικοί απ' αυτούς παίζουν με τα τσιτάτα σαν ζογκλέρ. Και ο Στάλιν ήταν ένας μεγάλος ζογκλέρ. Κι έτσι, δεν δυσκολεύτηκε ν' "αποδεί-ξει" και θεωρητικά πως έχει δίκιο, χάρη στην τσιτατολογία και την τσι-τατοχρησία. Ας είναι καλά ο άνθρωπος! (Τι κουβέντα κι αυτή!) Αν δεν μπλόφαρε, κατά πάσα πιθανότητα δεν θα υπήρχε σήμερα Σοβιετική Ένωση. Βεβαίως, η μπλόφα είχε τις συνέπειές της, αλλά κανείς δεν θα 200 μπορούσε να κάνει προφητείες για τις αντίθετες συνέπειες, αυτές που θα είχε μια προσκόλληση στον "καθαρό" μαρξισμό. Και λιγότερο καθαρός ο μαρξισμός, άλλωστε, κάνει τη δουλειά του. Σκέψου και να 'ταν, λέει, καθαρός στην περίπτωση της ΕΣΣΔ!
Ο Τρότσκι αυτή την εποχή ακολουθεί κάπως διστακτικά τον Στάλιν στην περί σοσιαλισμού σε μία χώρα θεωρία του.
Όλοι τον ακολουθούν άλλωστε. Κανείς δεν θέλει να παραδεχτεί πως η Οκτωβριανή Επανάσταση θα μπορούσε να είναι μια αποτυχία, για μόνο το λόγο πως η γερμανική επανάσταση ήταν όντως μια αποτυχία. Η Οκτωβρια-νή Επανάσταση, που συνεπήρε τον κόσμο ολόκληρο παντού στη Γη, ήταν μια κολοσσιαία επιτυχία καθ' εαυτή ν. Και όφειλαν να τη στηρίξουν οι πάντες, με νύχια και με δόντια.
Κι έτσι, όλοι έκαναν τα στραβά μάτια. Πως, τάχα, δεν καταλαβαίνουν ότι ο Στάλιν βρίσκεται πολύ μακριά απ' τον Μαρξ, επί του προκειμένου.  Όμως, όταν κάνεις στραβά μάτια, θεόστραβα μάλιστα, κάπου την πατάς στο τέλος. Δεν βαριέσαι, δεν χάλασε ο κόσμος. Τα λάθη διορθώνονται. Οι ευκαιρίες όμως δεν βρίσκονται εύκολα. Πρόκειται για τις ιστορικές συγκυ-ρίες, που λένε. Και η ιστορική συγκυρία στη Ρωσία του 1917 ήταν εντελώς εκπληκτική και σκανδαλωδώς ευνοϊκή για τους Μπολσεβίκους. Που μέσα σε δέκα μέρες μόνο, τις "Δέκα μέρες που συγκλόνισαν τον κόσμο" όπως λέει ο σπουδαίος Αμερικανός δημοσιογράφος Τζον Ριντ σ' εκείνο το εκ-πληκτικό χρονικό του, έφεραν τα πάνω κάτω σ' ολόκληρο τον κόσμο, αφήνοντας με το στόμα ανοιχτό τους καπιταλιστές, που δεν μπόρεσαν ν' αντιδράσουν έγκαιρα.
Ακόμα το φυσούν, κι ακόμα να κρυώσει. Είναι αυτό που λέει η παροιμία "μην αφήνεις για αύριο αυτό που μπορείς να κάνεις σήμερα". Και από αύριο σε αύριο, η καπιταλιστική Δύση έφτασε στο σήμερα του Γκορμπα-τσόφ. Οι επιγενόμενοι θα παρακολουθήσουν ασφαλώς ένα πολύ ενδιαφέ-ρον "σίριαλ" με θέμα "ποιος θα φάει ποιον": η Δύση την Ανατολή ή η Ανατολή τη Δύση; Ο καθένας απαντάει στο ερώτημα όπως τον συμφέρει.  Αλλά αφού ο μαρξισμός πέτυχε, όσο πέτυχε εν πάση περιπτώσει, στην ΕΣΣΔ όντας κουτσός, γιατί να μην πετύχει περισσότερο στο μέλλον, τώρα μάλιστα που αρχίζει ν' αφήνει τις πατερίτσες;
Οι καπιταλιστές ας ελπίζουν. Η ελπίδα δεν έβλαψε ποτέ κανέναν, και κυρίως τους επιρρεπείς στη μεταφυσική. Το μέλλον λοιπόν μας ανήκει -κι ας χτυπιούνται όσο θέλουν όσοι έχουν διάθεση να χτυπηθούν. Αν θέλουν να τους χτυπήσουμε λιγάκι κι εμείς, καμία αντίρρηση!
Ο Τρότσκι δηλώνει στο 15ο Συνέδριο του Κόμματος το 1926 πως, αν αυτός και οι αντίπαλοί του μπορούσαν να συμφωνήσουν ότι το ευρωπαϊκό 201 προλεταριάτο θα έπαιρνε την εξουσία στα 10-30 επόμενα χρόνια, θα εξα-λειφόταν και το τελευταίο ίχνος προστριβής μεταξύ τους. Όμως, φοβόταν, δήλωσε στο ίδιο συνέδριο, πως οι αντίπαλοί του είχαν την άποψη πως για τα επόμενα 30-50 χρόνια δεν θα ερχόταν βοήθεια από τους κομουνιστές της Δύσης. Ο Στάλιν απέρριψε αυτό τον ισχυρισμό και είπε πως οι χρονικές περίοδοι που ανέφερε ο Τρότσκι έπρεπε να κοπούν τουλάχιστον στο μισό.  (Παραθέτω από το ογκώδες δεκάτομο συλλογικό δυτικογερμανικό έργο Μαρξισμός. Κομουνισμός και Δυτική Κοινωνία, ελληνική έκδοση Παπα-ζήση. Πρόκειται για την πιο σημαντική ίσως μεταπολεμική ελληνική έκ-δοση, στην οποία πολλά χρωστάω, όχι μόνο γιατί μου έδωσε την ευκαιρία ν' αποχτήσω μια εποπτεία των μεγάλων προβλημάτων που απασχολούν το σύγχρονο κόσμο, αλλά και διότι με βοηθάει πάντα να προστρέχω άνετα στις πηγές, με την πληρέστερη βιβλιογραφία που συνοδεύει το κάθε κεί-μενο.)
Απ' όσα είπαμε παραπάνω γίνεται φανερό πως οι έριδες γύρω από τις δυο αντιτιθέμενες θεωρίες, τη σταλινική -για το σοσιαλισμό σε μία μόνο χώρα- και την τροτσκιστική -για τη διαρκή επανάσταση- είναι μάλλον τεχνητές και συντηρούνται περισσότερο για πολιτικούς λόγους και λιγό-τερο για θεωρητικούς λόγους. Είδαμε ήδη πως ο Τρότσκι και ο Στάλιν συμφωνούν πως μέσα σε δέκα ή τριάντα χρόνια από το 1926 ολόκληρη η Ευρώπη θα είναι κομουνιστική. Δηλαδή, τρία χρόνια μετά τη συντριβή της επανάστασης στη Γερμανία, οι Ρώσοι κομουνιστές συνεχίζουν να είναι αισιόδοξοι!
Πέρασαν από τότε 62 χρόνια και σοσιαλιστικές έγιναν μόνο μερικές χώρες της ανατολικής Ευρώπης, χάρη στη βοήθεια του Κόκκινου Στρατού, κι όχι γιατί πήραν σαν παράδειγμα τη Σοβιετική Ένωση, όπως λογάριαζαν ο Στάλιν και ο Τρότσκι, και πριν απ' αυτούς ο Λένιν -και πριν απ' όλους ο Μαρξ που, βέβαια, δεν είχε στο μυαλό του τη Ρωσία του Στάλιν όταν λογάριαζε πως η προλεταριακή επανάσταση θα ξαπλωθεί σαν φωτιά στον κόσμο όλο, αρκεί να εμφανιστεί η πρώτη φλόγα.
Παρά τις έριδες και τις διαφωνίες τους λοιπόν, όλοι αυτοί οι επαναστά-τες πίστευαν στ' αλήθεια στην αναμφισβήτητη γι' αυτούς αξία του μαρ-ξισμού. Εντούτοις, όλοι τους αποδείχτηκαν υπέρ το δέον βιαστικοί. Διότι ο σταλινισμός, όπως εξελίχθηκε, κάθε άλλο παρά πρότυπο για μίμηση θα μπορούσε να είναι. Βέβαια, όπως είδαμε αυτό έχει την ιστορική του αιτιο-λόγηση, αλλά πάντως το γεγονός παραμένει: Ο καπιταλισμός αποδείχτηκε ανθεκτικός, και ίσως έχει πολλές δυνάμεις ακόμα. Πράγμα που δεν αναιρεί καθόλου το μαρξισμό, που άλλωστε είναι κυρίως μια επιστημονική και μια θεωρητική μελέτη της ιστορίας, και ειδικότερα του καπιταλισμού, κι όχι 202 μια μελλοντολογία. Ο Μαρξ δεν είπε τίποτα για το πώς ακριβώς θα είναι η κοινωνία του μέλλοντος:
Έδειξε μόνο πώς είναι αρθρωμένες οι κοινωνικές και οικονομικές δυνά-μεις εντός της καπιταλιστικής κοινωνίας, κι απ' αυτή την ανάλυση οδη-γήθηκε στο συμπέρασμα πως η καπιταλιστική κοινωνία δεν είναι ούτε το τελευταίο στάδιο στην κοινωνική ανάπτυξη, ούτε το καλύτερο κοινωνικό σύστημα που θα μπορούσε να υπάρξει. Κι ακόμα, πως ο καπιταλισμός κυοφορεί εντός του τις δυνάμεις που θα τον ανατρέψουν και θα βάλουν στη θέση του, στην αρχή το σοσιαλισμό και στη συνέχεια τον κομουνισμό.  Και ο σοσιαλισμός και ο κομουνισμός, για τον Μαρξ, είναι η λογική και ιστορική συνέχεια του καπιταλισμού, με την έννοια ότι πηγάζουν κατ' ανάγκην μέσα από τον καπιταλισμό κι όχι από την αυθαίρετη βούληση κάποιων ηγετών τύπου Στάλιν.
Κανείς, εκτός απ' τους λαούς σε μια δεδομένη στιγμή της ανάπτυξής τους, δεν μπορεί ν ' αποφασίσει για την κοινωνία του μέλλοντος, του δικού τους μέλλοντος. Και οι λαοί στις προηγμένες κοινωνίες της Δύσης δεν έχουν φτάσει ακόμα στο πλήρες αδιέξοδο, ώστε να νοιαστούν για το διά-δοχο κοινωνικό σχήμα. Τούτο το καθήκον, όπως πάντα στην ιστορία, μετατίθεται στους πρωτοπόρους και τους οραματιστές, που δεν λένε "καλόν είναι ό,τι είναι καλόν δι' εμέ", αλλά ό,τι είναι καλό γι' όλους.  Και είναι κάτι περισσότερο από εξώφθαλμο πως ο καπιταλισμός δεν είναι καλό για όλους. Είναι καλό μόνο για τα αρπαχτικά και τους ανθρώ-πους μειωμένης κοινωνικής συνείδησης. Φυσικά, και για τους ηλίθιους που όλες τους τις ελπίδες για μια καλύτερη ζωή τις κρεμούν στο Λαϊκό Λαχείο, και περιμένουν και περιμένουν...
Ο Τρότσκι απ' το 1929 ακόμα επισήμανε τον κίνδυνο να μετατραπεί ο κομουνισμός σε σωτηρολογικό μεσσιανισμό. Και πράγματι, για τους απλο-ϊκούς κομουνιστές, που δεν έχουν τη δυνατότητα ή την ευκαιρία να εμβα-θύνουν στα προβλήματα της κοινωνικής εξέλιξης, έτσι λειτουργεί και τώ-ρα. Μόνο που παλιότερα ο Στάλιν είχε καλλιεργήσει τόσο το μεσσιανισμό, που σχεδόν τον ταύτισε με τον κομουνισμό, προκαλώντας έτσι μια τερά-στια καταστροφή στην επιστημονική θεωρία που είναι ο μαρξισμός, καθώς έκανε τους απλούς και ηρωικούς αγωνιστές περισσότερο αφελείς απ' ό,τι ()(ϊ ήταν κάτω από άλλες συνθήκες. Ο μαρξισμός πρέπει να ξαναβρεί τη χαμένη στο Γκούλακ λογική του. Φυσικά, και την ανθρωπιά του, που κι αυτή θάφτηκε στη Σιβηρία. Από τα προηγούμενα γίνεται φανερό πως η Οι;ω()ία του Τρότσκι για τη διαρκή επανάσταση έχει και μια άλλη διάστα-ση, λιγότερο ενδιαφέρουσα από θεωρητική άποψη, αλλά πάρα πολύ ενδια-φέρουσα από πολιτική άποψη. Την καταλάβαμε ήδη: Αναφέρεται στην 20.1 επέκταση της επανάστασης παντού στον κόσμο. Επειδή, λοιπόν, ο Τρότσκι υπήρξε μέχρι το τέλος της ζωής του ένας συνεπής διεθνιστης, πολλοί τροτσκιστές λέγοντας "διαρκής επανάσταση" εννοούν κατά κύριο λόγο τη διεθνή επανάσταση, δηλαδή μια επανάσταση που ξαπλώνεται ομόκεντρα ή άλλως πώς, γύρω από έναν αρχικό εθνικό επαναστατικό πυρήνα, με τελικό σκοπό την παγκόσμια κυριαρχία της.
Όμως, είδαμε πως αυτός ήταν στρατηγικός στόχος όλων των μαρξιστών-επαναστατών, τουλάχιστον μέχρι το 1926. Ο Στάλιν μάλιστα μετέτρεψε τη στρατηγική σε τακτική όταν είδε και αποείδε περιμένοντας να ξαπλωθεί, στην Ευρώπη τουλάχιστον, το δικό του κομουνιστικό μοντέλο, κι έτσι "βοήθησε" τελικά τις χώρες της ανατολικής Ευρώπης ν' αποκτήσουν κι αυτές το δικό τους "εθνικό" σοσιαλισμό.
Στην τροτσκιστική άποψη υπάρχει, βέβαια, κι αυτή η διεθνιστική πα-ραλλαγή της θεωρίας της διαρκούς επανάστασης. Όμως δεν αποτελεί τον κύριο κορμό της θεωρίας, παρ' όλο που μάλλον λανθασμένα επικράτησε να θεωρείται από πολλούς σαν ο κύριος. Οπωσδήποτε πάντως, όταν ο Τρότσκι αναφερόταν στη θεωρία του και με τη δεύτερη παραλλαγή της, σε καμιά περίπτωση δεν εννοούσε τη δημιουργία μιας αλυσίδας αυτόνομων κομουνιστικών χωρών, αλλά μιας ενιαίας κομουνιστικής κοινωνίας, κάτι σαν Ηνωμένες Κομουνιστικές Πολιτείες του κόσμου.
Ο Τρότσκι, ο προφήτης όπως τον λέει ο Ντόιτσε, ο άνθρωπος που διείδε πρώτος το ναζιστικό κίνδυνο κι έκανε ό,τι μπορούσε για να τον αποτρέψει (δυστυχώς, μπορούσε ελάχιστα) θεωρούσε κωμικό να είναι κανείς και κο-μουνιστής και εθνικιστής, πράγμα που έμελλε να το δούμε κι αυτό. Όμως, εθνικοσοσιαλιστή ήθελε τον εαυτό του κι ο Χίτλερ. Ας μην το ξεχνούμε.
204
τ ο ΠΑΛΙΟ ΚΑΡΚΙΝΩΜΑ
ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΓΡΑΦΕΙΟΚΡΑΤΊΑΣ
ο πρώτος που μίλησε για την υπό σοσιαλιστικό καθεστώς γραφειοκρατία ήταν ο ίδιος ο Λένιν. Μάλιστα, όσο το καινούριο καθεστώς φαινόταν να εδραιώνεται, τόσο μεγάλωναν και οι φόβοι του Λένιν πως τελικά τον κο-μουνισμό θα τον καταπιεί η γραφειοκρατία και δεν θ' απομείνει απ' αυτόν παρά μόνο ένα πρόγραμμα δράσης που διά της γραφειοκρατίας οδηγεί στην αδράνεια και ένα ιδανικό που χρησιμοποιείται σαν άλλοθι για τους βολε-ψιματίες, τους "Κοριούς" κατά Μαγιακόφσκι, τα δίποδα ζωύφια που προ-σκολλούνται στην κάθε μορφής εξουσία, προκειμένου να απομυζούν χυ-μούς που δεν παράγουν.
Στα τελευταία του έργα, στο Καλύτερα λιγότερα αλλά καλύτερα (στον τόμο των Απάντων) ο Λένιν επισημαίνει πως αυτό που προέχει στον κομουνισμό είναι η ποιότητα της δουλειάς, σε όλα τα επίπεδα: οικονομικό, κοινωνικό, ιδεολογικό, πολιτικό. Ο "νέος άνθρωπος" για τον Λένιν θα είναι "προϊόν" της νέας ποιότητας ζωής που εντέλλεται να δημιουργήσει ο κο-μουνισμός.
Και αντ' αυτού, εμφανίστηκε ο νέος γραφειοκράτης, που παριστάνει τον κομουνιστή ίσα ίσα για να παραμείνει ο παλιός γραφειοκράτης με καινού-ρια μεταμφίεση. Σ' όλες τις παραλλαγές της η γραφειοκρατία παραμένει II (δια: Ένας εσμός παρασίτων και βολεψιματιών που ζει καλύτερα απ' το μέσο όρο κι ας μην παράγει τίποτα εκτός από διαταγές και "εποπτεία".  Ο Λένιν ήταν αμείλικτος με τη γραφειοκρατία. Αλλά μίλησε μόνο για την κρατική γραφειοκρατία υπό σοσιαλιστικό καθεστώς. Για την κομμα-τική γραφειοκρατία, παρ' όλο που την έβλεπε να ογκώνεται ολοένα και περισσότερο, προτίμησε να μη μιλήσει.
I Ιταν νωρίς ακόμα, φαίνεται να πιστεύει, για να ασκηθεί κριτική σ ' ένα Κ()μμ(ΐ γεμάτο φρέσκους ήρωες, που όμως είχαν αρχίσει ήδη να κουράζο-ντίΐι, να βολεύονται, να χουζουρεύουν ξαπλωμένοι πάνω στις δάφνες τους.  Κ(ΐι καλά αυτοί. Στο κάτω κάτω ήταν φυσικό να πεινούν, μια ζωή ταλαί-πίοροι κ(ΐι κυνηγημένοι, αν και κάτι τέτοιο δεν αποτελεί, βέβαια, άλλοθι για έν(ΐν κομουνιστή. Όμως, τα παιδιά τους; Τα εγγόνια τους; Οι άλλοι που ΜΠ(ίλαβ(ΐν έγκαιρα πως το κόμμα είναι το κράτος και αν δεν γίνουν κομ-ίκαικοί μανδαρίνοι δεν θα γίνουν κρατικοί υπάλληλοι; Το κόμμα δεν έχει 205 πολλά λεφτά για φάγωμα. Έχει όμως το κράτος. Όλα τα κράτη έχουν κρατικά ταμεία. Κι όλα τα ταμεία έχουν τους ποντικούς τους. Και όλοι οι ποντικοί είναι τρωκτικά.
Πάντως ο Λένιν για λόγους πολιτικής σκοπιμότητας μάλλον απέφυγε να ταυτίσει τον κομματικό με τον κρατικό γραφειοκράτη. Ωστόσο ερμήνευε σωστά την κρατική γραφειοκρατική δυσπλασία με το σκεπτικό πως για την επάνδρωση των κρατικών υπηρεσιών χρειάζονται περισσότεροι υπάλληλοι απ' όσους κομουνιστές διέθετε το "κατάστημα". Άλλωστε, έλεγε ο Λένιν, το παλιό καθεστώς κληρονόμησε στο καινούριο εκτός από κάποιους κοι-νωνικούς θεσμούς και μια μικροαστική νοοτροπία, αυτήν ακριβώς που εκκολάπτει συνεχώς το βολεψιματία και το δόλιο, τον κρυψίνοα και το θεατρίνο.
Όμως θεώρησε α πριόρι αμόλυντο απ' αυτή τη νοοτροπία το κόμμα, το οποίο, κατά τον Λένιν, εντέλλεται να επιβλέπει το ήθος και την εντιμότητα των κρατικών υπαλλήλων υπό κομουνιστικό καθεστώς.
Ο πρώτος που τόλμησε να επιτεθεί και στον κομματικό μηχανισμό, α-ντιμετωπίζοντάς τον σαν το εκτροφείο και των κρατικών γραφειοκρατών ήταν ο Τρότσκι, το 1923, όταν το αποτράβηγμα του Λένιν από την ενεργό δράση λόγω της αρρώστιας του, άρχισε να κάνει ήδη από τότε εμφανές αυτό που επρόκειτο να γίνει οδυνηρή πραγματικότητα σε λίγο. Για τον Τρότσκι, το γεγονός και μόνο πως τα κομματικά στελέχη δεν εκλέγονται απ'τα κάτω (απ' την κομματική βάση) αλλά διορίζονται απ' τα πάνω (απ' την κομματική ηγεσία) ήταν ο πιο σίγουρος τρόπος για να εγκατασταθεί η γραφειοκρατία στο νέο καθεστώς.
Ο κίνδυνος για την επανεμφάνιση της οποίας ήταν ωστόσο γνωστός στους πάντες και το πρόβλημα συζητιόταν από όλους τα πρώτα χρόνια της επανάστασης. Αλλά όσο ζούσε ο Λένιν, η κομματική βάση λειτουργούσε ακόμα.
Όμως, με την αναρρίχηση του Στάλιν στην εξουσία ήταν φανερό πλέον πως η βάση θ' αποχτά ολοένα και περισσότερο ένα νόημα θεωρητικό, και τα πάντα θα διακανονίζονται στην κορυφή, εν ονόματι τόσο του λαού στο σύνολό του, όσο και της κομματικής βάσης που θα πεταχτεί στο κομματικό περιθώριο και θα χρησιμοποιείται μόνο για μπούγιο. (Παρελάσεις και τα τέτοια. Στα δυτικά κομουνιστικά κόμματα η κομματική βάση χρησιμο-ποιείται επίσης για απεργίες και συλλαλητήρια, που δεν τα αποφασίζει η κομματική βάση, ή μάλλον τα αποφασίζει όταν ήδη τα έχουν προαποφα-σίσει οι ηγέτες).
Εντούτοις, οι τότε συνθήκες δεν επέτρεπαν μια συνεχώς διευρυνόμενη
συμμετοχή, τουλάχιστον της κομματικής βάσης αν όχι ολόκληρου του
206
Τ
λαού, στις κομματικές και τις κρατικές αποφάσεις. Ο φόβος για την παρεί-σφρηση πρακτόρων των ιμπεριαλιστών δεν ήταν καθόλου αδικαιολόγητος.  Και οι σαμποτέρ των αστών που είχαν λυσσάξει όταν κατάλαβαν πως το καθεστώς του Λένιν δεν είναι μια μπόρα που θα περάσει, όπως πίστευαν τα πρώτα τέσσερα χρόνια της επανάστασης, δρούσαν επί καθημερινής βάσεως, με την πρόθυμη βοήθεια των Δυτικών και κυρίως των Άγγλων, των πανταχού παρόντων προστατών της "ελευθερίας". (Οι Αμερικανοί θα τους σκαντζάρουν το 1945, κι από τότε θα είναι αυτοί οι προστάτες της "ελευθερίας" μας - τρομάρα της για ελευθερία, αλλά άντε να μιλήσεις όταν ξέρεις πως τα Γκούλακ υπήρχαν. Και επί του προκειμένου το ανέκ-δοτο που λέει "και εσείς που βασανίζετε τους Νέγρους" δεν θα μπορούσε να πάρει τη θέση επιχειρήματος. Ο βασανισμός των Νέγρων είναι ένα πρόβλημα και ο βασανισμός των λευκών κομουνιστών από λευκούς κομου-νιστές ή έστω των λευκών και των εγχρώμων εν γένει από κομουνιστές κάθε χρώματος εν γένει, είναι ένα άλλο πρόβλημα).
Το 1923 λοιπόν, και όσο ο Τρότσκι διατηρεί ακόμα την κομματική του δόξα, μιλάει για τον κίνδυνο μιας ανεπανόρθωτης ρήξης ανάμεσα στην ηγεσία του κόμματος και στα κομματικά μέλη. Επί του προκειμένου δεν ήκιν δύσκολο στον Τρότσκι να παραστήσει και πάλι τον προφήτη.  ϋίναι γεγονός αναμφισβήτητο πως κάθε ανεξέλεγκτη εξουσία δημιουρ-γΐ'.ί κατ' ανάγκην μια γραφειοκρατία, προκειμένου να παραμείνει ανεξέλε-γκτη. Άλλωστε, αυτό ακριβώς είναι η γραφειοκρατία σ' όλες της τις παραλλαγές: Μια εξουσία που αυτοτροφοδοτείται, σχηματίζοντας έναν κλειστό διοικητικό μηχανισμό που αλέθει όλους όσους βρίσκονται εκτός.  ()ι περίφημοι "απαράτσικι", που στα ρωσικά σημαίνει "οι άνθρωποι του μΐ)χ(ΐνισμού", δεν είναι παρά κομματικοί υπάλληλοι που εξυπηρετούν τον κρίΐτικό και τον κομματικό μηχανισμό, χωρίς να ξέρουν καλά καλά ούτε π είναι αυτό που εξυπηρετούν ούτε γιατί το εξυπηρετούν. Προσφέρουν ΐιπΐ]ρεσίες επ' αμοιβή - και πέραν τούτου ουδέν. Ούτε μαρξισμός, ούτε κομουνισμός, ούτε σοσιαλισμός, ούτε... πράσινα άλογα. (Αυτά, απ' το πα-/ν( του Γ1ΑΣ0Κ, εδώ σε μας).  ίο εύλογο ερώτημα που μπαίνει σ' αυτό το σημείο είναι: Η κρατική /|)"φι:ΐ()κρ(ΐτία είναι αυτή που γεννάει την κομματική, ή η κομματική την κριπική; Παρ" όλο που όπως είδαμε δεν μιλάει επ' αυτού καθαρά, ο Λένιν φ(ΐ(νι;Γ("ι ν(ΐ πιστεύει το πρώτο: Είναι το κράτος που γεννάει τους γραφειο-κ|)('ιιΐ ι, κιη "π' το κράτος αυτοί περνούν στο κόμμα. Ο Τρότσκι ωστόσο ΐιΐιοοι ΐ|ρ(ζι;ι (ΐκριβ(ί)ς το (ίντίΟετο: "Ο εκφυλισμός του κόμματος έγινε αιτία Μΐι (ΐΐινέπεια της γραφειοκρατικοποίησης του κράτους", λέει ο Τρότσκι ιιιο II ηι><>(ίιΐ/ιι'ΛΊΐ κπαχύατασί], το πιο σημαντικό έργο του. (Θα αποκατα-207 στήσει την επανάσταση ο Γκορμπατσόφ; Το εύχομαι, όπως όλοι οι σοβα-ροί άνθρωποι σ' Ανατολή και Δύση.)
Κατά τον Τρότσκι, οι Σοβιετικοί γραφειοκράτες της εποχής του αποτε-λούσαν το 20% του πληθυσμού της χώρας και νέμονταν το μισό του εθνικού πλούτου, όσο δηλαδή το υπόλοιπο 80% του πληθυσμού. Κι αν αυτά συνέ-βαιναν το 1936, που ο Τρότσκι γράφει στη Νορβηγία το έργο του Η προ-δομένη επανάσταση (από κει είναι τα νούμερα), αργότερα, επί Στάλιν, κατά τους λογαριασμούς του Βοσλένσκι {Νομενκλατούρα) το ποσοστό των γρα-φειοκρατών, παραμένοντας το ίδιο, πρέπει να νέμονταν, όχι το μισό τώρα πλέον, αλλά τα τρία τέταρτα του εθνικού πλούτου.
Και επί Μπρέζνιεφ δεν περίσσευε σχεδόν τίποτα για τους εκτός Νομεν-κλατούρας. Έτσι ονόμασε ο Βοσλένσκι τους πάσης φύσεως προνομιού-χους, κρατικούς, κομματικούς, κομματικοκρατικούς, και εξωκομματικούς.  Γιατί υπάρχουν και τέτοιοι προνομιούχοι, και μάλιστα πάρα πολλοί όπως βεβαιώνει ο πολύς Βοσλένσκι στο περιλάλητο βιβλίο του, που, σημειω-τέον, υπάρχει και σε ελληνική μετάφραση. Είναι λάθος λοιπόν να πι-στεύουμε πο)ς προνομιούχοι είναι μόνο κάποιοι κομματικοί. Αντίθετα, κατά τον Βοσλένσκι δεν είναι προνομιούχοι. Ενώ ένας τεχνοκράτης π.χ. μπορεί να είναι προνομιούχος, χωρίς να είναι κατ' ανάγκην και κομματικός.  Άλλωστε, το παραεμπόριο δεν το ασκούν οι κομματικοί. Αξίζει να ση-μειωθεί, τέλος, πως τα μέλη του κόμματος στην ΕΣΣΔ, είναι σχετικά λίγα.  Κάπου το 10% επί του συνόλου του πληθυσμού, περίπου όσα είναι κι εδώ σε μας τα μέλη του ΚΚΕ.
Ωστόσο, ο Τρότσκι, παρά την αυστηρή κριτική του, δεν έφτασε στο
σημείο να ισχυρίζεται όπως πολλοί άλλοι πως στη Σοβιετική Ένωση
δημιουργήθηκε μια καινούρια τάξη. Η γραφειοκρατία, σύμφωνα με το μαρ-
ξισμό, δεν είναι τάξη, είναι κοινωνικό στρώμα. Γιατί, σύμφωνα με το μαρ-
ξισμό, πάντα η τάξη προσδιορίζεται από τις ιδιοκτητικές σχέσεις με τα
μέσα παραγωγής. Συνεπώς, ξανά σύμφωνα με τον "καθαρό" μαρξισμό, η
γραφειοκρατία δεν μπορεί να είναι τάξη αφού δεν κατέχει τα μέσα παρα-
γωγής. Απλώς τα νέμεται ο γραφειοκράτης, όσο διατηρείται στην εξουσία
και γι' αυτό ακριβώς θέλει να διατηρηθεί στην εξουσία όσο το δυνατόν περισσότερο.
Πάντως, αν εκπέσει απ' το γραφειοκρατικό του πόστο θα πάψει να εί-ναι προνομιούχος. Ενώ ο αστός θα πάψει να είναι προνομιούχος α-στός μόνο αν χάσει τα μέσα παραγωγής που κατέχει, αν δηλαδή "απο-ξενωθεί" από τις πηγές του πλούτου του, που του ανήκουν σύμφωνα με το κληρονομικό δίκαιο. Ο γραφειοκράτης, μ' άλλα λόγια, δεν κληρονομεί τίποτα. Το πολύ που μπορεί να κάνει είναι να βολέψει τους συγγενείς του 208 σε πόστα. Αλλά αυτό λέγεται νεποτισμός και είναι άλλου είδους ταραχή.  Όπως και να 'ναι πάντως, η γραφειοκρατία θριάμβευσε στην ΕΣΣΔ.  Όπως λέει ο Τρότσκι, "όχι με επιχειρήματα και ιδέες, αλλά με το δικό της κοινωνικό βάρος, γιατί ο μολυβένιος κορμός της γραφειοκρατίας ξεπέρασε σε βάρος το κεφάλι της επανάστασης". (Αξίζει να σημειώσουμε εδώ πως ο Τρότσκι ήταν ένας σπουδαίος τεχνίτης του λόγου, και εικόνες σαν την παραπάνω απ' το Η ανολοκλήρωτη επανάσταση κάθε άλλο παρά σπάνιες είναι στο έργο του.)
Πώς και γιατί συνέβη αυτό το κακό με τη σοβιετική γραφειοκρατία, όταν μάλιστα όλοι τη φοβούνταν και όλοι επιθυμούσαν να μην εμφανιστεί αυτό το οικτρό φαινόμενο; Πώς γίνεται κι ένας όντως κομουνιστής να μεταβάλ-λεται ξαφνικά σε αισχρό γραφειοκράτη;
Ας ακούσουμε και πάλι τον Τρότσκι. Νομίζω ότι λέει την τελευταία λέξη επί του θέματος: "Όταν λιγόστεψε η ένταση και οι νομάδες της επανάστα-σης καθηλώθηκαν στις θέσεις τους, ξυπνούσαν τότε μέσα τους, ζωντάνευαν και αναπτύσσονταν όλα τα χαρακτηριστικά της ψυχολογίας του μέσου ανθρώπου, συμπάθειες και επιθυμίες υπαλλήλων ικανοποιημένων απ' τον εαυτό τους (...) Άρχισαν επισκέψεις ανάμεσα στους ηγετικούς κύκλους, τακτικές εμφανίσεις στα μπαλέτα, συντροφικά γλέντια με πιοτό, όπου έ-παιρνε κι έδινε το κουτσομπολιό, όλα αυτά που εμένα δεν μ' ενθουσίαζαν καθόλου" (Η ζωή μου).
Έχουμε εδώ μια τέλεια περιγραφή της προϊούσας γραφειοκρατικοποίη-σης ενός πρώην επαναστάτη, που έκανε την επανάσταση και ησύχασε. Και καλά αυτός. Αμ, οι άλλοι, οι κηφήνες που δεν έκαναν καμία επανάσταση;
Εννοώ οι γραφειοκράτες των δυτικών κομουνιστικών κομμάτων, κυρίως αυτών που δεν πέρασαν τις δυσκολίες που πέρασε το δικό μας ΚΚΕ μ' εκείνους τους εκπληχτικούς αγώνες του; Αμ, οι παράλλοι, οι δεύτερης και τρίτης γενιάς γραφειοκράτες που δεν τους ήξερε ο Τρότσκι, που τους ξέ-ρουμε, όμως πολύ καλά εμείς; Τι οικτρά ανθρωπάκια, μα τον Μαρξ!  Κάποτε βρέθηκαν λίγο ως πολύ τυχαία κοντά στο ΚΚ, μπήκαν μέσα και την άραξαν παριστάνοντας τους κομματικούς παράγοντες και τα στελέχη τρομάρα τους για στελέχη, δηλαδή- έναντι μιας ισχνής αντιμισθίας, που συχνά αντισταθμίζεται από μια γονική παροχή και το πράγμα γίνεται έτσι ακόμα πιο ευχάριστο.
Ω της γραφειοκρατικής συμφοράς! Θείε Κάρολε, πώς καταντήσαμε έτσι;
Θείε Μιχαήλ (Γκορμπατσόφ, εννοώ, για να εξηγούμαστε) κάνε κάτι για τους δικούς σου γραφειοκράτες εκεί πέρα, γιατί εμείς εδώ με τους δικούς μ(ΐς 0(1 δυσκολευτούμε πολύ! Διότι οι δικοί μας κομματικοί γραφειοκράτες δεν έχουν να κάνουν και πολλά πράγματα, ούτε καν να φάνε δεν μπορούν 209 απ' τον κρατικό προϋπολογισμό. Κι έτσι αυτοτοποθετούνται στην απυρό-βλητη ζώνη, μόνο και μόνο για να μας ταλανίζουν από κει με τη μωρία τους και την αγραμματοσύνη τους.
Θείε Βλαδίμηρε, δώσ' τους καμιά φάπα, και στη συνέχεια πες τους πως έχουν τόση σχέση με τον κομουνισμό όση κι ο φάντης με το ρετσινόλαδο.  (Όχι, πάντως, το ρετσινόλαδο του Μανιαδάκη, γιατί αυτό έχει όντως σχέ-ση με τον κομουνισμό, εδώ σε μας: Το έδινε το πρωτοπαλίκαρο του Μεταξά στους κομουνιστές για να αποκαθαρθούν απ' όλα τα σ... που είχαν μέσα τους.)
Και το τελευταίο για σήμερα κρίσιμο ερώτημα: Η σοβιετική γραφειο-κρατία είναι φαινόμενο αναπόφευκτο; Ναι, είναι. Το λέω εν πλήρει απελ-πισία. Σε κάθε ανώριμη κοινωνία, όπου ο "νέος άνθρωπος" είναι το ζητού-μενο και όχι το υπάρχον, η γραφειοκρατία είναι αναπόφευκτη.  Η γραφειοκρατία σ' όλες της τις μορφές θα εξαλειφθεί μόνο στην ατα-ξική κοινωνία. Και η σοβιετική κοινωνία δεν είναι αταξική εντελώς. Είναι διαστρωματωμένη μ' έναν καινούριο τρόπο. Ένα, ακόμα, δύσκολο πρό-βλημα για τον Γκορμπατσόφ.
210
ΟΙ ΜΑΚΡΙΝΟΙ ΠΡΟΓΟΝΟΙ ΤΟΥ ΛΕΝΙΝ
II Οκτωβριανή Επανάσταση χαρακτηρίστηκε από πολλούς αστούς ιστο-ρικούς γεγονός παράδοξο, αφύσικο, τερατώδες, ανήθικο, σκανδαλώδες. Αυ-τά και άλλα πολλά ανάλογα επίθετα ανασύρθηκαν από τα λεξικά, προκει-μένου να καλυφθεί η αμηχανία που προκάλεσε η απίστευτα εύκολη επικρά-τηση των Μπολσεβίκων του Λένιν τον Οκτώβρη του 1917. Και ίσως είναι αυτή η ευκολία της επικράτησης της επανάστασης των προλετάριων, που δημιούργησε τις μετέπειτα δυσκολίες. Οι οποίες θα εμφανιστούν πάρα πολύ σύντομα. Αμέσως μετά το πρώτο σοκ που προκάλεσε η Επανάσταση και στην ντόπια και στην ξένη αντίδραση.
Όλα τα σημερινά προβλήματα της Σοβιετικής Ένωσης στην πραγμα-τικότητα είναι πάρα πολύ παλιά - τόσο παλιά όσο περίπου και η ηλικίας 71 ετών σήμερα Επανάσταση. Βέβαια, από ιστορικής απόψεως όλες οι αν(ομαλίες δικαιολογούνται, γιατί το καινούριο καθεστώς είναι ακόμα νή-πιο. Δεν συμπλήρωσε την ηλικία του ενός ιστορικού έτους. Και τούτο, διότι η Ιστορία μετράει την ηλικία της με αιώνες, όπως ξέρουμε, κι όχι με χρόνια. Με χρόνια μετρούν την ηλικία τους οι άνθρωποι, που σπανιότατα καταφέρνουν να πεθάνουν σε ηλικία μεγαλύτερη του ενός ιστορικού έτους, ι'ΐτοι άνω των εκατό ετών, πράγμα που δημιουργεί πολλά μπερδέματα στη μέτρηση του ιστορικού χρόνου, που ουδεμία σχέση έχει με το χρόνο της βιολογικής διάρκειας της ανθρώπινης ζωής.
Ιίέβαια, μπορεί κανείς να πει, όπως και εκείνος ο βλακέντιος Γάλλος β(ΐσιλιάς, "μετά από μένα ο κατακλυσμός".
Λλλά αν το πει, δεν θ' αποδείξει τίποτα περισσότερο απ' τη μωρία του.  Λιότι η Ιστορία τελείται, έτσι κι αλλιώς, ερήμην των συγκεκριμένων από-\|/(;(ΐ)ν που έχουν γΓ αυτήν οι συγκεκριμένοι άνθρωποι.  Λεν μπορείς να βγεις έξω απ' την Ιστορία. Για τον απλό λόγο πως δεν μπορείς να βγεις έξω απ' το χρόνο. Και η Ιστορία είναι χρόνος.  Ιίπειδή, όμως, ο χρόνος εμπεριέχει και τον προσωπικό μας θάνατο, έχου-μι: την τάση να παριστάνουμε τη στρουθοκάμηλο κρύβοντας το κεφάλι μας (Μ ην κινούμενη άμμο του χρόνου που περνάει - και μας προσπερνάει για να (|)έρι;ι πτη θέση μας άλλους κι άλλους. Όλους αυτούς που τους ονομά-(,ουμι; (ΐπογόνους.
Ι πειδή όμίος είμαστε πολύ στραπατσαρισμένοι απ' το φόβο του θανά-211 του, δεν μπορούμε να καταλάβουμε τελικά πως απόγονοι δεν είναι μόνο τα παιδιά μας, αλλά και τα παιδιά των παιδιών μας, και τα παιδιά των παιδιών των παιδιών μας, και πάει λέγοντας στον αιώνα των αιώνων, και μέχρι τη...  συντέλεια του κόσμου.
Που θα συμβεί κι αυτή ύστερα από μερικά εκατομμύρια χρόνια, όταν δηλαδή ο Ήλιος εκραγεί και στη θέση του μείνει μια "μαύρη τρύπα", απ' αυτές που πανικοβάλλουν τους αστρονόμους, όταν ερευνούν τον έναστρο ουρανό κι ανακαλύπτουν συνεχώς "μαύρες τρύπες", που ορίζουν τις θέσεις όπου πριν υπήρχε ένα αστέρι. Και τ' αστέρια πεθαίνουν, λοιπόν. Όμως, μέχρι να πεθάνει και το δικό μας αστέρι, ο ζωοδότης (στην πιο απόλυτη κυριολεξία) Ήλιος, πρέπει να φροντίσουμε από τώρα για τους απογόνους, κοντινούς και μακρινούς.
Πολλούς σ' αυτό το μάταιο (για τα άτομα) κόσμο απασχόλησε το δύ-σκολο πρόβλημα της μοίρας των απογόνων. Όμως, κανείς εκτός απ' τον Μαρξ δεν πήρε τόσο στα σοβαρά αυτό το τρομερό πρόβλημα. Τόσο σο-βαρά το πήρε, που όλη του τη ζωή έψαχνε να επισημάνει τους νόμους κίνησης της Ιστορίας. Γιατί η μελέτη της πρότερης Ιστορίας τον είχε πείσει πως οι κοινωνίες δεν διαφοροποιούνται εική και ως έτυχεν. Μπορεί οι νόμοι κίνησης της Ιστορίας να μη μοιάζουν με τους φυσικούς (που άλλωστε είναι κυκλικοί, δηλαδή επαναλαμβάνονται σταθερά), όμως είναι νόμοι. Χαλαροί και δυσεφάρμοστοι, αλλά νόμοι.
Μπορεί να μην υπακούουν αυστηρά στο νόμο της αιτιότητας όμως, υ^ πακούουν στο νόμο των πιθανοτήτων, που είναι η μοντέρνα εκδοχή του παμπάλαιου νόμου της αιτιότητας. Σε τελική ανάλυση, η αιτιότητα και η πιθανότητα είναι το ίδιο πράγμα. Και η πιθανότητα να είναι ο καπιταλι-σμός το τελευταίο και το τελειότερο στάδιο της κοινωνικής εξέλιξης φα-ντάζει κωμική. Συνεπώς, πρέπει να αναζητήσουμε μια άλλη πιθανότητα, περισσότερο σύμφωνη με τα μέχρι τώρα γνωστά δεδομένα της ιστορικής εξέλιξης.
Λοιπόν, μπορεί κανείς να αμφισβητεί όσο θέλει την αξία και τη σημασία της Οκτωβριανής Επανάστασης. Όμως, κανείς ποτέ δεν θα καταφέρει να αμφιβητήσει την ύπαρξή της: Η Οκτωβριανή Επανάσταση είναι ένα τελε-τεσμένο γεγονός. Και σαν τέτοιο αφορά τους πάντες, μαρξιστές και μη, κομουνιστές και μη.
Μπορεί να αμφισβητούμε τις προτεινόμενες ποικίλες ερμηνείες των ι-στορικών γεγονότων, αλλά τα ίδια τα ιστορικά γεγονότα μόνο οι ολικά ηλίθιοι θα μπορούσαν να τα αμφισβητήσουν και να κανονίζουν την πορεία τους σαν να μην υπήρχαν. Η Οκτωβριανή Επανάσταση υπήρξε. Ο Λένιν υπήρξε. Οι Μπολσεβίκοι υπήρξαν. Και ο Στάλιν υπήρξε! Και το να λέμε:
212 καλύτερα να μην υττήρχε ο Στάλιν, είναι σαν να λέμε: καλύτερα να μην είχα βγάλει την ιλαρά όταν ήμουν μπέμπης.
Η ανατροπή της Αυτοκρατορίας των τσάρων και η εγκαθίδρυση στη Οίση της του πρώτου κομουνιστικού καθεστώτος της Ιστορίας δεν είναι (ΐπλώς ένα γεγονός αναμφισβήτητο, που κανείς ιστορικός σ' Ανατολή και Λύση δεν θα μπορούσε να το παρακάμψει ως να μην υπήρχε, αλλά και ένα γεγονός που συνεχίζει να επηρεάζει τις τύχες του κόσμου, σ' ολόκληρο τον κόσμο, είτε αρνητικά είτε θετικά. Αρνητικά όταν τοποθετούμαστε αρ-νητικά απέναντι σ' αυτό, και θετικά όταν τοποθετούμαστε θετικά.  Αυτό που σε καμία περίπτωση κανένας δεν θα μπορούσε να κάνει, είναι να μην τοποθετηθεί απέναντι σ ' αυτό το γεγονός με τον έναν ή με τον άλλο τρόπο. Φυσικά, είναι πάρα πολλοί εκείνοι που αρνούνται να πάρουν θέση.  Πρόκειται για τους ίδιους, που αρνούνται να πάρουν θέση σ' οτιδήποτε, κυρίως όταν αυτό ξεπερνάει τις νοητικές και γνωστικές τους δυνατότητες.  Η Σοβιετική Ένωση καταλαμβάνει το ένα έκτο της επιφάνειας της Γης.  Κ(η ό,τι συμβαίνει σ' αυτό το ένα έκτο της Γης μάς αφορά όλους, και μας επηρεάζει όλους, είτε αρνητικά είτε θετικά, είτε μας αρέσει είτε δεν μας (φέσει. Άλλωστε, κατά γενική ομολογία όλων των ιστορικών, όλων των ιδεολογικών αποχρώσεων, σ' Ανατολή και Δύση, η Οκτωβριανή Επανά-σκιση είναι το μεγαλύτερο ιστορικό γεγονός των δύο τελευταίων αιώνων της παγκόσμιας ιστορίας. Για να βρούμε ένα ανάλογης ιστορικής σημα-σίας γεγονός πρέπει να πάμε στη Γαλλία του τέλους του 18ου αιώνα.  Λν η Γαλλική Επανάσταση του 1789 ήταν αυτή που έφερε στην πολιτική εξουσία τους αστούς, που κατείχαν την οικονομική εξουσία τουλάχιστον (ΐπ(^ δυο αιώνες νωρίτερα, η Οκτωβριανή Επανάσταση είναι αυτή που έφερε πτην πολιτική εξουσία τους προλετάριους. Μ' άλλα λόγια, στη Ρωσία τα πρίίιγματα έγιναν ανάποδα: Πρώτα κατέλαβαν την πολιτική εξουσία οι προ-λετίίριοι, κι ύστερα επιχείρησαν να γίνουν οικονομική δύναμη. Αλλά ακό-μα δεν έγιναν. Ίσως αρχίζουν όμως να γίνονται τώρα με τον Γκορμπατσόφ.  11 γνήσια προλεταριακή επανάσταση στη Σοβιετική Ένωση μόλις άρχισε!  Μέχρι τώρα ^οετοιμαζόταν. Και το νήπιο, που λέγαμε, περνούσε τις παιδικές ασθένειες τη μια κοντά στην άλλη. Και ξέρουμε πόσο μεγάλη ι.(ναι η παιδική θνησιμότητα στους υπανάπτυκτους. Η σημερινή Σοβιετική I ίν<ι)αη μπορεί να μην είναι εντελώς αναπτυγμένη χώρα, πάντως υπανάπτυ-κ 11) δεν είναι.
Κ(ΐι, (I) του παραδόξου, μια όχι εντελώς αναπτυγμένη χώρα κατάφερε να γίνι.ι υπερδύναμη! Σκέψου και να 'ταν αναπτυγμένη. Τα κατάφερε καλά και μι <(()λ(γ()ν κομουνισμό". Σκέψου να 'ταν πολύς ο κομουνισμός!  Υπιίρχει λοιπόν καλύτερη απόδειξη για τη βιωσιμότητα αυτού του κοι-213 νωνικού συστήματος; Με πολλές αβαρίες, είν' αλήθεια, κατάφερε τελικά να ξεπεράσει όλες τις κρίσεις, να επιζήσει και να ανδρωθεί. Σήμερα, χωρίς να 'χει φτάσει ακόμα στην ηλικία του ενός ιστορικού έτους, το σοβιετικό καθεστώς μοιάζει να ενηλικιώνεται με την υιοθέτηση της δημοκρατίας σαν βασικής και ζωτικής παραμέτρου του σοσιαλισμού.
Δεν θα καταλάβουμε πολλά πράγματα για το τι συμβαίνει σήμερα στη Σοβιετική Ένωση αν δεν γνωρίζουμε πώς εμφανίστηκε, πώς ξεκίνησε και πώς εδραιώθηκε η Οκτωβριανή Επανάσταση, ένα απ' τα πιο μεγάλα ιστο-ρικά γεγονότα της παγκόσμιας Ιστορίας, όπως είπαμε. Και δεν θα μπορέ-σουμε να δώσουμε την πραγματική ιστορική διάσταση σ' αυτή την Επα-νάσταση, αν την εξαρτήσουμε μόνο απ' τους Μπολσεβίκους και τον Λένιν.  Όχι μόνο γιατί ήταν δημιούργημα της μεγάλης μάζας του ρώσικου λαού κι όχι αποκλειστικά των πρωτοπόρων κομουνιστών, αλλά και διότι η Ο-κτωβριανή Επανάσταση είναι η λογική συνέπεια, μέσα στην ιστορική προοπτική, αφενός της Γαλλικής Επανάστασης και αφετέρου μιας ατέλειω-της σειράς αγώνων του ρωσικού λαού, πολύ πριν εμφανιστεί και ο μαρξι-σμός και ο λενινισμός και το κόμμα των Μπολσεβίκων, που θα αναλάβει να τελέσει τη ριζική κοινωνική αλλαγή, που συνεχίζει την παγκόσμια επανάσταση στη Ρωσία εκεί περίπου που την αφήνει ο Μπαμπέφ στη Γαλλία.
Η Οκτωβριανή Επανάσταση, δηλαδή, είναι μια ευρωπαϊκή επανάσταση, συνέπεια και κατάληξη του ευρωπαϊκού ουμανισμού, με τη μεγάλη παρά-δοση. Αν στην πορεία-της έχασε μεγάλο μέρος του αρχικού ουμανισμού της, όπως είδαμε ήδη, οφείλεται στις πάρα πολύ δύσκολες συγκυρίες κάτω απ' τις οποίες εμφανίστηκε και που τη διαστρέβλωσαν μέχρι που να την κάνουν, συχνά, αγνώριστη.
Σήμερα, επιχειρείται στη Σοβιετική Ένωση το ξανασμείξιμο του ουμα-νισμού και του σοσιαλισμού. Δεν είναι σίγουρο πως η απόπειρα θα πετύχει, αλλά αν δεν πετύχει δεν είναι και προς θάνατον! Ίσως πετύχει στην επό-μενη απόπειρα συμβιβασμού. Η ιστορία δεν βιάζεται, οι άνθρωποι βιάζο-νται γιατί ξέρουν πως ζουν λιγότερο από ένα ιστορικό έτος.  Υπάρχουν, λοιπόν, δύο μεγάλοι και πολύ μακρινοί πρόδρομοι του Λένιν.  Ο Μεγάλος Πέτρος (1672-1725) και η Μεγάλη Αικατερίνη (1729-1796). Μη γελάτε! Είναι οι δυο τσάροι που εισάγουν τον ευρωπαϊκό πολιτισμό στη μέχρι τότε καθυστερημένη και σχεδόν απολίτιστη Ρωσία. Από τότε, ο απύθμενος σλάβικος συναισθηματισμός και ο αυστηρός ευρωπαϊκός ορθο-λογισμός θα δημιουργήσουν το πιο παράδοξο πολιτιστικό κράμα: Ο Ντο-στογιέφσκι, ο Τολστόι, ο Τσέχοφ, ο Τουργκένιεφ, ο Γκόγκολ, ακόμα και ο Μεντελέγιεφ και ο Τσιολκόφσκι, δυο πολύ μεγάλοι επιστήμονες, πατούν 214 με το ένα πόδι στις στέπες της κεντρικής Ασίας και με τ ' άλλο στο Παρίσι και το Λονδίνο.
Τούτη η κολοσσιαία γέφυρα μοιάζει με το ουράνιο τόξο. Έχει μέσα όλα τα χρώματα. Κι όλα τ ' αρώματα! Έχει ορθοδοξία, έχει μυστικισμό, έχει μυαλό, έχει πάθος, έχει αίμα, έχει τρελούς έρωτες, έχει εχεφροσύνη, έχει παραφροσύνη - και τι δεν έχει τούτη η ρώσικη σαλάτα.
Απ' την εποχή του Μεγάλου Πέτρου λοιπόν, που έχτισε εκ θεμελίων σε μια ελώδη περιοχή μια ολόκληρη πόλη, την Αγία Πετρούπολη, σε χρόνο ρεκόρ, επιστρατεύοντας σχεδόν όλους τους μεγάλους Ιταλούς αρχιτέκτο-νες, αρχίζει ο αλματώδης εκπολιτισμός της χώρας του Ιβάν του Τρομερού.  Κι όπου υπάρχει πολιτισμός, υπάρχει και πολιτική (το αντίθετο είναι μάλ-λον σπάνιο). Έτσι, σε χρόνο ανύποπτο για τον υπόλοιπο κόσμο, εμφανί-ζεται στη Ρωσία, το 1826, το πρώτο στην Ευρώπη καθαρά αριστερό, όπως Οα λέγαμε σήμερα, κόμμα. Που, βέβαια, ήταν παράνομο και αποτελούνταν κυρίως από διανοούμενους. Πρόκειται για τους περίφημους Δεκεμβριστές, με ηγέτες και καθοδηγητές τον Πέστελ και τον Ρίλεφ.
Στην πραγματικότητα οι Δεκεμβριστές δεν είναι κόμμα, αλλά κοινωνικό κίνημα με ιστορία πολύ παλιότερη απ' τη χρονιά (1826), που τους φέρνει στο προσκήνιο μια θεαματική εξέγερση. Που, βέβαια, κατέληξε στη σφα-γή. Οι Δεκεμβριστές ήταν κατά κύριο λόγο ουτοπιστές σοσιαλιστές, οπα-δοί του Σεν-Σιμόν και του Φουριέ. Δημιουργούν ωστόσο μια επαναστατική παράδοση, που όπως θα δούμε είναι ο μακρινός ιδεολογικός και κοινωνικός πρόγονος της επανάστασης του Αένιν, ο οποίος πατάει σε πολύ στερεό επαναστατικό έδαφος, με γερά θεμέλια στην ιστορία της τσαρικής Ρωσίας.  Λίγο αργότερα, το 1857, ο Αλεξάντρ Χέρτσεν, διανοούμενος μεγάλης (ΐξίας, θα τυπώσει για πρώτη φορά στο Λονδίνο και θα μοιράζει παράνομα πτη Ρωσία την περίφημη εφημερίδα "Καμπάνα" που βαράει δυνατά και για χρόνια, ξεκουφαίνοντας τον τσάρο με τα σοσιαλιστικά μηνύματα που στέλ-νει σ ' όλα τα αστικά κέντρα της Ρωσίας.
Ο Χέρτσεν κήρυττε ένα είδος αγροτικού σοσιαλισμού, που θα έπρεπε να στηρίζεται, όπως πίστευε, στην παράδοση των "μιρ", δηλαδή των συνεται-ριστικών κοινοτικών αγροκτημάτων, που υπήρχαν από παλιά, και που θα πίΐίξουν ρόλο και στη διάρκεια του Οκτώβρη, όπως θα δούμε.  Την ίδια εποχή ξεφυτρώνουν παντού στη Ρωσία διάφοροι "κύκλοι" δια-νοουμένων επαναστατών. Είναι κάτι σαν κλειστές αλλά μεγάλες πολιτικές λέσχες που δρουν παράνομα, δηλαδή συζητούν παράνομα, αν και η δράση τους συχνά ξεπερνάει τη θεωρητική αναδίφηση των κοινωνικών προβλη-μ(1ιτ(ι)ν.
Στον κύκλο του Πετρασέφσκι ανήκε κι ο Ντοστογιέφσκι. Σχεδόν όλα τα 215 μέλη του εν λόγω κύκλου, που έμεινε στην ιστορία κυρίως χάρη στον Ντοστογιέφσκι, συλλαμβάνονται το 1849 απ' την Οχράνα, τη μυστική αστυνομία του τσάρου. Οι περισσότεροι εκτελούνται. Αλλά ο Ντοστογιέ-φσκι τη γλιτώνει με λίγα χρόνια φυλακή στα κάτεργα της Σιβηρίας. Που δεν την ανακάλυψε, βέβαια, ο Στάλιν.
Την ίδια περίοδο, ο κοινωνιολόγος Τσερνιτσέφσκι και ο μεγάλος φιλο-λογικός κριτικός Ντομπρολιούμποφ αναστατώνουν τη Ρωσία με τα έργα τους και γίνονταν σχεδόν λαϊκοί ήρωες. Ο Τσερνιτσέφσκι μάλιστα κάθεται εννιά χρόνια φυλακή για το "διδακτικό" του μυθιστόρημα Τι να κάνουμε.  Ο Μπακούνιν είναι απ' αυτούς που ξέρουν τι πρέπει να κάνουν: Πρέπει να δουλέψει για την κατάργηση του κράτους, δηλαδή της Αυτοκρατορίας των Τσάρων. Φεύγει λοιπόν για την Ευρώπη και διαδέχεται τον Χέρτσεν στην αρχισυνταξία της "Καμπάνας". Και μεταφράζει το Κομουνιστικό Μα-νιφέστο στα ρωσικά. Ενώ ο Λοπάτιν μεταφράζει στα ρωσικά το Κεφάλαιο του Μαρξ το 1873. Ο μαρξισμός εισβάλλει για τα καλά στη Ρωσία. Και πολύ πρώιμα.
216
ο ΧΕΙΜΩΝΑΣ ΠΡΙΝ ΑΠ' ΤΟΝ ΟΚΤΩΒΡΗ
Από το 1870 που αρχίζουν στην Πετρούπολη μια σειρά από αιματηρές εργατικές απεργίες μέχρι το 1917 που οι Μπολσεβίκοι παίρνουν την κα-τάσταση στα χέρια τους, η Ρωσία βρίσκεται για πενήντα περίπου χρόνια σε συνεχή αναταραχή. Ο "ταραξίες", που δεν αφήνουν τον τσάρο να κοι-μηθεί ήσυχος και να χαϊδέψει την τσαρίνα ή όποια άλλη του 'πεφτε στο χέρι, μοιράζονται σε τρεις κύριες ομάδες, που δύσκολα θα μπορούσαμε να τις ονομάσουμε κόμματα με τη σύγχρονη έννοια, γιατί είναι μάλλον άμορ-φα κοινωνικά κινήματα μεγάλης διάρκειας και αξιοθαύμαστης σταθερότη-τας. Θα δούμε αυτά τα κινήματα με τη σειρά εμφάνισής τους στην ιστορική σκηνή, την ίδια ακριβώς που θα χρησιμοποιήσει κι ο Λένιν για το δικό του έπος, που ωστόσο προετοιμάζεται αδιάκοπα απ' το λαό τουλάχιστο μισό αιώνα πριν απ' την Οκτωβριανή Επανάσταση. Όχι πάντως απ' τους Μπολσεβίκους, που θα εμφανιστούν αρκετά αργότερα, ούτε απ' τους μαρ-ξιστές εν γένει, που δεν θα περισσέψουν, βέβαια, ούτε εκεί.  Άλλωστε, το Κεφάλαιο μεταφράζεται στα ρωσικά το 1873, τρία χρόνια μετά την αρχή μιας μεγάλης αλυσίδας απεργιών στην Πετρούπολη, το 1870.
Και φυσικά δεν είναι οι εργάτες απεργοί αυτοί που θα διαβάσουν πρώτοι το Κεφάλαιο. Ακόμα και σήμερα τα κλασικά κείμενα του μαρξισμού πα-("ιμένουν, δυστυχώς, προνόμιο των διανοούμενων κομουνιστών, ενώ το διάβασμα εκλαϊκευτικών εκδόσεων σκοντάφτει συνεχώς στην έλλειψη χρόνου απ' τη μεριά του εργαζόμενου. Αλλά και στην τηλεόραση, στις μέρες μας. Και στο ποδόσφαιρο. Και στην πρέφα. Και στο χουζούρι - και όπου θες.
Εν πάση περιπτώσει είναι αφέλεια να πιστεύουμε πως οι μάζες κινητο-ποιούνται, στις σπάνιες περιπτώσεις που κινητοποιούνται τώρα πια, διότι...  παρασύρονται απ' τον Μαρξ. Κινητοποιούνται, όταν κινητοποιούνται, για λόγους, καταρχήν, οικονομικούς και κατά δεύτερο λόγο συναισθηματι-κ:οΐ)ς.
Τούτο το τελευταίο, διότι, λέει, ο κομουνισμός είναι "καλό πράγμα!" Λες κι ο καπιταλισμός δεν είναι κακό πράγμα, τουλάχιστον για όσους ο μισθός τους είναι ας πούμε τετραπλάσιος του βασικού, σαν την αφεντιά μου, για π(ΐρ(ίδειγμα. Όσο για τους ίδιους τους καπιταλιστές, ούτε λόγος να γίνεται.
217
Δεν είναι ανόητοι ν' αρχίσουν να κηρύσσουν στα καλά καθούμενα την "κοινωνική δικαιοσύνη", τη στιγμή μάλιστα που χρωστούν αυτά που έχουν στην κοινωνική αδικία!
Λοιπόν, στη Ρωσία, απ' το 1870 μέχρι το 1917, δρουν οί παρακάτω κοινωνικές δυνάμεις: Καταρχήν και κατά κύριο λόγο οι πολύ ισχυροί να-ρόντνικοι (λαϊκοί, μάλλον λαϊκιστές, θα λέγαμε εμείς). Οι ναρόντνικοι είναι σοσιαλιστές αγροτικού τύπου και πιστεύουν αφελώς πως η Ρωσία δεν έχει ανάγκη από εκβιομηχάνιση για να εγκαθιδρύσει το σοσιαλισμό. Προς τούτο, αρκεί να οργανώσει καλά την αγροτική οικονομία στη βάση των παραδοσιακών "μιρ" (αγροτικών κοινοτήτων που στηρίζονται στην κοινο-κτημοσύνη της γης και που είχαν μεγάλη παράδοση στη Ρωσία) και των "αρτέλ" (χειροτεχνικών συνεταιρισμών που, επίσης, είχαν παράδοση στη Ρωσία).
Προσέξτε μια σημαντική λεπτομέρεια: σήμερα ο Γκορμπατσόφ ξανα-φέρνει στην επικαιρότητα το πνεύμα των "μιρ" και των "αρτέλ". Οι συνε-ταιριστικές ομάδες "ελεύθερης οικονομίας" που υποστηρίζει το καθεστώς σήμερα, δεν είναι τίποτε άλλο από μια προσπάθεια επιστροφής στην πα-ράδοση των "μιρ" και των "αρτέλ", φυσικά κάτω από σύγχρονες μορφές οργάνωσης και διοίκησης.
Θα μπορούσαμε, λοιπόν, να πούμε με σύγχρονη γλώσσα πως οι ναρό-ντνικοι είναι ένα είδος αγροτικού κόμματος. Αλλά, όπως όλα τα αγροτικά κόμματα, δεν είναι πολιτικά αποτελεσματικό. Διότι οι αγρότες, έτσι που είναι σκορπισμένοι δώθε κείθε, δύσκολα συγκροτούν το δικό τους κόμμα.  Άλλωστε, η σχετική αυτάρκεια της κλειστής αγροτικής οικονομίας δεν επιτρέπει εύκολα στον αγρότη ν' αποκτήσει πολιτική συνείδηση, πόσο μάλλον ταξική. Εν πάση περιπτώσει, οι ναρόντνικοι έπαιξαν το ρόλο τους στην αφύπνηση του Ρώσου χωριάτη.
Το δεύτερο ρωσικό κόμμα της προλενινιστικής περιόδου είναι οι σοσια-λιστές. Σ' αυτό ανήκουν κυρίως διανοούμενοι που είναι σε θέση να δια-βάσουν και συνεπώς να 'χουν μια επαφή με τον ουτοπικό σοσιαλισμό, που αυτή την περίοδο ανθεί στην Ευρώπη, και στη συνέχεια με το μαρξισμό.  Τρεις είναι οι σπουδαίοι ηγέτες του μη μαρξιστικού, του προμαρξιστικού και του μαρξιστικού ρωσικού σοσιαλισμού κατά την πριν απ' τον Λένιν περίοδο: ο πολύς Πλεχάνοφ, ένας διανοούμενος μεγάλης αξίας, ο πρώτος χρονικά σοβαρός Ρώσος μαρξιστής (τα έργα του παραμένουν κλασικά), ο Άξελροντ, ένα σπουδαίο οργανωτικό ταλέντο, και η θρυλική Βέρα Ζασού-λιτς, μια ηρωική μορφή με αδαμάντινο ήθος και τάσεις αναρχίζουσες.  Η ομάδα των πριν απ' τον Λένιν σοσιαλιστών ολοένα και περισσότερο θα αποκτά ένα μαρξιστικό χαρακτήρα, στο βαθμό που ο μαρξισμός αρχίζει 218 να γίνεται, θα λέγαμε, μόδα ανάμεσα στους Ευρωπαίους διανοούμενους αυτής της περιόδου.
Φυσικά, όπως παντού, έτσι και στη Ρωσία, στους σοσιαλιστές, ανήκουν κυρίως διανοούμενοι. Συνεπώς το κίνημά τους δεν έχει προς το παρόν γερή λαϊκή βάση. Οι ναρόντνικοι είναι πιο ικανοί επ' αυτού.  Ωστόσο, οι σοσιαλιστές κατακτούν ολοένα και περισσότερο το προλε-ταριάτο των μεγάλων αστικών κέντρων και κυρίως της Πετρούπολης, που είναι αυτή την περίοδο η πολιτιστική και πολιτική πρωτεύουσα της Ρω-σίας, καθώς και της Μόσχας, της παλιάς και ιστορικής πόλης, γύρω απ' την οποία μορφοποιήθηκε σιγά σιγά η αυτοκρατορία των τσάρων και που συνέχιζε πάντα να είναι ο θεματοφύλακας και των αρνητικών και των θετικών παραδόσεων του ρωσικού λαού, πολύ περισσότερο απ' τη μοντέρ-να Πετρούπολη, το "Παρίσι του Βορρά", όπως έλεγαν την πόλη του Με-γάλου Πέτρου, που απ' αυτόν πήρε το όνομά της.
Όμως, η πιο ισχυρή, η πιο καλά οργανωμένη, η πιο εντυπωσιακή και κυρίως η πιο αποτελεσματική οργάνωση αυτής της περιόδου είναι η μυθική πλέον Ναρόντναγια Βόλια, που σημαίνει Λαϊκή Θέληση. Είναι μια εκπλη-κτική οργάνωση αναρχικών, ίσως η πιο μεγάλη και η καλύτερα οργανω-μένη οργάνωση αναρχικών που εμφανίστηκε ποτέ στην Ιστορία, και που κοντά της οι Ερυθρές Ταξιαρχίες και η δική μας 17 Νοέμβρη μοιάζουν μάλλον ερασιτεχνικές.
Δίπλα στη Ναρόντναγια Βόλια δρα και μια δεύτερη αναρχική οργάνωση με το όνομα "Γη και Ελευθερία", αλλά δεν καταφέρνει ν' αποκτήσει το κύρος και τη δόξα της πρώτης, που κυριαρχεί στο ρωσικό επαναστατικό κίνημα για πολλά χρόνια και γίνεται ο φόβος και ο τρόμος των τσάρων, των τσάρεβιτς, των πριγκίπων (και ήταν λόχος ολόκληρος), των αρχόντων, τ(ι)ν προυχόντων, των καρχαριών και εν γένει κάθε ΛΜΤ της εποχής.  Όλος ο προοδευτικός κόσμος τότε, αν δεν υποστήριζε, τουλάχιστον έβλεπε με συμπάθεια τη δράση της Ναρόντναγια Βόλια. Είναι πολλοί οι ιστορικοί που υποθέτουν πως αν η Ναρόντναγια Βόλια ήταν προσανατολι-σμένη προς την κατάληψη της εξουσίας κι όχι προς την "παρακώλυση" ιης τσαρικής εξουσίας, θα την είχε καταλάβει τότε, προλαβαίνοντας τον Λένιν.
Ι'ίναι μια άποψη μάλλον άστοχη, γιατί οι αναρχικοί υπάρχουν σ' αυτό ιον κόσμο, όχι για να καταλαμβάνουν την εξουσία, αλλά για να γκρεμίζουν ης εξουσίες, χωρίς να βάζουν τίποτα στη θέση τους. Και τούτο από πεποί-θηση.
(Λνα()χικός είναι αυτός που είναι εναντίον της Αρχής, της Εξουσίας, κι <')χι (ίυτής που δεν έχει αρχές και κάνει ό,τι του κατέβει. Αυτός που κάνει 219 ό,τι του κατέβει, όντας κατά το μάλλον και ήττον ένας οργισμένος αλητά-κος που δεν ξέρει τι του γίνεται, λέγεται αναρχοαυτόνομος, και είναι τόσο ανυπόφορος όσο και ο μικροαστός εκ του οποίου κατάγεται.  Το γνήσιο Αναρχικό Κίνημα είναι τόσο αυστηρό και πειθαρχημένο όσο δεν ήταν ποτέ κανένα αριστερό κόμμα. Ας προσέχουμε, λοιπόν, όταν χρη-σιμοποιούμε τέτοιου είδους χαρακτηρισμούς. Δεν είναι αναρχικοί όλοι οι γκρινιάρηδες και δεν είναι αντιεξουσιαστές όλοι οι απολιτικοί, που κόπτο-νται για μια κοινωνία χωρίς εξουσία, ίσα ίσα για να μπορούν να παραμεί-νουν βλακωδώς και παιδαριωδώς εξουσιαστές στο στενό τους κύκλο, όπου έχουν την ευκαιρία να ταλαιπωρούν τους πάντες γύρω τους με το νηπιώδη εγωισμό τους.)
Η Ναρόντναγια Βόλια εκτέλεσε εκατοντάδες ΛΜΤ της εποχής. Αλλά η πιο εντυπωσιακή της ενέργεια ήταν η δολοφονία του τσάρου Αλεξάνδρου Β' την 1η Μαρτίου 1881. Ήταν τέτοιος ο πανικός που προκάλεσε η δο-λοφονία του τσάρου, που η αυτοκρατορική εξουσία για πολύ καιρό είχε παραλύσει εντελώς. Κανείς απ' αυτούς τους κηφήνες δεν τολμούσε να πάει άνετα στο γραφείο του ή στη δουλειά του, και για δυο χρόνια τουλάχιστον όλα υπολειτουργούσαν στην τσαρική γραφειοκρατία, λόγω τρόμου.  Διότι οι πάντες ήξεραν πως η Ναρόντναγια Βόλια δεν είναι μια μικρή ομάδα αποφασισμένων ανθρώπων αλλά ένα σχετικά ευρύ λαϊκό κίνημα που, κι αυτό είναι το σημαντικότερο, ήταν αποδεκτό απ' όλη σχεδόν τη μάζα των εξαθλιωμένων μουζίκων. Φυσικά, κι απ' τους προοδευτικούς δια-νοούμενους.
Όπως όλα τα αναρχικά κινήματα, η Ναρόντναγια Βόλια δεν οδήγησε πουθενά τελικά. Όμως, έπαιξε έναν εξαιρετικά σημαντικό ρόλο στην επα-ναστατική προετοιμασία του ρωσικού λαού κι έμμεσα στις επαναστάσεις του 1905 και του 1917. Αξίζει να σημειωθεί πως ο μεγάλος αδερφός του Λένιν, που τον κρέμασε η Οχράνα ύστερα από μια αποτυχημένη απόπειρα δολοφονίας του τσάρου, ανήκε στη Ναρόντναγια Βόλια, και ο θάνατος αυτός, καθώς και η ηρωική ατμόσφαιρα που δημιουργούστε στο σπίτι ο μεγάλος αναρχικός αδερφός, έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στη συναισθημα-τική προετοιμασία του Λένιν.
Κι όπως ξέρουμε, χωρίς συναισθηματική προετοιμασία το πέρασμα στην Αριστερά είναι δύσκολο. Αρκεί, βέβαια, ο επαναστάτης να μην καθηλωθεί στη συναισθηματική αντίληψη του κόσμου και της Ιστορίας, πράγμα που, δυστυχώς, είναι μάλλον ο κανόνας. Τα αριστερά κόμματα και κινήματα πάσχουν από υπερβάλλοντα συναισθηματισμό που μπλοκάρει τη νόηση και δημιουργεί μυριάδες περιπλοκές.
Η περίοδος της βασιλείας του τσάρου Αλεξάνδρου Γ ' (1881-1894), που 220 διαδέχεται το δολοφονημένο Αλέξανδρο Β', είναι σημαδιακή για το ρω-σικό επαναστατικό κίνημα. Οι ιδέες του Μαρξ, που εισχωρούν ολοένα και περισσότερο στο επαναστατικό κίνημα, δίνουν στους επαναστάτες να κα-ταλάβουν πως δεν μπορούν να βασιστούν με σιγουριά παρά μόνο στους προλετάριους, όσο λίγοι κι αν είναι αυτοί.
Γιατί, τόσο οι αγρότες όσο και οι διανοούμενοι, απ' τη θέση τους και μόνο στο παραγωγικό προτσές, δεν παρέχουν εχέγγυα για ένα ταξικά συ-γκροτημένο επαναστατικό κόμμα. Η ιδέα, λοιπόν, του προλεταριακού κόμ-ματος ωριμάζει. Έτσι, ο Πλεχάνοφ και ο Λαβρόφ, που εκπροσωπούν τους Ρώσους σοσιαλιστές στο ιδρυτικό συνέδριο της Β' Διεθνούς στο Παρίσι το 1889, κάνουν στροφή και διακηρύσσουν την πίστη τους στο προλετα-ριάτο.
Αργότερα θα διαφωνήσουν με τον Λένιν στις μεθόδους δράσης του κόμ-ματος του προλεταριάτου, αλλά δεν θα σταματήσουν να πιστεύουν πως μόνο αυτό είναι πλέον σε θέση να ηγηθεί του κόμματος της ριζικής κοι-νωνικής αλλαγής.
Αυτή την εποχή, όλος ο κόσμος της "συνεπούς", όπως θα λέγαμε σήμε-ρα, Αριστεράς πιστεύει στον ιστορικό ρόλο του προλεταριάτου, όπως τον δίδαξε ο Μαρξ. Και η πίστη αυτή θα διατηρηθεί μέχρι το 1945 περίπου, όταν αρχίσαμε να καταλαβαίνουμε, επιτέλους, πως αυτοί που τους ονομά-ζαμε προλετάριους ρέπουν ακατάσχετα προς το μικροαστισμό και το βό-λεμα. Σε σημείο που τα σημερινά κομουνιστικά κόμματα δύσκολα θα μπο-ρούσαν να χαρακτηριστούν προλεταριακά. Είναι μάλλον μικροαστικά, χω-ρίς αυτό να σημαίνει πως αν ψάξει κανείς προσεκτικά, δεν μπορεί να βρει (ικόμα και κομουνιστές μέσα σ' ένα κομουνιστικό κόμμα.  Όπως και να το κάνουμε, κομουνιστής δεν είναι αυτός που δήλωσε τέτοιος, γιατί έτσι του ' ρθε ή γιατί βρέθηκε κάποτε δίπλα σε κομουνιστές κ(ΐι είπε: Τι καλοί που είναι αυτοί οι καλοί κύριοι! Δεν γίνομαι κι εγώ κομουνιστής, για να 'χω και κομματική ταυτότητα που να βεβαιώνει την κομματική μου στέγη; Τι διάολο, άστεγος θα μείνω εγώ μια ζωή; Γιατί δίνουν τα κόμματα τα στεγαστικά (ιδεολογικά) δάνεια; Για να μπορώ να 'χω ιδέα πρετ-α-πορτέ! Όσο για το μυαλό μου, αυτό άσ' το στο ψυγείο.  Ι ίίναι τόσο αδύνατο το καημένο, που αν αρχίσω να το ζορίζω θα κλατάρει, κι άντε να βρεις μετά καινούριο μυαλό.
Στο τέλος του περασμένου αιώνα, οι απεργίες πληθαίνουν στην Πετρού-πολη. Τώρα όλοι αρχίζουν να καταλαβαίνουν, και περισσότερο απ' όλους (ι Λένιν, πως τουλάχιστον στα μεγάλα αστικά κέντρα της Ρωσίας οι εργάτες ιιποτίλοϋν υπολογίσιμη δύναμη, αφού είναι σε θέση να οργανώνουν με τέτοια επιτυχία συνεχείς απεργίες. Κι αυτή ακριβώς την εποχή, στο τέλος 221 του περασμένου αιώνα δηλαδή, εμφανίζεται στο πολιτικό προσκήνιο ο ιδιοφυής Λένιν. Που δεν θ' αργήσει να γίνει αποδεκτός σαν ηγέτης από τους παλιότερους στο Εργατικό Κίνημα, και κυρίως απ' τον Άξελροντ.  Ο Λένιν, μετά από κάμποσα χρόνια εξορίας στη Σιβηρία, την κοπανάει τελικά στην Ευρώπη. Εκεί εκδίδει το 1900 στο Μόναχο την περίφημη εφημερίδα του, την "Ίσκρα" (Σπίθα). Είναι ακριβώς ο σπινθήρας που θα βάλει μπουρλότο. Να γιατί δεν πρέπει να επιτρέπεται στους μαρξιστές, και εν γένει στους επαναστάτες, να γράφουν σε εφημερίδες. (Να γιατί θα φάω το κεφάλι μου καμιά ώρα με τούτα που λέω απ' αυτή εδώ τη φιλόξενη και ανεκτική εφημερίδα. Το ξέρω, αλλά το κεφάλι μου το 'χω για φάγωμα έτσι κι αλλιώς).
Το 1902 ο Λένιν τυπώνει το βιβλίο του Τι να κάνουμε; όπου για πρώτη φορά βάζει το πρόβλημα των επαγγελματιών επαναστατών.
Πιστεύει, δηλαδή, πως ένα καλά οργανωμένο προλεταριακό επαναστα-τικό κίνημα χρειάζεται οπωσδήποτε επαγγελματίες, που να δουλεύουν επί μονίμου βάσεως. Πού να ήξερε τότε ο άνθρωπος, πως οι επαγγελματίες επαναστάτες όταν μείνουν για πολύ χωρίς αντικείμενο εργασίας, δηλαδή χωρίς επανάσταση, γίνονται γραφειοκράτες!
222
Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1905
Θα μπορούσαμε να πούμε πως η Οκτωβριανή Επανάσταση του 1917 που κράτησε δέκα μέρες όλο κι όλο, άρχισε το 1905 και κράτησε ουσιαστικά 12 χρόνια. Όχι μόνο γιατί στη διάρκεια αυτών των δώδεκα χρόνων η κατάσταση στη Ρωσία γίνεται συνεχώς και περισσότερο επαναστατική, αλλά και διότι η αυθόρμητη και εν πολλοίς ακαθοδήγητη επανάσταση του 1905 είναι μια "πρόβα τζενεράλε" για όλους: για το λαό καταρχήν, που αρχίζει να συνειδητοποιεί τη δύναμή του, για τον τσάρο μετά, που αρχίζει να συνειδητοποιεί την αδυναμία του και για τους Μπολσεβίκους τέλος που αρχίζουν να προσανατολίζονται στη διά των όπλων βίαιη κατάληψη της εξουσίας. Όλοι οι ιστορικοί συμφωνούν πως χωρίς το 1905, το 1917 δεν Οα υπήρχε. Θέλουν να πουν πως όσο ιδιοφυής κι αν ήταν ο Λένιν ίσως, δεν Οα πετύχαινε τίποτα αν δεν είχαν ωριμάσει οι συνθήκες για μια γενική ένοπλη εξέγερση, πράγμα που ο Λένιν το διέγνωσε πάρα πολύ έγκαιρα, το 1903. Και σ' αυτό ακριβώς συνίσταται η ιδιοφυΐα του.
Ο τελευταίος τσάρος, ο Νικόλαος Βανέβηκε στο θρόνο το 1894. Εκτός από άβουλος και πολλαπλά ανίκανος, ήταν σκληρός κι ανόητος, ως συνή-0(ι)ς συμβαίνει μ' όλους τους άβουλους και ανίκανους που προσπαθούν να αντισταθμίσουν την έλλειψη ικανοτήτων με το νταηλίκι και τους παλικα-ρισμούς.
Οι μεγαλογαιοκτήμονες, που κυριαρχούν απολύτως στην οικονομική ζ(ι)ή της αυτοκρατορίας, χρησιμοποιούν τον τσάρο για να αρπάξουν κι άλλα τσιφλίκια, αυτή τη φορά στην Άπω Ανατολή. Όμως, οι Ιάπωνες Κ(ΐρχαρίες θεωρούν δικό τους τσιφλίκι την Άπω Ανατολή. Κι έτσι...  Το 1904 ξεσπά ο τυχοδιωκτικός, κι απ' τις δύο πλευρές, Ρωσοϊαπωνικός I Ιόλεμος, που θα οδηγήσει τον τσάρο στην πανωλεθρία. Αγανακτούν, λοι-πόν, τότε όχι μόνο οι εργάτες κι οι αγρότες που πλήρωσαν τη νύφη, όπως πίίντα, αλλά και οι αστοί που δεν είχαν κανένα λόγο να πάρουν τη μεριά πον γαιοκτημόνων, που υποδαύλισαν αυτό τον οικτρό πόλεμο. Οι αστοί συνειδητοποιούν, λοιπόν, πως αν το κοινωνικό σύστημα στη Ρωσία παρα-μείνει για πολύ ακόμα φεουδαρχικό ή μισοφεουδαρχικό (όπως ήταν στην πρ(ΐγματικότητα), η χώρα θα καταστραφεί εντελώς.
Λυτή την εποχή, ο καπιταλισμός βρίσκεται σε πλήρη άνοδο σ' ολόκλη-ρο τον πολιτισμένο κόσμο και οι Ρώσοι αστοί επείγονται ν' ακολουθήσουν 223 τους ρυθμούς ανάπτυξης της Ευρώπης και της Αμερικής. Συμφωνούν, λοι-πόν, κι αυτοί με τους προλετάριους πως το κύριο εμπόδιο για την ανάπτυξη είναι ο προϊστάμενος των φεουδαρχών, ο τσάρος, και δεν βλέπουν την ώρα να τον ξαποστείλουν, είτε στα κτήματα του είτε στον άλλο κόσμο. Τελικά συνέβη το δεύτερο, όπως θα δούμε.
Το πρόβλημα της ανατροπής του τσάρου είχε μπει ήδη από το 1902, όταν άρχισαν στη Ρωσία οι απανωτές απεργίες των προλετάριων των μεγάλων αστικών κέντρων και κυρίως της Πετρούπολης. Είναι η εποχή που οι εργάτες πιστεύουν πως ο κύριος υπεύθυνος για την κακομοιριά τους είναι ο τσάρος κι όχι τ' αφεντικά τους.
Στην πραγματικότητα, οι μάζες δεν συνειδητοποιούν εύκολα ποιος ακρι-βώς φταίει για τη φτώχεια τους, που την αποδίδουν, συνήθίος, στο θέλημα του θεού, που δεν θέλησε να μεροληπτήσει υπέρ των λιγότερο πλούσιων, ώστε να γίνουν περισσότερο πλούσιοι. Λοιπόν, έχει ο θεός, ξέρει ο θεός, θέλει ο θεός! Αν και οι άνθρωποι είχαν, ήξεραν και ήθελαν, όπως ο καλός θεός που ποτέ δεν θέλησε να είναι το ίδιο καλός με όλα τα παιδιά του, όλες οι συγκρούσεις σ' αυτό τον κόσμο θα "ανήκαν στη σφαίρα της φαντασίας.  Εν πάση περιπτώσει. Ας μη ζητάμε και πολλά από ανθρώπους που αγω-νίζονται να επιβιώσουν κι ας τους αφήνουμε να προσεύχονται. Κάνει καλό, από ψυχολογικής απόψεως. Η προσευχή και η εξομολόγηση ελαφρώνουν από το άγχος και κόβουν πελατεία απ' τους ψυχίατρους. Εν πάση περιπτώ-σει. Ας μη στερούμε απ' τον κόσμο τις παρηγοριές του. Λέχτηκε πως κι αν δεν υπήρχε ο θεός, θα έπρεπε να τον εφεύρουμε - κι αυτό ακριβώς κάναμε.
Η κατάσταση, λοιπόν, στη Ρωσία ήταν που ήταν έκρυθμη, που λέμε, απ' το 1902, αλλά στη διάρκεια του Ρωσοϊαπωνικού Πολέμου του 1904 παραέ-γινε έκρυθμη, όπως ήταν φυσικό. Και το 1905 η γενική, αγανάκτηση κα-τέληξε σε μια μεγαλειώδη αυθόρμητη εξέγερση των εξαθλιωμένων μαζών.  Οι αστοί βλέπουν αυτή την εξέγερση με μισό μάτι. Απ' τη μια θα ' θελαν πολύ να ρίξουν τον τσάρο οι εξαθλιωμένοι, αλλά απ' την άλλη δεν ήξεραν πού μπορεί να καταλήξει μια ιστορία με αγρίους αφηνιασμένους, που είναι έτοιμοι να σαρώσουν τα πάντα, των αστών μη εξαιρουμένων. Και όπως θα δείξει η συνέχεια των πραγμάτων, οι αστοί είχαν δίκιο να φοβούνται από τότε.
Αυτή την εποχή 699 μεγαλογαιοκτήμονες κατέχουν το ένα τρίτο της απέραντης ρωσικής γης. Τα άλλα δυρ τρίτα είναι "ιδιοκτησία" δέκα εκα-τομμυρίων οικογενειών, που ζουν και ζέχνουν μέσα σε μια απερίγραπτη αθλιότητα. Και, βέβαια, το Ρωσοϊαπωνικό Πόλεμο δεν ήταν οι γαιοκτήμο-νες που τον διεκπεραίωσαν όπως όπως - και που σκοτώθηκαν.
224
Και δυστυχώς, είναι πάρα πολλοί αυτοί που τρέχουν πρόθυμα να σκο-τωθούν για το "βασιλιά και την πατρίδα", γιατί κανείς δεν φρόντισε να τους μάθει πως, σε τελική ανάλυση, για τ ' αφεντικό τους σκοτώνονται. Εν πάση περιπτώσει. Ας μην έχουμε πολλές απαιτήσεις από ανθρώπους που και μια ελιά να τους δώσει ο Κώτσος βασιλιάς, θα σκοτωθούν για την ελιά.  Τι να πεις και τι να ομολογήσεις! Αν δεν υπήρχε η αμάθεια και η βλακεία σε τούτο τον κόσμο, κανένα αφεντικό δεν θα μπορούσε να διατη-ρηθεί στην (οικονομική και πολιτική) εξουσία ούτε για ένα εικοσιτετράω-ρο. Εν πάση (θλιβερά) περιπτώσει, πρέπει να συνυπάρξουμε και με τους ηλίθιους και με τους αμαθείς. Και συνυπάρχοντας να κάνουμε κάτι ώστε η ανθρωπότητα κάποτε να ξεπεράσει τη σημερινή νοητική, γνωστική, η-θική και ψυχολογική της υπανάπτυξη. Ο ηλίθιος γίνεται, δεν γεννιέται -εκτός από λίγες περιπτώσεις ανίατης και κληρονομικής κουταμάρας.  Ένα χρόνο πριν από το Ρωσοϊαπωνικό Πόλεμο του 1904, δηλαδή το 1903, αρχίζει στις Βρυξέλλες και τελειώνει στο Λονδίνο το δεύτερο, το σημαδιακό συνέδριο του ρωσικού Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος, στο οποίο ανήκει κι ο Λένιν, που είναι ήδη ένας απ' τους ηγέτες, αλλά όχι ο ηγέτης του. Στο παραπάνω συνέδριο, το Σοδιαλδημοκρατικό Κόμμα δια-σπάται και η εκ της διασπάσεως προελθούσα πλειοψηφία ονομάζεται Κόμ-μα των Μπολσεβίκων, που στα ρωσικά σημαίνει πλειοψηφούντες. Οι μειο-ψηφίσαντες ονομάζονται Μενσεβίκοι, που στα ρωσικά σημαίνει μειοψη-φούντες.
Οι Μπολσεβίκοι ζητούν το κόμμα να είναι καθαρά προλεταριακό και κόβουν τις σχέσεις τους με τους μικροαστούς ριζοσπάστες, που συνήθως σούρνονται πίσω από τα γεγονότα και δεν γίνονται ποτέ πρωτοπόροι. Οι Μενσεβίκοι, αντίθετα, θέλουν να 'χουν μαζί τους όλους τους προοδευτι-κούς της εποχής, ανάκατα. Αλλά, όταν τους έχεις όλους μαζί σου, δύσκολα κάνεις επανάσταση, γιατί δεν είναι όλοι οι προοδευτικοί άνθρωποι πρόθυ-μοι να βάλουν το κεφάλι τους στον τορβά, πράγμα απολύτως κατανοητό.  Όμως, ο Λένιν ετοιμαζόταν ήδη για ένοπλο αγώνα. Και ένοπλος αγώνας με διστακτικούς και γκρινιάρηδες δεν γίνεται. Αυτός, λοιπόν, ήταν ο πραγ-ματικός λόγος της διάσπασης που, επαναλαμβάνουμε, γίνεται ένα χρόνο πριν από το Ρωσοϊαπωνικό Πόλεμο και δυο χρόνια πριν απ' την επανά-σταση του 1905. Κι ένα χρόνο μετά την έναρξη των μεγάλων απεργιών του 1902. Κι αυτές ακριβώς οι απεργίες είναι που ωθούν τον Λένιν στις τελικές αποφάσεις του.
Ξέρει, δηλαδή, ο Λένιν πως τέτοιας έκτασης συνεχείς απεργίες, κατά το μάλλον και ήττον αυθόρμητες και ακαθοδήγητες, αποκλείεται να μην εγκυ-μονούν καινούρια και σημαντικά ιστορικά γεγονότα. Ξέρει πως ολόκληρη 225 η Ρωσία κυοφορεί την επανάσταση. Ο τσαρισμός, δηλαδή, είναι έτοιμος να γεννήσει δίδυμα: την αστική (Φεβρουριανή) επανάσταση και την προ-λεταριακή (Οκτωβριανή) επανάσταση. Το προλεταριάτο, λοιπόν, υπό τον Λένιν θα γίνει η μαμή της Ιστορίας. Βέβαια, το μωρό γεννήθηκε εφταμη-νίτικο, αλλά δεν χάλασε ο κόσμος. Υπάρχουν και θερμοκοιτίδες.  Και η θερμοκοιτίδα που κατασκεύασε ο Στάλιν ήταν το κάτι άλλο. Α-φενός έσωσε το μωρό και αφετέρου κινδύνεψε να το κάνει κάρβουνο. Αυτά συμβαίνουν όταν κανείς δεν έχει πείρα από θερμοκοιτίδες και κοιτάει να τα βολέψει όπως όπως. Όπως, ας πούμε, η εμπειρική μαμή (και ο Στάλιν εμπειρική μαμή ήταν) που ξεγέννησε εμένα σ' ένα- χωριό της Δυτικής Μακεδονίας. Κανά δυο εικοσιτετράωρα παιδευόταν η καημένη να με φέρει στον άθλιο τούτο κόσμο, χωρίς βέβαια να ζητήσει την άδειά μου, αρκέστη-κε στην άδεια των γονιών μου, λες κι η δική μου ζωή δεν είναι κάτι που ανήκει αποκλειστικά σε μένα, λες κι είναι δανεική. Εν πάση περιπτώσει, ό,τι έγινε έγινε και τέτοια λάθη δεν διορθώνονται παρά μόνο εντός του νεκροταφείου. Όμως, τα λάθη του Στάλιν πού θα διορθωθούν;
Στους Μπολσεβίκους αυτή την εποχή ανήκει και ο πολύς Πλεχάνοφ, παρότι δεν του αρέσουν καθόλου τα αίματα, όπως άλλωστε σε κανένα λογικό άνθρωπο. Το είπαμε: η διαφωνία δεν ήταν πάνω στο αν πρέπει ή δεν πρέπει το κόμμα των Μπολσεβίκων να καταλάβει βίαια την εξουσία, αλλά πάνω στο αν το εν λόγω κόμμα πρέπει να έχει ως μέλη του αποκλει-στικά προλετάριους ή μήπως όλους όσους θα ήθελαν να είναι μέλη του, καλή ώρα όπως στις μέρες μας.
Σήμερα στα ΚΚ ισχύει απολύτως η παροιμία "μπάτε, σκύλοι, αλέστε"
κι αυτό ακριβώς γίνεται: την Ιστορία δεν την αλέθουν πλέον οι καθ' ύλην, όπως λέμε, αρμόδιοι μυλωνάδες, αλλά σκύλοι κάθε ράτσας. Μύλος!  Όσο για τον Άξελροντ, που θαύμαζε απεριόριστα τον Λένιν, βρέθηκε με τους Μενσεβίκους του Μάρτοφ. Μύλος, σας λέω! Κι ο μυλωνάς στη θέση του: ο μεγάλος Λένιν βάζει το νερό στ' αυλάκι του μύλου της Ιστορίας το 1903.
Το 1905, κι ενώ ο λαός έχει ήδη αρχίσει να γράφει στη Ρωσία την ιστορία του ακαθοδήγητος, συνέρχεται στο Λονδίνο το πρώτο συνέδριο του αυτονομημένου, πλέον, Κόμματος των Μπολσεβίκων, ακριβώς τον ίδιο καιρό που στη Γενεύη συνέρχεται το πρώτο συνέδριο του αυτονομημένου πλέον Κόμματος των Μενσεβίκων. Σ' αυτό το ιστορικό συνέδριο των Μπολσεβίκων, οι οπαδοί του Λένιν αποφασίζουν πως η ένοπλη εξέγερση των προλετάριων είναι δυνατή. Μάλιστα, καταστρώνουν και το λεπτομερές σχέδιο της επανάστασης που έμελλε να ονομαστεί Οκτωβριανή. Το κατα-στρώνουν δώδεκα χρόνια πριν απ' την Οκτωβριανή Επανάσταση. Κάτι 226 ^ τίτοια σε κάνουν ν' ανοίγεις το στόμα από θαυμασμό, παρακολουθώντας την επαναστατική σκέψη του Λένιν.
Μ 9η Ιανουαρίου 1905, ημέρα Κυριακή, θα περάσει στην Ιστορία ως "η ματωμένη Κυριακή". Τη μέρα αυτή, οι απεργοί της Πετρούπολης συγκε-ντρώνονται στην πλατεία των χειμερινών ανακτόρων και με εικόνες αγίων και πορτραίτα του τσάρου στα χέρια ζητούν απ' αυτό το κτήνος να δεήσει να νοιαστεί για τα προβλήματα τους. Κι ο τσάρος νοιάζεται όντως, αλλά με τον τρόπο του: διατάσσει την ανακτορική φρουρά να βαρέσει στο ψα-χνό.
Και βάρεσε με τα πολυβόλα. Εκατοντάδες προλετάριοι έβαψαν με το (ΐίμα τους το αιώνιο ρωσικό χιόνι. Είναι ένα πρωτοφανές μακελειό. Που δίνει στους εξαθλιωμένους να καταλάβουν πως οι εικόνες είναι αναποτε-λεσματικό όπλο στον αγώνα για το ψωμί και την ανεξαρτησία.  Παρά ταύτα, οι Μενσεβίκοι υποστηρίζουν πως ο λαός δεν μπορεί να πολεμήσει κι ότι πρέπει να επέλθει ένας συμβιβασμός με τους προοδευτι-κοΓκ; αστούς και τους ριζοσπάστες διανοούμενους. Ο Λένιν και οι Μπολ-σι;(!ίκοι, όμως, πιστεύουν το αντίθετο; ο λαός, ένα πολύ μικρό σπρώξιμο χρΓ,ιάζεται για να σαρώσει τα πάντα. Το έδειξε, άλλωστε στην πράξη στη δκίρκεια της αυθόρμητης επανάστασης (κατ' άλλους εξέγερσης) του 1905.  'Οχι μόνο με τις απεργίες που βάφτηκαν στο αίμα, αλλά κυρίως με κείνα 1(1 εκπληκτικά σοβιέτ, που δημιουργούνται αυθόρμητα, αυτή ακριβώς την περίοδο.
Χτα ρωσικά, σοβιέτ σημαίνει συμβούλιο, επιτροπή. Είναι ο τρόπος που βρίσκει ο λαός να αυτοοργανωθεί. Το πρώτο μεικτό σοβιέτ των εργατών και τ(ι)ν στρατιωτών εμφανίζεται στην Πετρούπολη το 1905, και αυτό ασκεί πιην πόλη και τη γύρω περιοχή την πραγματική εξουσία. Μέσα σε μέρες, ('ιχι πε μήνες, ο θεσμός των σοβιέτ γίνεται μόδα, σχεδόν σ' ολόκληρη τη Γιοσίίΐ. Και είναι μια τεράστια δύναμη τα σοβιέτ, που δεν θα τολμήσει να ιη θίξει ο Κερένσκι.
Ί α σοβιέτ είναι η κυρίως ειπείν λαϊκή εξουσία. Και λαϊκή εξουσία σ' ιιυτή την κλίμακα είναι εντελώς άγνωστη σ ' ολόκληρη την πρότερη ιστο-ρία της ανθρωπότητας. Ο λαός, λοιπόν, έδειξε πως είναι σε θέση να αυ-ΐι>(ΐργ(ΐν(ι)0εί. Αλλά ο Λένιν φοβόταν πως τούτος ο λαϊκός ενθουσιασμός ήι;ν 0(ί κρατήσει πολύ. Κανένας ενθουσιασμός δεν κρατάει πολύ. Και οι Μπολσεβίκοι αρχίζουν να ελέγχουν σιγά σιγά τα σοβιέτ, ακριβώς για να ΜΙ προφυλάξουν απ' τον εκφυλισμό.
Λλλά, αντί να τα προφυλάξουν απ' τον εκφυλισμό, εκφυλίστηκαν οι (λκη με τον καιρό. Και οι επαναστάτες έγιναν γραφειοκράτες. Τι τραγωδία!  ()π(ΐκ, κ(η να 'ναι πάντως, αυτή την περίοδο τα σοβιέτ αρχίζουν να ανα-227 γνωρίζουν τους Μπολσεβίκους σαν τους φυσικούς ηγέτες τους. Και είναι 1 πράγματι, προς το παρόν τουλάχιστον. Οι Μπολσεβίκοι, λοιπόν, πήραν στα χέρια τους τα σοβιέτ απλά και φυσιολογικά, θα λέγαμε, χωρίς ίντριγκες και χωρίς φασαρίες. Και μ' αυτά θα κάνουν την επανάστασή τους τον Οκτώβρη του 1917. Χωρίς, λοιπόν, τα σοβιέτ του 1905, η επανάσταση του 1917 θα ήταν από προβληματική έως αδύνατη.
Εκτός από την ολοζώντανη παρουσία των σοβιέτ στον κοινωνικό και πολιτικό χώρο, ένα ακόμα εκπληκτικό γεγονός έκανε τον Λένιν να επιχει-ρήσει το 1917 το κολοσσιαίο του εγχείρημα: στις 15 Ιουνίου του 1905, το θωρηκτό "Ποτέμκιν" στασιάζει και οι ναύτες το οδηγούν στη Ρουμανία.  Είναι κάτι το απίστευτο. Κοτζάμ θωρηκτό στρέφει τα κανόνια του κατά της ελέω θεού τσαρικής εξουσίας και απομυθοποιεί ένα παμπάλαιο κατα-πιεστικό θεσμό. Κανείς δεν σέβεται πλέον τον τσάρο. Ούτε καν η τσαρίνα, που το ρίχνει στο σορολόπ μ' εκείνο τον καλόγερο, τον Ρασπούτιν. Τα τελευταία χρόνια της ρωσικής αυτοκρατορίας θυμίζουν τα τελευταία χρό-νια της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Όλα είναι σάπια και κάθε αρχοντικό είναι μια μικρή Πομπηία.
Απλό συμπέρασμα: την επανάσταση την έκανε ολόκληρος ο λαός. Και τα όποια επιτεύγματά της ανήκουν σ' ολόκληρο το λαό.
228 ^
ΜΙΑ ΒΟΥΛΗ ΓΙΑ ΚΛΑΜΑΤΑ
Κάτω από την πίεση των αιματηρών γεγονότων του 1905, ο τσάρος απο-φασίζει να δώσει στο λαό ένα είδος ψευτοσυντάγματος. Προκηρύσσει λοι-πι^ν εκλογές για την 17η Οκτωβρίου 1905, και η Βουλή (Δοΰμα) που προέρ-χεται απ' αυτές συνέρχεται με το πάσο της για πρώτη φορά περίπου ένα χρόνο μετά τις εκλογές. Είναι μια Βουλή αλαλούμ σκέτο -χειρότερη κι (ίπ • την ελληνική, θα μπορούσαμε να πούμε. Δεν πρόλαβε να συνεδριάσει καλά καλά κάνα δυο τρεις φορές η πρώτη Δούμα και διαλύεται από τον ΓΠ(ίρο! Καινούριες εκλογές, καινούρια Δούμα, η δεύτερη. Που συνέρχεται Π) Φεβρουάριο του 1907. Και τις πρώτες και τις δεύτερες εκλογές για Δούμα (Ιΐουλή) τις μποϊκοτάρουν οι σοσιαλδημοκράτες, κυρίως οι Μπολσεβίκοι, (:ν(ί) οι Μενσεβίκοι, επαμφοτερίζουν. Διαλύεται λοιπόν και η δεύτερη Δού-μο ως υπέρ το δέον... προοδευτική, παρότι δεν μετέχουν οι Μπολσεβίκοι.  1 (I σχέδια του πρωθυπουργού του τσάρου, του Στολίπιν, είναι να φτιάξει μκί Βουλή κατά παραγγελίαν, στα μέτρα των γαιοκτημόνων που στηρίζουν ιον τσάρο. Και τη φτιάχνει. Ιδού πώς: Διά νόμου μειώνεται κατά 50% ο ιιριΟμι^ς των εργατών εκλογέων και κατά 50% ο αριθμός των αγροτών ι.κλογέίον. Το μεγαλύτερο μέρος της Ασιατικής Ρωσίας αποκλείεται εντε-λίίις (κπ' τις εκλογές ως... απολίτιστο, ενώ οι πολιτισμένοι γαιοκτήμονες "ιιξ(ίνουν το εκλογικό τους σώμα κατά το ένα τρίτο σε σχέση με τις προη-γοΓιμενες εκλογές. Η τρίτη Δούμα, που προέκυψεν ούτως πώς, συνέρχεται γι" πρ(ί)τη φορά αμέσως μετά τις εκλογές, το 1907, και πεθαίνει εν πλήρει κ(/ι"ισχύνη με τη δολοφονία του Στολίπιν το 1911.
() Λένιν αποφασίζει να πάρει μέρος αυτή τη φορά στις εκλογές για την κνί'ιδι.ιξί) της τρίτης Δούμας. Και ιδού το αποτέλεσμα: Επί συνόλου 437 |Ιοΐιλι;υτ(ί)ν, οι Μπολσεβίκοι και οι Μενσεβίκοι μαζί έχουν 15 βουλευτές, ΐΛ'ΐΙι η II) ν προηγούμενη Βουλή μόνοι τους οι Μενσεβίκοι είχαν 64 βουλευ-ιΛ. Γι ιον κάνεις τον άθλιο Στολίπιν, τον σκοτώσεις ή δεν τον σκοτώνεις, ι' ΙΟΙ που κοροϊδεύει αναίσχυντα τους πάντες, σαν να ήταν Έλληνας αστός ηολιιικός!
Ι1|)ΐηκ()(ΐ(ΐστε στο 1907. Όμως δυο χρόνια νωρίτερα, αμέσως μετά την ιοιοιυχίι/ της επανάστασης του 1905, οι Μπολσεβίκοι και οι Μενσεβίκοι ιΐΜΐιφκοίζουν ν(ΐ συνεννοηθούν στη βάση ενός μίνιμουμ προγράμματος. Οι ιιριικιπκρΜίκές Γ,πιιφές κράτησαν πολύ λιγότερο απ' ό,τι οι ανάλογες ε-229 παφές του ΚΚΕ και της ΕΑΡ και το 1906 συγκαλούν κοινό συνέδριο στη Στοκχόλμη. (Σκέψου το ΚΚΕ και η ΕΑΡ να έκαναν τις επαφές τους, ας πούμε στο Λίβανο, ή έστω στη Ρόδο ή έστω στη Θήβα.)
Σ • αυτό το συνέδριο, οι Μπολσεβίκοι δηλώνουν πως, κατά την άποψη τους, η Ρωσία βρίσκεται στις παραμονές μιας μεγάλης επανάστασης κι όχι μιας πρόβας για επανάσταση, όπως ήταν το 1905. Αντίθετα, οι Μενσεβίκοι πιστεύουν πως η μοναδική διέξοδος που έχει η Ρωσία είναι η συνταγματική μοναρχία κι ότι ο τσάρος αυτή τη φορά θα υποχρεωθεί εκ των πραγμάτων να γίνει ένας ευπρεπής συνταγματικός μονάρχης, ότι δηλαδή θα υποχρεω-θεί να σταματήσει τις αηδίες με εκλογές προκάτ.
Όμως, παρά τη σαφώς επαναστατική θέση του, ο Λένιν αποφασίζει να πάρει μέρος στις εκλογές για την τρίτη Δούμα, χωρίς ωστόσο να σταμα-τήσει να ετοιμάζεται για επανάσταση. Θέλει να παρακολουθεί τα πράγματα κι απ' τα μέσα.
Όμως, οι πρωτοβουλίες στην τρίτη Δούμα θα περάσουν στο κόμμα των Καντέ, δηλαδή των συνταγματικών δημοκρατών και κυρίως στο κόμμα των Οκτωβριστών, δηλαδή τους φιλελεύθερους μεγαλοαστούς μεταρρυθμιστές, που δεν επιθυμούσαν ρήξη με τον τσάρο, όπως οι Καντέ.
Απ' το 1907 μέχρι το 1911 στην πολιτική ζωή της Ρωσίας κυριαρχεί ο Στολίπιν. Είναι ένας έξυπνος πολιτικός που με χίλιες πονηριές προσπαθεί να συμβιβάσει τα ασυμβίβαστα - και τρώει το κεφάλι του. Φυσικά, ο Στολίπιν τον τσάρο υπηρετεί κι αυτόν προσπαθεί να περισώσει. Και να τι σοφίζεται για να τον περισώσει. Σου λέει ο άνθρωπος: Γιατί περισώθηκε η μοναρχία στην Αγγλία, τη Σουηδία και αλλού; Διότι οι βασιλιάδες τρώνε καλά χωρίς να δουλεύουν (να βασιλεύουν).
Ε, λοιπόν, για να φάει καλά κι ο τσάρος χωρίς να του κόβεται η όρεξη κάθε τόσο απ' αυτόν τον άθλιο όχλο που αρχίζει να μη σέβεται τους παμπάλαιους θεσμούς, πρέπει ανάμεσα στους πολύ πεινασμένους αγρότες και τους πολύ χορτάτους γαιοκτήμονες να παρεμβληθεί το στρώμα των μικρομεσαίων αγροτών, που έλειπε μέχρι τότε. (Σας θυμίζει τίποτε αυτό το σχέδιο; Δεν σας φέρνει στο νου τα εκ μικρομεσαίων πράσινα "νέα τζάκια";
Λέτε ο Παπανδρέου να είναι ο Έλληνας Στολίπιν κι όχι ο Έλληνας Κε-ρένσκι, όπως νόμιζαν μερικοί; Για να δούμε, για να δούμε... Ο Στολίπιν λοιπόν έφτιαξε τα νέα τζάκια. Αλλά έπεσαν και τον πλάκωσαν! Για να δούμε, για να δούμε...)
Ο Πιοτρ Αρκάντεβιτς Στολίπιν δολοφονήθηκε το 1911 από κάποιους νεόπλουτους των νέων τζακιών, που αποδείχτηκαν άπληστοι. (Για να δούμε τι θα δούμε κι εδώ!) Ένα χρόνο μετά το θάνατό του, ανοίγουν και πάλι οι ασκοί του Αιόλου. Η μεγάλη απεργία των χρυσωρυχείων του Λένα τελειώ-2.10 νι;ι μι: τον παραδοσιακό τρόπο: 270 νεκροί κρίνονται αρκετοί για να λυθεί ΐ| (ΐπεργία, που κόντευε να σταματήσει τη ροή χρυσού στις τράπεζες που ι'.(|)τιαξε ο Στολίπιν (ο Κοσκωτάς, θα 'λεγα παραλίγο).  Οι απεργίες γενικεύονται και πάλι και μέχρι το 1914 που κηρύσσεται ο π(')λ(;μος, ένας άτυπος εμφύλιος πόλεμος έχει φουντώσει για τα καλά στη Ι'ιιισία. Τώρα οι απεργίες μετατρέπονται σε κανονικές οδομαχίες, με οδο-ιρρίϋγματα και τέτοια. Ο Λένιν είχε δίκιο, η κατάσταση είναι όντως επανα-πτίπική, αυθόρμητα επαναστατική.
Στη Ρωσία, αυτή την εποχή υπάρχει αστική τάξη και μάλιστα αρκετά ισχυρή. Και τα συμφέροντα της είναι εκ διαμέτρου αντίθετα μ' αυτά των /(ποκτημόνων που στηρίζουν τον τσάρο. Όμως, δεν τολμούν να θίξουν ι.υΟέιος τον αυτοκράτορα (αυτό σημαίνει τσάρος στα ρωσικά). Διότι, μπορεί )ΐι;ν να σιχαίνονται τους γαιοκτήμονες, όμως τρέμουν και τους προλετά-ριους, που είναι υπολογίσιμη δύναμη, όπως έδειξαν οι απεργίες, που, βέ-|Ιαΐ(ΐ, θίγουν τους αστούς γιατί αυτών είναι τα εργοστάσια.  Κι έτσι ο πονηρός Στολίπιν χρησιμοποιεί τους αστούς σαν μπαλαντέρ.  Μια τους ρίχνει κατά των προλετάριων που απεργούν και απειλούν να τα κιΐνουν όλα Γης Μαδιάμ, μια τους αντιπαραθέτει στους γαιοκτήμονες, και μια τους βάζει να κυνηγούν τους Εβραίους, τους αιώνιους αποδιοπομπαίους ιριίγους. Αξίζει να σημειωθεί πως τα πογκρόμ κατά των Εβραίων για λό-(Ίΐυς πολιτικής σκοπιμότητας δεν είναι εφεύρεση του Χίτλερ, αλλά του Σιολίπιν. Αυτά και άλλα τέτοια ισορροπιστικά έκανε τούτος ο ακροβάτης, και τι:λικά έπεσε απ' το σχοινί κι έσπασε την κεφάλα του την κλούβια.  Κρισκόμαστε στις παραμονές του Α' Παγκόσμιου Πολέμου, του 1914, κιιι Ι) Ι'ωσία προσπαθεί απεγνωσμένα να γίνει καπιταλιστική χώρα. Και οι.(χνι:ι να τα καταφέρνει καλά. Φυσικά, με τη βοήθεια των "συμμάχων".  Δηλαδή των καπιταλιστών που είχαν ξεπεράσει προ πολλού τις δικές τους ιΐυοκολίες, και τώρα μπορούν να παριστάνουν τους ανθρωπιστές. Με το ιιί,ΐ|μ((ι)το, φυσικά, όπως πάντα.
11 κ·(ΐπιταλιστική Δύση υποστηρίζει το κόμμα των συνταγματικών δημο-κρατιών (Καντέ). Πιστεύουν στη Δύση και έχουν δίκιο πως ο τσάρος πρέπει \Ί/ φύγει απ' τη μέση προκειμένου να αναπτυχθεί καπιταλιστικά η Ρωσία.  ()ι γαιοκτήμονες είχαν παίξει προ πολλού τον ιστορικό τους ρόλο, και ιιΐιρα έπρεπε να μπουν στο μουσείο της ιστορίας (το γνωστό εδώ ως χρο-νονηο'ιλαπο της ιστορίας, που βρέθηκε γεμάτο κάργα κλεμμένα από την Ι ρΓιπι;ζα Κρήτης δισεκατομμύρια).
Κικά μεγάλο μέρος η πτώση του τσάρου είναι έργο των δυτικών καπι-ιιιλκίΓίόν. Γιατί λοιπόν ακόμα κλαίνε και οδύρονται; Ας βοηθούσαν τον ιοΓ(()ΐ) αν ήθελαν να αφοπλίσουν τον Λένιν. Πώς, όμως, να τον βοηθούσαν, 2.Ή που οι δυτικές επενδύσεις στη Ρωσία θα εξαφανίζονταν αν αφήνονταν στο έλεος των παμφάγων γαιοκτημόνων; Μπρος βαθύ και πίσω ρέμα, λοιπόν.  Και έπεσαν στο ρέμα. Κι ακόμα δεν βγήκαν.
Κοιτάξτε να δείτε τώρα πώς κατανέμονταν τα δυτικά συμφέροντα στη Ρωσία του 1914 και θα καταλάβετε καλύτερα γιατί έπρεπε η χώρα αυτή να πολεμήσει στο πλευρό των συμμάχων της Αντάντ, κι όχι των Γερμανών.  Έχουμε και λέμε: Η Γαλλία ελέγχει το 67,5% των κεφαλαίων που είναι επενδυμένα στη ρωσική μεταλλουργία και το 75% των κεφαλαίων που είναι επενδυμένα στην εξόρυξη του άνθρακα. Η Αγγλία ελέγχει το 40% των κεφαλαίων που είναι επενδυμένα στη νάφθα, το 57% των κεφαλαίων που είναι επενδυμένα στο χαλκό και το 51% των κεφαλαίων που είναι επενδυ-μένα στο χρυσό και στην πλατίνα. Και η Γερμανία ελέγχει μόνο την η-λεκτροτεχνική βιομηχανία (εργοστάσια παραγωγής ηλεκτρικής ενέρ-γειας).
Βέβαια, η Γερμανία μονοπωλεί κατά 100% σχεδόν το ρώσικο ηλεκτρι-σμό, αλλά τούτη η επένδυση είναι εντελώς ασήμαντη κοντά στις άλλες, των άλλων "συμμάχων" και προστατών που αναλαμβάνουν την εκβιομηχάνιση της Ρωσίας.
Όταν τα ξένα συμφέροντα παίρνουν εθνικό χαρακτήρα και χωρίς αυτά ένα έθνος δεν μπορεί πλέον να υπάρξει εφόσον δεν αυτονομείται οικονο-μικά, τότε τα πολυεθνικά συμφέροντα βαφτίζονται εθνικά κι ο κόσμος πάει στον πόλεμο και σκοτώνεται πιστεύοντας ότι υπερασπίζεται τα εθνικά συμ-φέροντα. Τούτο το φριχτό καλαμπούρι συνέβη πολλές φορές στην ιστορία, κι αν εδώ στην Ελλάδα βρεθούμε μπλεγμένοι σε κανένα πόλεμο, ας ξέρουμε τουλάχιστον τώρα για ποια συμφέροντα θα σκοτωθούμε.
Προσωπικά, πάντως, δεν είμαι διατεθειμένος να σκοτωθώ, όχι μόνο για τα πολυεθνικά συμφέροντα, αλλά ούτε καν για τα εθνικά. Διότι ξέρω πως τα λεγόμενα εθνικά συμφέροντα αφορούν κυρίως τους εγχώριους βιομήχα-νους και εμπόρους και όχι εμένα που δεν είμαι ούτε το 'να ούτε τ ' άλλο.  Αν θέλουν να κάνουν πόλεμο, ας τον κάνουν με τους μπακάληδες και τους μανάβηδες στην πρώτη γραμμή κι εμένα ας με αφήσουν ήσυχο στα διαβά-σματά μου. Αμ, δε που θα μ' αφήσουν! Θα με δικάσουν και θα με εκτελέ-σουν σαν λιποτάκτη. Ενώ στο μέτωπο έχω πολλές πιθανότητες να γλιτώσω.  Τώρα ξέρετε γιατί θα πάω κι εγώ στον πόλεμο. Για τον ίδιο λόγο που θα πάτε και σεις. Για να υπερασπιστούμε όλοι μαζί τα εθνικά συμφέροντα που δεν είναι όλων μας! Τι εμπαιγμός! Τι τραγωδία! Και να μη μπορείς να ξεφύγεις απ' την παγίδα. Και να έχεις και τα ΚΚ ν ' αγωνίζονται κι αυτά για τα εθνικά συμφέροντα! Να λοιπόν πώς κρατιούνται τα κεραμίδια ξεκάρ-φωτα.
2Μ
Καμιά φορά όμως τα παίρνει ο αέρας της επανάστασης, όπως συνέβη το 1917 στη Ρωσία, και τότε οι τέκτονες της δυστυχίας μας, κλαίνε και οδύ-ρονται για τη ζημιά που τους έκαναν οι "αντεθνικά δρώντες", δηλαδή οι μόνοι που σε τελική ανάλυση δρουν εθνικά. (Δεν σας κάνει εντύπωση που το "εθνικόφρων" είναι το άλλο όνομα του δοσίλογου;)
Ο Στολίπιν λογάριαζε πολύ στη λατρεία που είχαν οι εξαθλιωμένοι μου-ζίκοι για τον τσάρο. Όμως, ο φτωχός Ρώσος χωρικός, δηλαδή σχεδόν ολόκληρη η Ρωσία, απ' την πανωλεθρία του Ρωσοϊαπωνικού Πολέμου και μετά έπαψε να πιστεύει στις μαγικές δυνάμεις του τσάρου. Ξέρουμε άλλω-στε και απ' την Αφρική πως όταν ένας μάγος αποτύχει, τον περιμένει το λιντσάρισμα. (Για να δούμε, για να δούμε τι θα συμβεί και εδώ με τους πράσινους μάγους της φυλής!)
Το ρωσικό προλεταριάτο ούτε πολυάριθμο ήταν ούτε πολλές φυσικές δυνάμεις είχε. Στις παραμονές της επανάστασης, το ρωσικό προλεταριάτο αποτελούσε μόλις το 8% του πληθυσμού. Και οι εργάτες δούλευαν από δέκα μέχρι δώδεκα ώρες το εικοσιτετράωρο, σε συνθήκες εντελώς άθλιες και με μεροκάματα πείνας.
Ήξεραν οι δυτικοί κεφαλαιούχοι που επένδυαν στη Ρωσία στα τυφλά.  Πουθενά στην Ευρώπη τα μεροκάματα τότε δεν ήταν τόσο φτηνά. Το μέλ-λον του δυτικού καπιταλισμού στη Ρωσία προμηνυόταν λοιπόν λαμπρό. Κι έρχεται εκείνος ο αχρείος ο Λένιν και χαλάει τη συνταγή. Βγαίνεις απ' τα ρούχα σου, ή δεν βγαίνεις;
Και βγήκαν όντως. Κι ακόμα δεν μπήκαν. Αλλά πριν απ' τον Γκορμπα-τσόφ είχαν μια ελπίδα να ξαναμπούνε, χάρη στη λαϊκή αγανάκτηση. Τώρα όμως; Τώρα που η περεστρόικα μοιάζει να γίνεται ο τάφος του καπιταλι-σμού; Βέβαια, για να γίνει χρειάζονται τακτικές και όχι στρατηγικές υπο-χωρήσεις που μοιάζουν καπιταλιστικές. Και σαν τέτοιες (καπιταλιστικές) τις αντιλαμβάνονται οι ανιστόρητοι και οι αγράμματοι. Κούνια που τους κούναγε!
Στις παραμονές του πολέμου, σε επιχειρήσεις που απασχολούσαν πάνω ("πό χίλιους εργαζόμενους δούλευαν συνολικά 900.000 εργάτες. Ήταν αυ-τοί που μπήκαν μπροστάρηδες στην επανάσταση και ξεσήκωσαν εύκολα Γον κόσμο όλο. Όλα ήρθαν τα πάνω κάτω σ ' αυτήν την απέραντη χώρα, ΐί()χικά, από 900.000 ανθρώπους. Είναι φανταστικό!
Ο Λένιν λοιπόν είχε δίκιο. Η επανάσταση στη Ρωσία κυοφορούνταν από χ|)(')νια, και ένα μικρό σπρώξιμο χρειαζόταν μόνο από τους Μπολσεβίκους.  Κι (οστόσο, οι ανιστόρητοι τα φορτώνουν όλα στους Μπολσεβίκους. Και κ(ΐλ(ί κάνουν. Χωρίς τους Μπολσεβίκους η σαρανταποδαρούσα ίσως να μην κουνιόταν. Αλλά και χωρίς τον επαναστατημένο λαό ούτε οι Μπολ-2.11 σεβίκοι θα κουνιόνταν. Λοιπόν, ο ένας κούνησε τον άλλο σε μια τέλεια διαλεκτική σχέση. Ο Λένιν κατάλαβε έγκαιρα πως αυτό θα συνέβαινε τε-λικά.
Ξέρουμε τώρα γιατί εδώ, σε μας, καταλήξαμε στον πράσινο "σοσιαλι-σμό". Γιατί δεν κουνιέται τίποτα σε τούτο τον τόπο - εκτός απ' τους ομοφυλόφιλους! Και τα πράσινα άλογα που κουνούν την ουρά τους. Ίσα ίσα για να μας δώσουν να καταλάβουμε πόσο ηλίθιοι είμαστε. Αλλά, πού εμείς!
Δεν θέλω να πω, βέβαια, πως η κατάσταση εδώ έχει κάποια σχέση μ' αυτή της Ρωσίας λίγο πριν απ' την επανάσταση. Θέλω να πω μόνο πως εδώ σε μας τώρα δεν κουνιέται τίποτα, πέρα απ' τις σεισμογενείς περιοχές.  Νέκρα. Κάτω στη βάση. Κι αν δεν κουνηθεί η βάση τίποτα δεν κουνιέται.
Γιατί όλα πατούν σε μια βάση. Ο Λένιν στη βάση πατούσε, όχι στον αέρα.  Λοιπόν, ας μην παραπονιόμαστε. Έχουμε τα κόμματα που μας αξίζουν, και τους ηγέτες που μας αξίζουν. Ο σπουδαίος ρωσικός λαός τότε άξιζε ένα σπουδαίο ηγέτη. Και τώρα τον αξίζει.
234
ΟΛΗ Η ΕΞΟΥΣΙΑ ΣΤΑ ΣΟΒΙΕΤ!
Η επανάσταση του Φεβρουαρίου του 1917 ξεφύτρωσε κι αυτή, όπως και η επανάσταση του 1905 μέσα απ' τις διαδηλώσεις και τις απεργίες των ερ-γατών της Πετρούπολης. Την 25η Φεβρουαρίου, 240.000 απεργοί κάνουν άνω κάτω την όμορφη Πόλη του Πέτρου. Η κυβέρνηση Γκαλίτζιν που προέκυψε απ' την τέταρτη Δούμα (Βουλή) πανικοβάλλεται και ο πρωθυ-πουργός του τσάρου διατάσσει την ομαδική σύλληψη όλων των μελών της διοίκησης της συνομοσπονδίας των εργατών.
Παράλληλα μ' αυτή τη "δυναμική" ενέργεια του πρωθυπουργού, ο πρόε-δρος της Δούμας Ροντζιάνκο, ένας πλούσιος γαιοκτήμονας, που, όμως, έχει προοδευτικές για γαιοκτήμονα ιδέες και γίνεται γ ι ' αυτό ακριβώς αρχηγός της παράταξης των φιλελεύθερων αστών, στέλνει στον τσάρο το δυσάρεστο μαντάτο πως, αν θέλει να σωθεί απ' την οργή του λαού της Πετρούπολης, που συνεχίζει να απεργεί και να διαδηλώνει, πρέπει ν ' αλλάξει ολόκληρη την κυβέρνηση και να διορίσει μια καινούρια που να είναι σε θέση να μην προκαλεί το λαό. Ο τσάρος ακούει το σώφρονα Ροντζιάνκο, που θέλει το καλό του, αλλά είναι πλέον αργά. Ο λαός έχει επιβάλει τη δική του εξου-σία, τα σοβιέτ (επιτροπές λαϊκής βάσης). Κι έτσι, από δω και πέρα και μέχρι τον Οκτώβρη, στη Ρωσία θα υπάρχει μια δυαδική εξουσία: Η κεντρι-κή κυβέρνηση του τσάρου και η "περιφερειακή" κυβέρνηση των σοβιέτ, που σημειωτέον δεν ελέγχονται ακόμα απ' τους Μπολσεβίκους. (Άλλωστε κϊ σοβιέτ δεν είναι δικό τους δημιούργημα, αλλά του λαού του ίδιου.) Στην πραγματικότητα, μέσα σ ' αυτό το χάος δεν υπάρχει καν κεντρική κυβέρνηση. Υπάρχει μόνο μια προσωρινή κυβερνητική επιτροπή υπό τον Ροντζιάνκο.
Ιτην άλλη τώρα εξουσία, τα σοβιέτ, έχουμε μια εκτελεστική επιτροπή, στην οποία κυρίαρχη μορφή είναι ο σοσιαλεπαναστάτης Αλεξάντρ Θεο-(ν')(){)βιτς Κερένσκι, το "πρώτο νούμερο" στις πολιτικές διεργασίες αυτής ιης δύσκολης περιόδου.
11 ρέπει να σημειωθεί πως στην πολυάριθμη εκτελεστική επιτροπή των (ιοβιέτ, το Φεβρουάριο του 1917 υπάρχουν μόνο τέσσερις Μπολσεβίκοι.  'Ολοι 01 άλλοι είναι κυρίως Μενσεβίκοι και σοσιαλεπαναστάτες στους ιιποΐους, όπως είπαμε, ανήκει κι ο Κερένσκι.
11 εκτελεστική επιτροπή των σοβιέτ και η προσωρινή επιτροπή (κυβέρ-235 νηση) που διορίζει η Δούμα συνεργάζονται προκειμένου να βρουν μια λύση στο αδιέξοδο που έχει δημιουργηθεί. Κι έτσι, οι δυο επιτροπές της δυαδι-κής εξουσίας συναποφασίζουν να ζητήσουν απ' τον τσάρο Νικόλαο Β' να παραιτηθεί υπέρ του τσάρεβιτς (διαδόχου) Μιχαήλ Αλεξάντροβιτς, που είχε τον τίτλο του Μεγάλου Δούκα. Ο τσάρος υπακούει (τα γεγονότα τον έχουν πάρει σβάρνα) και τη νύχτα της 2ης Μαρτίου 1917 παραιτείται υπέρ του διαδόχου.
Όταν η προσωρινή επιτροπή της Δούμας εξασφαλίζει την παραίτηση του τσάρου παραιτείται κι αυτή και στη θέση της μπαίνει μια "κανονική" κυβέρνηση με επικεφαλής τον πρίγκιπα Λβοφ, που διατηρεί αρχικά και το υπουργείο Εξωτερικών. Ας μην ξεχνάμε ότι ο Α' Παγκόσμιος Πόλεμος μαίνεται απ' το 1914, δηλαδή εδώ και τρία χρόνια και η Ρωσία εκτός απ' τα εσωτερικά, έχει και εξωτερικά ζόρια. Ωστόσο, πρόκειται για το ίδιο ζόρι τελικά, γιατί ήταν η αγανάκτηση απ' τον πόλεμο αυτή που αναζωπύρωσε τις διαρκείς απεργιακές αναταραχές στην Πετρούπολη, που είναι το θέατρο όλων αυτών που περιγράφουμε τώρα.
(Πρέπει να σημειωθεί σ ' αυτό το κρίσιμο σημείο, πως αν δεν γινόταν ο Α ' Παγκόσμιος Πόλεμος, κατά πάσα βεβαιότητα δεν θα γινόταν ούτε η Οκτωβριανή Επανάσταση. Ίσως αυτή να γινόταν κατά το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, το 1940, και να λεγόταν αλλιώς. Αν συνέβαινε ένα τέτοιο φαντα-στικό γεγονός ο Λένιν τότε, το 1940, θα ήταν ηλικίας 70 χρονών, νεότερος δηλαδή απ' τον Καραμανλή και ίσος -προσοχή: Στην ηλικία εννοώ- με τον Παπανδρέου. Ως γνωστόν, ο Λένιν πέθανε μόλις 54 χρονών, ίνα πλη-ρωθεί ακόμα μια φορά το ρηθέν: οι καλοί πεθαίνουν νέοι, πράγμα που ίσως εξηγεί και τη μακροβιότητα των δυο Ελλήνων πολιτικών που λέγαμε.) Στην υπό τον πρίγκιπα Λβοφ προσωρινή κυβέρνηση, υπουργός των Ε-ξωτερικών μετά τον ίδιο αναλαμβάνει ο εξέχων ιστορικός Μιλιούκοφ, ο ηγέτης του Κόμματος των Καντέ (συνταγματικών δημοκρατών) και υπουρ-γός Δικαιοσύνης ο Κερένσκι, ο εκ των σοβιέτ προερχόμενος νέος αστέρας της πολιτικής. (Ο Κερένσκι, που θα καταφύγει στις ΗΠΑ όπως τόσοι και τόσοι όταν οι Μπολσεβίκοι θα καταλάβουν σε λίγο την εξουσία, δεν ήταν καθόλου τυχαίο πρόσωπο. Μόνο που δεν ήταν μαρξιστής, όπως ο Λένιν.  Και σαν μη μαρξιστής δεν ήταν σε θέση να εκτιμήσει με επάρκεια τη φορά κίνησης της ιστορίας, που τώρα πια στη Ρωσία δεν κινείται απλώς, αλλά καλπάζει μ ' έναν ξέφρενο ρυθμό, που μόνο ο Λένιν τελικά τον συλλαμβά-νει.)
Η κυβέρνηση του πρίγκιπα Λβοφ ονομάζεται προσωρινή γιατί ετοιμάζει εκλογές. Αλλά δεν θα προλάβει να τις κάνει. Θα την πάρουν μπάλα τα γεγονότα. Το καθεστώς πάντως που εγκαθιδρύει η προσωρινή κυβέρνηση 2.·ί6 Γ,ίναι σαφέστατα, πλέον, αστικό. Για πρώτη φορά οι φεουδάρχες παραμε-ρίζονται οριστικά και για πάντα απ' την εξουσία. Φυσικά, οι φεουδάρχες αντιδρούν σ ' όλες αυτές τις αλλαγές, αλλά δεν έχουν δύναμη τώρα πια.  Ακόμα και ο τσάρος, ο προϊστάμενός τους, τους εγκαταλείπει.  Η πρώτη διακήρυξη της προσωρινής κυβέρνησης είναι αυτή που λέει πως θα συνεχιστεί ο πόλεμος στο πλευρό των Αγγλογάλλων συμμάχων, μέχρι τέλους. Και τον συνέχισε όντως. Αλλά μέχρι το δικό της τέλος. Γιατί αυτή η κυβέρνηση δεν θα μακροημερεύσει. Ο Λένιν, εκτός κυβερνήσεως βέβαια, έχει το νου του. Αλλά και ο Κερένσκι, εντός κυβερνήσεως αυτός, έχει επίσης το νου του. Και σαν υπουργός Δικαιοσύνης υπόσχεται μια κάποια κοινωνική δικαιοσύνη. Αλλά ποιος τον ακούει τώρα πια. Όλοι θ' (χκούσουν αυτόν που θα πει "να σταματήσει αμέσως ο πόλεμος".  Κι αυτός που θα το πει σε λίγο είναι ο Λένιν. Όλα τα κόμματα θα τον κοροϊδέψουν τότε, ακόμα και μερικοί δικοί του. Εκτός απ' το λαό. Που θ' (ΐρπάξει αμέσως το σύνθημα "κάτω ο πόλεμος" και θα το κάνει παντιέρα.  Οι αστοί πάντως που εγκαθιδρύθηκαν στην εξουσία μ' αυτή την πολύ μπερδεμένη Φεβρουαριανή Επανάσταση θα ήταν αδύνατο να πουν κάτι τέτοιο. Γιατί τα συμφέροντά τους ήταν άρρηκτα δεμένα μ ' αυτά των Αγ-γλογάλλων.
Όπως και να 'ναι, απ' το Φεβρουάριο του 1917 η Ρωσία μπαίνει σε μια Γ,ντελώς καινούρια φάση της ιστορίας της. Τα σοβιέτ συνεχίζουν να λει-τουργούν πάντα και η προσωρινή κυβέρνηση δεν τολμά να τα θίξει, ώστε ν(ΐ καταργήσει τη δυαδική εξουσία. Λοιπόν, ούτε τον πόλεμο μπορεί να πκιματήσει η προσωρινή κυβέρνηση ούτε τα σοβιέτ να διαλύσει. Και θα χάσει ακριβώς γ ι ' αυτό. Αν δεν έχανε, η Ρωσία θα γινόταν από τότε μια τυπική δυτική βιομηχανική χώρα. Όμως, όπως είδαμε, θα ήταν αδύνατο ν(ΐ μη χάσει.
Εκτός, βέβαια, κι αν δεν υπήρχε το Κόμμα των Μπολσεβίκων. Που ηαρ(ΐμ()νεύει, χωρίς ωστόσο προς το παρόν οι άλλοι να το παίρνουν και κ'ιπο στα σοβαρά. Αν δεν υπήρχαν λοιπόν οι Μπολσεβίκοι είναι βέβαιο Π(ΐ)ς τα σοβιέτ θα είχαν υποταχτεί τελικά στην κεντρική εξουσία και ο πι'ιλεμος 0α συνεχιζόταν (η συνθήκη του Μπρεστ-Λιτόφσκ δεν θα γινόταν).  Ί'!λ(ΐ, όμιος, που υπήρχαν οι Μπολσεβίκοι. Τι να τους κάνουμε, να τους ι,κ ικλέπουμε από τώρα; Αδύνατον. Δεν είχαν κάνει τίποτα το μεμπτόν. Ούτε κ(ίν την εξουσία δεν επιχείρησαν να καταλάβουν (προς το παρόν).  Γ(ΐ σοβιέτ γίνονται κράτος εν κράτει και υπαγορεύουν στην προσωρινή κυβέρνηση τη θέλησή τους. Έτσι, την 1η Μαρτίου του 1917 όλοι οι στρα-("ίιιιις ονομάζονται πολίτες και κυκλοφορούν και φέρονται σαν πολίτες ι κ ΐ(\ι, υπΐ)ρΓ,σ(ας. Οι ποινές στη στρατώνα απαγορεύονται αυστηρά. Στις 19 237 Μαρτίου η προσωρινή κυβέρνηση υποχρεώνεται να δώσει γενική αμνη-στία και να κηρύξει την αυτονομία της Φινλανδίας, που μέχρι τότε βρισκό-ταν υπό την προστασία του τσάρου. Και την επομένη, 20 Μαρτίου, η προσωρινή κυβέρνηση υποχρεώνεται, πάντα υπό την πίεση του λαού (των σοβιέτ), να θέσει υπό κράτησιν τον τσάρο και την τσαρίνα και να μετα-φέρει την τσαρική φαμίλια στο Τσάρσκογιε Σέλο, την τελευταία τους κα-τοικία.
Και το αστειότερο όλων: Στις 22 Μαρτίου 1917 οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, πρώτες και καλύτερες αναγνωρίζουν το νέο δημοκρατικό καθεστώς της Ρωσίας, που γίνεται και επίσημα δημοκρατικό με την εξορία του τσάρου. Εδώ γελάνε! Γιατί κανείς δεν είναι σε θέση να υποπτευθεί το ρόλο που θα παίξει σε λίγο ο Λένιν. Όλοι τον θεωρούν ένα ρομαντικό φωνακλά. Αλλά με το στόμα του σε λίγο θα μιλήσουν όλοι της γης οι κολασμένοι.
Και συνεχίζουμε την απαρίθμηση των μεταρρυθμίσεων, πάντα κάτω απ' την πίεση των σοβιέτ (της λαϊκής εξουσίας): Στις 24 Μαρτίου εφαρμόζεται το οκτάωρο. Στις 27 Μαρτίου το μεγάλο και ηρωικό σοβιέτ των εργατών και των στρατιωτών της Πετρούπολης στέλνει στα πέρατα της Γης μήνυμα για ειρήνη και δημοκρατία. Στις 2 Απριλίου οι γυναίκες αποκτούν το δι-καίωμα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι.
Η προσωρινή κυβέρνηση αρχίζει να τα χάνει. Η δημοκρατία καλπάζει τόσο ξέφρενα κάτω απ' την πίεση αυτών των τρομερών σοβιέτ, που τώρα πλέον το δεύτερο σκέλος της δυαδικής εξουσίας, τα σοβιέτ, κοντεύουν να πάρουν όλη την εξουσία και να καταργήσουν ντε φάκτο την προσωρινή κυβέρνηση. Σου κόβεται η ανάσα παρακολουθώντας αυτό τον καλπασμό της δημοκρατίας που την επιβάλλει ο ίδιος ο λαός. Ο μαρξισμός μοιάζει να επιβεβαιώνεται στην πράξη μ' έναν τρόπο θα λέγαμε αυτόματο. ("Όταν οι συνθήκες ωριμάσουν, τίποτα δεν μπορεί να κρατήσει στη θέση του το παλιό καθεστώς").
Και τον Απρίλιο του 1917 φτάνει στην Πετρούπολη ο Λένιν απ' την Ευρώπη, μέσω Γερμανίας. Διασχίζει την εμπόλεμη και εχθρική για τη Ρωσία χώρα καλά κρυμμένος μέσα σ ' ένα φορτηγό τρένο. Παριστάνει το...  εμπόρευμα, τούτος ο τρομερός άνθρωπος. Μόλις πατάει το πόδι του στο σταθμό της Πετρούπολης πετάει το "ανατρεπτικό" σύνθημα: "Καμιά υπο-στήριξη στην καπιταλιστική ρωσική κυβέρνηση! Κάτω ο ιμπεριαλιστικός πόλεμος! Ζήτω η κοινωνική επανάσταση". Αυτό ήταν. Έγινε χαμός. Τα συγκεντρωμένα πλήθη παραληρούν.
Σε κάνα-δυο μέρες και συγκεκριμένα στις 7 Απριλίου 1917 ο Λένιν πα-ραβρίσκεται στην πρώτη πανρωσική συνδιάσκεψη των σοβιέτ που γίνεται 238 οτο Μινσκ. Εδώ ακούγεται απ' το στόμα του για πρώτη φορά το σύνθημα ποί) θα βάλει μπουρλότο: "Όλη η εξουσία στα σοβιέτ!" Άλλο που δεν ήθελαν τα σοβιέτ που συνεδριάζουν! Έτσι κι αλλιώς αυτά (ίσκούν την πραγματική εξουσία. Και τώρα ο Λένιν τους λέει πως πρέπει να σταματήσουν να μοιράζονται την εξουσία με την προσωρινή κυβέρνη-ση. Πώς όμως; Θα τους εξηγήσει ο Λένιν.
Στο ίδιο συνέδριο, το δεύτερο αποτελεσματικό σύνθημα είναι "ειρήνη".  Κ(ΐι το τρίτο και φαρμακερό: "Η γη στους χωρικούς". Όλοι οι εξαθλιω-μένοι χωριάτες της Ρωσίας τάσσονται αμέσως στο πλευρό του Λένιν. Είναι κ·(ίταπληκτικό! Μέσα σε πέντε μέρες από τότε που επέστρεψε στην πατρίδα, ο Λένιν παίρνει την κατάσταση στα χέρια του και γίνεται η κυρίαρχη πολιτική μορφή.
Αλλά οι Μενσεβίκοι τού ρίχνονται άγρια για τούτα τα "παλαβά", όπως λέν', συνθήματα. Οι Μενσεβίκοι, που είναι κι αυτοί μαρξιστές, βρίσκουν πολύ καλά τα πράγματα όπως έχουν με την προσωρινή κυβέρνηση και δεν ζητούν πολλά για να μη χάσουν και τα λίγα. Όμως ο Λένιν τα θέλει όλα.  ΊΙ όλα ή τίποτα. Και τα παίρνει όλα. Είναι συγκλονιστικό. Ποτέ δεν συνέβη κάτι ανάλογο στην παγκόσμια ιστορία. Σου σηκώνεται η τρίχα όταν παρακολουθείς μέρα τη μέρα, βήμα το βήμα, αυτόν τον άνθρωπο να κ(ϊλπάζει προς το στόχο του, που ήδη τον έχει προσδιορίσει απ' το 1903.  11 απίστευτα μεγάλη απήχηση που βρίσκει ο Λένιν στα σοβιέτ, που δεν τα ' φτιάξε, βέβαια, αυτός, κλονίζουν την προσωρινή κυβέρνηση του πρί-γκιπα Λβοφ, που είναι έτοιμη να καταρρεύσει. Ο Μιλιούκοφ παραιτείται γιατί δεν τον θέλουν τα σοβιέτ (δηλαδή ο Λένιν, τώρα πλέον) και ο Κερέν-πκι προάγεται απ' το υπουργείο Δικαιοσύνης στο υπουργείο Στρατιωτι-κ(ί)ν. Στην κυβέρνηση μπαίνουν και Μενσεβίκοι (δηλαδή μαρξιστές, ας μην το ξεχνάμε) απ' το σοβιέτ της Πετρούπολης.
Κι αυτή την πολύ κρίσιμη στιγμή ο Τρότσκι προσχωρεί στους Μπολ-σι:β(κους. (Μέχρι τότε ήταν ανεξάρτητος και αμέτοχος στη διαμάχη Μπολ-πΓ.βίκων και Μενσεβίκων, στους οποίους διασπάστηκε το μητρικό Σοσιαλ-δημοκρατικό Κόμμα της Ρωσίας).
Τώρα πλέον τα σοβιέτ έχουν δίπλα δίπλα, δυο ιδιοφυείς ηγέτες. Τίποτα δι:ν μπορεί να σταματήσει τώρα πια τα σοβιέτ. Ουσιαστικά, ο λαός κατέχει ήδη την εξουσία. Αλλά ο Λένιν δεν κρίνει σκόπιμο να ανατρέψει αυτή τη πηγμή την προσωρινή κυβέρνηση. Μάλιστα κάνει έκκληση στους Ρώσους απ" την "Πράβντα", την εφημερίδα του κόμματος, να μην ανατρέψουν την προσιορινή κυβέρνηση!!!
Λυτά τα λέει ο Λένιν γιατί στις 3 και 4 Ιουνίου οι στρατιώτες πολιορκούν ια (ΐν(ίκτ(ΐρα της Ταυρίδας, έτσι από μόνοι τους, ενώ παράλληλα χιλιάδες 239 ένοπλοι εργάτες καταλαμβάνουν το Ναύσταθμο της Κροστάνδης. Η προ-σωρινή κυβέρνηση, μέσα στον πανικό της θεωρεί υπεύθυνους τον Λένιν και τον Τρότσκι γι' αυτά τα επεισόδια και διατάσσει τη σύλληψη τους.  Είναι μια μοιραία κίνηση. Ο Λένιν και ο Ζινόβιεφ φεύγουν και κρύβο-νται στη γειτονική Φινλανδία. Ο Τρότσκι, ο Λουνατσάρσκι, και ο Κριλέν-κο συλλαμβάνονται απ' τον Κερένσκι που έχει αφηνιάσει. Ο πρίγκιπας Λβοφ μέσα σ ' αυτή την ταραχή παραιτείται και την πρωθυπουργία ανα-λαμβάνει ο Κερένσκι.
Τον Αύγουστο ο στρατηγός Κορνίλοφ, στρατιωτικός διοικητής της Πε-τρούπολης, επαναστατεί κατά του Κερένσκι και της κυβέρνησης "σωτη-ρίας της πατρίδας και της επανάστασης", όπως ονομάζεται τώρα, γιατί θεωρεί τον Κερένσκι ανίκανο να αναχαιτίσει το μαινόμενο πλήθος. Αλλά αυτός θα αποδειχτεί πιο ανίκανος.
Καθώς προχωρεί να ανατρέψει τον Κερένσκι και να σώσει την αστική επανάσταση, ανατρέπεται καθ' οδόν από ένοπλους εργάτες! Είναι η πρώτη μεγάλη νίκη των Μπολσεβίκων.
Είναι τέλη Αυγούστου του σωτήριου έτους 1917. Μας χωρίζουν τρεις μήνες απ' το Μεγάλο Οκτώβρη.
240
Η ΟΚΤΩΒΡΙΑΝΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ
Η Οκτωβριανή Επανάσταση δεν ήταν υπόθεση κάποιων συνωμοτών που δρουν στο παρασκήνιο. Ούτε παρασκήνιο, λοιπόν, ούτε ίντριγκες, ούτε συνωμοτικότητα. Όλα έγιναν καθαρά και ξάστερα. Μάλιστα, ο Λένιν δια-κήρυξε δημοσίως ότι οι Μπολσεβίκοι πρόκειται να καταλάβουν την εξου-σία! Τέτοια επανάσταση δεν ξανάγινε στην ιστορία! Όλα ήταν εύκολα για τον Λένιν. Και η τεράστια δυσκολία εντοπιζόταν στο είδος και στη μορφή της εξουσίας που έπρεπε να προκύψει απ' την επανάσταση. Ο λαός πάντως ήταν πανέτοιμος. Και οι Μπολσεβίκοι ομοίως.
Μέσα σε τέσσερις μήνες, απ' τον Απρίλιο μέχρι τον Αύγουστο του 1917, τα σοβιέτ μπολσεβικοποιούνται ταχύτατα και χωρίς καμιά ιδιαίτερα μεγά-λη προσπάθεια απ' τη μεριά των Μπολσεβίκων. Ο λαός καταλαβαίνει αμέσως πως το πρόγραμμα δουλειάς και δράσης που προτείνουν οι Μπολ-σεβίκοι δεν ήταν απλώς λογικό, αλλά και το μόνο εφαρμόσιμο σε μια περίοδο που σχεδόν όλη η εξουσία είχε περάσει ήδη στα σοβιέτ. Γιατί ο λαός κατείχε ουσιαστικά την εξουσία. Δεν έμενε λοιπόν παρά να την πάρει και τυπικά.
Αλλά ο Κερένσκι σκάλωσε στους τύπους. Και αρνιόταν να παραμερίσει, με τη βάσιμη ελπίδα πως σε λίγο τα πράγματα θα καταλαγιάσουν. Αλλά δεν καταλάγιασαν. Εντελώς το αντίθετο, μάλιστα. Οι Μπολσεβίκοι είχαν το νου τους και δεν επέτρεπαν εκτόνωση της κρίσης. Ήδη είχαν χαρακτη-ρίσει την κυβέρνηση του Κερένσκι καπιταλιστική. Τώρα ζητούσαν μια κυβέρνηση σοσιαλιστική.
Ο Κερένσκι έλεγε πως η κυβέρνησή του είναι σοσιαλιστική (τις ίδιες ("ηδίες λέει εδώ σε μας ο Παπανδρέου), αλλά οι Μπολσεβίκοι ήξεραν πως δεν είναι.
Άλλωστε, υπήρχε ήδη μια σοσιαλιστική εξουσία: Τα σοβιέτ. Δηλαδή το δεύτερο σκέλος της δυαδικής εξουσίας, που ασκεί την εξουσία παράλ-λιιλα με την προσωρινή κυβέρνηση του Κερένσκι.
Πάντως αυτό το βιολί δεν μπορούσε να συνεχιστεί για πολύ. Δυο εξου-σίες που υπάρχουν και δρουν παράλληλα και σχεδόν ανεξάρτητα η μια απ' την άλλη, αλληλοαναιρούνται και αλληλοκαταργούνται. Έπρεπε λοιπόν ΐ| μκί απ' τις δυο να εξαφανιστεί. Και θα ήταν ανόητο αν τότε εξαφανι-ζ(')ταν η εξουσίίΐ των σοβιέτ, όπως επιθυμούσε και ήλπιζε ο Κερένσκι.
241
Όμως, η καινούρια μορφή εξουσίας, η σοβιετική, ήταν άγνωστη και αδοκίμαστη. Ακόμα και οι στενοί συνεργάτες του Λένιν ήταν επιφυλακτι-κοί. Πίστευαν πως ο λαός δεν μπορεί να ασκήσει την εξουσία, ο ίδιος, χωρίς μεσάζοντες και εντολοδόχους. Ο Λένιν τους έπεισε εύκολα με το επιχείρημα πως το κόμμα, που δεν είναι, βέβαια, εξουσία, θα βοηθήσει το λαό να ασκήσει την εξουσία ώστε να μην τα κάνει όλα ρημαδιό, έτσι άπειρος και αγράμματος που ήταν.
Δυστυχώς, η συνέχεια έδειξε πως το κόμμα δεν θα ήταν δυνατό να πε-ριοριστεί στο διαπαιδαγωγικό του ρόλο. Κι έτσι, το κόμμα έγινε εξουσία, γιατί πράγματι τα σοβιέτ (η λαϊκή εξουσία βάσης) άρχισαν να ατονούν σιγά-σιγά. Κανείς δεν διέλυσε τα σοβιέτ. Στη Σοβιετική Ένωση λειτουρ-γούν αδιαλείπτως απ" το 1905. που πρωτοεμφανίστηκαν. Όμως ατονούσαν στο βαθμό που γραφειοκρατικοποιούνταν κι αυτά.
Οι επαγγελματίες της εξουσίας εγκαταστάθηκαν και στα σοβιέτ, και ο εξουσιαστής λαός αποτραβήχτηκε στο περιθώριο. Πάντως, είναι λάθος να νομίζουμε πως αυτό έγινε στη βάση ενός σχεδίου που εκπόνησε η γραφειο-κρατία. Καταρχήν γιατί η γραφειοκρατία δεν είναι ένα προκάτ μόρφωμα, αλλά δημιουργείται σιγά σιγά μέσα απ' τη διοικητική μηχανή, και ύστερα διότι δεν είναι εύκολο να πείθεις συνεχώς τον κόσμο όλο πως πρέπει να ασχολείται συνεχώς με τα κοινά.
Εύκολα οι άνθρωποι εκχωρούν διευθυντικά δικαιώματα στους ειδικούς.  Εδώ κάνουμε ό,τι μπορούμε για να ξεφορτωθούμε τη διαχείριση της πολυ-κατοικίας μας και θα φορτωθούμε τη διαχείριση των προβλημάτων, ας πούμε της γειτονιάς μας; Η άμεση δημοκρατία είναι δύσκολη. Στην πραγ-ματικότητα, ούτε η Αθηναϊκή Δημοκρατία ήταν άμεση. Ο Περικλής ήταν δικτάτορας. Μόνο που δεν το έδειχνε, και ήταν πολύ διακριτικός, τόσο που να θεωρείται υπόδειγμα δημοκράτη!
Αυτοί λοιπόν που κόπτονται για τη λαϊκή (σοβιετική) εξουσία κατά κανόνα ζητούν την εξουσία για τον εαυτό τους, παρά για το λαό. Θέλουν να είναι αυτοί οι εξουσιαστές, γιατί πιστεύουν ότι θα είναι οι καλύτεροι.  Όμως, η εξουσία είναι πάντα κακή. Κι αυτός που θα εγκατασταθεί στην εξουσία κινδυνεύει να φθαρεί ταχύτατα. Πρέπει λοιπόν να του ασκείται ένας συνεχής και αδιάκοπος έλεγχος.
Κι όταν λέμε λαϊκή εξουσία αυτό ακριβώς εννοούμε: Το συνεχή και αδιάκοπο έλεγχο αυτών που ασκούν την εξουσία, απ' αυτούς για λογα-ριασμό των οποίων την ασκούν, Η δημοκρατία, πρώτη και κύρια διάστα-ση της λαϊκής εξουσίας, προϋποθέτει διαφάνεια (γκλάσνοστ τη λένε οι Ρώσοι), απ' τη μεριά αυτών που ασκούν την εξουσία. Και συνεχή πε-ρεστρόικα (ανασυγκρότηση) των δομών της εξουσίας, που οφείλει 242 προσίχρμόζεται διαρκώς στις ανάγκες του λαού.
Κοιτάξτε να δείτε πώς λειτούργησε η σοβιετική (λαϊκή) εξουσία τις ιιρίίιτες μέρες της επανάστασης (και τους πρώτους μήνες και τα πρώτα /ρΓινκι, αλλά με μια συνεχή, αυτόματη υποβάθμιση από 'κει και πέρα του |ΐ('ιλ(ΐυ των σοβιέτ). Προηγουμένως όμως πρέπει να δούμε πώς έγινε και Μΐιι';λ(ΐβαν την εξουσία τα σοβιέτ.  ϊΐιις (ΐρχές Οκτωβρίου του 1917, όλα στη Ρωσία είναι ανάστατα. Στο μι κιιπο οι στρατιώτες αρνούνται να πολεμήσουν και πηδώντας τα χαρακώ-ΐ ι ι ι ι ι ι πιιμιριλιώνονται με τους Γερμανούς φαντάρους, που, βέβαια, δεν φταί-κ{<(Ι()λου που κάποιοι τους οδήγησαν κι αυτούς στο μέτωπο ως πρόβατα 1)1 ( ιΐ(|)(/γήν. Στην απέραντη ενδοχώρα οι φτωχοί αγρότες σφάζουν τους ιΐΜΐ|ΐΑΐκ(ίδες και λεηλατούν και καίνε τα υποστατικά τους, χωρίς την κο-μ ι ι ΐ ι ν κ ν η κ ή παρακίνηση, να εξηγούμαστε. Οι κομουνιστές (Μπολσεβίκοι) ιΐΜίμιι Λΐ;ν έχουν επεκτείνει τη δράση τους μέχρι εκεί.  5!ΙΊΙ., πόλεις, τα σοβιέτ μπολσεβικοποιούνται αυτόματα. Μάλιστα, στο ιιΐ(\'((ΐχιιρο Σοβιέτ της Πετρούπολης οι Μπολσεβίκοι αποκτούν δημοκρα-Μ κ ι ' ι ΐ ι / ι κ την πλειοψηφία για πρώτη φορά στις 31 Αυγούστου 1917.  Κι/ι ατις 15 Σεπτεμβρίου, ο Τρότσκι εκλέγεται, πάντα δημοκρατικά και ιι|Ι((ΐ(ΐΐ(/, πρ()(:δρος αυτού του τρομερού σοβιέτ, που είναι το μοντέλο για 11/II ι' (ίλλα.
) III μι:τ(ΐξύ συνέρχεται στην Πετρούπολη μια πανδημοκρατική συνδιά-ιιι>Μ|(ΐ|, Ι ' Λ Ί Ι είδος προκοινοβουλίου στο οποίο μετέχουν όλα τα κόμματα.  ^ κΐιΐι'ΐ 11) συνδιάσκεψη που γίνεται απ' τις 14 μέχρι τις 2 0 Σεπτεμβρίου, II Λι'νιν Λΐ|λ{ί)νει απερίφραστα πως οι Μπολσεβίκοι είναι έτοιμοι για την ΜΙ ι/1 ικλ ΐ|)ΐηιτική επανάσταση".
ΛΙ^ιι ιιργ(')ΐ:ι;ρ(ί, στις 10 Οκτωβρίου, η κεντρική επιτροπή του Κόμματος ικιν ΜΐΗΐλ(ΐι;|1(κ(ΐ)ν αποφασίζει, με ψήφους δέκα έναντι δύο, την άμεση ιΐ|ΐιΐΜΐΐ|ΐιιιικι:υι'| για την κατάληψη της εξουσίας. Παρόντες σ ' αυτήν την ι ι ι ι ι μ ι ι ΐ ΐ Μ ( ΐ | Μ κ ή συνεδρίαση οι: Λένιν, Τρότσκι, Στάλιν, Ζινόβιεφ, Κάμε-VI ΐ|ΐ, ).βι ρ ν ι λ ί Η ρ , Ντζερζίνσκι, Ουρίτσκι, Αλεξάνδρα Κολοντάι, Μπού-|ΐιηΊΐΐ|ΐ, Λι'ΐ|ΐοψ και Σοκόλνικοφ. Η Κ.Ε. αναθέτει τη διεκπεραίωση του ι ι ι ι ι ΐ | ΐ ι κ ι ι Γ ι ι'.ργου σε ένα πολιτικό γραφείο αποτελούμενο απ' τους: Αένιν, Ι | ΐ ι ' ι ι ι ι κ ι , ).ιιίιλιν, /ινόβιεφ, Κάμενεφ, Σοκόλνικοφ και Μπούμπνοφ.  Λι Μΐιι'οοι.ρΐι, μέρες αργότερα, το απόγευμα της 24ης Οκτωβρίου 1917, ι νιΐι III ΐιΐκιΐιρ/ικι'ι (ΐυμβούλιο υπό τον Κερένσκι συνεδριάζει στα χειμερινά ιπιιΐ' ιιΐ|ΐιι κιιι α ιιρ(ΐ)()υπΐ)υργός διακηρύσσει ακόμα μια φορά πως όλα πάνε ΜΙ/ ('ιλί) ΐ| Ι'(ΐ)π(α είναι μαζί του, πως στηρίζεται στο λαό κ.λπ., η μ ' ι μ . η ' ΐ ) ΐ|ΐριιΐιρι'ι η)ι, Πετρούπολης και μεγάλες ομάδες οπλισμένου λαού ι ι ι ι ι ΐ ΐ ΐ ι \ Ί ΐ Μ ΜΜ κΐ(Γ(/λ(ΐ(ΐβ(ίνουν το κεντρικό τηλεγραφείο, τις γέφυρες του 24.1 ποταμού Νέβα που συνδέουν τα διάφορα τμήματα της Πετρούπολης, τους σιδηροδρομικούς σταθμούς και την Κρατική Τράπεζα. Την ίδια στιγμή μεγάλα τμήματα ένοπλων Φινλανδών έρχονται απ' τη διπλανή Φινλανδία (απ' την Πετρούπολη πας με τα πόδια στη Φινλανδία) και η επανάσταση αποκτά αμέσως κι ένα διεθνή χαρακτήρα.
Κι ενώ γίνονται όλα αυτά, το καταδρομικό "Αβρόρα" (Αυγή) φεύγει απ' το Ναύσταθμο της Κροστάνδης εκεί κοντά, μπαίνει στον Νέβα και αγκυ-ροβολεί απέναντι απ' τα χειμερινά ανάκτορα, μ' όλα τα κανόνια του στραμμένα κατά κει.
Το πρωί της 25ης Οκτωβρίου, και ενώ η κυβέρνηση Κερένσκι συνεχίζει την ολονύχτια συνεδρίασή της, μια ομοβροντία του "Αβρόρα" δίνει το σύνθημα για την έναρξη της καινούριας ιστορικής εποχής που αρχίζει αυτή τη στιγμή. Στρατιώτες, ναύτες, ένοπλοι εργάτες, όλοι ανάκατα και χωρίς μεγάλη τάξη πολιορκούν τα χειμερινά ανάκτορα. Και το απόγευμα της ίδιας μέρας τα καταλαμβάνουν. Και συλλαμβάνουν και τα έντεκα μέλη της κυβέρνησης Κερένσκι που σαστισμένη συνέχιζε τη συνεδρίαση!!! Ο Κερένσκι όμως ξεφεύγει: Είναι ο μόνος που καταφέρνει να ξεφύγει. Σε λίγο θα πάρει το δρόμο για τις ΗΠΑ. (Το στρατηγείο του Λένιν βρίσκεται κοντά) στα χειμερινά ανάκτορα, στο παρθεναγωγείο Σμόλνι).
Όλη η εξουσία τώρα πια βρίσκεται στα σοβιέτ. Και τα σοβιέτ βρίσκο-νται στα ανάκτορα. Είναι καταπληκτικό. Όλα τα ρολόγια του κόσμου σταματούν το απόγευμα της 25ης Οκτωβρίου 1917. (Οι ημερομηνίες πάντα με το παλιό ημερολόγιο). Και διορθώνουν την ιστορική τους ώρα. Είναι η 25η Οκτωβρίου 1917. Το θωρηκτό "Αβρόρα" χαιρετίζει με μια ομοβρο-ντία την αρχή μιας καινούριας ιστορικής περιόδου, για τον κόσμο ολόκλη-ρο κι όχι μόνο για τη Ρωσία. Είναι συγκλονιστικό! Είναι συγκλονιστικό και μεγαλειώδες! Για πρώτη φορά της Γης οι κολασμένοι βρίσκονται στην εξουσία!
Τη νύχτα της ίδιας μέρας που ο ένοπλος λαός μπουκάρει στα χειμερινά ανάκτορα (σήμερα βρίσκεται εκεί το Μουσείο Ερμιτάζ), το μεγαλοπρεπές και απέραντο ενδιαίτημα της τσαρικής εξουσίας, αρχίζει τη συνεδρίασή του το Δεύτερο Πανρωσικό Συνέδριο των Σοβιέτ.
Η συνεδρίαση κρατάει κάπου δύο εικοσιτετράωρα χωρίς διάλειμμα. Σε 48 ώρες από τότε που ο λαός "εγκαταστάθηκε" στα ανάκτορα, εκδίδεται το πρώτο διάταγμα της νέας μπολσεβίκικης κυβέρνησης που προέκυψε απ' το συνέδριο. Αφορά την ειρήνη και λέει:
Η εργατική και αγροτική κυβέρνηση που προήλθε απ' την επανάσταση της 24ης-25ης Οκτωβρίου και που στηρίζεται στα σοβιέτ, καλεί όλα τα εμπόλεμα έθνη και τις κυβερνήσεις τους ν' αρχίσουν χωρίς αργοπορία τις 244 ιΗιΐ(Π|)(ΐγματΓύσεις γνα τη σύναψη δίκαιης και δημοκρατικής ειρήνης. Ταυ-κ'^ρονα, μι; το ίδιο διάταγμα, διακηρύσσεται η κατάργηση της μυστικής (ιιπλ(ΐ)μ(ΐτΐας και η ακύρωση των μυστικών συνθηκών που είχε συνάψει η'ιοιι το τσαρικό όσο και το κερενσκικό καθεστώς.
5;ιΐ|ν (δκι ιδρυτική του σοβιετικού κράτους συνεδρίαση, ο Λένιν αυτο-ηρΐΜΐ(ί"π(ι)ς διαβάζει στους συνέδρους το διάταγμα με το οποίο η γη περ-\'πι'ιηι. (ΐτους χωρικούς: "Η επί της γης ιδιοκτησία των γαιοκτημόνων κα-ικρίΊ.Ικιι απ' αυτή τη στιγμή, και χωρίς καμιά απολύτως αποζημίωση".  < ·|ΐιιΐι" προσοχή: Η γη δεν κρατικοποιείται, αλλά μοιράζεται στους αγρό-I I ι,. ιιΐΜΐ ιιίναι πλέον οι ατομικοί ιδιοκτήτες της. Θα κρατικοποιηθεί αργό-II |ΐιι, Μ (ίυτό Οα δημιουργήσει τεράστια προβλήματα στους φρέσκους ιδιο-κ ι ή ιι;ι; που δεν πρόλαβαν καλά καλά να χαρούν την ατομική τους ιδιοχτη-ιιΐιι, ).ιΐ|ν' (δια πάντα ιστορική συνεδρίαση των σοβιέτ ολόκληρης της Ρω-ιι(ιΐι" π Κά(ΐενεφ διαβάζει το διάταγμα για τη συγκρότηση του Συμβουλίου ιιιιν Ι 'Ηΐιρόπων του Λαού, όπως ονομάζουν τη σοβιετική κυβέρνηση, κατά ιΐ|>ι'ιΐΐ(()ΐ| του Τρότσκι. Το πρώτο Συμβούλιο των Επιτρόπων (υπουργών) II Μι Λιιού αποτελείται από τους: Λένιν ως πρόεδρο, Τρότσκι, ως επίτροπο ιιιιν Ι·ι',ιιΐίΐ;ρικ(ί)ν, Ρίκοφ, Λουνατσάρσκι, ως επίτροπο της Παιδείας, και ) ιι'ιΑιν, (1)1, επίτροπο των Εθνοτήτων. Η διοίκηση του στρατού και του ^Ίΐυιικοι'ι "νίπίΟεται σε τριμελή επιτροπή απ' τους Αντόνοφ, Κριλένκο και Νιιπι',νκο.
5,1 II, 1 Νοεμβρίου 1917 η σοβιετική εξουσία δίνει στη δημοσιότητα (όλα (ΐΚ'ίΛΜκι ητη δημοσιότητα· και το πιο μικρό κι ασήμαντο) τη διακήρυξη ιιιΛ' Λικκκομιϊτιον των λαών της Ρωσίας. (Οι λαοί και οι χώρες που συνα-ι ΐ ι ι ΐ ι λιιΓιν σήμερα τη Σοβιετική Ένωση, με κάποιες διαφοροποιήσεις που ί|Ίνΐ(ν ηκι (ΐεταξύ, συναποτελούσαν και την αυτοκρατορία του τσάρου).  Μι III δκΗιιγμα αυτό αναγνωριζόταν όχι μόνο η ισότητα και η αυτοκυ-|Μΐΐ|ΐ/(ι/ ιιιιν λ(ΐών, αλλά και το δικαίωμά τους να αυτονομηθούν και να ιιιιιι/ιιιΐιι'ιιιουν απ" τη Σοβιετική Ένωση. Αυτό θα δημιουργήσει πολλά ιΐ|ΐιι|ΙΑήμιιΐ(( ("ργότερα, και κυρίως στις μέρες μας. Και αν ο επίτροπος των I ΙΙνιιι ι'ιιιιΐν, ο Στάλιν, δεν ήταν αυτός που ήταν, είναι αμφίβολο αν κάποιες ι·ιι II,, ιιμι'ιοπονδες Δημοκρατίες της ΕΣΣΑ θα παρέμεναν στην Ένωση.  ΛιΓιιι ΐ| ί)ΐιιική προπαγάνδα αρχίζει από τότε ένα μπαράζ προσπαθώντας να III (ιιι ι ι'ιοι.ι, ομόσπονδες Δημοκρατίες μπορούσαν να πεισθούν ευκολότερα Ιιιμ' (·ΐικριιν((ΐ π.χ. που είχε αναπτυγμένο τον ουκρανικό σοβινισμό) πως Πμ' ΜΙ, ου|ΐΐ|ΐίρι:ι ν(ΐ παραμένουν στην Ένωση.
) ή|ΐ( |ΐΐ(, οι ιρι;ις Δημοκρατίες της Βαλτικής, που θα προσαρτηθούν στην Γ),) Λ ικιΑίι ιιργότερίί, γύρί" στο 1940, καθώς και οι Δημοκρατίες της Αρ-245 μενίας και της Γεωργίας που απ' την αρχή ανήκαν στην Ένωση, εμφα-νίζουν έντονες τάσεις αυτονόμησης. Ο Γκορμπατσόφ καλείται να λύσει αυτό το εξαιρετικά δύσκολο πρόβλημα, χωρίς να καταστρατηγήσει την ιστορική εκείνη απόφαση των πρώτων ημερών της σοβιετικής εξουσίας που αναγνώριζε ανεπιφύλακτα το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης και στις 200 εθνότητες που συναποτελούν σήμερα το σοβιετικό κράτος.  Δεν είναι αστείο πράγμα. Διακόσιες είναι οι εθνότητες αυτής της απέ-ραντης πολυεθνικής χώρας, όπου κατοικούν λαοί εντελώς διαφορετικοί μεταξύ τους. Απ' όλους αυτούς τους λαούς, οι πιο δύσκολοι είναι οι μου-σουλμάνοι των ασιατικών Δημοκρατιών, που ακόμα δεν πείσθηκαν πως δεν είναι οι χριστιανοί αυτοί που τους ταλαιπωρούν, αλλά οι γραφειοκράτες ανεξαρτήτως θρησκεύματος.
Οι Αμερικανοί λοιπόν ξέρουν τι κάνουν που βοηθούν τους μουσουλμά-νους αντάρτες του Αφχανιστάν στα ευάλωτα νώτα της ΕΣΣΔ. Αν η μου-σουλμανική λαίλαπα προχωρήσει απ' την Περσία μέσω Αφχανιστάν, τα πράγματα θα γίνουν πολύ δύσκολα για την περεστρόικα, και ίσως χρεια-στεί ένας επίτροπος εθνοτήτων, τύπου Στάλιν.
246
ο ΠΟΛΕΜΙΚΌΣ ΚΟΜΟΥΝΙΣΜΟΣ
I οηο ιη (χιροσιωμένοι στον τσάρο μοναρχικοί όσο και οι αστοί που είχαν ι/νιιιρι':ψ(;ι ήδη τον Τσάρο, ούτε που κατάλαβαν τι ακριβώς έγινε στις 24 Μ/ι κυρίως στις 25 Οκτωβρίου του 1917 στη χώρα τους. Αντιμετώπισαν τον Λι'Λ'ΐν π(ΐν "ταραξία" και δεν του έδωσαν μεγάλη σημασία, ελπίζοντας πως 1|\'^ντ(1μ(" Οα καταρρεύσει κι αυτός μέσα στο γενικό χάος και την αναταραχή ικιΐι επικρατούσε τότε στη Ρωσία.
Ι'ντούτοις, μόλις πέρασε η πρώτη έκπληξη των πρώτων σοβιετικών η-|ΐι ριίιν, τόσο οι μοναρχικοί όσο και οι αστοί αντιμοναρχικοί συνέρχονται, (Μίμιριλκόνονται, συσπειρώνονται και προσπαθούν να αντιμετωπίσουν από κοινού τον κοινό εχθρό. Όμως, θα τους πάρει χρόνο μέχρι που να σοβα-|ΐι ΐ ι τ ο ύ ν λιγάκι και να οργανωθούν στοιχειωδώς. Αλλά ο Λένιν είχε ήδη ϋι,ίζι ι ιΐ(ΐ)ς, μέσα σε τόσο χαοτικές συνθήκες, κερδίζει αυτός που ενεργεί κι ρίΜίνοβόλα. Κανείς αστός δεν ενεργεί κεραυνοβόλα.
() κπτός είναι ο κατ' εξοχήν καιροσκόπος: Περιμένει να δει "πώς θα ιιι'/νι; Γ(ί πράγματα". Και όταν διαπιστώσει πως τα πράγματα δεν πάνε με ι (ΜΙ ι κ", τότε δρα. Αλλά προτιμά να δρα με επίστρατους. Όμως, πώς να ι Μκηρκτεύσουν τώρα πια τους Ρώσους, οι Ρώσοι αστοί, για να χτυπήσουν 1111 Λ, Ι'ιίιαους προλετάριους; Ούτε δόγμα Τρούμαν υπήρχε τότε στη Ρωσία, ι ι ΐ ι ΐ ι ηχέδιο Μάρσαλ, ούτε καν ένας Αμερικανός στρατηγός τύπου Βαν ΊΆ11, ('ιπιος σε μας εδώ. Που ονομάσαμε "εμφύλιο πόλεμο" έναν πόλεμο που ι'ίικν μάλλον ελληνοαμερικανικός, αφού τους "εθνικόφρονες" τους έκαναν \Ίΐ "ριίττουν, εκτός απ' το να φρονούν εθνικά, οι Αμερικανοί.  <>ι ΙΝόσοι "εθνικόφρονες" της εποχής έπρεπε και να φρονούν και να ιΐ|ΐΐ)ΐ κιυν ολομόναχοι στην αρχή, μέχρι δηλαδή να 'ρθει η "εξωτερική |Ιιιΐ'|ΙΙι ικ", όπως γίνεται πάντα σ ' αυτές τις περιπτώσεις, που πάντα βρίσκο-\Ίΐ(ΐ κι/λο( φίλοι να σε συντρέξουν στις δύσκολες στιγμές, καλή ώρα όπως ΐΜΐ\Ί'.ιρι.ζιιν εμάς εδώ οι φίλοι μας οι Αμερικανοί το 1946 και μας έσωσαν 11II ιιιιΐί, "κατσαπλιάδες", προκειμένου ν' αρχίσει να φτιάχνεται από τότε III ικιροψΓ.ίο των Κοσκωτανθρώπων.
Λλλι'ι III φίλοι σπανιότατα κινητοποιούνται αν, εκτός απ' των φίλων, δεν Λιιικΐι|1ι:ύ()ντΐ(ΐ κ(ίΐ δικά τους συμφέροντα, εντοπισμένα στη χώρα των φί-Αιιιν κκι κινδυνεύοντι" από μη φίλους εγχώριους, οι οποίοι αντιλαμβάνονται κΑλιιΐι, πώς η/ εθνικά συμφέ()οντα.
247
Να λοιπόν πώς και γιατί κινητοποιήθηκαν τελικά οι φίλοι των Ρώσων αστών και μοναρχικών στη Δύση. Κινητοποιήθηκαν όταν ο Λένιν τους έδωσε να καταλάβουν πως πρέπει να θεωρούνται ήδη χαμένα τα κολοσ-σιαία κεφάλαια που από ετών είχαν επενδυθεί στην Αυτοκρατορία του τσάρου, που ήταν μια απέραντη δεξαμενή φτηνής εργατικής δύναμης, αλλά και μια κολοσσιαία αγορά όχι με κεφάλαια του τόπου και συνεπώς με κέρδος εξαγόμενο. (Εισαγωγαί - εξαγωγαί τεχνολογίας και εξαγωγαί κέρ-δους.)
Που λέτε, στις 28 Ιανουαρίου 1918, περίπου τρεις μήνες μετά την εύκολη επικράτηση της μπολσεβίκικης επανάστασης, η σοβιετική κυβέρνηση στέλνει το πρώτο άγριο μαντάτο στην "πολιτισμένη" Δύση: Όλα τα εσω-τερικά και εξωτερικά δάνεια, καθώς και οι εγγυήσεις των δανείων, δεν αναγνωρίζονται πλέον. Κύριοι, λέει ο Λένιν, δεν σας επιστρέφουμε τα δα-νεικά που δώσατε στον τσάρο και στους αστούς, για τον απλό λόγο πως δεν υπάρχουν πλέον εδώ πέρα ούτε τσάρος ούτε αστοί. Πάψτε, λοιπόν, να τσαμπουνάτε για "εθνικό χρέος" και "εθνική τιμή" και άντεστε να πάρετε απ' τον τσάρο κι απ' τους αστούς αυτά που τους δανείσατε για να κάνουν και κυρίως για να κάνετε τη δουλειά σας. Εμείς, τέρμα τα δίφραγκα! Δεν σας δίνουμε φράγκο και κόψτε το λαιμό σας!
Έλα, όμως, που κανείς πιστωτής δεν κόβει το λαιμό του από απελπισία, γιατί δεν του επιστρέφεις αυτά που χρωστάς, ή που του χρωστάν' άλλοι, της ίδιας (εθνικής) οικογένειας. (Αμ δε, που είμαστε όλοι μέλη της ίδιας "μεγάλης οικογένειας"! Δηλαδή, εγώ, εσείς κι ο Κοσκωτάς ανήκουμε όλοι στη μεγάλη οικογένεια που λέγεται πατρίδα; Μην το ξαναπείτε, γιατί θα γελάσει και το παρδαλό κατσίκι.)
Οι Μπολσεβίκοι ξέρουν, βέβαια, πως κηρύσσοντας χρεοστάσιο (κοινώς φαλιμέντο) δεν θα καλοπεράσουν απ' τους πιστωτές, που θα κάνουν ό,τι μπορούν, και με το δίκιο τους (ποιο δίκιο τους, δηλαδή; - εν πάση περι-πτώσει) προκειμένου τουλάχιστον να πάρουν πίσω τα κεφάλαια, αν όχι, τώρα πια, να τ ' αβγατίσουν επιτόπου, όπως προέβλεπε το νεοαποικιακό σχέδιο.
Ήξεραν πως οι πιστωτές θα επιτεθούν, φυσικά εν ονόματι της ελευθε-ρίας, της ελεύθερης οικονομίας και άλλων τέτοιων ηχηρών και παραπει-στικών, τη στιγμή που και οι γάτες ξέρουν πως ο καβγάς γίνεται πάντα για το πάπλωμα. (Και ναι μεν οι γάτες το ξέρουν, όλοι οι άνθρωποι όμως δεν το ξέρουν, κι εδώ είναι το πρόβλημα με τα "εθνικά συμφέροντα".) Όμως, ήδη επιτίθεντο οι Γερμανοί. Δεν πρέπει να μας διαφεύγει πως η Οκτωβριανή Επανάσταση έγινε ενώ ο Α' Παγκόσμιος Πόλεμος μαινόταν κι ότι σ ' αυτό τον πόλεμο οι Ρώσοι ήταν με τη μεριά των Αγγλογάλλων, 248 ι'ιπ(ι)ς άλλωστε θα είναι και στον επόμενο, αλλά για εντελώς διαφορετικούς λ(')γ()υς (Ε, λοιπόν, η Ιστορία σκαρώνει κάτι φάρσες άλλο πράγμα!) Κ(ΐι ναι μεν ο τσάρος είχε τους λόγους του για να περιπλακεί σ ' αυτό ιον πόλεμο, οι Μπολσεβίκοι όμως και γενικότερα ο ρώσικος λαός, όπως κ"ι κάθε λαός που εμπλέκεται σε πόλεμο, δεν είχαν κανένα λόγο να τον οΐινεχίσουν, ίσα ίσα από "εθνική υποχρέωση". Αντίθετα, είχαν κάθε λόγο νιι σταματήσουν αμέσως τον πόλεμο. Κι αυτό έκαναν. Ο Λένιν επί του προκειμένου ενήργησε και πάλι αστραπιαία.  ΐ;τις 2 Δεκεμβρίου 1917, δηλαδή 15 περίπου μέρες μετά την κατάληψη ι ης εξουσίας, συνάπτει ανακωχή με τους Γερμανούς στο Μπρεστ-Λιτόφσκ, μιιι πολίχνη στα νοτιοδυτικά της Λευκορωσίας, κοντά στο μέτωπο. Την (ίνακίοχή την ήθελαν και οι Γερμανοί πώς και τι. Τους επέτρεπε ν' απο-ο/ΐίΐσουν στρατεύματα απ' το ανατολικό μέτωπο και να τα ρίξουν στο Λυιικ('). Δεν άργησαν, λοιπόν, να τα βρουν. Ρώσοι και Γερμανοί, όμως ι'ιργηοίΐν πάρα πολύ να τα βρουν κατά τις διαπραγματεύσεις που ακολού-ΙΙηιιαν την ανακωχή, για τη σύναψη οριστικής ειρήνης. (Η ανακωχή δεν ι Ινίίΐ ι:ΐ()ήνη, είναι προσωρινή αναστολή του πολέμου.) Λυτές οι δύσκολες διαπραγματεύσεις κράτησαν τρεις μήνες. Οι Γερμα-\Ίΐ( ζητούσαν πολλά. Κι όταν λέμε κάνω διαπραγματεύσεις προκειμένου να πΐ((μ(πήσει ένας πόλεμος, εννοούμε κάνω εμπορικές διαπραγματεύσεις:
I (11 να σταματήσω εγώ τον πόλεμο σου δίνω αυτά και για να τον σταμα-η'|ΐιι;ις εσύ μου δίνεις εκείνα. Οι καλοί λογαριασμοί κάνουν τους καλούς ΐ|ΐ(λιιιις, που λίγο πριν ήταν εχθροί. Άλλωστε, κάθε έχθρα έχει οικονομικά 'κΙΐΗΐ, έστ(ι) κι αν αυτά δεν φαίνονται δια γυμνού οφθαλμού. Φαίνονται όμως Λιι'/ νιυμένου διά γνώσεως εγκεφάλου. Που αν είναι κι αυτός γυμνός, χέστα.  ("ι I 'ερμανοί λοιπόν έβλεπαν πως οι Μπολσεβίκοι είχαν ζόρια και τους "ι'ιιΐ|(ΐ(ΐν τον κάλο. Σου λένε οι άνθρωποι: Ας αρπάξουμε τώρα ό,τι μπο-ΐιι'ηπυμι: κ(ΐι βλέπουμε αργότερα, με τη συμφωνία που θα κάνουμε οπωσ-Λήιιοιι; κ(ΐι με τους Αγγλογάλλους· προς το παρόν είναι ακόμα εχθροί. (Πού Ι.ι'|ΐι.ις, μπορεί κάποτε να βρεθούμε μαζί σε καμιά Κοινή Αγορά. Όλα να ΐ(( Μΐ,ριμένεις σ ' αυτόν το συνεχώς μεταβαλλόμενο κόσμο -αλλά και στον ικίλλο", ('"που ο ένας θεός εκθρονίζει τον άλλο, για να συμμαχήσει ύστερα ικΐι'ι μι.ρικούς αιώνες μαζί του στον από κοινού εκφοβισμό του θνητού (ΐ\'(Ιρ(1ιΐ[(ΐυ, που αθανασία ονειρεύεται με την ίδια έννοια που ο νηστικός κΐ((ΐ|Ιι';λΐ(ΐ ονειρεύεται.)
Ιιΐι. δΐ(ΐπρ(ΐγματεύσεις για την ειρήνη, τους Μπολσεβίκους εκπροσωπεί I I I ρ ι ' ι ι ο Μ , (ος επίτροπος (υπουργός) Εξωτερικών, ο Κάμενεφ και ο Γιόφε ΜΙ ΜΙ, (Ιι'.βακί, βρίσκονται σε συνεχή επαφή με τον Λένιν και την Κεντρική Ι ' ι η ι ρ ι ι η ή του κόμματος των Μπολσεβίκων. Αλλά ήταν τόση η πρεμούρα 249 των Μπολσεβίκων για ειρήνη, που στο Μπρεστ-Λιτόφσκ λίγο έλειψε να κατεβάσουν και τα βρακιά τους, που λέει ο λόγος. Έδιναν και έδιναν συνέχεια ό,τι τους ζητούσαν οι Γερμανοί.
Να δείτε, όμως, πώς πλήρωσαν οι Γερμανοί τη βουλιμία τους: Οι Γερ-μανοί στρατιώτες βλέποντας και θαυμάζοντας τους Μπολσεβίκους εκεί δί-πλα τους στο μέτωπο, θα είναι αυτοί που θα υποκινήσουν πρώτοι τις "τα-ραχές" αργότερα στη χώρα τους. Θα επιχειρήσουν να εγκαταστήσουν κι εκεί σοβιετικό καθεστώς. Δεν το πέτυχαν, βέβαια, αλλά δεν έχει σημασία.  Αρκεί η προσπάθεια. Και η προσπάθεια τους ήταν ηρωική και μεγαλειώ-δης. Όλος ο κόσμος γνωρίζει σήμερα τους Σπαρτακιστές, τη Ρόζα Λού-ξεμπουργκ και τον Καρλ Λίπκνεχτ.
Πάντως, η πάλαι ποτέ κραταιά Αυτοκρατορία του τσάρου, μετά το Μπρεστ-Λιτόφσκ περιορίζεται περίπου στα όρια που είχε η ηγεμονία της Μοσκοβίας το 16ο αιώνα. Μ' άλλα λόγια, η Ρωσία χάνει τα εξής εδάφη:
Τις Βαλτικές Χώρες (Αεττονία, Εσθονία, Λιθουανία), τη Φινλανδία, την Ουκρανία (αυτή θα την ξαναπάρει σε λίγο) και τα νησιά Άσλαντ. Πέραν τούτων συμφωνεί να πληρώσει στους Γερμανούς τρία δισεκατομμύρια χρυ-σά ρούβλια, σαν πολεμική αποζημίωση. Βέβαια, αυτά δεν θα πληρωθούν τελικά όλα, αλλά οι Γερμανοί έχουν την αφέλεια να πιστεύουν τότε πως θα φύγουν πλούσιοι απ' το μέτωπο.
Και πάνω στην αναμπουμπούλα, νάσου και η Ρουμανία να προσαρτά πραξικοπηματικά τη Βεσσαραβία, ερήμην και των Γερμανών και των Ρώ-σων. Και για να μη χάσει τη Βεσσαραβία η Ρουμανία υποχρεώνεται λίγο αργότερα να εισβάλει στη Ρωσία πρώτη και καλύτερη, με τη βοήθεια των Αγγλογάλλων. Μεγάλα μούτρα οι Ρουμάνοι. Πάντα βρίσκεται κάποιος Τσαουσέσκου γι' αυτούς τους μεγάλους τυχοδιώκτες της Ευρώπης, που άλλοτε το παίζουν Λατίνοι και άλλοτε Σλάβοι. (Είναι ανάκατα και τα δύο αλλά με κυρίαρχο το λατινικό στοιχείο.)
Η συνθήκη του Μπρεστ-Λιτόφσκ υπογράφεται στις 3 Μαρτίου 1918.  Αλλά μόλις κλείνει το επίσημο μέτωπο, ανοίγουν πέντε ανεπίσημα γύρω γύρω απ' τη χώρα του Λένιν. Όλη η "πολιτισμένη" Ευρώπη θεωρεί υπο-χρέωση της να επιτεθεί στους Μπολσεβίκους. Ακόμα και η Ελλάδα επι-τίθεται και μάλιστα με δύο μεραρχίες, τη 2η και τη 13η υπό τας διαταγάς του υποστράτηγου Νίδερ.
Συγκεκριμένα, ανοίγουν τα εξής ανεπίσημα μέτωπα: Πρώτο μέτωπο στη Φινλανδία, το λεγόμενο φινογερμανικό, όπου εκτός από Φινλανδούς πολε-μούν και Γερμανοί ανεπισήμως.
Δεύτερο μέτωπο το γερμανικό στα δυτικά και στα νότια. Πρέπει να σημειωθεί πως μετά τη δολοφονία του Γερμανού πρεσβευτή Μίρμπαχ από 250 ΙΜιηους σοσιαλεπαναστάτες, που ήταν αναρχίζοντες μικροαστοί που έγι-νι/ν ίξίι) φρενών με τη συνθήκη του Μπρεστ-Λιτόφσκ (θυμίζουμε πως σ' κΐίΓοΰς ανήκε κι ο Κερένσκι) οι γερμανορωσικές σχέσεις διακόπηκαν, α-(ριιΓι 01 Γερμανοί στο μεταξύ πήραν ό,τι πρόλαβαν βάσει της συνθήκης του Μπρεστ-Λιτόφσκ.
Τρίτο μέτωπο, κοντά στην Τσεχοσλοβακία. Εδώ μάχονται πολλές χιλιά-οι:ς Ί'σέχοι αιχμάλωτοι των Ρώσων απ' το 1916 που τώρα εξεγείρονται και /πιποΰν ανάκατα Ρώσους και Γερμανούς, προσπαθώντας να ελευθερώσουν ιΐ|ν πατρίδα τους και να την κάνουν ανεξάρτητο κράτος. Τέταρτο μέτωπο ιίΓο ΙΙόλγα όπου έχουν εισβάλει ήδη οι Άγγλοι. Πέμπτο μέτωπο στην 'Λπιι) Ανατολή, όπου οι Ιάπωνες έχουν καταλάβει το Βλαδιβοστόκ και προελαύνουν.
Μέσα σ ' αυτό το χάος, το τοπικό Σοβιέτ της πόλης Αικατερίνενμπουργκ (ΠΓοφασίζει, στις 16 Ιουλίου 1918, να εκτελέσει τον τσάρο κι ολόκληρη την κΜίρική οικογένεια, γιατί οι Τσέχοι πλησιάζουν στην πόλη και υπάρχει κ ίνδυνος να ελευθερώσουν τον αυτοκράτορα. Αιωνία του η μνήμη, λοιπόν, II ου λέει ο λόγος. Ήταν ένας πολύ δυστυχισμένος τσάρος, μ' εκείνη τη φρικτή τσαρίνα δίπλα του, που τον κεράτωνε ασύστολα μ' εκείνον το φΐ>ικαλέο καλόγερο Ρασπούτιν, ίσα ίσα για να σώσει την... ψυχή της!  11 σοβιετική κυβέρνηση, προβλέποντας τα δεινά που θ' ακολουθήσουν (οι'ιτι: μάντης ούτε Λένιν έπρεπε να είναι κανείς για να το προβλέψει) ιδρύει ίγκαιρα, στις 7 Δεκεμβρίου 1917, τη Βε Τσε Κα, γνωστή κατά συγκοπήν (ΐΐι, Ί'ίΐε Κα, που αργότερα θα μετονομαστεί σε Γκε Πε Ου. Και σαν τέτοια, Οκ... δοξαστεί επί Στάλιν! Πρόκειται για μια τρομερή και φοβερή μυστική ιιιπυνο(ΐία (επισήμως: Υπηρεσία Κρατικής Ασφάλειας), που αυτό τον πρώ-III (Μισκολο καιρό παίζει τεράστιο ρόλο στην εδραίωση της σοβιετικής ι,ί"ιιυπί(ΐς. Και αργότερα της σταλινικής γραφειοκρατίας. Σημειωτέον, πως ι'ιλι.ι, 01 μικροεξεγέρσεις εντός της χώρας καταστέλλονταν απ' την Τσε Κα.  Υηι'ιρχαν όμως και μεγαλύτερες εξεγέρσεις, καθώς και τα μέτωπα των ι Μΐβολέίον που λέγαμε παραπάνω. Γ Γ αυτά χρειαζόταν στρατός. Και στρα-ιι'ις δεν υπήρχε τον πρώτο καιρό. Ανέλαβε λοιπόν να τον οργανώσει ο I | ΐ ι ' ι ι π κ ι που, προς τούτο, μεταπήδησε από το επιτροπάτο των Εξωτερικών πΐ(ΐ ι./ιιτροπάτο του Πολέμου. Μέσα σε χρόνο ρεκόρ ο Τρότσκι οργανώνει ι'ναν απιΌίίνο στρατό που ονομάστηκε Κόκκινος.
Στην ("ρχή δεν είχε και μεγάλη σχέση με τους στρατούς που ξέρουμε.  I Ιι"ν ένα εντελώς τρελό μείγμα από τσαρικούς στρατιώτες καριέρας, που ίιι.ν νιικίζονταν και πολύ για ποιον πολεμούσαν (γι' αυτούς και τους ο-μιιΐιιιΐι, τους π" όλο τον κόσμο, πόλεμος να 'ναι κι ό,τι να 'ναι) και από λκίκούς (ίγ(ΐ)νιστές που αναδείχτηκαν στη διάρκεια του Μεγάλου Οχτώβρη 231 και των πριν απ' αυτόν δύσκολων χρόνων. Φυσικά, οι δεύτεροι επιτηρού-σαν τους πρώτους. Κι έτσι καθιερώθηκε η πολύ γνωστή κομουνιστιική στρατιωτική δυαρχία, όπου δίπλα σ ' έναν αξιωματικό υπάρχει κι ένας πολιτικός επιτηρητής, που λέγεται κομισάριος.
Η σοβιετική εξουσία απειλείται από παντού τον πρώτο χρόνο. Κι απέξω κι από μέσα. Από μέσα οι κουλάκοι (οι πλούσιοι χωρικοί) σφάζονται με τους μουζίκους (τους φτωχούς χωρικούς) και ο λοιμός απειλεί τη χώρα.  Μπροστά λοιπόν σ ' αυτή την οικτρή κατάσταση ο Λένιν εθνικοποιεί (κοι-νωνικοποιεΟ σχεδόν τα πάντα, προκειμένου να μπει μια τάξη. Ωστόσο, τούτες οι εθνικοποιήσεις δεν είναι στις προθέσεις του προς το παρόν.  Σχεδίαζε να προχωρήσει αργά και προσεχτικά επί του προκειμένου.  Όμως, η κατάσταση έκτακτης ανάγκης που δημιουργείται τον υποχρεώ-νει να καταφύγει στο λεγόμενο "πολεμικό κομουνισμό", όπου όλος ο κό-σμος είναι οιονεί στρατιώτες. Στα μέτωπα, στη δουλειά, παντού. Η στρα-τιωτική νοοτροπία κυριαρχεί παντού. Και ο εμφύλιος πόλεμος μόλις έχει αρχίσει.
252 ^
ο ΕΜΦΥΛΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ
ο εμφύλιος πόλεμος κράτησε περίπου δύο χρόνια, απ' τις αρχές του 1918 μιίχρι τα μέσα του 1920. Στο μεταξύ είχε τελειώσει ο Α' Παγκόσμιος I Ιόλεμος και νικητές και νικημένοι μπορούσαν πλέον να βαρούν μαζί τη νεαρή Σοβιετική Ένωση, που μόνο ο διάολος (και ο Τρότσκι) ξέρει πώς α(!)Οηκε τελικά. Ας δούμε λοιπόν πώς έγινε και σώθηκε, δημιουργώντας έτσι μια τρομερή αυτοπεποίθηση στο ρωσικό λαό, αλλά και την πάντα ισχύουσα στη Δύση άποψη πως οι Ρώσοι έχουν με το μέρος τους το διάολο, σι: αντίθεση με τους Δυτικούς που έχουν με το μέρος τους το θεό.  Όπως ξέρουμε, ο Κόκκινος Στρατός που οργάνωσε ο Τρότσκι ήταν πολύ ιδΐ(')ρρυθμος. Όχι μόνο γιατί ήταν τακτικός και λαϊκός στρατός ανάκατα, (ιλλά και διότι είχε τη συνεχή υποστήριξη των διάσπαρτων σ ' όλη τη χ(ί)ρα άτακτων ένοπλων ομάδων, των θρυλικών και πασίγνωστων πλέον ααρτιζάνων, που από τότε θα γίνουν το σύμβολο της νίκης για τους κομου-νιστές. Οι παρτιζάνοι, στο στρατηγικό σχέδιο του Τρότσκι, που αποδείχτη-κι; στρατιωτική ιδιοφυΐα, δρούσαν περίπου όπως οι κομάντος στο σύγχρο-νο στρατό. Μόνο που δεν ανήκαν στον Κόκκινο Στρατό και συνεπώς είχαν μεγαλύτερη αυτονομία δράσης. Όλα τα σχέδιά του ο Τρότσκι τα κατέ-ιΐΓρ(ΐ)νε βασισμένος στην ταυτόχρονη δράση του τακτικού και του παρτι-Ο'ίνικου στρατού.
Γ(ί πλεονεκτήματα αυτού του τρόπου στρατιωτικής δράσης φάνηκαν κ((0<(ρ(ί[ για πρώτη φορά το Σεπτέμβριο του 1918, όταν ο Τρότσκι, όντας ι ΜΐΜ;φ(ΐλής του στρατού ο ίδιος, εξοντώνει αστραπιαία τους Τσεχοσλοβά-κους εισβολείς στην περιοχή του Βόλγα.
ΙΙρ(ί)τ(ΐ, λοιπόν, ανατινάζει τα πλοία των εισβολέων και των Λευκών ΐ(\Ίΐ:π(ίν(ΐστατών υποστηριχτών τους, ώστε να αποκλειστεί η δυνατότητα Λΐ(ΐΐ|ΐυγής, και ύστερα επιτίθεται κατά του Καζάν που το κατείχαν οι αντε-Μκνικηάτες.
Λρχι'ι του Τρότσκι ήταν: Δεν πρέπει μόνο να κάνεις τον εχθρό να εγκα-ιΐ(λ(;(ηι.ι το πεδίο της μάχης, αλλά να τον διαλύεις τόσο, που να μην είναι III Ι)ί<ιΐ| να ανασυνταχτεί και να σου βγει απ' αλλού.  Μι. ι ην τ(ΐκτική αυτή, ο Κόκκινος Στρατός κυριάρχησε σχετικά εύκολα ιΐΜ'ιμκ κιη ση)ν Ουκρανία, όπου η κατάσταση ήταν πάρα πολύ ιδιόρρυθμη.  < >111111, ί,Γρουμι:, η Ουκριινία εκχωρήθηκε στους Γερμανούς με τη Συνθήκη 253 του Μπρεστ-Λιτόφσκ. Και οι Γερμανοί διόρισαν εκεί γκάουλαϊτερ έναν ντόπιο, ονόματι Σκοροπάντσκι. Αλλά ο εθνικιστής Πετλιούρα, αντίπαλος και των Γερμανών και των Μπολσεβίκων εκδιώκει τον άνθρωπο των Γερ-μανών και ανακηρύσσει την Ουκρανία αυτόνομο και ανεξάρτητο κράτος.  Ο Ουκρανός Πετλιούρα λοιπόν, το 1920, ζητάει τη βοήθεια του Πολω-νού Πιλσούδσκι, που παίζει ανάλογο με του Πετλιούρα ρόλο στην Πολω-νία. Και ο Πιλσούδσκι εισβάλλει στην Ουκρανία για να την προστατέψει και απ' τους Γερμανούς και απ' τους Μπολσεβίκους. Όμως στην Ουκρα-νία δρουν πανίσχυρες ομάδες αναρχικών που τους αλλάζουν τα φώτα ολω-νών, συνεργαζόμενες προς το παρόν με τους Μπολσεβίκους.  Οι "ελευθερωτές" και προστάτες Πολωνοί όμως δημιουργούν πολλά προ-βλήματα στους πάντες, ακόμα και στο φίλο τους τον Πετλιούρα. Και τελικά ο λαός δέχεται με ανακούφιση τον Κόκκινο Στρατό που επιβάλλει την τάξη με τον πολύ Τουχατσέφσκι επικεφαλής. Τότε ακριβώς είναι που θα κάνει το θριαμβευτικό ντεμπούτο του στα πεδία των μαχών τούτος ο ιδιοφυής αριστοκράτης αξιωματικός του τσάρου, που έγινε αποστάτης της τάξης του και υπηρέτησε τον Κόκκινο Στρατό απολύτως ευσυνείδητα μέχρι που τον καθάρισε κι αυτόν ο παμφάγος Στάλιν και ησύχασε. (Πάντως, ήταν μάλλον δικαιολογημένη η καχυπον|/ία για τους αξιωματικούς που προέρχονταν απ' τον τσαρικό στρατό. Και ήταν πάρα πολλοί.)
Το Δεκέμβριο του 1918 και ενώ τα γεγονότα στην Ουκρανία βρίσκονται εν εξελίξει, ο γαλλικός στόλος αγκυροβολεί στην Οδησσό και ο γαλλικός στρατός σκορπίζεται σ' ολόκληρη τη Νότια Ρωσία, προκειμένου να βοη-θήσει και να οργανώσει τις σκόρπιες ομάδες των αντεπαναστατών που σε λίγο θα γίνουν ένας ισχυρός στρατός, υπό τον γνωστό μας Κορνίλοφ στην αρχή (αυτόν που επιχείρησε να ανατρέψει τον Κερένσκι, αλλά τον ανέτρε-ψαν πριν τον ανατρέψουν οι Μπολσεβίκοι), στη συνέχεια υπό τον Ντενίκιν και τέλος υπό τον Βράγκελ. Οι Γάλλοι, αν και τσακισμένοι απ' τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο που μόλις είχε τελειώσει, δούλεψαν καλά στη Νότια Ρωσία. Βλέπεις, είχαν εκεί μεγάλες επενδύσεις.
Όμως, κατόπιν ωρίμου σκέψεως και οι Γάλλοι και οι άλλοι αποφάσισαν να επιστρέψουν στις πατρίδες τους και να ξεκουραστούν επιτέλους. Εμπι-στεύτηκαν λοιπόν την "ελευθερία" των Ρώσων στους Λευκούς, όπως λέγο-νταν τότε όλοι οι αντεπαναστάτες συλλήβδην, προφανώς για να ξεχωρί-ζουν απ' τους κόκκινους. Βέβαια, ήταν μάλλον Μαύροι παρά Λευκοί, αλλά δεν θα μαλώνουμε τώρα για τα χρώματα.
Εγκατέλειψαν, που λέτε, οι δυτικοί τη μέθοδο της άμεσης στρατιωτικής επέμβασης και υιοθέτησαν την προσφορότερη μέθοδο του οικονομικού αποκλεισμού. Καμιά συναλλαγή δεν ήταν δυνατή πλέον με τον "έξ(θ κό-254 ()|ΐ()" απ' το Νότο. Αργότερα οι δυτικοί θα καταλάβουν πως κάνουν μάλλον του κεφαλιού τους γιατί η Ρωσία είναι μια απέραντη αγορά. Και θ' κλλάξουν τακτική.
Λλλά προς το παρόν πιστεύουν πως αν τα δυτικά αγαθά πάψουν να ι,ιηρι',ουν στη νεαρή Σοβιετική Ένωση, αυτή θα πεθάνει όπως το μωρό που ΐ| μΐ)τιίρα το τιμωρεί κόβοντας το γάλα. Αμ δε! Τα μωρά έχουν τεράστιες ίιυνίίμεις. (Το έδειξε και ο Ηρακλής στην κούνια - που τους κούναγε τους οΐιτικούς!)
Λν στο Νότο τα πράγματα καταλάγιασαν κάπως, παρότι σ' αυτή την Μΐιριοχι'ι δρούσαν οι περισσότεροι και οι καλύτερα εξοπλισμένοι αντεπα-νκσιάτες, στο Βορρά, στη Σιβηρία, γινόταν χαμός. Αυτή την εποχή (1918-Ι'>2()) μεταξύ Ουραλίων και Βλαδιβοστόκ στην άλλη άκρη, υπήρχαν στη Σιβηρία, την πιο ευνοημένη σε φυσικό πλούτο περιοχή της Γης, κάπου ι (κοπι κυβερνήσεις διαφόρων και ποικίλων τύπων, όλες εμπόλεμα εχθρικά ί)ΐ"ΚΓ.ίμενες προς τους Μπολσεβίκους.
Μ(ίιλιστα όλοι αυτοί οι παρακεντέδες της σιβηριανής εξουσίας έκαναν ουνδιάσκεψη το Σεπτέμβρη του 1918 και αποφάσισαν να ενωθούν, ώστε ιΐ|)(ί)τ(ΐ να νικήσουν τους Μπολσεβίκους κι ύστερα να συνεχίσουν να βγά-ζουν ο ένας το μάτι του άλλου, όπως και πριν τη συνδιάσκεψη.  ϋξέλεξαν λοιπόν πενταμελές διευθυντήριο στο οποίο πρόεδρος ήταν ο οοοκίλεπαναστάτης Αφξέντιεφ (το ξαναθυμίζουμε: οι σοσιαλεπαναστάτες ί|ΐ(/ν ("ναρχίζοντες αντιμοναρχικοί που έπαιξαν μεγάλο ρόλο στην ανατρο-Μΐ'ι του τσάρου, αλλά δεν ήταν μαρξιστές και βρίσκονταν συνεχώς στα μκχαίρια με τους μαρξιστές Μπολσεβίκους). Στο ίδιο διευθυντήριο, υπουρ-/('ις κιιν Στρατιωτικών ήταν ο πολύ ναύαρχος Κολτσάκ, ο πιο επικίνδυνος ι /Ορός της σοβιετικής εξουσίας.
Μέχρι την άνοιξη του 1919, ο Κολτσάκ είχε σημαντικότατες επιτυχίες, κΐιρ((ι)ς στην πλευρά του Βόρειου Βόγλα. Οι χωρικοί τον ακολουθούσαν όοο είχε και τους τάιζε. Όμως, όταν οι χρηματοδότες του οι Γάλλοι έγιναν πιο τσιγκούνηδες, τον εγκατέλειψαν και οι χωρικοί και οι στρατιώτες του.  Κ (Μ Γα στρατό του Κοτσάκ αυτοδιαλύθηκαν, φυσικά με τη βοήθεια και του Κι'ικκινου Στρατού, που ναι μεν δεν τον αφήνει σε χλορό σιβηριακό κλαδί, όμ(ΐις δεν μπορεί να κάνει πολλά και θεαματικά, όπως στο μέτωπο του Ν ( ' ΐ Ι Ο Ι Ι .
I ιατί 01 Σιβηριανοί είναι σκέτοι στούρνοι, ακόμα και σήμερα. Θηρία, ηκν Π] πιβηριανή αρκούδα. Που θα γίνει η άτυπη μασκότ της Σοβιετικής I νιιιπης. Ο Κολτσάκ λοιπόν υποχρεώθηκε να υποχωρήσει στα ενδότερα ι ηι., Σιβηρίας, αλλά εκεί συνάντησε Τσεχοσλοβάκους (μη ρωτάτε πώς βρέ-Ιΐηκκν εκΓ.ί πάνο)) που είχαν βαρεθεί να πολεμούν τους Μπολσεβίκους και ήθελαν να επιστρέψουν τα σπίτια τους. Αλλά ο Κολτσάκ θύμωσε, και τους τσάκισε. Για μαλλί πήγαιναν οι καημένοι οι Τσέχοι κι απ' το δικό τους τον Κολτσάκ βρέθηκαν κουρεμένοι. Καλά να πάθουν. Άλλωστε, απ' την "Άνοιξη της Πράγας" μας χωρίζουν ακόμα πολλά χρόνια.
Κι ενώ η ιστορία με τον Κολτσάκ δεν είχε τελειώσει ακόμα στα βορειο-νατολικά, κι ενώ η ιστορία με τον Βράγκελ βρισκόταν σε εξέλιξη στα Νοτιοδυτικά, νάσου κι ο στρατηγός Ντενίκιν στα βορειοδυτικά, κοντά στη Φινλανδία, όπου μπαινοβγαίνει σαν στο σπίτι του και ανεφοδιάζεται άνετα για να πολεμήσει τους Μπολσεβίκους και να "σώσει την πατρίδα" κι αυτός, όπως και οι άλλοι όπως κι όλοι οι εθνοσωτήρες στρατηγοί, ή έστω συνταγ-ματάρχες, που πιστεύουν πως επειδή έχουν λόγχες έχουν και μυαλό.  Χιλιάδες φορές στη διαδρομή της ιστορίας κάθισαν πάνω στις λόγχες τους, αλλά μυαλό δεν έβαλαν. Διότι το μυαλό αυτοί οι άνθρωποι το έχουν στα οπίσθια, κι από κει τους φεύγει τουλάχιστον μια φορά την ημέρα, εντός της τουαλέτας. Λοιπόν αντικειμενικός σκοπός και στόχος του Γιουντένιτς ήταν η κατάληψη της Πετρούπολης, της πόλης -σύμβολο της επανάστα-σης, που αργότερα θα πάρει το όνομα του αρχιεπαναστάτη Λένιν και θα γίνει Λένινγκραντ (που σημαίνει Πόλη του Λένιν, ενώ Πέτρογκραντ ση-μαίνει Πόλη του Πέτρου, εννοείται του Μεγάλου Πέτρου).  Όταν επιτέλους οι Μπολσεβίκοι ξόφλησαν μ' όλους τους αντεπαναστά-στες (Κορνίλοφ, Ντενίκιν, Βράγκελ, Κολτσάκ, Γιουντένιτς κ.ά.) έστρεψαν όλη τους την προσοχή στην Πολωνία, όπου ο τρομερός Πιλσούδσκι απει-λούσε θεούς και δαίμονες, θεωρώντας τον εαυτό του τον πιο κατάλληλο να εξοντώσει τον Λένιν και να επαναφέρει τον τσάρο.
Δεδομένου, τώρα και του παραδοσιακού πολωνικού σοβινισμού (δεν νο-μίζω να υπάρχουν στον κόσμο όλο μεγαλύτεροι σοβινιστές απ' τους Πο-λωνούς), δεδομένης ακόμα και της πανάρχαιας έχθρας των Πολωνών προς τους Ρώσους (εν πολλοίς δικαιολογημένης γιατί τράβηξαν πολλά απ' τους τσάρους κατά καιρούς), οι Πολωνοί έγιναν ο υπ' αριθμόν 1 εχθρός των Μπολσεβίκων στην Ευρώπη. Και ετοιμάζονταν να εκστρατεύσουν κατά της Σοβιετικής Ένωσης Ήδη είχαν βάλει πόδι στην Ουκρανία.  Κατόπιν τούτων όλων, ο Κόκκινος Στρατός εκστρατεύει κατά της Πο-λωνίας. Όμως ενώ προελαύνει συνεχώς και οι δυτικοί αρχίζουν να τρέμουν μήπως δεν ανακόψει την προέλασή του στην Πολωνία, παθαίνει τελικά πανωλεθρία στη μάχη έξω απ' τη Βαρσοβία, και του κόβεται η φορά.  Βέβαια, τον πρώτο ρόλο σ ' αυτή τη μάχη δεν τον παίζουν οι Πολωνοί αλλά ο Γάλλος στρατηγός Βεϊγκάν και τα στρατεύματά του που σπεύδουν, αλλά αυτό δεν έχει σημασία. Σημασία έχει πως ο νεοσύστατος και ορμη-τικός Κόκκινος Στρατός κατάλαβε πως δεν πρέπει να κινείται εκτός των 256 ΐ)υν()ρ(ΐ)ν, εφαρμόζοντας την κλασική αρχή του Κλαούζεβιτς που λέει πως ΐ| κιιλι'ιτερη άμυνα είναι η επίθεση. Διότι, κατά κανόνα, η καλύτερη άμυνα ι.ΙνίΜ η καλή άμυνα!
Λλλά, βλέπεις, τα μυαλά του Τρότσκι είχαν πάρει λίγο αέρα απ' τις ιιζιιιρετικά εντυπωσιακές επιτυχίες του Κόκκινου Στρατού εντός της χώρας, Μπ τ(ί)ρα φαίνεται να πιστεύει πως ήρθε κιόλας η ώρα να κάνει εξαγωγή ι.ηανάστασης. Διότι αυτός κυρίως υποκίνησε την εκστρατεία κατά της Πο-λ(ΐ)νίας.
Με το πολωνικό "επεισόδιο" μπαίνει τέλος στον εμφύλιο πόλεμο, τον Λΐ ιγουστο του 1920. Τότε οι δυτικοί "φίλοι" όσο και οι \·τόπιοι αντεπανα-ίΐκίιτες χρειάστηκαν δυο χρόνια για να καταλάβουν πως το νέο καθεστώς ι.ίνιη όντως καθεστώς κι όχι ένα εφήμερο καπρίτσιο των Μπολσεβίκων.  11(ίντως, δεν έχασαν εντελώς την ελπίδα πως "πάλι με χρόνια με καιρούς, πι'ιλι δικά μας θα 'ναι". Αμ, δε που θα 'ναι! Την Οκτωβριανή Επανάσταση ιην έκανε ολόκληρος ο ρωσικός λαός κι όχι μόνο οι Μπολσεβίκοι. Και οι^μερα την υπερασπίζεται ολόκληρος ο σοβιετικός λαός. Ποι δεν ζητάει αλλαγή του κοινωνικού συστήματος (αυτό είναι αδύνατο πλέον και για "τεχνικούς" λόγους: πώς θα γίνει η μοιρασιά της εθνικής περιουσίας σε ΐ(Μ(ί)τες χωρίς να σφαχτούν;) αλλά δημοκρατία εντός του συστήματος. Κι ι')π()κ)ς πει πως αυτό είναι αδύνατο, θα το πει γιατί δεν φρόντισε να μάθει κ(ίτι από μαρξισμό.
Ιίέβαια, ο μαρξισμός δεινοπάθησε και στη Σοβιετική Ένωση, αλλά αυτή ι;(ναι μια άλλη θλιβερή ιστορία. Αυτό όμως δεν σημαίνει πως πρέπει να συνεχίσει να δεινοπαθεί. Η περεστρόικα είναι μια προσπάθεια επαναφοράς του καθεστώτος στη μαρξιστική τάξη, απ' την οποία ξέφυγε μέσα στις πολύ δύσκολες συνθήκες που περιγράψαμε.
Κοιτάξτε να δείτε τώρα μια πλάκα, που αντί να βελτιώσει την κατάσταση αμέσως μετά τη λήξη του εμφύλιου πολέμου, την επιδείνωσε. Μόλις τέ-λι;ΐ(ι)σε ο εμφύλιος πόλεμος, ήταν αδύνατο να μεταφερθούν στα σπίτια τους (II κόκκινοι στρατιώτες. Διότι δεν υπήρχαν επαρκή τρένα! Και διότι αν συνέχιζαν να βαδίζουν μέσα στην αχανή χώρα θα πέθαιναν απ' την πείνα, πι; μια περίοδο μάλιστα μεγάλης σιτοδείας. Γιατί κοντά στ' άλλα, τη νεαρή Σο[)ιετική Ένωση αυτή την περίοδο τη χτυπάει και ο λοιμός. Κι έτσι (/ποφασίζουν ν' αφήσουν τους στρατιώτες όπου βρέθηκαν στο τέλος του ι:μφύλιου πολέμου, και να δουλέψουν εκεί, μακριά απ' τα σπίτια τους.  Λλλά αυτό αποδείχτηκε καταστροφικό.
'Οχι γιατί οι πρώην στρατιώτες δυσανασχέτησαν, εντελώς το αντίθετο μ(4λιστα (είχαν συνηθίσει στον πλάνητα βίο), αλλά διότι οι πρώην στρα-Π(ί)τες και νυν εργάτες, επέβαλαν και στην εργασία το στρατιωτικό πνεύμα.  257 και έγιναν έτσι οι αρχικοί πυρήνες για τη στρατιωτικοποίηση όλης της δουλειάς, όλων των εργαζομένων.
Καθώς μάλιστα ο πληθωρισμός είχε αχρηστέψει το χρήμα και οι συναλ-λαγές γίνονταν σε είδος, κάποιοι θερμοκέφαλοι άρχισαν να πιστεύουν πως το χρήμα καταργήθηκε δια παντός, όπως αρμόζει σε μια τέλεια κομουνι-στική κοινωνία. Απ' αυτή την αυταπάτη θα τους βγάλει ο Λένιν πολύ σύντομα με τη Νέα Οικονομική Πολιτική, την περίφημη ΝΕΠ.
258 ^
ΤΟΝ ΑΡΤΟΝ ΗΜΩΝ ΤΟΝ ΕΠΙΟΥΣΙΟΝ...
II ((κ(ΐπιταλιστική" Νέα Οικονομική Πολιτική αντικατέστησε τον "πολε-μικά κομουνισμό". Μ' άλλα λόγια, το 1921, που τα πράγματα καταλαγιά-ζουν και ο κομουνισμός εδραιώνεται, εμφανίζεται ξαφνικά και ολίγος κα-ΜίΓΐιλιαμός εντός του κομουνισμού και το καθεστώς γίνεται καπιταλοκο-ΐιπυνιστικό. Στην πραγματικότητα, τέτοιο παραμένει μέχρι τις μέρες μας.  Και δεν πρέπει να ξεγελιόμαστε απ' την οικονομική πολιτική του Στάλιν /ιου κίιτάργησε τη ΝΕΠ (Νέα Οικονομική Πολιτική) του Λένιν, γιατί ούτε ι π( Στάλιν το καθεστώς έγινε αμιγώς κομουνιστικό. Ήταν μάλλον ένας "κρατικός καπιταλισμός", παρ' όλο που ποτέ δεν δηλώθηκε ως τέτοιος.  Ιίητόσο, πρόκειται για έναν πολύ ιδιόμορφο κρατικό καπιταλισμό, αφού III ζητούμενο παραμένει πάντα το ξεπέρασμα και όχι η εδραίωση του κα-/ιιικλιπμού. Αλλά ο Μαρξ έδειξε πως αυτό το ξεπέρασμα δεν μπορεί να /(νυ μι: διατάγματα και αποφάσεις. Για να γίνει δυνατό, πρέπει να έχουν ιιΐ(Μμάπι:ι οι οικονομικές συνθήκες. Και μια τέτοια ωρίμαση δεν θα ήταν ίίιινιΐΐΐ'ι ν(ΐ γίνει στο θερμοκήπιο του σταλινισμού. Καμιά κοινωνία δεν μπορι;( να κλειστεί στο θερμοκήπιο για να ωριμάσει γρηγορότερα. Μια κομουνιστική επανάσταση μπορεί να γκρεμίσει το παλιό καθεστώς, αλλά ϋι ν Οκ βάλει στη θέση του το νέο, αν οι οικονομικές συνθήκες δεν το ι ιιιΐ|)ΐ':ποιιν. Και μέχρι να το επιτρέψουν, ένας λανθάνων καπιταλισμός θα ΑΜ ιουργεί υπό κομουνιστικό καθεστώς - αλλά υπό τον έλεγχο του κομου-νιοιικού καθεστώτος προκειμένου να μην υποτροπιάσει η καπιταλιστική /ιιΑι',ριι. Κ(1ιπ(ι)ς έτσι πρέπει να σκέφτηκε ο Λένιν, όταν το 1921 διαπίστωσε II1111, III κουρασμένες μάζες χάνουν με ταχύτατους ρυθμούς τον επαναστα-ιικι'ι ι νΟοίισιασμό τους.
11 ίίιιιιδική οικονομία που προκύπτει με τη ΝΕΠ (Νέα Οικονομική Πο-ΑΜΙΚ)·)) ίου Λένιν, μια οικονομία που στηρίζεται στην ατομική ιδιοκτησία κιπ μιιι (Ιλλη που στηρίζεται σ' έναν αυστηρά ελεγχόμενο απ' το ΚΚ κ(ΐ(ΐιικ(') "καπιταλισμό", είναι η συνέπεια της αδήριτης ανάγκης, αυτής ιικρι|Ιώι, που υπαγορεύει πάντα στους ανθρώπους τη συμπεριφορά τους.  'Λλληκίΐΐ;, και οι σημερινές μεταρρυθμίσεις του Γκορμπατσόφ είναι η οιινι'ιιι.ιιι μιας ανάγκης κι όχι μιας επαναστατικής βούλησης.
11 βούλ ηση από μόνη της, επαναστατική και μη, δεν οδηγεί πουθενά. Δεν
Ι Ι | Ι Κ Γ Ι V I I Ο έ λ ί ι ι , πρέπει κ(ΐι να μπορώ. Άλλωστε, κανείς επαναστάτης στην 259 Ιστορία δεν είχε ποτέ εκείνη την εκπληκτική επαναστατική βούληση του Στάλιν, που πίστευε πως όλα μπορούν ν' αλλάξουν ακόμα και οι νόμοι της φύσης (το φιάσκο με τα "πειράματα" του Λισένκο είναι πασίγνωστο) αρκεί να το θέλουν οι άνθρωποι και κυρίως εκείνοι οι σπουδαίοι άνθρωποι που λέγονται κομουνιστές.
Τα αποτελέσματα αυτής της σταλινικής βουλησιαρχίας, που αντιστρα-τεύεται φανερά το μαρξισμό, ήταν καταστροφικά, κυρίως για τον κομου-νισμό. Διότι ο μαρξισμός κρατά πάντα ίσες αποστάσεις ανάμεσα στο υπο-κείμενο που δρα (και θέλει) και το αντικείμενο, δηλαδή τις αντικειμενικές συνθήκες, εντός των οποίων το υποκείμενο (ο άνθρωπος) είναι υποχρεω-μένος να δρα (και να θέλει). Άλλωστε, αυτή ακριβώς είναι η διαλεκτική:
Μια συνεχής διελκυστίνδα ανάμεσα στο υποκείμενο και το αντικείμενο.  Η ΝΕΠ, λοιπόν, δεν ήταν συνέπεια μόνο της βούλησης του Λένιν, αλλά της κατανόησης και ερμηνείας απ' αυτόν τον μεγάλο διαλεκτικό, του α-ντικειμενικού γεγονότος της συνεχιζόμενης μείωσης της γεωργικής παρα-γωγής.
Όπως είναι γνωστό, όλη η οικονομία όλου του κόσμου στηρίζεται στη γεωργία, που συνιστά τη λεγόμενη "πρωτογενή παραγωγή". Το φαΐ μας, νοούμενο ως προϊόν, δηλαδή η ζωή μας, εξαρτάται μόνο απ' τη δουλειά του αγρότη. Υπάρχουν συνθετικές βιομηχανικές ύλες, αλλά συνθετικό φαί δεν θα υπάρξει ποτέ. Κι αν κάποτε υπάρξει ένα είδος φαγητού που θα μπορούσαμε να το ονομάσουμε <(τεχνητό", αυτό δεν είναι δυνατό να είναι τίποτα περισσότερο από μια χημική επεξεργασία φυσικών προϊόντων, που μας τα χαρίζει η μάνα γη.
Και για να γίνουμε σαφέστεροι, θυμίζουμε πως τόσο η ΕΟΚ όσο και η ΚΟΜΕΚΟΝ, στις μέρες μας, δημιουργήθηκαν κυρίως για να ελέγχουν την πάντα δύστροπη αγροτική οικονομία, τη βάση και την πηγή των πάντων.  Θυμίζουμε πως ο Λένιν χαρακτήρισε το νέο καθεστώς "συμμαχία εργα-τών και αγροτών". Όμως αυτή η συμμαχία κινδύνευε να καταστραφεί.  Διότι οι αγρότες, κάτω απ' οποιεσδήποτε αντικειμενικές συνθήκες, είναι αυτοί που πληρώνουν τελικά τους αγώνες. Συνεπώς, αυτοί πλήρωσαν ακρι-βά και τους αγώνες των προλετάριων στη νεαρή Σοβιετική Ένωση.  Στη διάρκεια της επαναστάσης και του εμφύλιου πολέμου, το σοβιετικό κράτος έπαιρνε απ' τους αγρότες ένα μέρος της παραγωγής για τις ανάγκες των μελών της κοινωνίας που δεν ήταν αγρότες. Και επειδή τα αγροτικά προϊόντα ήταν λιγοστά και επειδή οι ανάγκες του μη αγροτικού πληθυσμού ήταν τεράστιες, αυτά που έπαιρνε το κράτος απ' τους αγρότες, παρ' όλο που δεν ήταν πολλά σε απόλυτους αριθμούς, ήταν ωστόσο αρκετά για να γίνουν φτωχότεροι οι αγρότες απ' ό,τι ήταν προηγουμένως.
260
Κι όαο πιο μικρός είναι ο αγρότης τόσο πιο έντονα νιώθει την έλλειψη ΐιιυ λιγοστού που θα του πάρει το κράτος. Έπρεπε, λοιπόν, το κράτος να πκίρνι;! λιγότερα απ' τους φτωχούς αγρότες και περισσότερα απ' τους /ιλιιΓιαιους, τους φρικαλέους κουλάκους, που δημιούργησαν μυριάδες προ-|1λ ή(((ίτα στη νεαρή σοβιετική εξουσία. Οι μουζίκοι (φτωχοί αγρότες) δεν ί;ΐ|)ΐ;πι; να νιώθουν τη σοβιετική εξουσία σαν ένα υποκατάστατο του κου-λίίικου, στα κτήματα του οποίου δούλευαν αιώνες ατέλειωτους, για να συ-μ(ΐλιΐ()(ί"σϋυν το φαΐ που έδιναν τα δικά τους λιγοστά κτήματα.  Ί ο πρώτο μέτρο που πήρε λοιπόν ο Λένιν με τη ΝΕΠ (Νέα Οικονομική I Ι(ΐλιτική) ήταν να καταργήσει την παρακράτηση σε είδος, που εφαρμο-/,<'ιιΐ(ν πτη διάρκεια του πολεμικού κομουνισμού, και να επιβάλει μια δίκαιη κλιμακίοτή φορολογία στο αγροτικό εισόδημα.
Ί ο 1921 που πρωτοεφαρμόζεται η ΝΕΠ, μια πρωτοφανής σιτοδεία έρχε-ιιη ν(ϊ συμπληρώσει τις συμφορές που επισώρευε ο εμφύλιος πόλεμος.  11 κιν τέτοια η πείνα αυτή τη χρονιά που, τόσο οι Αμερικανοί όσο κι ο ιιι'ιιτ(ίς, κάνουν διεθνή έρανο για να βοηθήσουν τους Ρώσους!!! Αν πέθαιναν 111 |'(ί)σ()ΐ απ' την πείνα, ποιος θα δούλευε για λογαριασμό των Δυτικών, ι'ικιν μι; το καλό γκρεμοτσακίζονταν οι καταραμένοι Μπολσεβίκοι και οι Μΐηιηιλιστές της Δύσης ξανάρχονταν στη Ρωσία για να την "εκπολιτί-ιιιιυν"; Γούτη η φιλανθρωπία, λοιπόν, κάθε άλλο παρά φιλανθρωπία είναι.  Ι'ίνιιι υστεροβουλία και ρεαλισμός.
Λλλίοστε, πουθενά δεν υπάρχει ανυστερόβουλη φιλανθρωπία. Ο χρι-ηιιιινι'ϊς, π.χ., που ελεεί το φτωχό, το κάνει είτε για να κερδίσει τον παρά-η ι . κ ι ο (για τον εαυτό του, φυσικά, όχι για το φτωχό) είτε για να απαλύνει ιΐ(, ι,νοχές του, αυτές που σωρεύει μέσα του βλέποντας τη δυστυχία γύρω ιπυ, II (φιλανθρωπία κάνει περισσότερο καλό σ ' αυτόν που την ασκεί, παρά II' κυτόν που τη δέχεται.  ί^κι χάλκι της αγροτικής οικονομικής ήρθαν να προστεθούν και τα χά-Μΐί ιης βιομηχανίας. Παρά τις διαταγές, το κόστος των βιομηχανικών ιΐ(ΐιιΐΓιντ(ι)ν δΐ'.ν έπεφτε με τίποτα και η βιομηχανία που κληρονόμησαν οι Μ;ΐ(ΐλ<)ΐ;β(κ()ΐ απ' τους καπιταλιστές ήταν έτοιμη να παραδώσει το πνεύμα.  Κ(ΐι Ι) γριιφειοκρατία, που άρχισε ήδη να εμφανίζεται, το βιολί της.  Ι'ρι'ίμιΐν ιης γενικής δυσπραγίας, οι γραφειοκράτες, κατά την αρχαία κι-νήζικί) ηυνήΟειά τους (θυμίζουμε πως η γραφειοκρατία είναι εφεύρεση των ιιρ/ιι(<ι"ν Κινέζίην), περνούσαν αν όχι καλά προς το παρόν, τουλάχιστον Μ Ι Α Ι ' Ι Ι Ι , | Ι Ι ( απ' τον δυστυχούντα μέσο όρο. Μ' αυτά και μ' άλλα πολλά, ο Λι'VI ν ι.(|>ιιρ(ΐ(')ζι:ι τελικά τη ΝΕΠ, που είναι ένα σαφέστατο βήμα πίσω, προς ΐΐΛ' Μίπιπίλιπμό. Σ' όλους τους τομείς της οικονομίας κι όχι μόνο στην ΙΙ/ΙΙΟΙΙΜ').
261 ο Λένιν είχε διαβάσει καλά τον Μαρξ. Δεν έχει νόημα να θέλεις, πρέπει και να μπορείς, πρέπει οι αντικειμενικές συνθήκες να σε κάνουν να μπο-ρείς, χωρίς, βέβαια, να παραιτείσαι απ' τη βούληση ν' αλλάξεις τον κόσμο βάσει ενός λογικού σχεδίου.
Η ΝΕΠ είχε αρχίσει να δίνει καρπούς, όταν ύστερα από δυο χρόνια, το 1923, συμβαίνει το μεγάλο παράδοξο: Απ' τη σιτοδεία, περνούμε απότομα σε μια εκπληκτική γεωργική υπερπαραγωγή και τα αγροτικά προϊόντα χάνουν το 40% της αξίας τους. Προκειμένου να ξεκάνουν την παραγωγή, οι αγρότες ξεπουλούν σχεδόν μισοτιμής. Και πάνω σ ' αυτήν την καινούρια συμφορά, έρχεται κι ο θάνατος του Λένιν το 1924. Οι διάδοχρί του (ο Στάλιν δεν είναι μόνος του προς το παρόν) θα εφαρμόσουν έναν έντονο κρατικό παρεμβατισμό: τα περισσευούμενα αγροτικά προϊόντα, που δεν βρίσκουν αγοραστές εντός της χώρας, τα αγοράζει το κράτος και τα που-λάει στο εξωτερικό.
Τα ευεργετικά αποτελέσματα του κρατικού παρεμβατισμού γίνονται αμέ-σως αισθητά. Αλλά από δω και πέρα κι απ' το φόβο μην πάθουν καμιά καινούρια νίλα αφήνοντας την καταραμένη αγροτική οικονομία στο έλεος της φύσης, ο κρατικός παρεμβατισμός θα εδραιωθεί και το χειρότερο θα επεκταθεί παντού. Όλα τώρα θα παράγονται βάσει μακρόχρονου προγράμ-ματος, κι απ' το 1928 θ' αρχίσουν να εφαρμόζονται παντού τα περίφημα πενταετή προγράμματα. Πράγμα που σημαίνει πως μέσα σε πέντε χρόνια πρέπει να παραχθούν αυτά τα προϊόντα, σ' αυτή την ποσότητα, που θα πουληθούν σ ' αυτή την τιμή και θα τ ' αγοράσουν αυτοί οι αγοραστές.  Όλες οι ζυμώσεις, όλα τα μπερδέματα, όλες οι φασαρίες, θα δημιουρ-γηθούν σ ' αυτή τη δύσκολη περίοδο ανάμεσα στο 1921 και το 1928. Κι έτσι κοντά στη ΝΕΠ, θα εμφανιστεί το 1925 και η ΝΟΠ, τουτέστιν η Νέα Αντιπολίτευση, υπό την άκρως παράδοξη τριαδική ηγεσία του Τρότσκι και των δυο βασικών εχθρών του, του Ζινόβιεφ και του Κάμενεφ.  Ο φανατικός του σχεδιασμού και των πενταετών προγραμμάτων, ο Στά-λιν, είχε αρχίσει ήδη να παίρνει τ ' απάνω χέρι. Ο Μπουχάριν, ο μεγάλος θεωρητικός της ΝΕΠ, σε λίγα χρόνια θα πάει στον παράδεισο με έξοδα του Στάλιν. Αλλά και οι λιγότερο φανατικοί της ΝΕΠ, όπως ο Τρότσκι, δεν θα έχουν καλύτερη τύχη.
Πάντως, ο Στάλιν θριαμβεύει. Όχι μόνο γιατί ήταν δολιότερος, αλλά κυρίως διότι ο σχεδιασμός έχει εντελώς εκπληκτικά αποτελέσματα, όσον αφορά τη βιομηχανία. Το 1926 κιόλας, δηλαδή δυο χρόνια πριν εφαρμοστεί το πρώτο πενταετές, η βιομηχανική παραγωγή θα ξεπεράσει το επίπεδο της προεπαναστατικής. Οι προλετάριοι, οι εργαζόμενοι στη βιομηχανία, φαί-νονται να θριαμβεύουν.
262
< Ι|ΐ(ΐιι" ιιπ(ί(ΐχ()υν και οι αγρότες, που ο Στάλιν τους ξεχνάει. Η "συμμα-ν ι.|)γ(Π(1)ν και των αγροτών" του Λένιν γίνεται τώρα "δικτατορία του ΙΙ|ΜΙΑΙ ιιιρκ'αου". Αλλά, ποτέ κανείς στον κόσμο δεν κατάφερε να περιφρο-νήΜΐ ι /Μί πολύ τους αγρότες, που παράγουν το φαΐ μας. Η βίαιη κολεκτι-(ΙΜΙΙΙΙ(Ι|()Ι| της αγροτικής παραγωγής, που όσο θα εδραιώνεται ο σταλινι-11)111., ι ι ' ι ο ο πιο βίαιη θα γίνεται, όσον αφορά τους πλούσιους αλλά και τους ΐιιπκίοΐις (ΐγρότες, θα 'χει καταστροφικές συνέπειες, μακρόχρονα.  ),ιΐ|ν ηι.ρίοδο του πολεμικού κομουνισμού, οι εργάτες θα παίξουν τον |>ι')λο. Λλλά στην περίοδο της ειρήνης, τον πρώτο ρόλο τον παίζουν πιϊνηι κ(ΐι παντού οι αγρότες, αυτοί που παράγουν το φαΐ και των προλε-ι Γ ι ρ ι ΐ ι ΐν Κ(ΙΙ 0λ(ι)ν.
),ι ΐ|ν ΚΙνιι, αργότερα, τα πράγματα εξελίχθηκαν αναλόγως: Στη διάρκεια ιιιΐι πιιλι;μικού κομουνισμού, τον πρώτο ρόλο τον έπαιξαν οι αγρότες, αλλά ι ' ι ι κ ν ΙΟ κίίΟεστώς εδραιώθηκε, η προσοχή μετατοπίστηκε κι εκεί στους ι δΐ)λαδή στη βιομηχανία και οι αγρότες άρχισαν να δυσανασχε-κιι'ιν ΙΙλΛπί',ις, ό,τι και να κάνεις τελικά θα καταλήξεις στο να προσέχεις 11) πΐιμπι;ριφ()ρά που θα κρατήσουν απέναντί σου όχι οι εργάτες, αλλά οι ιΐ|ΐρι'ριι,ι;. Κι αν δεν είσαι πολύ προσεκτικός μαζί τους, αλίμονό σου.  Λν Ι) ιρι'ιση της αγροτικής παραγωγής δεν ήταν τέτοια που να επιβάλει ΙΟ ιικι'ιρπισμα των αγροτών δώθε κείθε στα χωριά και στα χωράφια τους, ΙΙιι μ/ιοροι'ιααν να δικτατορεύουν τους πάντες με τον πιο άνετο τρόπο.  <) Λι';νιν το γνώριζε αυτό και φρόντιζε να μην τους δυσαρεστεί ποτέ. Ο >,Η'(λιν, (^κος, τους έγραψε στα παλιά του τα παπούτσια. Και σιγά σιγά οι ιι^ρι'ιΐΊ;ς, που είχαν ακολουθήσει μαζικά το σοφό Λένιν, άρχισαν ν' απο-ΐικκρύνονται απ' τους Μπολσεβίκους. Και με την ανάπτυξη της βιομηχα-ν(ιΐι" κουβιίλησαν στα αστικά και βιομηχανικά κέντρα και την παραδοσια-κή ιιιυς νοοτροπία: τον επιβεβλημένο απ' τις συνθήκες της αγροτικής ι ρι^κοΐιις συντηρητισμό, τις δεισιδαιμονίες, τις προλήψεις, την καχυποψία, 11IV (ί Γομικιαμό. Εμείς οι αστοί (οι κάτοικοι των άστεων) μπορεί να είμαστε ΙΙΓκι ι (ΐιιντηρικοί, όμως οι αγρότες είναι φύσει συντηρητικοί.  Κ(ΐι δι:ν μπορεί παρά να είσαι συντηρητικός, όταν η αγροτική παραγωγή (ΙΟΙι ι.(ναι πάντα εξαρτημένη απ' τα καπρίτσια της φύσης.  I (νι;π(ΐι αποταμιευτής κατ' ανάγκην, όταν ξέρεις πως του χρόνου μπορεί \Ίΐ |ΐΐ|ν έχεις να φας. Γίνεσαι τσιγκούνης κατ' ανάγκην, όταν ξέρεις πως ιΗγλ' ιιρι':πι:ι να χλαπακιάζεις τον περίδρομο, όταν τα 'χεις όλα άφθονα ΐιιιρικίπΐι σου, τις χρονιές της καλής σοδειάς.
Ιΐηκ'ιπο, στην αρχή, και παρά τις λυσσασμένες αντιδράσεις των πλού-ι ι κ ι ΐ ν κ(ΐι τιον μεσαίων χωρικών, η κολεκτιβοποίηση είχε μια εκπληκτική ι IIIιυχ(α. Οι πολύ φτωχοί αγρότες συνέρρεαν με ενθουσιασμό στα κολχόζ 263 (αγροτικοί συνεταιρισμοί"), τα σοβχόζ (κρατικά αγροκτήματα) και τα αρτέλ (αγροκτήματα μεικτής οικονομίας, όπου ο αγρότης επιτρέπεται να έχει μια κάποια ατομική ιδιοκτησία).
Έτσι, ενώ το πενταετές προέβλεπε κολεκτιβοποίηση μόνο του 25% της αγροτικής οικονομίας κατά το τέλος του (1933), τρία χρόνια πριν εκπνεύσει το πενταετές, το 1930, είχε κολεκτιβοποιηθεί το 50% της γης. Ο Στάλιν φαίνεται να θριαμβεύει. Έλα όμως που δεν καταφέρνει να ισορροπήσει την αγροτική με τη βιομηχανική οικονομία και οι αγρότες μένουν χωρίς τρα-κτέρ, χωρίς εργαλεία, χωρίς λιπάσματα.
Και απαυδίζουν. Και ο αρχικός ενθουσιασμός εξατμίζεται. (Αχ, αυτός ο καταραμένος ενθουσιασμός!) Κι αρχίζει η γκρίνια. Και η τεμπελιά μεγα-λώνει. Και η κλοπή πολλαπλασιάζεται. Και, βέβαια, τον εξαφανισθέντα ενθουσιασμό τον αντικαθιστά πλέον ο βούρδουλας, το αγαπημένο "εργα-λείο δουλειάς" του Στάλιν. Για να δούμε λοιπόν, στη συνέχεια, πώς θα εξελιχτούν τα πράγματα. Πάντως από τώρα λέμε πως ο Γκορμπατσόφ συ-νεχίζει τη ΝΕΠ του Λένιν.
264
Η ΝΕΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ
Λι;ν προλαβαίνει να τελειώσει καλά-καλά ο εμφύλιος πόλεμος το 1920, και II τρομερός Λένιν αμολάει το φθινόπωρο το 1921 το φοβερό σύνθημα:
"Μ(40ετε να εμπορεύεστε!" Ποιοι να μάθουν να εμπορεύονται; Οι Μπολσε-βίκοι; Δεν είμαστε καλά! Πολλοί υπεραριστεροί είπαν τότε πως ο Λένιν ιρι.λ(40ηκε, και πέταξε στον κάλαθο των αχρήστων Το Κεφάλαιο τοη Καρλ Μΐίρξ.
Και το κεφαλαιωδέστερο κεφάλαιο του Κεφαλαίου ζΐναι αυτό που πραγ-|ΐΐ(η;ύι:ται τη διαδικασία παραγωγής του εμπορεύματος μέσα στο εμπορευ-ΐκιιικό σύστημα παραγωγής, γνωστό ως κεφαλαιοκρατία, και επί το ευρω-ικίϊκότερον καπιταλισμός.
Καπιταλισμός χωρίς εμπόρευμα δεν νοείται σε καμιά περίπτωση. Αν Μΐΐ(ΐργηθεί το εμπόρευμα, αν δηλαδή δεν παράγουμε με σκοπό να που-λήηουμι: στην αγορά το προϊόν με κέρδος, τότε καταργείται αυτόματα 11 καπιταλισμός. Όλος ο αγώνας, λοιπόν γίνεται για να ξεφύγει κάπο-υ Ι) ("νΟρωπότητα απ' αυτή την κατάρα του εμπορεύματος και οι άνθρω-Μΐιι να παράγουν, αφενός για τη χαρά της δημιουργίας και αφετέρου /III VII ικανοποιήσουν τις ανάγκες των άλλων, αφού φυσικά προηγουμέ-νιιΐι, II παραγωγός έχει ικανοποιήσει τις δικές του ανάγκες, αν βέβαια πει-ι ι ί Ι ι . Ι πιος οι δικές του ανάγκες σε καμιά περίπτωση δεν μπορεί να εί-ναι περισσότερες και ακριβότερες απ' τις ανάγκες των συνανθρώπων ιιιιι.
') [ΐιιρξισμός είναι η κορυφαία στιγμή του ανθρωπισμού.  Κιιι κανείς ποτέ δεν αμφισβήτησε την ηθική πλευρά του. Όμως, πολλοί αμιριοβήτησαν το εφαρμόσιμο του μαρξισμού, μέσα σ ' έναν κόσμο που ι'/ι.ι ουνηΟίσει στην απανθρωπιά και τη βαρβαρότητα.
Ι ι ' ι ο ι ι πολύ έχει συνηθίσει, που η απανθρωπιά και η βαρβαρότητα επα-VI μφιινίζοντιιι ακόμα και κει όπου μια συγκλονιστική επαναστάση, η Ο-κ ιοιβριανή, ανέλαβε το τιτάνιο έργο να υποδείξει στον κόσμο το ανθρω-ι ι ΐ ν ι ι ΐ ι , (.ην.  υ ι ι ΐ ι ' ι ο ι ι , το πρόβλημα δεν είναι ηθικό, είναι οικονομικό. Παρ' όλο που κιινι.Ιι, ιίνΟριοπος δεν γεννιέται κακός, γίνεται κακός μέσα σ ' ένα περιβάλ-*ιιν ι'ιπιιυ 11 (ΐπάνις τιον αγαθών τον υποχρεώνει να καταφύγει συχνότερα ι ι ι ι ' ι'ιιΐιι ()ι< 'πρεπε στο κατ' εξοχήν εγωιστικό ένστικτο της αυτοσυντή-265 ρησης, συχνά σε βάρος των πάντων, ακόμα και των ταο κοντινών, των πιο αγαπητών του προσώπων.
Ο Μαρξ, άλλωστε, δεν ήταν ηθικολόγος, ήταν επιστήμονας. Στα ώριμα έργα του δεν είπε ποτέ πως ο άνθρωπος θα ξαναβρεί τη χαμένη στα Τάρ-ταρα αγαθή του φύση, κι ότι όλα θα πάνε καλύτερα διά της καλής πίστεως και της συνεννοήσεως. Αυτές τις αηδίες τις ξέχασαν ακόμα και οι χριστια-νοί.
Και σήμερα καμώνονται πως τις πιστεύουν μόνο οι σοσιαλδημοκράτες, που δεν λένε να καταλάβουν πως αν τα ανθρώπινα προβλήματα ήταν προ-βλήματα καλής ή κακής συνεννόησης, όλα θα είχαν λυθεί τουλάχιστον στις μέρες μας, με τα κοινοβούλιά μας, τον ΟΗΕ μας, την ΕΟΚ μας, τον ΟΟΣΑ μας κι ένα σωρό ακόμα εθνικούς και διεθνείς οργανισμούς, που έγιναν ακριβώς για να υπηρετήσουν τη συνεννόηση ανάμεσα στους ανθρώ-πους και τους λαούς.
Βέβαια, κανείς δεν θα υποστήριζε πως πρέπει να σταματήσουν οι προ-σπάθειες για συνεννόηση. Αν σταματήσουν μέσα στη ζούγκλα του καπι-ταλισμού που ζούμε, θα βγάζουμε ο ένας το μάτι του άλλου με την πιο μεγάλη άνεση. Όμως, αν δεν λυθεί το πρόβλημα της ικανοποίησης των αναγκών όλων των ανθρώπων, με τρόπο οριστικό και όχι περιστασιακά φιλανθρωπικό, όσο δηλαδή υπάρχουν ανικανοποίητοι σε τούτο τον κόσμο, θα ρίχνονται στους ικανοποιημένους με λύσσα και θα τους κομματιάζουν.  Ξέρουμε, άλλωστε, πόσο εύκολα καταργούνται οι συνεννοήσεις και οι συμφωνίες, και επί διαπροσωπικού, και επί διακρατικού, και επί διαταξικού επιπέδου, όταν δεν ικανοποιηθούν τα συμφέροντα των οικονομικά μειονε-κτικών. Ο Μαρξ, λοιπόν, υπέδειξε ένα λογικό τρόπο, ώστε να μειωθούν, κάποτε να καταργηθούν οι συγκρούσεις. Γιατί, όλα τα αίτια όλων των συγκρούσεων είναι καταρχήν οικονομικά. Όχι βέβαια μόνο οικονομικά, αλλά καταρχήν και κατά κύριο λόγο οικονομικά.
Συνεπέστατος μαρξιστής ο Λένιν, αμέσως μετά την επικράτηση της ε-παναστάσης, κατάργησε και το εμπόρευμα και το χρήμα που είναι το ιδα-νικό εμπόρευμα, αυτό που θα μπορούσες να ανταλλάξεις μ' οποιοδήποτε εμπόρευμα με την τρέχουσα έννοια. Στα πρώτα χρόνια του νέου καθεστώ-τος, οι Σοβιετικοί δεν παρήγαγαν για να πουλήσουν με κέρδος και οι αγορές δεν γίνονταν με χρήμα αλλά με βεβαιώσεις που δήλωναν πως δού-λεψες και πως δικαιούσαι, συνεπώς, να πάρεις απ' το μαγαζί μέρος του προϊόντος της εργασίας ενός άλλου.
Αυτή η ειδυλλιακή κατάσταση παραήταν ειδυλλιακή σε μια εποχή φτώ-χειας και δυστυχίας, όπου κανένα αγαθό δεν υπήρχε σε αφθονία στην αγορά. Κι όταν ο Μαρξ υποδείκνυε τον τρόπο λειτουργίας της μη εμπο-266 |)ΐ;υματικής κοινωνίας, είχε στο νου του μια αναπτυγμένη καπιταλιστική χ(ί)ρα, που θα μετεξελίσσονταν σε κομουνιστική, κι όχι μια εξαθλιωμένη χ(ί)|Ηί σαν την τσαρική Ρωσία.
Ιτην αρχή, ο Λένιν πίστεψε πως το καθαρό μαρξιστικό μοντέλο θα λειτουργήσει, έστω και λίγο ζαβά, στη μετεπαναστατική Σοβιετική Ι'.νίοση. Όμως δεν λειτούργησε. Κι αυτό γιατί δεν ήταν όλοι οι κάτοικοι ι ης Σοβιετικής Ένωσης αφοσιωμένοι σε ιδανικά, σαν τον Λένιν και τους "ΐιντρόφους του. Όμως, ήταν τόσο μεγάλη η φτώχεια στην τσαρική Ρω-(ΐ((ΐ, που ο Λένιν νόμιζε, ο καημένος, πως αν κάποιος περάσει απ' την κ(ίτηγορία του πολύ φτωχού στην κατηγορία του φτωχού, θα θελήσει να (καματήσει σ' αυτό το στάδιο μέχρι που ν° ανέβει το βιοτικό επίπεδο ολόκληρης της κοινωνίας, και γίνουν κατά τι πλουσιότεροι όλοι οι άνθρω-ποι μαζί.
Λμ, δε! Κάποιοι γραφειοκράτες, κάποιοι με "παλιά συνείδηση", που α-ν(ΐπ(ίλαιώθηκε απ' την αρχή κιόλας της επανάστασης, άπλωσαν το μακρύ ι ο ί ι ς χέρι μέχρι εκεί που μπορούσαν. Και με το άπλωσε και ξανάπλωσε τη |Ι|)(')μικη χερούκλα, αυτή ολοένα και μεγάλωνε, ολοένα κι άρπαζε.  Κΐίΐ τότε, θα σκέφτηκε προφανώς ο Λένιν: Αν αρχίσουμε να κόβουμε όλα ι κ μ(ίκριά χέρια, θα μείνουμε τρεις κι ο κούκος σ' αυτή την πεινασμένη /(ί)()α όπου η αταβιστική πείνα αιώνων ατέλειωτων είναι ακριβώς αυτό που ;(ρι;ΐ(ίζεται για να γίνει η κλοπή εθνικό σπορ. Αν πάλι στηρίξουμε μια ολ(')κλτ)ρη κοινωνία στους λίγους καλούς και ηθικούς, στους λιγοστούς ηηΐι δκΙβασαν και κατανόησαν το μαρξισμό, ζήτω που καήκαμε!  Και εφόσον δεν μπορούμε προς το παρόν, λέει ο Λένιν, να έχουμε αφθο-νία αγ(ΐ()ών για όλους, ώστε να απαλυνθούν και τελικά να καταργηθούν κι'κιοιι; οι ταξικές συγκρούσεις, ας κάνουμε ένα βήμα πίσω, προς τον κα-πιιαλισμό, έχοντας το νου μας να μην κάνουμε πολλά βήματα πίσω, οπότε κνιΐο Μίΐρξ, αντίο Ένγκελς, αντίο σύντροφοι Μπολσεβίκοι που σκοτωθή-κ(ΐΜ, τον Οκτώβρη.
Λοιπόν, μπρος βαθύ και πίσω ρέμα, το 1921, ένα χρόνο μετά τη λήξη του ι μ ψ ι ' ι λ ι ο ΐ ι πολέμου που εδραίωσε το καθεστώς, τέσσερα χρόνια μετά την < (κκιιβριανή Ρ,παναστάση που εγκαθίδρυσε το καθεστώς, και τρία χρόνια ιΐ|ΐιν απ' το θάνατο του Λένιν, κι ο μεγάλος επαναστάτης, τη χρονιά αυτή, κοί κΐινιας μπρος το βαθύ της φτώχειας, που κάθε άλλο παρά εγγυόταν την ί Α ι ΐ κ ) ΐ | χοιι κομουνισμού, και πίσω το ρέμα του καπιταλισμού, είπε: Καλύ-II |Μΐ VII ιπαλίΐβουτήσουμε λιγάκι στο ρέμα του καπιταλισμού που μας είναι ΜΙ (Μοοόιερο γνωστό, παρά να πέσουμε με το κεφάλι στο βαθύ της κληρο-\'ομΐ|μι'.νΐ)ι, ΐ()ΐ(1)χι;ιας που πρέπει οπωσδήποτε να τη νικήσουμε, προκειμέ-νου VII (ηιιμιιτήπει κάποτε το σούρτα φέρτα, μπρος πίσω.  267 ο "φτωχός κομουνισμός" άλλωστε είναι για ηλίθιους και μαρξιστικά απαίδευτους, που δεν λένε να καταλάβουν επιτέλους πως ο Μαρξ συνέλαβε το κοινωνικό του σύστημα για κοινωνίες ήδη πολύ ανεπτυγμένες.  Το είπαμε χίλιες φορές αυτό, αλλά θα το πούμε άλλες τόσες, γιατί εκεί-νος ο οικτρός "ποβερισμός" (φτωχεϊσμός, εκθειασμός της ολιγαρκείας αν όχι και της φτώχειας) τείνει να γίνει κατάσταση σε κάποιες επαναστατικές ομάδες, που έχουν περισσότερη σχέση με το χριστιανισμό παρά με το μαρξισμό.
Βρε ηλίθιοι, είναι δυνατό να πείσετε ποτέ κανέναν πεινασμένο πως πρέ-πει να χορταίνει την πείνα του με ιδανικά; Ακόμα δεν καταλάβατε πως το σύνθημα για τον κομουνισμό δεν μπορεί να είναι "φτώχεια για όλους", αλλά "πλούτος για όλους";
Όταν λοιπόν εξαφανίστηκε ο πρώτος επαναστατικός ενθουσιασμός άρ-χισαν να εξατμίζονται και τα επαναστατικά ιδανικά. Που, ωστόσο, δεν ήταν ακριβώς ιδανικά για την πλατιά μάζα, αλλά ενθουσιασμός νέτα-σκέτα.  Και με σκέτο ενθουσιασμό (λέξη σημαδιακή, που παράγεται απ' την πρόθεση εν και το ουσιαστικό θεός, που σημαίνει πως σ ' αυτή την κατά-σταση είμαστε κατειλημμένοι απ' το θεό που εγκαταστάθηκε μέσα μας), με σκέτο ενθουσιασμό, λέγαμε, οι κοινωνίες δεν κρατιούνται.  Με σκέτο ενθουσιασμό, που ποτέ δεν διαρκεί πολύ, μπορείς να κάνεις μια επανάσταση, αλλά δεν μπορείς να τη διατηρήσεις για πολύ στην αρ-χική ενθουσιαστική της κατάσταση. Ο ενθουσιασμός είναι πτητικός: εξα-τμίζεται εύκολα.
Μ' αυτά και μ' άλλα το ίδιο πεζά ο Λένιν υποχρεώθηκε τελικά να αναφωνήσει: Μάθετε να εμπορεύεστε!!! Το ίδιο λέει και ο Γκορμπατσόφ σήμερα. Γιατί, ναι μεν ο Λένιν έμαθε τους Ρώσους να εμπορεύονται, αλλά ο Στάλιν τους το ξέμαθε. Ήθελε, βλέπεις, ο μουστάκιας να είναι "καθαρός" μαρξιστής, κι ας μην καταλάβαινε και πολλά πολλά από μαρξισμό. Θα μου πεις: Εύκολο είναι; Εμ, αν ήταν εύκολο θα ήταν μαρξιστές και οι γραφειο-κράτες.
Αυτή η στροφή του Λένιν προς την αγορά και τους νόμους της ονομά-στηκε Νέα Οικονομική Πολιτική (ΝΕΠ, απ' τα ρωσικά αρχικά). Η ΝΕΠ εγκαινιάζεται το 1921, αλλά δεν ξέρουμε πότε ακριβώς καταργείται απ' τον Στάλιν. Το γεγονός είναι πως το 1928 που εγκαινιάζεται το πρώτο πενταετές σχέδιο, ΝΕΠ δεν υπάρχει πια. Πιο σωστά, όση είχε απομείνει την κατάπιε το πενταετές.
Από εδώ και μέχρι τον Γκορμπατσόφ, κάθε επόμενο πενταετές, θα κα-ταπίνει το προηγούμενο, κι όλα μαζί θα καταπιούν τον δύστυχο μουζίκο, που μεταθέτει τις καλύτερες μέρες από πενταετία σε πενταετία. Αλλά κάθε 268 κκινούρι" πενταετία αποδεικνύεται είτε ίδια είτε χειρότερη απ' την προη-)ΐιιι'ΐ|ΐι;νΐ), από την άποψη των συνθηκών ζωής. Γιατί από άλλες απόψεις οι III νιι<ι;τ(ι:ς έδωσαν εκπληκτικά αποτελέσματα, όπως θα δούμε.  •( )|ΐ(ι)ς, ποιος νοιάζεται για χις επιτυχίες της βαριάς βιομηχανίας, της ιπριηκοτικής τεχνολογίας, του διαστημικού προγράμματος, όταν αυτές οι ι'(Κ|)(ΐ)ς εντυπωσιακές επιτυχίες δεν συνοδεύονται και από επιτυχίες στην ιιιΐ|ΐ(ίγ(ι)γή αγροτικών προϊόντων και προϊόντων καθημερινής χρήσεως; Ο 5,ιι'ιλιν παρηγορούσε τους μουζίκους λέγοντας πως δεν θ' αργήσουν και οι ι /ιπ\ιχ((:ς στην ελαφρά βιομηχανία (πρόκειται για τη βιομηχανία που πα-|ΐι'(ρ;ι είδη τρεχούσης χρήσεως). Όμως, άργησαν τόσο, που ακόμα δεν ΐ|Η'ΐνΐ|Μίν.
Γι (ρταίει; Φταίει το κακό το ριζικό μας; Φταίει ο θεός, που μας μισεί;
< Ι Ί ( ( ( Ι ; Ι το κακό το ριζικό μας; Φταίει μήπως το κρασί;
() Κ(!)στας Βάρναλης θα 'ταν αδύνατο να μας το πει, γιατί αυτός μιλούσε /ικ ι':ν(ΐ φταίξιμο καπιταλιστικό, όχι σοσιαλιστικό.
I Ί" να καταλάβετε τι φταίει επί του προκειμένου, πρέπει να δώσετε ικανοποιητική απάντηση στο γριφώδες ερώτημα: Πώς γίνεται μια χώρα ιιοιι κ(πασκευάζει άψογα διαστημόπλοια να μην μπορεί να κατασκευάσει (να τ(ΐανζίστορ της προκοπής; Υπό καπιταλιστικό καθεστώς θα περίμενε Μΐνι:(ς το εντελώς αντίστροφο: Όποιος δεν μπορεί τα λίγα, δεν μπορεί και ΐκ πολλά.
'()μ(ι)ς, οι Σοβιετικοί, ενώ μπορούν τα πολλά, δεν μπορούν τα λίγα. Τι ΐ|Ηΐγ(ΐ)δία! Λοιπόν, ποιος φταίει;
ΚIII μη μου πείτε πως η σωστή διατύπωση της παροιμίας είναι: όποιος μπορεί τα πολλά μπορεί και τα λίγα, γιατί οι Σοβιετικοί θα σας διαψεύσουν.  I ν πι'ίση περιπτώσει, κάτι πρέπει να φταίει γι' αυτή την κωμική κατάστα-ΐ)ΐ| Πολλά ελέχθησαν επί του θέματος. Επιτρέψτε μου να πω και εγώ τα ϋικι'ι μου. Άλλωστε ό,τι κι αν πω, κανείς δεν πρόκειται να το πάρει υπόψη ι οι ι, και πολύ περισσότερο οι Σοβιετικοί. Συνεπώς, μπορώ να λέω ό,τι θέλω.  Ι'.Ηϊΐ κι αλλιώς, αυτό κάνω απ' την αρχή αυτών των κειμένων, προσπα-(Ιιίιντίίς (ι)στόσο πάντα να μην απομακρύνομαι απ' τα πραγματικά περιστα-ιΐΜί, και να μην παραποιώ την ιστορία, κατά το κλασικό κομουνιστικό ι'ίΐιμο, 11ου εδώ που τα λέμε, δεν διαφέρει και πολύ απ' το καπιταλιστικό. Γιατί κιη πι καπιταλιστές είναι μανούλες στην παραποίηση. Μόνο που την κά-νουν πιο έξυπνα. Λένε για παράδειγμα "ο Σατανάς είναι Ρώσος" (ο Ρήγκαν ιΐ|ν ι;(πι; αυτή την κοτσάνα) και οι χαχόλοι αρχίζουν να προσεύχονται ομαδικά για να βάλει ο θεός το χέρι του. Όμως αν το βάλει στο κουμπί ΐ'Κ υδ(ΐογ()νοβόμβας; Σ' αυτή την περίπτωση θα επικαλεστούν το Σατανά.
269
Διότι στη χριστιανοκαπιταλιστική μυθολογία, ό,τι απαξιεί να το κάνει ο θεός, το αφήνει για το διάβολο - κι όλα πάνε καλά με κόκα κόλα εντός της κολάσεως. Και μη μου πείτε πως αυτές δεν είναι παραποιήσεις και διαστρεβλώσεις, γιατί θα παραπέμψω για επιβεβαίωση στον αστρολόγο του κ. Μητσοτάκη τους Νεοδημοκράτες και στον αστρολόγο του κ. Παπαν-δρέου του ΠΑΣΟΚτζήδες. Για να σας πουν αυτοί πού στηρίζεται ο καπι-ταλισμός. Στον ουρανό στηρίζεται. Στον αέρα. Και στα κλούβια μας κεφά-λια.
Λοιπόν, η προσωπική μου ερμηνεία του Σοβιετικού Παραδόξου είναι η εξής: Ενώ κανείς δεν μπορεί να κλέψει έναν πύραυλο, όλοι μπορούν να κλέψουν ένα τούβλο για τη ντάτσα που χτίζουν. Ή ό,τι άλλα θα μπορούσαν να σηκώσουν. Από καρφίτσα μέχρι αεροπλάνο.
Το τι κλοπή πέφτει στη Σοβιετική Ένωση δεν λέγεται. Θα 'λεγε κανείς πως το ΠΑΣΟΚ δεν είναι ελληνικό κόμμα, αλλά σοβιετικό.  Κι όσο ο Στάλιν κρατούσε το μαστίγιο, λούφα οι λωποδύτες. Όμως, μπορείς να μαστιγώνεις συνεχώς έναν ολόκληρο λαό; Αμαρτία απ' το θεό, που λέμε. Απ' τον Μαρξ, απ' τον Μαρξ, θα διόρθωνε το Λένιν. Αλλά μην παραξενευτείτε αν δείτε ξαφνικά τον Γκορμπατσόφ ν' αρπάζει κανένα μα-στίγιο, αφημένο στη γωνία απ' τον καιρό του Στάλιν.
Λοιπόν, οι Σοβιετικοί, ή θα γίνουν δημοκράτες και έντιμοι, ή θα επανέλ-θουν στην προτέρα κατάσταση του δούλου σταλινικής παραλλαγής. Κα-πιταλιστές, πάντως, αποκλείεται να γίνουν. Αυτό ας το ξεχάσουν κι εκεί, κι εδώ και παντού.
270
Η ΠΟΛΕΜΙΚΗ ΚΑΙ
Η ΕΙΡΗΝΙΚΗ ΣΥΝΥΠΑΡΞΗ
ι Ιιΐ|)(ί τη σταλινική λαίλαπα, παρά τους 350.000 κομουνιστές που "εκκαθα-|)(ζι:ι" ο κομουνιστής Στάλιν, παρά το τραγικό γεγονός πως το 70% των μ(,λ(ί)ν του 17ου Συνεδρίου του Κόμματος που συνέρχεται το 1934, και που ι,/κιιινιάζει τις εκκαθαρίσεις, θα σταλούν άναυλα στον άλλο κόσμο από τον Σηίλιν, η Σοβιετική Ένωση, η μεγάλη χώρα του Λένιν, αναπτύσσεται με ρυθμούς τόσο εντυπωσιακούς, που οι Δυτικοί οικονομολόγοι αρχίζουν να "ναριοτιούνται μπας και είχαν άδικο που παραγνώρισαν ή περιφρόνησαν κι μίίρξισμό.
Άλλωστε ο λαός λατρεύει τον Στάλιν και τον ακολουθεί τυφλά. Το Λ(ΐ(1μ(ί των εκκαθαρίσεων δεν θα επεκταθεί μέχρι τη μάζα των απλών αν-(Ι(Μ!ιπ(ΐ)ν, παρά μόνο σε σπάνιες περιπτώσεις, και μόνο όταν κάποιες ομάδες, χ(ΐιρικ(!)ν κυρίως αναπτύσσουν αντικομουνιστική δραστηριότητα. Ο ταξικά Μριΐίΐδιορισμένος εμφύλιος-πόλεμος συνεχίζεται άτυπα μέχρι τις μέρες μας, ίκΐινΐίΐ μι; τη βοήθεια των Δυτικών πρακτόρων και της δυτικής προπαγάν-Πριν, λοιπόν, κρίνουμε αυστηρά τον Στάλιν πρέπει να συνυπολογίσουμε κιιι την ευθύνη των Δυτικών για το δυνάμωμα της τρομοκρατίας.  11 Λύση δεν παραιτήθηκε ποτέ απ' το σχέδιο να διαβρώσει από μέσα τη >,ιι|1ιι;τικ·ή Ένωση, όταν απέτυχε να τη διαλύσει με επεμβάσεις απέξω.  I Ιάντ(ΐ)ς είναι εντελώς αδύνατο να ξεχωρίσουμε τους ανπκομουνιστές ιΐιρη ζέκανίΐν οι κομουνιστές, από τους κομουνιστές που έστειλαν στον ιΙιΑλιιν κόσμο πάλι οι κομουνιστές.
II ηρ(ί)τη περίπτωση, της εκκαθάρισης των.αντικομουνιστών, χωρίς βέ-βιηιι ν(ί την επικροτεί κανείς λογικός άνθρωπος, έχει μια λογική, αν και μιΐΜΐι|Ιρΐ(ΐ ερμηνεία. Όμως η δεύτερη περίπτωση, της εκκαθάρισης των ΜρμΐΜΐνιπτ(ί)ν απ' τους κομουνιστές, είναι τόσο τερατωδώς παράλογη, που II ιικίλινιπμός Οα μπορούσε να χαρακτηριστεί και "ιστορικός σουρεαλι-ιιμόι.·· μι'ινο γι' αυτό. Στο όνομα της πάλης των τάξεων που συνεχίζεται ι Η ' κ ι ΐ ι , , Κ) δρεπάνι θέρισε χιλιάδες αγωνιστές του ταξικού αγώνα με συνέ-ηι III ι ην κατιιφάνερη εξασθένηση των κοινωνικών εκείνων δυνάμεων που ΙΙιι μιιορούοίΐν νιι συμβάλουν αποφασιστικά στο ξεπέρασμα του ταξικού )ι|ΐιίιιιιιι, και οτην εγκαθίδρυση του παλλαϊκού κράτους. Έτσι, εκείνο το 271 παλλαϊκό κράτος που αποφάσισε να εγκαθιδρύσει ο Χρουστσιόφ ήταν πέρα για πέρα τεχνητό, αφού η προγενέστερη δικτατορία του προλεταριά-του, για την οποία δεν γίνεται λόγος πια, αρχίζει να μετατρέπεται καθαρά σε καθαρή δικτατορία της γραφειοκρατίας, που θα εγκατασταθεί για τα καλά κατά την εποχή του Μπρέζνιεφ.
Όπως και να 'ναι πάντως, κατά τη σταλινική περίοδο, η Σοβιετική Ένωση αναπτύσσεται μ' έναν τρόπο εξαιρετικά εντυπωσιακό, παρά την καπιταλιστική περικύκλωση και παρά τον καταφάνερο πλέον φασιστικό κίνδυνο.
Ο Μουσολίνι ιδρύει το Φασιστικό Κόμμα το 1919, και μόλις τρία χρόνια αργότερα, το 1922, αναρριχάται στην εξουσία. Την ίδια χρονιά (1919) που εμφανίζεται το Φασιστικό Κόμμα στην Ιταλία, ο Χίτλερ ιδρύει στη Γερ-μανία το Εθνικοσοσιαλιστικό Κόμμα, που το 1923 επιχειρεί στο Μόναχο πραξικόπημα για την κατάληψη της εξουσίας, το 1932 διεκδικεί απ' τον Χίντεμπουργκ την προεδρεία της Δημοκρατίας και παρά την ήττα του στις εκλογές, την επόμενη χρονιά (1933) ο Χίντεμπουργκ χρίει τον Χίτλερ κα-γκελάριο, ενώ αμέσως μετά το θάνατο του γέρου στρατηγού, το 1934, ο Χίτλερ ενώνει σε ένα το αξίωμα του προέδρου της Δημοκρατίας και του καγκελαρίου (πρωθυπουργού) υπό τον τίτλο φίρερ (αρχηγός).  Δυο χρόνια αργότερα, το 1936, με την έναρξη του Ισπανικού εμφύλιου πολέμου, που θα τελειώσει το 1939 με τη νίκη του φασισμού και στην Ισπανία, ο Χίτλερ δοκιμάζει τη ραγδαία αναπτυσσόμενη πολεμική του μηχανή στη χώρα του Λόρκα, ενώ η φανερή βοήθεια των Σοβιετικών προς το μέτωπο των δημοκρατών που προσπαθούν να σώσουν τη χώρα από τον Φράνκο, εκ των πραγμάτων δεν είναι δυνατό να 'ναι ούτε σοβαρή ούτε αποτελεσματική.
Οι Σοβιετικοί δεν έχουν αυταπάτες. Γνωρίζουν πως το κύριο μέλημα του Χίτλερ είναι η καταστροφή της Σοβιετικής Ένωσης. Όμως ακριβώς το ίδιο ονειρεύονται απ' το 1917 και οι αστικές δημοκρατίες της Δύσης.  Κάνουν λοιπόν ό,τι μπορούν για να στρέψουν προς τη Ρωσία τον φανερό πλέον γερμανικό επεκτατισμό, αλλά ο Χίτλερ θα προτιμήσει, τελικά, να ξεκαθαρίσει τους λογαριασμούς του πρώτα με τη δημοκρατική Δύση κι ύστερα με την κομουνιστική Ανατολή.
Τότε δεν πίστευε ο Χίτλερ πως η κομουνιστική Ανατολή και η αστική Δύση θα συμμαχήσουν εναντίον του. Κι ωστόσο, η πιο παράδοξη συμμαχία που εμφανίστηκε ποτέ στην ιστορία της παγκόσμιας διπλωματίας τελικά έγινε και ο Χίτλερ συντρίφτηκε. Η πολύ μεταγενέστερη ειρηνική συνύπαρ-ξη εγκαινιάστηκε τότε με την πολεμική συνύπαρξη στον αγώνα κατά του φασισμού.
272
Ιίοκ'ιηΐ), πριν υπογραφεί αυτή η τρελή συμμαχία ανάμεσα σε δυο ε-;ί(Ι|ΐπι'ΐι" συνιίπτεται μια άλλη, που είναι ακόμα πιο τρελή απ' την πρώτη, ι ιι((Η|ς ανάμεσα σε δυο εχθρούς. Ο Στάλιν και ο Χίτλερ στις 23 Αυγούστου ι ΜΙ ι Ι'Μ<) υπογράφουν ένα είδος συμμαχίας.
()η(ος οι Δυτικοί προσπαθούν να στρέψουν τον Χίτλερ κατά της Σοβιε-II κ ι'|ι" • I ;ν(ΐ)σης, έτσι κι ο Στάλιν προσπαθεί με τη σειρά του να στρέψει τον ΧΙιλι.ρ κ·(ΐτά της καπιταλιστικής Δύσης χωρίς, βέβαια, να τον παρακινεί /ικ κιίιπ τέτοιο. Τελικά, το στοίχημα το κερδίζει ο Στάλιν μ' αυτόν τον ι ΐιΐ|ΐΐιί(ηιιτο ελιγμό, που υποχρεώνει τη Δύση να συμμαχήσει μαζί του. Κι ιη' π Κ('"κ·κινος Στρατός δεν πετύχαινε τον άθλο που πέτυχε, είναι μάλλον |ΙΓ|Ι"ιο π(ΐ)ς δυτικές δημοκρατίες δεν θα υπήρχαν σήμερα.  11 Δι'ιπί], λοιπόν, χρωστάει την ύπαρξή της στην Ανατολή. Αλλά και η Λνιικιλή χρίϋστάει την ύπαρξή της στη Δύση. Γιατί αν ηττάτο η Δύση απ' 11IV Χίτλερ, η πτώση της Σοβιετικής Ένωσης δεν θα ήταν και τόσο δύ-ιικιι/ΐ| κάΐίι) απ' την πίεση των λεγεώνων που θα δημιουργούσε ο Χίτλερ III ΐ|ν κ(ΐη;χόμενη δυτική Ευρώπη. Αν ο Χίτλερ καταλάμβανε την Αγγλία, ι'ΐΜΐιΐι, ;ΐ|ΐ{)έβλεπε το σχέδιο, θα είχαν καταρρεύσει τα πάντα, πρώτα στη Λΐιιιΐ) κι ύστερα στην Ανατολή.
Λ ι ΐ ι ' ι ΐ(')τι:, λοιπόν, η Δύση και η Ανατολή είναι "καταδικασμένες" να ιιυνίι/κ'ιρχουν. Για τον απλό τελικά λόγο πως και η Δύση και η Ανατολή ι (νιιι ηιιμιουργήματα του ίδιου πολιτισμού, του ευρωπαϊκού. Ο Μαρξ άλ-/ ι ι ι ι ι ι ι ι.ίνιιι ίσως ο πιο μεγάλος Ευρωπαίος, που εμφανίστηκε ποτέ, ο άν-Ι)|ΐιιιπιις που ονειρεύτηκε όχι μόνο την ενωμένη Ευρώπη αλλά το ενωμένο κ ι ' ι ι ι μ ι ι .
11 ικν, λοιπόν, φυσικό η Δύση και η Ανατολή να συμμαχήσουν ενάντια (111) φικϊΐστική βαρβαρότητα. Ο Χίτλερ ήταν ένα ξένο σώμα στη μεγάλη Μΐΐ|ΐι4δοπΐ] του ευρωπαϊκού ουμανισμού που εγκαινιάζουν οι Έλληνες τον ^(ι /ι.Χ. "ΐ(ίιν(ΐ. Συνεπώς η αντιφασιστική συμμαχία ανάμεσα στη Δύση και ιΐ|ν Ανατολή δεν είναι καθόλου παράδοξη, αν και φαίνεται τέτοια.  ϋΐΗΐ'ιοο, όσο διαρκεί ακόμα η πρόσκαιρη συμφωνία των Σοβιετικών και ΐιιιν I ι.ρμανίίιν και αμέσως μετά την έναρξη του Β ' Παγκόσμιου Πολέμου μι ι ην ι;ιπ(1()λή του γερμανικού στρατού στην Πολωνία την 1η Σεπτεμ-|Ιρ(ιιΐι Ι'Μ'), ο Στάλιν τρέχει από πίσω και μπαίνει κι αυτός στην Πολωνία, Ιο μι'.ρΐ·ν αργότερα, στις 17 Σεπτεμβρίου 1939. Ο διαμελισμός της Πολω-νΐιΐι,, /κι τον οποίο πολλά γράφτηκαν, είναι γεγονός που οι Πολωνοί δεν ΙΙιι κι Ι,κχι'/αουν ποτέ.
Γνιίι λιιιπόν, ο Χίτλερ στρέφει την προσοχή του προς τη Δύση, ο Στάλιν |Ι|ΐ(ηκι,ι ι ην ι.υκιιιρία να εισβάλει στη Φινλανδία. Αυτός ο πολύ ανόητος ιιΓι/ι,μιΐι, ηιιΐι (')π(ι)ς και η εισβολή στην Πολωνία υποτίθεται πως έγινε για 27.1 να προφυλάξει η Σοβιετική Ένωση τα νώτα της, δεν κράτησε πολύ, απ' το Νοέμβριο του 1939 μέχρι το Μάρτιο του 1940, όμως στοίχισε πάρα πολλά στη σοβιετική προπαγάνδα, που χρόνια τώρα ιδρωκοπάει να μας πείσει πως ό,τι έγινε έγινε για το καλό των Φινλανδών!  Βέβαια, απ' το 1809 η Φινλανδία ανήκε ολόκληρη στην Αυτοκρατορία του τσάρου, αλλά ο Λένιν το 1917 της έδωσε την ανεξαρτησία της. Ο Στάλιν όμως μετάνιωσε το 1939 και είπε να προσαρτήσει στην ΕΣΣΔ τη Φινλανδία. Αλλά σε λίγο ξαναμετάνιωσε, κι αυτή τη φορά είπε ν' αφήσει ήσυχους τους Φινλανδούς στην ουδετερότητά τους.
Όμως, οι μνησίκακοι Φινλανδοί, το 1941 που ο Χίτλερ κηρύσσει τον πόλεμο κατά της ΕΣΣΔ, εισβάλλουν ως Δονκιχότες στη χώρα του Λένιν αλλά τρώνε τα μούτρα τους, όπως ήταν φυσικό. Και με τη συνθήκη ειρήνης 1947 υποχρεώνονται να κάνουν σοβαρές εδαφικές παραχωρήσεις στην ΕΣΣΔ.
Τούτη η πολιτικά ανισόρροπη κατάσταση ανάμεσα στις δυο χώρες ονο-μάστηκε "φινλανδοποίηση" και ο όρος έμεινε στο διεθνές πολιτικό λεξι-λόγιο για να δηλώνει την επαμφοτερίζουσα λυκοφιλία ανάμεσα σε δυο λαούς.
Πάντα στα πλαίσια της συγκυριακής συμφωνίας με τον Χίτλερ, ο Στάλιν εισβάλλει τον Ιούνιο του 1940 στις τρεις Βαλτικές χώρες (Εσθονία, Λετο-νία, Λιθουανία), προφανώς γιατί θυμήθηκε πως κι αυτές ανήκαν κάποτε στην τσαρική Αυτοκρατορία και τις προσαρτά στην ΕΣΣΔ, όπου και πα-ραμένουν με χίλια βάσανα.
Με την ευκαιρία, είπε ο κύριος, να βάλει λίγο χέρι και στη Ρουμανία και της αποσπά τη Βεσαραβία και τη Βουκοβίνα. Μ' άλλα λόγια, ο Στάλιν αποδεικνύεται και ολίγον... ιμπεριαλιστής, παραμένοντας μέγας εχθρός του ιμπεριαλισμού! Κι αν δεν ερχόταν η εκπληκτική και μεγαλειώδης νίκη του Κόκκινου Στρατού να σκεπάσει και να κάνει να ξεχαστούν όλες αυτές οι "φιλικές" χειρονομίες του Στάλιν, η εικόνα που θα είχε ο κόσμος για τη Σοβιετική Ένωση μετά τη λήξη του πολέμου δεν θα ήταν καθόλου λαμπρή, εδώ που τα λέμε - και πρέπει να τα λέμε έξω απ' τα δόντια κι όχι να παριστάνουμε μονίμως τους αγίους.
Άλλωστε, δεν χάλασε ο κόσμος αν οι κομουνιστές εμφανίζονται σατα-νικοί κάπου κάπου. Είναι και κουραστικό και ανόητο να είσαι άγιος μέσα σ • έναν κόσμο που ποτέ δεν είχε περί πολλού την αγιότητα. Κι ο μπαρμπα-Μουστάκιας, δεν εδήλωσε ποτέ άγιος, αν και σπούδασε παπάς!  Το Μάιο του 1945 ο Κόκκινος Στρατός εισβάλλει στο Βερολίνο, πρώτος απ' όλους τους στρατούς των συμμάχων και το Γ ' Ράιχ περνάει πλέον στην ιστορία και επισήμως. (Τι ιστορία κι αυτή του Γ ' Ράιχ, σκέτος εφιάλτης!)
274
Ιο οιιιΟνίς κύρος της Σοβιετικής Ένωσης ποτέ δεν ήταν τόσο υψηλό. Και οι |ΐι';χ|Μ πριν από λίγο σύμμαχοι αρχίζουν να παίρνουν τα μέτρα τους.  I ιπι, ο ψυχρός πόλεμος αρχίζει εκεί που τελειώνει ο θερμός. Κι όλος II ι<γ(ί)ν(ϊς σήμερα γίνεται για να μην ξαναγίνει θερμός και μας πάρει ο γερο-ι'ιιιίολος όλους τους κομουνιστές και καπιταλιστές.
<) Χίτλερ πάντως ήταν μια κάποια λύση για τον καπιταλισμό. Όχι η ((•"ινική λύση, αλλά λύση ανάγκης. Έλα όμως που τούτος ο φαταούλας τα Ίΐι:λΓ. (')λα δικά του - και την Ανατολή και τη Δύση. Κι έτσι η Δύση χάνει ιΐ|ν κυκαιρία να εξαφανίσει την Ανατολή διά του Χίτλερ.  Λίΐί') τότε, η Δύση πρέπει να υφίσταται την Ανατολή, της αρέσει δεν της ιΐ|ΐι';σι:ι. Ας καταλάβει τουλάχιστον αυτή εκείνο που δεν ήταν σε θέση να κιιταλώβει ο Χίτλερ: Δεν μπορεί να τα 'χει όλα δικά της, όπως πολύ θα ΙΟ '0ι;λε, προκειμένου να παραμείνει συνεπής στις συνεπείς καπιταλιστικές "ρχές της.
I Ι(ίρά τον ψυχρό πόλεμο, παρά τον πόλεμο της Κορέας (1950-1953), πα-|ΐ(1 ιην ήττα των Ελλήνων κομουνιστών στον εμφύλιο πόλεμο (1946-Ι"Ί9), παρά τη ρήξη με τον Τίτο (άνοιξη του 1948) και κυρίως παρά το οιαλινιαμό (μερικοί ισχυρίζονται εξαιτίας του σταλινισμού), η Σοβιετι-κι') Ί ίνίοση συνεχίζει τους θριάμβους της αν και τσακισμένη απ' τον πό-Λ ΐ . | Ι Ο .
Λοιπόν, έχουμε και λέμε: Στις 4 Οκτωβρίου 1957, τέσσερα χρόνια μετά III Οιϊνατο του Στάλιν (3 Μαρτίου 1953), ο πρώτος τεχνητός δορυφόρος της ιοιορ((ίς, ο θρυλικός Σπούτνικ, περιφέρει γύρω από τη Γη το έμβλημα της μι /ι'ιλης χώρας του Λένιν. Μέσα στην ίδια χρονιά, στις 3 Νοεμβρίου 1957, ο δι:ύτι:ρος και μεγαλύτερος τεχνητός δορυφόρος, ο Σπούτνικ II, σπέρνει ιον πανικό τους Δυτικούς, που αισθάνονται πολύ καθυστερημένοι στην κι/ιιίκτηση του Διαστήματος.
Μέβιιια, οι ΗΠΑ ακολουθούν κατά πόδας, αλλά οι Σοβιετικοί συνεχίζουν 10 μπιιράζ: Σπούτνικ III, Λούνικ I, Λούνικ II, Λούνικ III. (Τα Λούνικ είτε ιιφι'ΐνουν αντικείμενα στη Σελήνη, είτε τη φωτογραφίζουν, πρώτα αυτά. Τα ΛοΓ]νικ, μ' άλλα λόγια, είναι "σεληνόπλοια").
Και, τέλος, ο μεγάλος άθλος: Στις 12 Απριλίου 1961, για πρώτη φορά ο ιΙνΟριοπος πετάει στο Διάστημα. Ο Γιούρι Γκαγκάριν θα γίνει ένα όνομα μιιΟικό. Ομοίως και ο Τίτοφ, που είναι ο δεύτερος άνθρωπος που πετάει στο Λιάπτημα στις 7 Αυγούστου της ίδιας χρονιάς (1961).
I Ιο> ύ καλά τα πάει επίσης η Σοβιετική Ένωση και στους εξοπλισμούς.  ),ιΐι, 26 Αυγούστου του 1957 εξακοντίζεται ο πρώτος ρωσικός διηπειρωτι-Μ'ΙΙ, πύραυλος και το 1961 δοκιμάζονται τα πυρηνικά βλήματα 100 μεγατό-νιιιν, ηιιλαδή 5.(ΚΧ) φορές ισχιιρότερα απ' την ατομική βόμβα που έσκασε 275 στη Χιροσίμα. Η Σοβιετική Ένωση ήταν και συνεχίζει να είναι όντως υπερδύναμη.
Κι ωστόσο, κάτι δεν πάει καλά όσον αφορά το βιοτικό επίπεδο.  . Όπως ο ενθουσιασμός παλιότερα έτσι και η "εθνική υπερηφάνεια" που προκαλούν οι μεγάλες επιτυχίες στο Διάστημα και στους εξοπλισμούς, εξατμίζεται κι αυτή. Όλα εξατμίζονται, αν το στομάχι δεν είναι γεμάτο.  Κι ο Στάλιν είχε την ολέθρια συνήθεια να παραγκωνίζει το στομάχι.  Αλλά κανείς δεν παραγκώνισε ατιμωρητί το στομάχι. Οι μεταρρυθμίσεις του Γκορμπατσόφ σήμερα δεν γίνονται για τη δόξα της πατρίδας, αλλά για τη δόξα του στομαχιού. Καιρός ήταν. Νισάφι, πια. Πρέπει να τρώνε κάπου κάπου κι οι κομουνιστές. Του κερατά, δηλαδή! Όλα οι γραφειοκράτες θα τα τρώνε;
Το 1961 ο Νικίτα Χρουστσιόφ κηρύσσει περατωμένη τη δικτατορία του προλεταριάτου και στη θέση της βάζει το παλλαϊκό κράτος. Δηλαδή, από εδώ και στο εξής την εξουσία μπορεί να την ασκεί όλος ο κόσμος, κι όχι μόνο οι προλετάριοι. Σκοπός και στόχος του παλλαϊκού κράτους, η θεμε-λίωση της κομουνιστικής κοινωνίας. Δηλαδή, τι; Μόλις τότε άρχιζε η θεμελίωση της κομουνιστικής κοινωνίας; Δηλαδή κι ο Στάλιν τι έκανε τόσα χρόνια; Μα, θεμελίωνε τη... θεμελίωση! Ας δούμε ωστόσο, στη συ-νέχεια, πώς θεμελίωσε τη θεμελίωση ο πραγματικός θεμελιωτής, ο Καρλ Μαρξ.
276
ΚΟΜΟΥΝΙΣΜΟΣ ΑΝΕΥ ΚΟΜΟΥΝΙΣΤΩΝ
Νπ|ΐ(ί,(π π(ΐ)ς το δυσκολότερο πρόβλημα που έχει να αντιμετωπίσει ο κο-|ΐΐΜΐνιΐ)ΐής Ι'κορμπατσόφ σήμερα είναι να δημιουργήσει κομουνιστές Η ι II ι {Ιιι ζουν σαν κομουνιστές σε μια κομουνιστική χώρα, που διατείνε-ιιιι ιιιιΐι" ιιίναι κομουνιστική - και είναι όντως, αλλά μόνο ως το βαθμό που ιιυιι'ι ι;γγρ(1φεται στο καταστατικό του κόμματος σαν ένα ιδανικό προς ιΐΙΐκΐΊΐι'ΐΓΐιιπιν, το οποίο όμως υπηρετούν κατά το πλείστον γραφειοκρά-II ι, |ΐΜΐ<μφΐ(·,σμένοι σε κομουνιστές. Η Σοβιετική Ένωση, η πρώτη κο-ΙκκινιοηΜ*) χώρα στην ιστορία, έχει τόσο λίγους κομουνιστές όσους πε-|ΐ(ιιιιιι Μ ΐ ι I) Ρ,λλάδα, αν, βέβαια, η σύγκριση γίνει με ποσοστιαίες μονά-Πΐι, Μ Γιχι μι; απόλυτους αριθμούς. Αν, μάλιστα, απ' τα μέλη του κόμ-) ΐ ι η ι ΐ ( , κιραιρέσεις τους γραφειοκράτες, τους αριβίστες και τους περιστα-η ι ι ι κ ί Μ ΐ ι , "κομουνιστές", τότε θα οδηγηθείς στο κωμικό συμπέρασμα πως ιιη' ηριίιιο λόγο σ ' αυτή τη χώρα δεν τον έχουν οι κομουνιστές. Άλλω-IIII, III κομουνιστικό ήθος, η κομουνιστική σκέψη, η κομουνιστική συ-|ΐιιι |ΐιφ(ΐ|ΐ(4 ι;(ναι κάτι εντελώς διαφορετικό απ' την κομματική ιδιότη-III I ιιιι(, μπ()()ΐ;ί ν' αποκτήσει κανείς αυτή την ιδιότητα με χίλιους τρό-Μίκιι. κιη νΐί βρεθεί κομουνιστής εντελώς τυχαία. Όταν π.χ. ένα ΚΚ χρίει ΜίμίΜίνιοιή, (σιος και στέλεχος του κόμματος, μια βεντέτα ή έναν περι-ιιιιιοιιικό ι'ιριιια, ενεργεί χρησιμοθηρικά και ψηφοθηρικά ως μικροαστι-Μ'Ι κι'ιμμκ, Λυτό μπορεί να είναι πολύ χρήσιμο από εκλογικής απόψεως, ('ιμιικ, ιΐΜΐ'ι κομουνιστικής απόψεως είναι ολέθριο. Διότι η γραφειοκρατία ι )ίκιι(Ι(ιΐιΐ(ΐΐ(ΐ εντός του κόμματος με τρόπους τέτοιους και άλλους ανάλογους.
Ιιι /II |ΐ(|ΐι:νι: κανείς ένας κομουνιστής "με βούλλα" να είναι μαρξιστής ΜΐιιΙι II κμι'ιριον. Λιάολε, δεν νοείται κομουνιστής που γνωρίζει τον Μαρξ | | Ι Η Ί Ι Κ Ι Ι Ι ' ι'ινομα, ή έστω από κάποιο ευκαιριακό κομματικό σεμινάριο. Δεν Μ11 κ ι κπμμιπικό στέλεχος σ ' ένα ΚΚ που δεν έχει κατανοήσει σωστά και (ΙιιΙΙιι* Πι, βιιπικές τουλάχιστον αρχές του μαρξισμού. Ένα κομουνιστικό κΓΐ|ΐ|ΐιι ιιου ι:(νΐ(ΐ τύποις μαρξιστικό, είναι και τύποις κομουνιστικό. Κι ο κιιμΐΜι\Ίΐΐ)ΐι'ΐ(, δι;ν ΐ'.ίναι, βέβαια, τύπος, είναι ουσία.  ΊΜΙΙΜΚΙΙΙ, II• ι':νιι ΚΚ μπορούν να εισχωρήσουν κάλλιστα και άνθρωποι II ι II ι /\Ίιιρ(ί.ιιΐιν καλά το μαρξισμό, αλλά δεν τον υιοθετούν ως κοινωνική, ΐΜΜίνιιμικι'ι πολιτική και φιλοσοφική πρακτική. Μάλιστα, μπορούν να /ηΜΙΜίμοπίΜψιουν ιιυτή τη γνώμη για ν' αποκτήσουν την εμπιστοσύνη των 277 συντρόφων και να παίξουν έτσι ανετότερα το ρόλο του πράκτορα και του καταδότη.
Συνεπώς, η γνώση του μαρξισμού καθ' εαυτήν δεν αποτελεί εγγύηση για την ύπαρξη ή την ανυπαρξία κομουνιστικού ήθους. Ωστόσο, το κομουνι-στικό ήθος δεν μπορεί να αποκτηθεί δι' επιφοιτήσεως. Χρειάζεται δουλειά, κούραση, μελέτη. Χρειάζεται ένα κάποιο φιλότιμο τουλάχιστον, που θα κάνει τον κομουνιστή να θέλει ν' αποκτήσει μια κάποια μαρξιστική παι-δεία και να κάνει ό,τι μπορεί για να την αποκτήσει, στα πλαίσια του ελεύθερου χρόνου του.
Ένας κομουνιστής βουλευτής π.χ. θα μπορούσε να κόψει τις κληρονο-μημένες απ' τους αστούς κοσμικές υποχρεώσεις που "επιβάλλει" η ιδιότη-τά του και να αφιερώσει το χρόνο των ανόητων δεξιώσεων στη μελέτη.  Εν πάση περιπτώσει, όποιος δεν μπορεί να είναι μαρξιστής, ας πάψει να παριστάνει αν όχι τον κομουνιστή, τουλάχιστον το επαγγελματικό στέλε-χος του ΚΚ, προκειμένου να μην παίρνει τζάμπα το λιγοστό έστω μισθό του. Είμαι βέβαιος πως βασικό ρόλο στη φθορά των Κ. Κ. παίζει η συνεχώς αυξανόμενη αδιαφορία για τη μαρξιστική θεωρία και η παράλληλη αύξηση του κομματικού ακτιβισμού, που συνεπάγεται η περιφρόνηση της θεωρίας.  Αλλά, διάολε, αν μη τι άλλο σπουδαιότερο, πρέπει τουλάχιστον να ξέρει κανείς γιατί αγωνίζεται. Και, βέβαια, δεν είναι απάντηση η στερεότυπη παιδαριωδία "για έναν καλύτερο κόσμο". Γιατί ο καθένας αντιλαμβάνεται όπως θέλει τον καλύτερο κόσμο. Για τον καπιταλιστή, π.χ., καλύτερος κόσμος είναι αυτός που είναι όσο γίνεται περισσότερο καπιταλιστικός, για τον σοσιαλδημοκράτη, καλύτερος κόσμος είναι αυτός που, γενικώς και αορίστως, είναι λιγότερο άδικος και για το χριστιανό, καλύτερος κόσμος είναι ο... άλλος κόσμος. Από καλύτερους κόσμους, άλλο τίποτα!  Αλλά, δεν μπορείς να έχεις έγκυρη άποψη για τον καλύτερο κόσμο, αν θεωρείς το σημερινό κόσμο τον καλύτερο δυνατό. Όμως, αν τυχαίνει να μην τον θεωρείς τον καλύτερο δυνατό, πρέπει να ψάξεις να βρεις τα αίτια που ευθύνονται για την κακότητά του. Κι αν επισημάνεις αυτά τα αίτια, πρέπει στη συνέχεια να βρεις τρόπους λογικούς να τα απαλείψεις. Η δυ-στυχία αυτού του κόσμου δεν μπορεί να είναι αναίτια. Και τα αίτια της δυστυχίας πρέπει να τα αναζητήσεις εντός του κόσμου.
Βέβαια, μπορείς να τα αναζητήσεις και στον ουρανό, αλλά σ ' αυτήν την περίπτωση καθιστάς το θεό υπεύθυνο για τη δυστυχία, πράγμα που θα το απέρριπτε κι ο ίδιος ο θεός, που δεν θέλει τα πλάσματά του δυστυχισμένα, όπως θα μπορούσε να σας βεβαιώσει ακόμα κι ο παπάς της ενορίας σας.  Ο μαρξισμός, λοιπόν, είναι μια απόπειρα απάντησης σε πανάρχαια ερω-τήματα, σαν τα παρακάτω: Η φτώχεια και η δυστυχία είναι μια "φυσική" 278 κοκίιπτι/οη, απ' την οποία η ανθρωπότητα δεν θα απαλλαγεί ποτέ; Αν δεν ι (\'((ΐ (|)ΐιπική αλλά κοινωνική κατάσταση, ποια είναι τα συγκεκριμένα αίτια ηιιιι κιΐνουν έναν άνθρωπο φτωχό κι έναν άλλο πλούσιο; Μπορούμε να ιπιιιηώαουμι; αυτές τις ιδιότητες στην προσωπική ικανότητα και την προ-ικιιιιική (ΐνικανότητα; Αν είναι έτσι, πώς συμβαίνει η ηλιθιότητα κι ο πλού-κΐι. νι< κιϋνουν πάρα πολύ συχνά, πολύ καλή παρέα;
Λ(|ΐο\'ι ιιπάρχουν άνθρωποι έξυπνοι και δραστήριοι, που παραμένουν όλη ιούς II) ζ(ϋή φτωχοί ή, εν πάση περιπτώσει, λιγότερο πλούσιοι από κά-ΐΜΐΐΐΜΐς (Ιλλους που είναι λιγότερο έξυπνοι και δραστήριοι, θα ήταν δυνατό \Ίΐ ιιη()δ(ί)σΐ)υμε την ύπαρξη πλούτου αποκλειστικά στην εξυπνάδα και τη ο|Ηΐιπΐ)ριότητα;
Κ(ΐι 11 Οα γίνει π.χ. με τους έξυπνους που προτιμούν, ας πούμε, τη μελέτη Μ/ι ι ην έρευνα απ' το εμπόριο και το λαθρεμπόριο; Αυτούς ποιος θα τους ιιιίιιι.ι; ϋ(ν(ίΐ λογικό και έντιμο, οι σοφοί τούτου του κόσμου να πεθαίνουν ΜΜΐ'ι κανόνα στην ψάθα:
I ίιαί υπάρχουν πλούσια κράτη και φτωχά κράτη; Μήπως υπάρχει καμιά
ΐ(|ΐΐιφΓ| πχέση ανάμεσα στον πλούτο των εθνών και τον πόλεμο ανάμεσα
ιIII ι'Ονη;
I III ι ( υπάρχουν κόμματα ανταγωνιστικά; Γιατί υπάρχουν κόμματα συγ-/I νικι'ι; Λν(ίμεσα στα κόμματα υπάρχει συγγένεια πρώτου, δεύτερου και ιρίιιιΐι βαθμού όπως στους ανθρώπους; Κι αν υπάρχει, γιατί υπάρχει;
I Ιιίκ, (ΐ\ιμ|1(ΐίνει το χρήμα να γεννάει χρήμα, αφού είναι άψυχο και κανένα ι'ιιΙΜί/ι ι ί^Γ.ν (ΐπορεί να πολλαπλασιαστεί από μόνο του; Γιατί τα χρήματά μου ΙΙιι π(ΐλλ(ΐπλ(ΐσιαστούν αν τα βάλω στην τράπεζα και δεν θα πολλαπλασια-ι ι ΐ ι ι Γ ι ν κ ν :" βιίλίι) στο χρηματοκιβώτιο που έχω σπίτι μου; Από πού παίρνει (I ΐ|ΐιιηι.ζ(ιΐ)ς το χρήμα που μου δίνει ως τόκο;
I ΙΐΜΐΐι, αποφασίζει πως ο μισθός μου πρέπει να είναι Α και όχι Β; Και /III11 II δικός μου μισθός είναι μεγαλύτερος απ' το δικό σου; Είναι πρό-|Ιλΐ||ΐιι αδικίας; Κι αν είναι, ποιος μας αδικεί και γιατί;
(Ιιι διορΟ(ΐ)()ι:( η κατάσταση αν τ ' αφεντικά γίνουν δικαιότερα; Και θ' ιηρινιουμι; αυτά τα προβλήματα στα χριστιανικά αισθήματα των αφεντικών;
Κι ιιν ιιιχαΐνη να μην είναι και τόσο καλοί χριστιανοί; Κι αν τυχαίνει να ι (νιη μι.ν καλοί χριστιανοί και να θέλουν ν' αγιάσουν διά της φιλανθρω-ιιΐιΐι,, ιιλλά δι;ν τους το επιτρέπει ο ανταγωνιστής τους; Άλλωστε, γιατί η ΐ|ΐιλΐ(ν<Ιρ(ΐιπ(α, που ιιπάρχει από υπάρξεως φιλανθρώπου ανθρώπου, δεν έλυ-III ιΐΐΜΐ' ριζικά και δια παντός κανένα πρόβλημα;
ΙΙιΙΐι, καθορίζονται οι τιμές των προϊόντων που αγοράζουμε; Και γιατί ιινιβιΐΜΐιι.βαίνουν οι τιμές; Γιατί η αξία ενός προϊόντος αποτιμάται σε /|ΐΓ|μιι κι όχι, ας πού)":, σε βοτσαλάκια του γιαλού;
279
Ποιος αποφασίζει πως αυτό το προϊόν πρέπει να πουλιέται τόσο και το άλλο τόσο; Αν ο χρόνος είναι χρήμα, κι αν το χρήμα είναι το ιδανικό εμπόρευμα, αυτό που θα μπορούσα να το ανταλλάξω μ' οποιοδήποτε άλλο εμπόρευμα, δεν πρέπει να υπάρχει μια στενή και ουσιαστική σχέση ανά-μεσα στο χρόνο και στο χρήμα, που δεν είναι μόνο σχήμα λόγου και αγγλοσαξονική παροιμία πασίγνωστη; Κι αν υπάρχει όντως σχέση ανάμε-σα στο χρόνο και στο χρήμα, γιατί εγώ που αφιερώνω πολύ χρόνο στη δουλειά που κάνω, κερδίζω λιγότερα απ' τον αργόσχολο που ξύνεται όλη μέρα κι αφήνει την καλή του τύχη να δουλεύει για λογαριασμό του;
Μπας και δεν δουλεύει για λογαριασμό του η καλή του τύχη, αλλά οι κακότυχοι εργάτες και γενικότερα οι εργαζόμενοι καθ' οιονδήποτε τρόπο;
Μπας κι ο χαραμοφάης που κληρονόμησε τα χρήματα που τρώει χαράμι απ' τον πατέρα του, που δεν ήταν χαραμοφάης, τελικά τρώει απ' αυτά που "χάρισαν" στον πατέρα του κάποιοι που δούλευαν για λογαριασμό του;
Αν δουλέψεις ολομόναχος, όντας εργατικότατος, ικανότατος και εξυπνό-τατος υπάρχει περίπτωση να γίνεις πλούσιος; Κι αν δεν υπάρχει, γιατί σου χρειάζονται οι άλλοι άνθρωποι, χωρίς τους οποίους αποκλείεται να γίνεις πλούσιος; Κι εφόσον σου χρειάζονται οπωσδήποτε κι άλλοι άνθρωποι για να γίνεις πλούσιος, μπας και χρωστάς τελικά τον πλούτο σου σ ' αυτούς κι όχι στην εργατικότητα σου, την ικανότητά σου, την εξυπνάδα σου;
Γιατί ο Προυντόν είχε δίκιο όταν έλεγε εκείνο το περίφημο "αν ο πλού-τος ήταν προϊόν εργασίας, τότε οι πλουσιότεροι άνθρωποι θα 'πρεπε να είναι οι εργάτες";
Κι αν ο πλούτος δεν είναι προϊόν εργασίας, μπας κι είναι τελικά προϊόν εκμετάλλευσης;
Και τι θα πει εκμετάλλευση, όταν ο εργοδότης μου δίνει ένα τεράστιο μισθό; Και γιατί να μου δίνει τεράστιο μισθό; Κορόιδο είναι; Κι αφού δεν είναι κορόιδο, κι αφού είναι κερδισμένος από μένα παρά τον καλό μισθό που μου δίνει, από πού βγάζει το κέρδος που έχει από μένα;
Όταν διαπραγματεύομαι το μισθό μου με τον εργοδότη μου, δεν είναι σαν να διαπραγματεύομαι την πώληση ή την αγορά ενός προϊόντος που παρήγαγα; Γιατί κοντά σ' όλες τις άλλες υπάρχει και μια "αγορά εργα-σίας"; Σ' αυτή την τρομερή αγορά, ποιος πουλάει και ποιος αγοράζει; Τι πουλάει και τι αγοράζει; Και σε ποια τιμή; Και ποιος αποφασίζει για την τιμή της εργατικής μου δύναμης ή και της ικανότητάς μου προς παραγωγήν ενός συγκεκριμένου έργου, όπως π.χ. αυτό εδώ το κείμενο, που δεν το γράφω, βέβαια, έτσι, για διασκέδαση, αλλά για να πληρωθώ;
Κι αν στην "αγορά εργασίας" με κλέψουν στο ζύγι οι απατεώνες που υπάρχουν κι εδώ όπως και σε κάθε άλλη συναλλαγή; Κι αν εμάς τους 280 ΜΐινίίΐΜίλισμίνους εργαζόμενους μας κλέψουν στο ζύγι οι ομοίως συνδικα-/ιημι'νιιι ι;()γ()δότες κατά την υπογραφή της περίφημης "συλλογικής σύμ-|ΙιΐΜΐ|ι, ι;ργ(ΐσίας", πράγμα πάρα πολύ πιθανό -πιο σωστά, πράγμα που VI ι III π(4ντα- ποιος διάολος μας φταίει που καθόμαστε και μας κλέβουν Μΐιν κ(ΐιΟιί)νια, εν πλήρη επιγνώσει πως μας κλέβουν, αφού δεν μας δίνουν Ι Ι Ι Ι Ί , Ί ' Ι , ; Ι Ο Ι ) ιίπρεπε να μας δώσουν;
ΚIIι πόσα θα 'πρεπε να μας δώσουν; Πόσα είναι τα "πολλά"; Και πόσα III (ίλ Ιγίϊ"; Και ποιος θ' αποφασίσει αν είναι πολλά ή λίγα; μπας και υπάρ-χι ι κανένας συγκεκριμένος τρόπος μέτρησης της αξίας αυτού του τρομερού ι μιιορι;ύματος που λέγεται "εργατική δύναμη", που το έβγαλα για πούλημα οπ|ν "αγορά εργασίας"; Αλλά, αν όντως υπάρχει πρέπει μήπως με τον ίδιο ι ρ ι ' ι η ΐ ) νιι μετρήσω και την εργατική δύναμη του εργοδότη μου, γιατί, βέ-(Ικικ, κι (χυτός είναι αναμφισβήτητα ένας σκληρός εργαζόμενος άνθρωπος όιιΐιΐι, ΚΊ εγώ;
Λλλά ο εργοδότης μου θα κάτσει να τον μετρήσω με το ίδιο μέτρο, ή (Ιιι μου δώσει καμιά φάπα, στην περίπτωση που δεν μου πασάρει ένα εντε-/ιίΐι, διαφορετικό μέτρο, φτιαγμένο σπέσιαλ γι' αυτόν;
Κ ι ("ρού υπάρχει ένα Διεθνές Γραφείο Μέτρων και Σταθμών, γιατί να μην ΐιπι'ίρχει και ένα διεθνές γραφείο μέτρησης της εργατικής δύναμης, που δεν ιιρίπι:ι, βέβαια, να συγχέεται με τη μυϊκή δύναμη; Αν το μετρικό σύστημα ('(ίΜ (εκατοστό, γραμμάριο, δευτερόλεπτο) είναι έγκυρο για τις φυσικές ηιι<)(')τητες, γιατί να μην υπάρχει κι ένα άλλο μετρικό σύστημα το ίδιο ι',/κυρο για ποσότητες που δεν είναι φυσικές, αλλά κοινωνικές όπως η ι ργαπία; Κι αφού η εργασία δεν είναι φυσική ποσότητα, γιατί συνεχίζουν VII Π) μετράν' ως να ήταν φυσική ποσότητα, βάζοντάς με να δουλέψω ιι'ιοες (!)ρΓ,ς και να παράγω τόσο έργο; Κι αν οι φυσικές μου δυνατότητες δι.ν μου επιτρέπουν να πιάσω τη νόρμα (το κανονισμένο), τι χαμπάρια μάητορα;
Κ ι αφού η δουλειά είναι δουλεία, όπως δηλώνει η ευφυέστατη ελληνική /λιΐιππιι, που για να διαφοροποιήσει ελαφρώς τα νοήματα των δύο λέξεων, Μΐιυ είναι ίδιες, μεταθέτει απλώς τον τόνο απ' τη λήγουσα στην παραλή-ΙΊΐιιπιι, ποιος κερατάς έβγαλε το σύνθημα "χαρά και εργασία"; Δηλαδή, /ιρέπει να αρχίσω να τραγουδάω μόλις αρχίσει να χτυπάει το πρωί το Οιπνητήρι, για να μου πει με το φρικτό του τρόπο πως άρχισε για μένα η χαρούμενη εργάσιμη μέρα; Βρε καθίκια του κερατά, γιατί δεν λέτε στον κι'ΐ(ΐμΐ) πιος άλλο πράγμα είναι η εργασία που είναι δημιουργία και συνεπώς /αριί κι άλλο αυτή που κάνει κανείς για το ψωμί του ή έστω για το πα-νί ι.ππιίνι του; Τι ακριβώς εννοούσε ο Φιντέλ Κάστρο όταν έλεγε πως κο-μιιΐινισ(ΐός είναι το σύστημα εκείνο, όπου ο έρωτας γίνεται αγάπη και η 281 δουλειά χαρά; Θα συμβεί ποτέ αυτό το ποιητικό θαύμα;
Σ' αυτά τα ερωτήματα και σε χιλιάδες άλλα ανάλογα, ο μαρξισμός προ-σπαθεί να δώσει μια επαρκή απάντηση. Όμως, είναι φανερό πως απαντή-σεις λογικές δεν μπορείς να έχεις, αν δεν βάλεις σωστά τα ερωτήματα.  Διάολε, τουλάχιστον ερωτήματα πρέπει να ξέρουμε να κάνουμε. Τα ερω-τήματα δεν κοστίζουν τίποτα. Χρειάζεται μόνο να έχεις απορίες. Και απο-ρία, στην πάντα σοφή ελληνική γλώσσα, σημαίνει αδιέξοδο (έλλειψη πό-ρου, περάσματος).
Ρωτάτε, λοιπόν, ρωτάτε όσο το δυνατόν συχνότερα, κι αν δεν καταλήξετε μαρξιστές, να μου τρυπήσετε τη μύτη. Καταλαβαίνετε τώρα τι κρύβει η άποψη, σύμφωνα με την οποία όποιος "ρωτάει πολλά" είναι αδιάκριτος;
Στο επόμενο θα προσπαθήσω να απαντήσω στην "αδιάκριτη" ερώτηση:
Ενώπιον ποιων συγκεκριμένων ερωτημάτων μας έβαλε ο Μαρξ;
282
ΠΟΙΟΣ ΠΑΙΖΕΙ ΣΤΑ ΖΑΡΙΑ
ΤΗ ΖΩΗ ΜΑΣ;
111 (ν"ι (ΐυτό που κάνει την ιστορία να κινείται; Τα γεγονότα που συνεχώς ΐΜ.|ΐ|1ΐ((ν<)υν στον κόσμο ολόκληρο και που καθώς διαδέχονται το ένα το ιΐιΑΑο οΐ||Π()υργούν αυτό που ονομάζεται Ιστορία, είναι τυχαία, ή μήπως ΐΜ(ΐΐιΐ()(ζ")ντ(η από κάποιους γενικούς νόμους που συνιστούν την ιστορική νΊΐ)ΐπΐι'λι;ια; Λν δεν είναι τυχαία, αναγκαστικά πρέπει να είναι... αναγκαία.  Λ Ι ) Α Ι Ι Λ Γ | , όπα έγιναν με τον τρόπο που έγιναν δεν μπορούσαν παρά να ^(νπυν. I 'κιτί αν δεν μπορούσαν να γίνουν, απλούστατα δεν θα είχαν γίνει.  I' νιΐι, ποφός είπε πως ο θεός παίζει ζάρια. Μπορεί να παίζει και πρέφα, δεν ί/η (ΐημααία. Ό,τι και να παίζει πάντως, αν η ιστορία φτιάχνεται από ιΐι/(ΐ((ΐ πι-.ριστατικά, εμείς οι άνθρωποι δεν είμαστε παρά το παίγνιο του ιΐι ιιΐ^ που μ("ς έφτιαξε ίσα ίσα για να παίζει και να διασκεδάζει την αιώνια Ιΐι Ική του ανία. Αλλά αυτό δεν το δέχονται ούτε καν οι χριστιανοί θεολό-/ΐΜ. κιυ Καλβίνου εξαιρουμένου, γιατί αν το δέχονταν η ελευθερία της |Ιιιι'ιλιΐ(ΐιις θα πήγαινε περίπατο κι αν πήγαινε περίπατο η ελευθερία της |Ι(ΐι'ιλΐ|πης, δεν θα κάναμε καμιά προσπάθεια ν' αγιάσουμε, αφού αυτό θα III ι (χι. ι'ιδη (ΐποφασίσει ο θεός για λογαριασμό μας. Θα είχε δηλαδή απο-ΐ|ΐιιιιΙοι:ι πριν από μας για μας, όπως στη σχετική διαφήμιση, ότι θα πάμε ιιηιν κ('ιλ(ΐση πριν καν γεννηθούμε και πριν καν αμαρτήσουμε, ώστε, του-Αι'ι/ιοιον την κόλαση, να την κερδίσουμε επάξια.
Λν ΐ| βούληση παίζει κάποιο ρόλο στην ιστορία, η ιστορία αποκλείεται \Ίΐ ι (νιιι ένα άθροισμα τυχαίων περιστατικών.
Ομιιις, ποιος καθορίζει τη βούληση; Ο θεός, θα πουν οι θεολόγοι και (Ιιι λι'κιουν αυτό το δύσκολο πρόβλημα μια κι έξω.
ΛλλίΙ, αν ο θεός με προίκισε με ελεύθερη βούληση, πρέπει να επωμιστεί κιιι η|ν ευθύνη για το γεγονός πως τη χρησιμοποίησα ενάντια στη δική ιΐΜΐ βίιύληση. Οπότε απεκδύομαι της ευθύνης, αφού δέχομαι πως η βούλη-ΐΜ| ιου θεού είναι υπέρτερη της δικής μου.
()λοι (11 σοφοί όλων των εποχών αναρωτιούνται τι είναι αυτό που κάνει η|ν κηορία να κινείται έτσι κι όχι αλλιώς. Και επειδή δεν μπορούσαν να ηιίκκιυν ίϊίκρι'ι και λογική απάντηση, όλοι κατέληγαν στο συμπέρασμα πως ιιΐιΐι'ΐι, που κινεί τα νήματα, σε τελική ανάλυση, είναι ο θεός, που συνεχώς |ΐιΐι, ;ιΐί(ζι;ι ατα ζάρια.
283
Φαίνεται παράξενο, αλλά μέχρι τον 18ο αιώνα κανείς δεν είπε: Ο άνθρω-πος δημιουργεί την ιστορία του. Αυτή την τρομερή κουβέντα την εκστό-μισε πρώτος ο Τζοβάνι Βίκο (1668-1744). Ούτε ο μεγάλος Πλάτων, που τα κοινωνικά και πολιτικά προβλήματα της εποχής του τβν απασχολούσαν επίμονα, δεν διανοήθηκε καν πως τα αίτια που κάνουν τις ανθρώπινες πράξεις να είναι αυτές που είναι δεν βρίσκονται στο υπερπέραν όπου μπο-ρεί να "ανιχνεύσει" κανείς τις ιδέες, αλλά εντός της κοινωνίας των ανθρώ-πων.
Αν όντως ο άνθρωπος δημουργεί την ιστορία του, όπως ισχυρίζεται ο πρώτος φιλόσοφος της ιστορίας, ο Βίκο (η φιλοσοφία της ιστορίας είναι ένας ξεχωριστός κλάδος της φιλοσοφικής σκέψης), πρέπει να ψάξουμε να βρούμε γιατί τη δημιουργεί έτσι κι όχι αλλιώς.
Αν και πάλι πούμε πως τη δημιουργεί τυχαία, το μόνο που πετυχαίνουμε είναι να πάρουμε τα ζάρια απ' τα χέρια του θεού και να τα χώσουμε στα χέρια του ανθρώπου, που προσπαθεί απεγνωσμένα να φέρει εξάρες. Και, κάπου κάπου, το πετυχαίνει όντως. Αλλά, γίνεται να παίζουμε συνεχώς στα ζάρια την ύπαρξη μας εν τω κόσμω;
Όμως, αν ρίξουμε μια πρόχειρη και επιπόλαιη έστω ματιά στο σύνολο της ανθρώπινης ιστορίας, θα διαπιστώσουμε εύκολα πως αυτή όχι μόνο διαφοροποιείται συνεχώς, αλλά και συνεχώς βελτιώνει τις συνθήκες ύπαρ-ξης του ανθρώπου επί της γης. Και μη μου πείτε για τον "παλιό καλό καιρό", γιατί αν το πείτε, πρέπει να πετάξετε το ηλεκτρικό ψυγείο, το ραδιόφωνο, το τηλέφωνο, την τηλεόραση, να ξηλώσετε το ασανσέρ και να πάτε να ζήσετε σε καλύβα για να πάψετε να παριστάνετε αφελώς τους δήθεν ρομαντικούς, που δεν λένε να καταλάβουν πως το ρετρό εν γένει δεν είναι παρά μια μεταμφίεση του φόβου του θανάτου.
Δεδομένου πως ο προσωπικός μας θάνατος θα συμβεί σε χρόνο μέλλο-ντα, κάνουμε ένα φλας μπακ και αγκιστρωνόμαστε απ' τις βεβαιότητες του παρελθόντος, χωρίς ωστόσο να έχουμε καμιά δυνατότητα να επιστρέψουμε σ' αυτό. Συνεπώς, η νοσταλγία του παρελθόντος εν γένει δεν είναι παρά μια νοσταλγία της χαμένης νιότης μας, πράγμα απολύτως θεμιτό από ψυ-χολογικής απόψεως, αλλά παντελώς στερούμενο νοήματος από ιστορικής και επιστημονικής απόψεως.
Κανένα χτες δεν ήταν καλύτερο απ' το σήμερα και κανένα αύριο δεν θα είναι χειρότερο απ' το σήμερα. Κι αν συχνά συμβαίνουν πισωγυρίσματα κι αν τυχαίνει να ζει κανείς σε μια τέτοια ιστορική περίοδο στασιμότητας ή αναδίπλωσης, αυτό δεν σημαίνει πως πρέπει να χάνουμε την αισιοδοξία μας για έναν καλύτερο κόσμο. Κι αν τη χάσουμε πρέπει να ψάξουμε να δούμε αν αυτό οφείλεται σε λόγους που έχουν περισσότερο σχέση με τον 284 \|Μ7ΐ<ΐ|ΐ<') μας, και τη βεβαιότητα του προσωπικού μας θανάτου, παρά με ιΐΜΐι, νι')(ΐ()ΐ)ς της Ιστορίας, που έτσι κι αλλιώς υπάρχει ερήμην των συναι-ιι(Ιΐ||ΐ(4ΐ(])ν μας, των φόβων μας και της ιδιαιτερότητας του ψυχισμού μας.  Ο ι^λιος (ίνατέλλει κάθε μέρα, και θα συνεχίσει ν' ανατέλλει και μετά III (1(1 να ιό μου, μέχρι που να εκραγεί κι αυτός ύστερα από μερικά δισεκα-ΐ ι ι μ μ ι ' ι ρ ι α έτη και στη θέση του να μείνει μια ακόμα "μαύρη τρύπα", απ' ΐΜΐΐΛς που είναι γεμάτο το σύμπαν.
Νιι )ΐΐ(ΐ καλή παρηγοριά για τον πάντα επικείμενο θάνατό μας: Αφού και ι' ιιηιέρκι πεθαίνουν, γιατί θα 'πρεπε να είμαι αθάνατος εγώ; Δηλαδή τι ΐΜ (Μοπότερο έχω εγώ απ' τον ήλιο; Τη συνείδηση; Μα, τη συνείδηση, όση ()ΙΜ τέλος πάντων, την έχω κατ' αρχήν και κατά κύριο λόγο για να κα-ιιινικ!) το φοβερό γεγονός του θανάτου των πάντων. Και της αναγέννησης ιιιιν πάντ(ι)ν:
I κι Κ(4()Γ, αστέρι που πεθαίνει, ένα καινούριο εμφανίζεται παραδίπλα μι'ιια πτο σύμπαν. Η γέννηση συνεχίζεται αέναα επί αστρικού επιπέδου. Κι ιιν (ίας π(φηγορεί το γεγονός πως κάποτε θα γίνετε αστρική σκόνη, τόσο κι κ(ίλύτι:ρο. Πάντως μην περιμένετε να ξαναγίνετε ο συγκεκριμένος άν-Ι Ι ρ ί ι ί π ο ς μι; τη συγκεκριμένη συνείδηση που έχετε σήμερα. Ακόμα κι αν η Γιλί) ξανιισυντεΟεί με τον ίδιο ακριβώς τρόπο για να φτιάξει τον ίδιο ακρι-ΙΙιίΐι, ('ινΟριηπο, αυτός θα απέχει μερικά δισεκατομμύρια έτη απ' το σημερι-ιιπί'ιτι:, για μένα τουλάχιστον, δεν μπαίνει πρόβλημα ανάστασης δια του ΐ(ΐ('ι"ιιυ αυτού.
'Λλλιοστι;, το βρίσκω ανιαρό να περιμένω μερικά δισεκατομμύρια έτη ως ιιιιιρική σκόνη στο σύμπαν. Οπότε το παίρνω απόφαση και ησυχάζω με η|ν ι4κρ(ιΐς ποιητική σκέψη πως και τ ' αστέρια πεθαίνουν. Κουράγιο, λοι-ιΐι'ιν, και καλή δύναμη. Κι όσοι προτιμάτε μια απ' τις πάρα πολλές μορφές ιιΙΙιινασίας που προσφέρουν τα μαγαζιά όλων των θρησκειών, δεν έχετε III11") να δκιλέξετε όποια σας ταιριάζει - και με γεια σας!  Λί/αμι; λοιπόν μαζί με τον Βίκο, πως ο άνθρωπος κάνει την ιστορία του.  Ομιος, εκτός του γεγονότος πως υπάρχουν άνθρωποι που αδιαφορούν ο-Α Ι Κ Γ Ι για την ιστορία και δεν κάνουν τίποτα απολύτως για να την κάνουν, ηιιΐι ήι;ν μετέχουν ενσυνείδητα στο ιστορικό γίγνεσθαι, όπως λέμε επί το ι πκιικιι'ιτΓ.ρον, πράγμα που είναι δικαίωμά τους, υπάρχουν κι άλλοι που κάνουν ό,τι μπορούν για να μην κουνηθεί η ιστορία απ' τη θέση που τη βρήκαν μι: τη γέννησή τους. Είναι οι λεγόμενοι συντηρητικοί, που προσπα-θούν ματαίιος να συντηρήσουν (να διαφυλάξουν) τα κεκτημένα.  Λ λ λ ι ΐ μι'ινο πρόσκαιρα θα μπορούσαν να το πετύχουν αυτό. Όσο και να ιιυνπ|(ΐή(υ;ις τα τρ()φιμα στο ψυγείο, κάποτε θα χαλάσουν και θα υποχρεω-ΙΙιΙι. VII τιι ανανεώσεις. Σε τελική ανάλυση το μόνο που πετυχαίνει να 285 συντηρήσει εφ' όρου ζωής ο συντηρητικός είναι η βλακεία του. Και η δειλία του. Γιατί το θάρρος και η συντήρηση ποτέ δεν έκαναν ζευγάρι.  Εκ των ανωτέρω συνάγεται πως προοδευτικός άνθρωπος δεν είναι μόνο ο αριστερός. Είναι αυτός που δεν πιστεύει πως ο κόσμος δεν αλλάζει. Αν π.χ. πιστεύεις πως ο καπιταλισμός είναι δεκτικός συνεχούς βελτιώσεως πρέπει να είσαι σε θέση να φανταστείς μέχρι πού μπορεί να φτάσει αυτή η βελτίωση. Ο Μαρξ είπε πως μπορεί να φτάσει μέχρι τον κομουνισμό!  Μπορεί ν' αργήσει πολύ, αλλά θα φτάσει.
Κι αν θέλουμε να σπρώξουμε λιγάκι τα πράγματα, πρέπει κάπου κάπου, να κάνουμε και καμιά επαναστασούλα, κυρίως όταν η ιστορία πεισμώνει σαν γαϊδούρι στον ανήφορο εξαιτίας της γαϊδουρινής συμπεριφοράς των συντηρητικών που λέγαμε. Πάντως αν όλοι ήμασταν όντως προοδευτικοί, οι επαναστάσεις θα είχαν καταργηθεί αυτομάτως.
Άλλωστε, αυτοί που κυρίως απεχθάνονται τα αίματα είναι οι γνήσιοι επαναστάτες. Που χύνοντας λίγο αίμα τώρα κάνουν να μη χυθεί περισσό-τερο αίμα αργότερα. Και μη μου πείτε ποιος ζει ποιος πεθαίνει μέχρι τότε που θα χυθεί το αίμα, γιατί τη νύφη θα την πληρώσουν τα παιδιά σας, τα εγγόνια σας, τα δισέγγονα σας.
Και μη μου ματαπείτε, τι με νοιάζει εμένα για όλους αυτούς τους απο-γόνους, γιατί έτσι θα δηλώσετε συντηρητικός αυτομάτως, οπότε θα συ-γκρουστείτε με τους προοδευτικούς με κίνδυνο να πάτε στον παράδεισο να παριστάνετε εκεί με την άνεσή σας τους συντηρητικούς.
Έτσι κι αλλιώς κανείς δεν μπορεί να ξεφύγει απ' τον φαύλο κύκλο της ιστορίας, είτε προοδευτικός είτε συντηρητικός είναι. Είμαστε όλοι πιασμέ-νοι στην ίδια παγίδα, και συνεπώς όλοι πρέπει να βοηθήσουμε να βγούμε απ' αυτήν. Κι όχι ν' αφήνουμε να βγάζουν τα κάστανα απ' τη φωτιά οι ίδιοι και οι ίδιοι. (Αν οι κομουνιστές έχουν τις περισσότερες πιθανότητες να κερδίσουν τελικά, λέει ο Τεγιάρ ντε Σιαρντέν, νομίζω, που ήταν παπάς και ουδόλως μαρξιστής, αυτό οφείλεται στο ότι είναι οι μόνοι πια που είναι σε θέση να πεθάνουν για συμφέροντα που δεν είναι τα προσωπικά τους).  Ο άνθρωπος δημιουργεί την ιστορία του, σύμφωνοι· αν και αυτοί που συμφωνούν μεν αλλά δεν λένε να κάνουν τίποτα είναι οι περισσότεροι.  Όμως ποιες συγκεκριμένες δυνάμεις επενεργούν πάνω στα συγκεκριμένα γεγονότα και τα κάνουν να παίρνουν μια συγκεκριμένη μορφή;
Ο μεγάλος Σκοτσέζος φιλόσοφος της ιστορίας Τόμας Καρλάιλ (1795-1881) λέει πως ο κινητήρας της ιστορίας είναι ο Μεγάλος Άνδρας, που μπορεί να μην είναι ακριβώς μεγάλος, αλλά πρέπει να 'χει τουλάχιστον το νοτιοβαλκανικό αρχηγικό ανάστημα ενός Καραμανλή, ή ενός Παπαν-δρέου, ας πούμε. (Τι να πούμε δηλαδή, καλύτερα να πούμε άστα να παν στο 286 Γ Ι Μ ' Ι Ι Ρ Α Ι Ι , Ι ' . Γ Ι Ι Ι ηο" ξεφτιλίστηκαν σ' αυτό τον τόπο και οι μεγάλοι και οι |ΐΐΗ|ΐιιΙ (ίινί·ί|)ΐ;ς και γέμισε ο τόπος αντράκια του κερατά). Είναι η τυπικά ι ι ι ι ι ι κ ι ' ι ('πιοψη για την ιστορία, που έχει πάντα οπαδούς, και μάλιστα πολύ ΐ | ΐ ι ι \ Ί Μ ΐ κ ο ύ ς , ΙΙι'ιλ Μ μί'ινο μι; το νου σας πως όλοι οι οπαδοί της ΝΔ και του ΠΑΣΟΚ, |η|ί·"ι' ιιιιν (ΐρχηγ(ί)ν τους εξαιρουμένων είναι υπέρ αυτής της άποψης. Και |Μ| μ(Μΐ ;ιι;ίη; πως οι αρχηγοί κάνουν απλώς τη δουλειά τους παριστάνοντας κ ιι", κΐ(ρλ"ϊλικούς, γιατί αρχηγός (και τι αρχηγός, μα τον Μαρξ!) ήταν και π ΛιΛ'ΐν, που δεν υπήρξε ποτέ οπαδός του Καρλάιλ, που δεν πίστεψε ποτέ ηιιΐι, ι'ι,ιι ι'ιγινι; στη Ρωσία έγινε γιατί υπήρχε αυτός.  ΙΙι'ΙΙιιιιι, κίΐνείς δεν θα υποτιμούσε το ρόλο της προσωπικότητας στην 111 ιιιρίίΐ, αλλά το "κινούν αίτιον" της ιστορίας δεν είναι η προσωπικότητα, ΐ| οικιΐΐί (ίπλιός εκφράζει πληρέστερα μια συγκεκριμένη εποχή, που είχε ιιΐι/κι κριμένες ανάγκες που θα ικανοποιούνταν οπωσδήποτε έστω κι αν δεν ΐιηι'|ρ/ι. "υτή η συγκεκριμένη προσωπικότητα, αλλά μια άλλη. Τελικά, ιιιη'ΐιι ΐιηόρχουν αρχηγοί για το καθετί. Άλλωστε, ουδείς αναντικατάστα-III,, Λιΐι'ιδειξη, Οα μπορούσα να συμπληρώσω εγώ, η αντικατάσταση του Λι'νιν ιιιι' τον Στάλιν. Η Σοβιετική Ένωση δεν διαλύθηκε ούτε με το Ιΐιινιιιο 1011 Λένιν ούτε με το θάνατο του Στάλιν. Κάποιες άλλες δυνάμεις, Μΐ'ΐΗΐν ι ης, προσωπικότητας κρατούν τη συνοχή της. Κι ό,τι γίνεται σήμερα ιιη| >.ιι|1ιι.ιική Ένωση δεν γίνεται χάρις στην προσωπικότητα του Γκορ-μΜΐιιιΐι'ιφ ΛΐιΐΛ,, 01 δυνάμεις λοιπόν είναι οι εργαζόμενοι άνθρωποι, όπως πρε-ιι(Ιιΐιη (Ρ Μ(ΐρξ, κι όχι οι άνθρωποι εν γένει, έτσι αορίστως.  I ΐ|ν ιΐΗορία λοιπόν την κάνουν οι εργαζόμενοι άνθρωποι, κατά το μαρ-Ι.ι·ΐ|ΐι'ρ, ούιι; 01 προσωπικότητες, ούτε οι άνθρωποι εν γένει. Αλλά εκείνοι Ηΐ Γι\ΊΙ|ΐιιιηιιι που παράγουν έργο μ' ένα συγκεκριμένο τρόπο. Για πρώτη ΐ|ΐιΐ|ΐιι III ΐ|ν ιστορία, με τον Μαρξ, η έννοια της εργασίας γίνεται ο πρωταρ-/ικι ΐι, κιιι (Ιαπικός κινητήρας της ιστορίας. Κι αυτό είναι το καινούριο που ΐ|ΐΓ|ΐνι ι II Μαρξ στη φιλοσοφία της ιστορίας.
Ι1ι'|1ιιΐ(ΐ, δι;ν ΐ'.Ιναι αρκετό να 'ναι κανείς φιλόσοφος της ιστορίας. Γιατί, ι'ΐΜΐιΐι. λι'ι ι II Μ(ΐρξ, το να ερμηνεύεις την ιστορία δεν σημαίνει και πως ιιΑ/ιΙιί.ι ΐι^ κιν κΓιπμο. Και το ζητούμενο, λέει πάντα ο Μαρξ, δεν είναι να ΐ|ΐμΐ|\Ίΐιιιιιυμι. τον κόσμο, αλλά να τον αλλάξουμε. Από ερμηνείες του κΓιιιμιιιι, ι'ιλλιιιι; τίποτα στην ιστορία του κόσμου. Άλλωστε η θεωρία από |ΐι'ι\Ί| ι ΐ|ι, /ι'ινι:ι χο νόημά της αν δεν μπορεί να καθορίσει τα όρια εντός των ιιιιιιΐκιν ΙΙιι ιι.λι.πτι;( μια πιθανή πράξη.
< ι μιιρΟ'Ίκ'Ί;. ΐ·ν ολίγοις, δεν είναι μόνο μια θεωρία, αλλά και μια πρα-Κίκιή, μιιι μιΊΙιιδος που μας επιτρέπει όχι μόνο να ερμηνεύουμε τα γεγο-287 νότα, αλλά και να επιδρούμε πάνω τους, στη βάση ενός σχεδίου.  Η επιτυχία του μαρξισμού οφείλεται σ ' αυτή τη διπλή, θα λέγαμε υπό-στασή του. Είναι η πρώτη θεωρία που εμφανίζεται στην ιστορία της αν-θρώπινης σκέψης, η οποία δεν αυτοπροτείνεται για μια ακόμα θεωρητική ενατένιση του κόσμου, αλλά προτείνεται για την αλλαγή του κόσμου.  Βέβαια, όπως κάθε θεωρία, έτσι και ο μαρξισμός δεν υπάρχει για να εφαρμόζεται κατά γράμμα και σχολαστικά. Αυτό είναι αδύνατον. Γιατί, όπως ξέρουμε, η θεωρία, η όποια θεωρία, καθορίζει κάποια όρια, εντός των οποίων είναι δυνατό να εμφανιστεί μια δράση, όπως πρεσβεύει ο μαρξι-σμός, ή να δημιουργηθούν άλλες θεωρητικές απόψεις, θυγατρικές ή δορυ-φορικές, κατά κάποιον τρόπο.
Ο μαρξισμός ίσως να μην εφαρμοστεί ποτέ στην καθαρή του μορφή.  Εμείς όμως θα δούμε στη συνέχεια λίγες μόνο απ' τις βασικές μαρξιστικές έννοιες στην καθαρή τους μορφή, αυτές που χρειάζονται για να έχει κανείς μια γενική ιδέα για το τι περίπου είναι ο μαρξισμός, και "πού το πάει". Από κει και πέρα όποιος θέλει τις υιοθετεί, κι όποιος δεν θέλει υιοθετεί τον καραμανλισμό, τον παπανδρεϊσμό, τον τομπρισμό ή όποια άλλη γελοιότη-τα τραβάει η ψυχή του.
288
ΟΙ ΟΛΕΘΡΙΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ
ΤΗΣ ΟΛΙΓΑΡΚΕΙΑΣ
ι Ι|Ηΐΐι'ιν ι,ίνοι (ΐυτό που προβαίνει, που προχωρεί, που προπορεύεται. Αυτό 111 ΐ|ΐ(ΐ|ΐι;ρ() ουσιαστικό, το πιο ουσιαστικό απ' όλα τα ουσιαστικά, αφού ΐ| (κΐ(ν(')ΐΐ|ΐ(ΐι προς παραγωγήν προϊόντων είναι εκείνη που καθορίζει την κπινοινικΓι υπόσταση του ανθρώπου, παράγεται απ' το ρήμα πρόειμι, που οΐ|)ΐι/(νι ι προβαίνω, προχωρώ, πηγαίνω μπροστά. Μπροστά από πού; Μα, κιι' ιον (ΙινΟρωπο-καταναλωτή. Που τρέχει και δεν σώνει πίσω απ' τα ιιρηίι'ινκι που ίφτιαξε ο ίδιος, ή που τα βρήκε έτοιμα στη φύση. Στην II11 ικ ι'ι δκίλκκτο, το ρήμα πρόειμι χρησιμοποιούνταν ανωμάλως ως μέλλων ιοίι ρι'ιμιηος προέρχομαι. Αν λοιπόν, σπρώξουμε πιο πίσω την ετυμολογία, ιΓιιι ΐ| λέξη προϊόν σημαίνει "αυτό που θα προέλθει". Προσέξτε τη βαθιά ιΐιιΐ|ΐ(ιι ι ης ι;λληνικής γλώσσας: Όχι αυτό που προήλθε, και προπορεύεται κιιι Ί'ρι'./ουμε (ΐπό πίσω του, αλλά εκείνο που θα ήταν δυνατό να προέλθει, κ ι ι ι ι ι ι (πιΓι ορισμένες προϋποθέσεις, και ούτως πώς προερχόμενο ν' αρχίσει \Ί( Μρ(ΐ/ιορι:ύι;ται ημών των ανθρώπων, που τρέχουμε ασθμαίνοντας να το Μΐι'ιιιιιυμι, γκι να το χρησιμοποιήσουμε.
Κ ι ι ι (ΐΓίς δύο ετυμολογικές παραλλαγές, είτε δηλαδή θεωρήσουμε το ι ι ρ ι ι ΐ ι ' ι ν ο"ν δυνατότητα για την ύπαρξη ενός πράγματος, που δεν υπάρχει ι ι κ ι ' ι μ ι ι , κλλά που θα μπορούσε να υπάρξει κάτω από ορισμένες συνθήκες, ιΐιι (ΐιιν κάτι που ήδη εμφανίστηκε, άλλοτε προηγείται κι άλλοτε έπεται ιιιυ Μΐιιιν(ίλ(ΐ)τή.
I Ιι'ινκιΐι;, ο καταναλωτής, και στις δυο περιπτώσεις, δεν ταυτίζεται με το ιηιι ιΐι'ιν, 111 πιμολογία, που κρύβει πάντα και σ ' όλες τις περιπτώσεις τη συγκλο-\ΊηιΐΜ'| λογική της γλώσσας, δεν θέλει το προϊόν στα χέρια του κατανα-Αηιιι'ι Κιη πολύ σωστά, και πολύ λογικά: Όταν κατέχω το προϊόν είτε το κιιιονιιλιίινίιι είτε το χρησιμοποιώ, κι έτσι χάνω τη συνείδηση ότι αυτό ι (νιιι κι'πι ανεξάρτητο από μένα, κάτι έξω από μένα, ένα κοινωνικό δεδο-)ΐΓνπ, I (ναι πλέον δικό μου. Είμαι πλέον ο ιδιοκτήτης του.  ( Ι ί λ ι ι ι VII "μαι ιδιοκτήτης προϊόντων για δυο λόγους: Είτε γιατί το προϊόν ι (νιη /ρι'|οιμο για μένα είτε, έτσι, από βίτσιο, γιατί είμαι ένας διαστρεμ-μι'νοι, ουλλέκτης προϊόντων που πυσσίορεύω και συσσωρεύω, γιατί μέσα |ΐιιυ Αι,ιιοΐιργι:( (πιιβιπτικά ο πανάρχαιος φόβος της πείνας και της έλλει-289 ψης. Τίποτα τηο πρωτόγονο και πιο βάρβαρο απ' την τσιγκουνιά. Αλλά και τίποτα πιο συντηρητικό, με την απόλυτη και κυριολεκτική έννοια της λέξης. Όντας τσιγκούνης συντηρώ, διαφυλάγω το καθετί, ακόμα κι όταν ξέρω πως δεν πρόκειται να μου χρησιμεύσει σε τίποτα.
Χρήσιμο προϊόν είναι το χρησιμοποιούμενο προϊόν, ή αυτό που θα μπο-ρούσε να χρησιμοποιηθεί. Όταν το προϊόν δεν πρόκειται να χρησιμοποιη-θεί, δεν έχουμε λόγο να το παράγουμε. Μόνο οι τρελοί παράγουν ή συλ-λέγουν (απ' τη φύση) άχρηστα προϊόντα. Και μόνο οι τσιγκούνηδες τα αχρηστεύουν συσσωρεύοντάς τα ανοήτως. Τα προϊόντα, λοιπόν, παράγο-νται είτε για να καταναλώνονται, όπως τα τρόφιμα και γενικότερα τα λε-γόμενα αναλώσιμα (καταναλώσιμα) αγαθά, είτε για να χρησιμοποιούνται ως "διαρκή αγαθά", όπως π.χ. το αυτοκίνητο.
Ωστόσο, και τα προϊόντα που δεν είναι αναλώσιμα (που δεν τρώγονται, δεν εξαφανίζονται) σε τελική ανάλυση είναι κι αυτά αναλώσιμα. Μόνο που η ανάλωση (η εξαφάνιση) γίνεται πολύ αργά και δεν φαίνεται. Το αυτο-κίνητο του παραδείγματός μας κάποτε θα το "φάμε". Είτε τρώγοντας τα μούτρα μας σε κάποιο αυτοκινητικό ατύχημα, είτε χρησιμοποιώντας το μέχρι διαλύσεως.
Με τη σουρεαλιστική διάθεση που με διακατέχει μονίμως, προσπαθώ να φανταστώ μια κοινωνία που παρήγαγε άπαξ δια παντός τα άφθαρτα προϊό-ντα της, αλλά την ανακαλύπτω μόνο στον Παράδεισο. Τι ευτυχία, αν όλα μας τα 'δινε έτοιμα η φύση, ή έστω αν δούλευαν να τα φτιάξουν, μιας κι έξω, κάποιοι πολύ μακρινοί μας πρόγονοι! Τι συγκλονιστική εικόνα μια ροδακινιά που παράγει κονσερβοποιημένα ροδάκινα κομπόστα. Και μαζί με το κουτί που κρέμεται από τα κλαδιά, η φύση να προνοεί, λέει, να παράγει και το κλειδί για το άνοιγμα της κονσέρβας.
Κι ύστερα σου λένε "τα πάντα εν σοφία εποίησε". Δεν θέλω να προσβά-λω το θεό, αλλά εγώ αν ήμουν στη θέση του θα έφτιαχνα μερικές "βιο-μηχανικές" ροδακινιές όπως τις περιέγραψα παραπάνω. Και θα έκανα το αεροπλάνο να πετάγεται έτοιμο απ' τα βάθη του ωκεανού, συναρμο-λογημένο από τα ζάρια. Και θα έβαζα το αυτοκίνητο να έρχεται και να στέκεται μόνο του στο πεζοδρόμιο έξω απ' το σπίτι μου, με τα κλειδιά στην πόρτα.
Μη μου πείτε πως δεν μου φαίνεται πως έχω δει πολλές ταινίες! Αυτά, λοιπόν, συμβαίνουν μόνο στον κινηματογράφο, όπου όλα είναι δυνατά.  Στην κοινωνία, όμως, είναι ο άνθρωπος αυτός που πρέπει να κάνει τα αδύνατα δυνατά. Όντως, είναι εκπληκτικές οι κατασκευαστικές δυνατότη-τες του ανθρώπου. Που, αυτός, ό,τι εποίησε, όντως εν σοφία το εποίησε, προκαλώντας το φθόνο των θεών, παλιότερων και νεότερων, (Θα 'θελα να 290 'Ο ιιιι τις (ΐπόψεις του Δία για το αεροπλάνο της Ολυμπιακής που πετάει (ΐι'ίνίιι (171' τον Όλυμπο).
() <(χ(')(ΐο φάμπερ" (ο άνθρωπος κατασκευαστής) είναι τόσο παλιός όσο κιιι ο "χόμο σάπιενς" (ο έμφρων, ο σοφός άνθρωπος). Στην πραγματικότητα ιιικοΙ (II δυο άνθρωποι πάνε πάντα μαζί.
Λ()ΐπ(')ν, όλ(ΐ τα προϊόντα είναι χρήσιμα, ακόμα κι αυτά που σε μερικούς (|ΐ(ΐ(ν(ΐντ(π (ίχρηστα. Μπορεί εγώ να θεωρώ άχρηστο π.χ. το βερνίκι των νΐι/κίιν, που κι αυτό είναι ένα προϊόν, όμως άντε να το πεις σε μία κοκέτα.  (·)ιι (ΐοιι |!γάλει τα μάτια με τα άβαφα νύχια. Μπορεί η τσίχλα να μην έχει (ΐ(ΐ|Ι(ΐ|)ό λί^γο ύπαρξης εν τω κόσμω, πες το αυτό σ ' ένα μηρυκαστικό κι ((\Μ( για τσίχλα θα μασήσει τ' αφτί σου.
Μ;ΐ(ΐρ(;( κανείς να ζήσει θαυμάσια και χωρίς μπλουτζίν. Όμως, κάποιοι \'(((|)(ΐ( πτη Σοβιετική Ένωση και στις Λαϊκές Δημοκρατίες, φαίνονται ΐΛΊΐ.λ(1ΐι; (ινίκανοι να συνεχίσουν, τον έτσι κι αλλιώς δύσκολο βίο τους, /(ΐΐ|>(ι, μπλουτζίν. Πρέπει, λοιπόν, να τους δώσουμε και μπλουτζίν, προκει-|ΐι'ν( III να μην τα κάνουν όλα λίμπα καμιά ώρα, για τόσο ασήμαντη αφορμή.  Κ(<νι.(ς λοιπόν δεν μπορεί ν' αποφασίσει ποιο προϊόν είναι σημαντικό Μΐι Μ(Μ(ΐ λιγι^τερο σημαντικό. Εκτός κι αν πρόκειται για τα προϊόντα που ιιιινιοκιύν το (ραί μας, για τη σημασία των οποίων θα είχαν αντίρρηση ΐκ'ινο (II (ίπκητές που ζουν με μέλι και ακρίδες.
Κ(ΐι να σταματήσει κάποτε εκείνο το πονηρό καλαμπούρι περί του λι-ΐιΐ(ΐ(((Π(ΐΐι κ·(ίΐ της ολιγάρκειας, που το εφεύραμε ίσα ίσα για να κάνουμε ιΐΐΜΐν(ΐμ((ΐ στοι προϊόντα. Που αν ήταν άφθονα κανείς δεν θα έκανε λόγο )ΐιΐ( (ΐλιγ(ίιρκΊ;ΐ(ϊ. Ο άνθρωπος άλλωστε είναι άπληστος απ' τη φύση του, κι (ΐΑ(|ΐιιν('ι κιΐ) αν σταματήσει να 'ναι. Άπληστος σημαίνει αγέμιστος, ακό-|Μ ιικίι.,. Και ξέρουμε τι συμβαίνει όταν,επέλθει ο κόρος, όταν στομώσει η ι ιιιΙΙυμ,Ια. 'Ολα θα σταματήσουν αυτομάτως.
I |('(νΐ(ΐΐι" χ|ΐ(ι)στάμε χάριτες στο χριστιανισμό που μας δίδαξε την ολιγάρ-Η( κι ΙΙιΊΙ(ΐΐ(ΐ, (χυτή η διδαχή ήταν ο καλύτερος τρόπος για την καλύτερη ηΐ(ΐΐ|ΐιΐ(|ΐι'ΐ ΐ(ΐ)ν αρχιερέων, ου μην αλλά και των ιερέων σε πολλές περιπτώ-III11,, ((,λΑ(ίι ('ιπ(ι)ς και να το κάνουμε και μέχρι να υπάρξει αφθονία αγαθών ριι ('ιΜιΐιι,, Ι) ολιγάρκεια θα επιβάλλεται εκ των πραγμάτων, και συνεπώς ΓιΐΛ' ι (\Ί(ΐ ι/νιίγκη να μ(ΐς τη θυμίζουν κάθε τόσο οι ιεροκήρυκες.  II (ίλι /('/ρκΓ,ια ί>εν είναι ηθικής τάξεως αρετή, είναι σκληρή και αδήριτη Ι Ι ^ Ί ' Ι / Μ Ι ΚΙ ('ισοι |ΐπο()ούν να μην είναι ολιγαρκείς, σαν εμένα π.χ. που δεν |ΐΜΐ 1)1111 \'(ί |ΐ(ΐι ολιγαρκής, πολύ καλά κάνουν και δεν είναι. Αρκεί, βέβαια, *'(( μΐ|ν ι (νιιι ιίπλιιπτοι μι'ίνο με το νου τους, όπως εγώ, αλλά δυνάμενοι να ιΐΜ(\'(ΐΜ(ΐΐ(ΐύν ('ιλες τις ανιίγκες τους, πιθιινές και απίθανες. Αλίμονο στον (Ί\ΊΙ)ΐΐιιιΐ(ΐ ιΐιιΐι νΐ(ίι(1ι.ι ικανοποιημένος, και δεν θέλει ολοένα και περισσότε-291 ρα. Εγώ και όλα να τα 'χα, θα μου ' λείπε ο ουρανός με τ ' άστρα! Τόσο άπληστος (αγέμιστος) είμαι! Απαλλαγείτε λοιπόν από τη διατροφική "θεω-ρία της φασολάδας", ζητήστε και σεις φασιανό στο τραπέζι σας, κι αν δεν γίνετε πιο προοδευτικοί απ' ό,τι είστε να μου τρυπήσετε τη μύτη.  Καταλαβαίνετε, τώρα, γιατί τα κοινωνικά προβλήματα δεν πρόκειται να λυθούν με τις παροχές του σοσιαλδημοκρατικού κράτους προνοίας. Γιατί, όσα και να δώσεις σε κάποιον, θα ζητάει συνεχώς και περισσότερα. Να γιατί η ηθική επιταγή της ολιγάρκειας είναι αντιδραστική: Προλαβαίνει τις εξεγέρσεις. Όπως κάθε ηθική επιταγή, λειτουργεί και αυτή πρακτικά.  Βέβαια, και οι Σοβιετικοί ψέλνουν φάλτσα συνέχεια το περί ολιγαρκείας τροπάριον. Αλλά το κάνουν και αυτοί -κυρίως αυτοί- για λόγους οικο-νομικούς. Πάντως, ο μαρξισμός του Μαρξ δεν μιλάει για ολιγάρκεια, μι-λάει για αφθονία για όλους, ή, εν πάση περιπτώσει, για ίση κατανομή του υπάρχοντος "κοινωνικού προϊόντος", σε μια δεδομένη στιγμή της κοινω-νικής ανάπτυξης. Ο μαρξισμός είναι υπέρ του πλούτου, όχι υπέρ της φτώ-χειας.
Όσοι λοιπόν έχουν χρήματα, ας μη νιώθουν κανένα κόμπλεξ. Αρκεί, βέβαια, να είναι μαρξιστές, αν όχι και κομουνιστές, πράγμα που δεν απο-τελεί αντίφαση, όπως θέλουν να λένε όσοι εκ των μαρξιζόντων, τον Μαρξ διαβάζουν (όσοι τον διαβάζουν, εν πάση περιπτώσει) και το Ευαγγέλιο έχουν στο νου τους. Κάποτε πρέπει να απαλλαγούμε απ' αυτό το μπέρδεμα ανάμεσα στη χριστιανική και τη μαρξιστική ηθική. Η χριστιανική ηθική προετοιμάζει τον άνθρωπο για τον Παράδεισο. Η μαρξιστική ηθική προ-σπαθεί να κάνει τη γη Παράδεισο. Κι αν αυτό είναι ουτοπία, σίγουρα δεν είναι μεγαλύτερη απ' την προηγούμενη, αυτή που υπόσχεται την ουράνια ευτυχία.
Άλλωστε, όλοι ξέρουμε πως ο χριστιανισμός, με τους εκπληκτικούς μύθους του, παρήγαγε ένα απίστευτα σημαντικό έργο. Η εκκλησιαστική μουσική, η θρησκευτική αρχιτεκτονική δεν είναι μύθος, είναι μια συναρ-παστική πραγματικότητα. Χώρια η βοήθεια που ο χριστιανισμός δίνει σ' όσους φοβούνται υπέρ το δέον το θάνατο.
Ό,τι παράγει και η φύση και η κοινωνία είναι χρήσιμο. Βέβαια, πολλά φυσικά προϊόντα φαίνονται άχρηστα, όμως τίποτα δεν αποκλείει στο μέλ-λον ο άνθρωπος να τα μετατρέψει κι αυτά σε χρήσιμα, όπως τόσα και τόσα, που κάποτε κι αυτά φαίνονταν άχρηστα.
Ο πρωτόγονος άνθρωπος θα θεωρούσε τον εαυτό του ιδιαίτερα δυστυχή αν έπεφτε πάνω σε μια πετρελαιοπηγή. Άλλωστε, ο πολιτισμός δεν είναι παρά μια κοινωνικοποίηση της φύσης, δηλαδή μια μετατροπή του φυσικού δεδομένου σε κοινωνικό.
292
I I ' κ ι ι κ ' ι (ΐκριβώς πρέπει να προστατεύουμε τη φύση. Όλα έρχονται απ' ι ι ΐ ι ΐ ι ' ΐ κ ί ΐ ι (')λιι επιστρέφουν σ' αυτή. Ακόμα και τα ερτζιανά κύματα είναι |πιι ΐ|ρυηικι'ι δυνατότητα. Διότι τα ηλεκτρομαγνητικά κύματα είναι μια φυ-μιμ·! Μίκ'ιπκιση που την εκμεταλλευόμαστε τεχνηέντως και τη διαμορφώ-\ΊΜι|ΐι ι,νιΓ;χν(ι)ς. Ο άνθρωπος πρώτα ανακάλυψε αυτή τη δυνατότητα στη ΐ|ΜΐΜΐ|, κι ύπτερα επιχείρησε να επέμβει εκμεταλλευόμενος τούτη τη φυσική Α(ΐ\"ΐιΐ('ιΐΐ|Πΐ, Ο ουρανός λοιπόν ακουμπάει πάντα στη γη.  Λι ν ι.(ναι όλα τα προϊόντα το ίδιο χρήσιμα. Είναι φανερό πως η κολόνια Ι\ι ν ι Ινιιι το (δκ) χρήσιμη με το ψωμί. Όμως, κάθε προϊόν έχει μια "αξία /(Μ'|ηΐ|,;)), μικρή ή μεγάλη αδιάφορο. Έχει δηλαδή αξία, γιατί είναι χρή-ιΐΐ|ΐιι ΙΙιιι π(οστά, είναι χρήσιμο και γι' αυτό έχει αξία.  Λι.ν (Ιιι "γοράζαμε προϊόντα αν δεν είχαν μια αξία χρήσης. Έχουν αξία /τρήιιιι., ι/κ(')μ(ί και τα προϊόντα που με μια επιπόλαιη και απολίτιστη ματιά ΙΙκ ιιιίορούηι; κίΐνείς να τα θεωρήσει άχρηστα ή περιττά.  I(I ι'ργα τιίχνης για πολλούς είναι παντελώς άχρηστα, αφού δεν είναι Ιΐυ\Ίΐ ιι'ι να τους χρησιμεύσουν σε τίποτα. Όμως η αισθητική αξία είναι μια ιινιΐΜΐ ρη |ΐιιριρή αξίας. Και είθε οι άνθρωποι να φτάσουν να βλέπουν κάποτε III ηι'ινιΐί (ΐ)ς καλλιτέχνες κι όλα τα προϊόντα τους ως έργα τέχνης.  Λ λ λ ί ι ί ο ι ι ; και σήμερα τα χρηστικά προϊόντα έχουν μαζί με την κυρίως 11 ΜΙ (ν ιιζίίΐ χρήσης και μια αισθητική αξία. Η χωριάτισσα που υφαίνει με |ΐι |ΐ('/κι I ΐ|ν κουβέρτα προσπαθεί να τη στολίσει με χίλια πλουμίδια, αν και Πι Γ/Μ κ(ίνέν(ΐ πρακτικό λόγο να το κάνει, αφού και η στολισμένη και ΐ| ιηιΐι'ιΑκηΐ) κουβέρτα ζεσταίνουν το ίδιο καλά.
Λλλιηοτι:, Κ(ϋ()ι: προϊόν έχει μια μορφή. Κι όσο πιο καλή είναι η μορφή ΐ ι ι ι ι , κ ' κ ι ι ι περισσότερο πλησιάζει προς το έργο τέχνης, το οποίο έχει α-ιιπμιικρυνΟι.ί από τις πολύ πρακτικές αξίες και έχει αποκτήσει μια αυτο-ν(ΐ)ΐιιμι'νΐ) αισθητική αξία, η οποία έχει τη δική της σημασία αφού μας βιΐΐ|ΙΙ('<ι ι να νκόΟουμε καλύτερα, και συνεπώς να ζούμε καλύτερα. Άρα, η Ι Ι Ι Ι Ι ( Ι Ι | Ι Ι Μ ' ) ΐίξΙα είναι κι αυτή μια αξία χρήσης, άσχετα απ' το γεγονός πως (ΐιν μπορούν να τη χρησιμοποιήσουν όλοι επί του παρόντος.  Ιιι ηροϊι'ιν που δεν παράγεται για να καταναλωθεί από τον ίδιο τον ιιιΐ|ΐιι ΙΊΐι/ι'ι, αλλά για να πουληθεί, λέγεται εμπόρευμα. Φυσικά, αξία χρήσης Γ^ιιυν κιιι ια εμπορεύματα· αυτό είναι αυτονόητο. Εκείνο όμως που δεν ι (νκι ιιίικινι'ιιιπ) είναι πως η αξία χρήσης του εμπορεύματος έχει υπερκα-Α ΐ ι ψ Ι Ι ι ( " η ι ' ι ιΐ|ν ανταλλακτική του αξία, δηλαδή από την αξία που έχει ως ι μιΐι'ιρι ΐιμιι κιιι μόνο, δυνάμενο να φέρει κέρδος όταν πουληθεί, όταν ανταλ-Αιι)Ί Ι 5!ι μιιι ΙΓΚΙ1ΙΙ πι;ρ(πτ(ΐ)ση, ο παραγωγός αδιαφορεί αν το εμπόρευμα είναι ι'ΐ ι'ι/ι )^|ΐι')ηιμ(ΐ κιιι Κ) μ(')ν() που τον νοιάζει είναι να σου το πουλήσει, συχνά πείθοντας σε διά της διαφημίσεως πως σου είναι χρήσιμο. Όταν λοιπόν δεν έχεις πραγματικές ανάγκες σου δημιουργούν τεχνητές, ίσα ίσα τζίρος να γίνεται.
Ο Μαρξ ονόμασε "φετιχισμό του εμπορεύματος" το κρύψιμο και συχνά την εξαφάνιση της αξίας χρήσης πίσω από την ανταλλακτική, τουτέστιν την εμπορική αξία του προϊόντος. Σχεδόν έχουμε ξεχάσει πια πως δεν παράγουμε για να πουλάμε αλλά για να ικανοποιούμε ανθρώπινες ανάγκες.  Η απανθρωπιά εγκαθίσταται στον κόσμο μαζί με το εμπόρευμα, που κάνει τις ανθρώπινες σχέσεις διαμεσολαβημένες απ' αυτό, είτε ευθέως είτε έμ-μεσα. Ανάμεσα σε μένα και τον άλλο παρεμβάλλεται ένα πράγμα, ένα αντικείμενο που μας συνδέει. Το λεγόμενο "συμφέρον" (αυτό που φέρει κάτι μαζί του και δεν είναι μόνο του) ακολουθεί τον άνθρωπο όπως η σκιά του.  Κι έτσι, για να ξαναβρείς τη χαμένη ανθρωπιά σου πρέπει να απομονω-θείς. Αλλά αν απομονωθείς για να απαλλαγείς από τα συμφέροντα που σε συνδέουν με τους άλλους, περιέρχεσαι στην κατάσταση του ζώου, γιατί ο άνθρωπος είναι "ζώον κοινωνικόν" όπως λέει ο Αριστοτέλης.  Δίνοντας, λοιπόν, ο Μαρξ τη χαμένη προτεραιότητα στην αξία χρήσης, δεν κάνει τίποτα περισσότερο απ' το να προσπαθεί να μας πείσει πως πρέπει να ξαναβρούμε τη χαμένη ανθρωπιά μας, αυτή που εξαφανίστηκε μαζί με τη ζωτική προτεραιότητα της αξίας χρήσης, που υποκαταστάθηκε από την ανταλλακτική αξία. Στο επόμενο θα δούμε πώς και γιατί ένα πράγ-μα αποκτά αξία, για ν' αποκτήσει στη συνέχεια και ανταλλακτική αξία.
294
ο ΝΟΜΟΣ ΤΗΣ ΑΞΙΑΣ
Κι/Οι ι( ι';χι;ι την τιμή του. Και μόνο η τιμή τιμή δεν έχει. Αν και η τιμή ΐικ. ιιΙΙική ιίννοια πάρα πολύ συχνά μπαίνει κι αυτή στον τιμοκατάλογο, κΐΐ|ΐ((ΐΐι, Γκαν πίΐ'καθορίζει ο Κοσκωτάς ή άλλοι κύριοι του αυτού υψηλού (·|ΙΙιιΐιι. Ι',ν πιίπη περιπτώσει, εμείς εδώ σήμερα δεν θ ' ασχοληθούμε με την ιΐ|ΐΓ| ιιΐι, Γιννοκι ηθική, αλλά με την τιμή ως έννοια οικονομική.  I ιμι'ι, λοιπι^ν, λέγεται η προσδιορισμένη σε χρήμα αξία ενός εμπορεύ-ΐιιικίι,. Λεδομένου ότι και το χρήμα είναι εμπόρευμα και μάλιστα το ιδανικό ΐ|ΐιΐ('ΐ(ΐ(.υμ"( (ΐφού όταν έχω στην τσέπη μου π.χ. χίλιες δραχμές, είναι σαν \'(ΐ ';((ΐι κι οποιοδήποτε εμπόρευμα που θα μπορούσα ν' αγοράσω με χίλιες Λ|ΐΐ(/μι'.ι" ο προσδιορισμός της τιμής ενός εμπορεύματος γίνεται επίσης σε ι μΜΐ'ΐ(ΐι.υμα, δηλαδή σε χρήμα. (Σημειώστε με την ευκαιρία πως οι τράπεζες ι (νιη ι |ΐ(ΐ(ΐρικ(4 καταστήματα που εμπορεύονται το χρήμα, δηλαδή αγορά-1,1 Μίν /ρήμι" <ιπ' τους καταθέτες φθηνότερα, και το πουλούν στους δανειο-Λοιηύμιινους (ικριβότερα. Η διαφορά είναι το τραπεζικό κέρδος, που είναι κι ( ΐ ί ι κ ' ι ι,μπορικό κέρδος. Κι αφού το χρήμα είναι το ιδανικό εμπόρευμα, ΜΙ ΐ|Η4ηι;ζ(;ς είναι τα ιδανικά εμπορικά καταστήματα.) () 111 ^ ι II π(')ν, κατανοήσουμε τον τρόπο της διαμόρφωσης των τιμών των ιμίΜΐΙΐΜίμιίτιην, κατανοούμε ταυτόχρονα και τον τρόπο λειτουργίας του /μήμιηοι;. (Χρήμα ετυμολογικά σημαίνει "χρήσιμο πράγμα" και, βέβαια, Μίνι Ιι, ηι;ν Οα διαφωνήσει για τη χρησιμότητα του χρήματος).  Μιιι ουναλλαγή μπορεί να μη γίνει με τη μεσολάβηση του χρήματος, του Μΐινιιι'ι κκιδύναμου όλων των εμπορευμάτων, αλλά με ανταλλαγή των εμπο-|ΐι υμι'ικιιν: Ιου δίνω αγγούρια και μου δίνεις μπρόκολα, μου δίνεις το κορμί ιιΐΜΐ κίΜ που δίνω τρία κιλά λάδι, σου δίνω αεροπλάνα και μου δίνεις III ριιί^ρι'ιμιιι κ.ο.Κ.
IΙρι'ΐΜ;ιιιιι για μια πρωτόγονη μορφή εμπορίου, που ωστόσο υπάρχει μι'7|Μ ιις μέρες μας, ακόμα και σε διακρατικό επίπεδο. Το περίφημο κλί-ριν/κ δι;ν είναι παρά διακρατικό εμπόριο σε είδος, όπου οι διακανονισμοί ΚΙΜ ΐΜ ιιυμψηφιπμοί γίνονται όχι σε χρήμα αλλά σε εμπορεύματα που η μια /ιίιριι ιινχιιλλάποει με μια άλλη.  ιίΜιιιικι'ί, πί ι;[ΐπο()εύματα αυτά έχουν την τιμή τους. Αν δεν είχαν τιμή ΙΙιι ή ι II ν κδύνιιτο να γίνουν οι λογαριασμοί και οι έμποροι θα τα έκαναν μιινιι'ΐ|ΐι< I ιι< να βρεις λοιπόν πόσοι τόνοι πορτοκάλια "χωράνε" σ ' ένα' 295 1 αεροπλάνο πρέπει να ξέρεις την τιμή τόσο του αεροπλάνου, που είναι εμ:πόρευμα, όσο και των πορτοκαλιών που κι αυτά είναι εμπόρευμα. Μόνο έτσι η συναλλαγή ανάμεσα σε εμπόρους θα είναι δίκαιη.
Αλλά η δικαιοσύνη αυτή αφορά μόνο τους εμπόρους και καθόλου τους παιραγωγούς. Κι όταν λέμε παραγωγοί πρέπει πάντα να φέρνουμε στο νου μαις αυτούς που δούλεψαν για να παραχθεί το εμπόρευμα. Τους αγρότες που πε ριποιήθηκαν τις πορτοκαλιές προκειμένου αυτές να δώσουν το εμπόρευ-μα; που λέγεται πορτοκάλι, και τους εργάτες (γενικότερα τους εργαζόμε-νους) που δούλεψαν για να φτιαχτεί το .αεροπλάνο.
Η συναλλαγή, λοιπόν, σε τελική ανάλυση είναι συναλλαγή ανάμεσα σε παιραγωγούς, με τη διαμεσολάβηση των εμπόρων, που λειτουργούν πάντα καιι μόνο σαν μεσάζοντες. Γι' αυτό και ο ρόλος τους, αν και αναγκαίος, είναι οπωσδήποτε παρασιτικός. Καταλαβαίνετε τώρα γιατί εμείς οι Έλληνες, ενώ διαπρέπουμε στο εμπόριο, δεν διαπρέπουμε καθόλου στην παραγωγή.
Δεν είναι δυσεξήγητη συνεπώς η ύπαρξη του τεράστιου εξωτερικού χρέους της χώρας: Αφού εμπορευόμαστε περισσότερο απ' όσο επιτρέπει η εθνική μας παραγωγή, είναι φυσικό να δανειζόμαστε χρήματα με τα οποία θα αγοράσουμε τα εμπορεύματα τα οποία θα διακινήσουν οι έμποροι, ώ(στε να υπάρξουν σαν έμποροι. Σε τελική ανάλυση τα δάνεια καταλήγουν σίτους εμπόρους κι όχι στους παραγωγούς. (Στην έννοια παραγωγός συμπε-ριλαμβάνουμε το βιομήχανο, το βιομηχανικό εργάτη καθώς και κάθε ερ-γαζόμενο που παίρνει έμμεσα μέρος στην παραγωγή, όπως, π.χ., οι διοικη-τικοί υπάλληλοι μιας βιομηχανίας.)
Γιατί, λοιπόν, το μολύβι και η γραφομηχανή, που κάνουν την ίδια δου-λειά, δεν έχουν την ίδια τιμή; Αφελής ερώτηση, θα μου πείτε. Κι όμως, πριν ατπ' τον Μαρξ οι οικονομολόγοι δεν ήξεραν ν' απαντήσουν με λογική επάρκεια σ ' αυτή την αφελή ερώτηση. Έλεγαν, π.χ., πως ένα εμπόρευμα είίναι ακριβότερο από ένα άλλο, διότι είναι χρησιμότερο και συνεπώς ζη-τιέται περισσότερο στην αγορά.
Η χρησιμότητα όμως είναι πολύ ρευστή έννοια. Και με ρευστές έννοιες κ(αθαρά παζάρια δεν γίνονται. Η γραφομηχανή, για παράδειγμα, δεν είναι το ίδιο χρήσιμη σε όλους. Αλλά κι αν υποθέσουμε πως είναι χρήσιμη σε όλους τους γραφιάδες, η τιμή της αποχλείεται ν' ανεβεί πάνω από ένα οιρισμένο όριο, ή να πέσει κάτω από ένα ορισμένο όριο. Άλλωστε, οι τιμές έττσι κι αλλιώς διακυμαίνονται. Πώς λοιπόν θα προσδιοριστεί η μέση τιμή ελνός εμπορεύματος; Σε τελική ανάλυση, ο μαρξισμός δεν είναι παρά μια απάντηση σ' αυτό το κρίσιμο ερώτημα.
Η αξία ενός εμπορεύματος, λέει ο Μαρξ, θα καθοριστεί από τον κοινω-2'96 \ίκ(4 ιινιιγκαίο χρόνο εργασίας που θα απαιτηθεί για την κατασκευή του.  Κιιινιονικά αναγκαίος είναι ο χρόνος που απαιτείται για την κατασκευή ι \'('(ι, ι;(ΐπ(>ρεΐ)ματος σε μια δεδομένη στιγμή της κοινωνικής και οικονομι-κ Γ|ι, "ν(ίιπτυξης. Είναι προφανές πως ο χρόνος που απαιτείται για να κατα-ι ι κ ι ικ'ιπουμε με βιομηχανικό τρόπο ένα ζευγάρι παπούτσια δεν είναι ίσος |ΐ • κπτήν που απαιτείται για να κατασκευάσουμε τα ίδια παπούτσια, στο /ι'ρι, οτη βιοτεχνία ή στο μαγαζάκι μας.
I Ιριν από τον Μαρξ, οι οικονομολόγοι έδιναν καθαρά ποσοτικές ερμη-νι,Ιι.ς ατην έννοια της τιμής του εμπορεύματος. Ο Μαρξ αντικατέστησε τις ΜοοοχΊκές ερμηνείες με ποιοτικές. Όμως, κάθε φορά που υπεισέρχεται η ιΐ(ΐΐ('ιηιτ(ΐ στους λογαριασμούς τα πράγματα δυσκολεύουν πάρα πολύ. Γιατί ΐ| ποκιτητα δεν μετριέται και δεν ζυγίζεται.
3^Γ)μΐ|)(ι)νοι. Όμως, η εργατική δύναμη είναι έννοια ποσοτική ή ποιοτική;
Ποιοτική, λέει ο Μαρξ και προκαλεί σάλο. Πάντως, δεν έχουμε άμεσο ΐ|ΐι'"πο ν(ΐ μετρήσουμε την εργατική δύναμη ή την ικανότητα προς παρα-^(ΐ)γι'ΐν έ()γου. Φυσικά, θα μπορούσαμε να τη μετρήσουμε με το αποτέλεσμα, Λΐ|λιιδή (ΐε το προϊόν που παράγει ο εργαζόμενος - κι αυτό ακριβώς κάνει II Μΐ;ηταλισμίός.
'()μ(ι)ς, το προϊόν είναι το αποτέλεσμα της εργατικής δύναμης, και κατά κιίικιιον τρόπο την εμπεριέχει πραγματωμένη, "παγωμένη" σε πράγμα. Αλ-λι'ι, ο ζ(ι)ντανός άνθρωπος με τη ζωντανή εργατική του δύναμη και το άψυχο /ιριίγμα με την πραγματωμένη εργατική δύναμη, δεν είναι ένα και το αυτό.  (Ιμιος, (IV Οείΰρήσουμε και τον άνθρωπο πράγμα, τότε το μυστήριο λύνεται ΐΜιΐ(ΐμι1ιτ(ι)ς και με πολύ απλό τρόπο - αυτόν ακριβώς που υιοθετεί ο κα-;ιπ(ΐλιπμ(^ς, που είναι απάνθρωπος ακριβώς γιατί αντιμετωπίζει τον άνθρω-ΐΜΐ οον πράγμα ισοδύναμο με τα πράγματα που παράγει.
'()μ(ι)ς, είναι φανερό πως δεν είναι το ίδιο ικανοί όλοι οι άνθρωποι να ΐΜ(ρ(ίγουν προϊόντα στο χρόνο που απαιτεί ο παραγωγός προκειμένου ν' ΐΜιΙ.,ι'|()ΐ;ι την παραγωγικότητα, δηλαδή τη δυνατότητα προς παραγωγή έρ-/οΐι ΟΙΟ μικρότερο δυνατό χρόνο, και με τις μικρότερες δυνατές απώλειες III ι.ργιπική ή πνευματική δύναμη. (Και η πνευματική δύναμη είναι σε ιιΑική (ΐνάλυση εργατική δύναμη, που μάλιστα ολοένα και περισσότερο κνπκκΟιπτά την κυρίως ειπείν εργατική δύναμη.)
'Λλλ(ΐ)πτε, στην κοινωνία υπάρχουν ανάπηροι, υπάρχουν άρρωστοι, υ-ηι'(|ΐ/οιιν γέροι, υπάρχουν όλοι αυτοί που εκ των πραγμάτων δεν είναι δυ-νιι ιι'ι VII πιίιρουν μέρος στην παραγωγή. Το καπιταλιστικό κράτος τις πάσης ΐ|Μΐΐ)(,(ΐΐι, συντάξεις και επιδόματα που δίνει, τα αντιμετωπίζει σαν ελεημο-ι>|·ινΐ|, ικ/ν ι';ν<ί ("ναγκαίο κακό. Τόσο το καλύτερο, λοιπόν, για την καπι-ι ι ι Α ί ι ι ι ι κ Γ ) Μ)ΐν(ι)νία αν οι γέροι πεθαίνουν νωρίς και οι άρρωστοι δεν πά-297 σχουν από μακροχρόνιες ανίατες αρρώστιες. Ο ακαριαίος θάνατος από καρδιά θα 'λεγα πως είναι ο ιδανικός για τον καπιταλισμό θάνατος: Δεν κοστίζει τίποτα σε περίθαλψη, και το κοινωνικό κέρδος είναι προφανές.  Κάθε προϊόν, λέει ο Μαρξ, είναι προϊόν της ανθρώπινης εργασίας. Όλα τα προϊόντα, είτε είναι είτε δεν είναι εμπορεύσιμα δηλαδή είτε παρήχθη-σαν με αποκλειστικό σκοπό να πουληθούν (αυτό είναι το εμπόρευμα) είτε παρήχθησαν για να καταλανωθούν απ' τον ίδιο τον παραγωγό δεν είναι τίποτα περισσότερο από σωρευμένη ανθρώπινη εργασία, που μετριέται σε ώρες εργασίας και όχι διά του πράγματος που παράγεται διά της εργασίας.  Να, λοιπόν, γιατί η εργατική δύναμη είναι ποιοτική έννοια: Διότι ανα-γκαστικά εξατομικεύεται και διαφοροποιείται η ποιότητά της, συνεπώς και η αξία της από άνθρωπο σε άνθρωπο, από εργαζόμενο σε εργαζόμενο.  Ο μαρξισμός είναι ένας ανθρωπισμός, ίσως ο μόνος ανθρωπισμός που δεν είναι γενικός και αοριστολόγος, ο μόνος που δεν εξαρτάται απ' τα "καλά μας αισθήματα" τα οποία αν θέλει κι αν μπορεί τα "χει κανείς.  Όμως, η πολιτική οικονομία δεν είναι πρόβλημα συναισθηματικό, κι είναι αυτόχρημα ηλίθιο να μπερδεύει κανείς κάτι που θα μπορούσε να μοιάζει και με έρωτα, με κάτι ριζικά διάφορον, όπως η ανάγκη να διατηρηθούμε στη ζωή, δουλεύοντας καταρχήν για να ζήσουμε.
Το κόστος παραγωγής, λοιπόν, μετρημένο σε ώρες εργασίας, και συνε-πώς στην εργατική δύναμη που καταναλώθηκε, είναι αυτό που καθορίζει την τιμή των προϊόντων, κι όχι η ζήτησή τους, η χρησιμότητά τους. Το είπαμε ήδη: Όσο χρήσιμο να 'ναι κι όσο κι αν ζητιέται ένα προϊόν, θα έχει μια τιμή η οποία θα κυμαίνεται στα όρια που προσδιορίζονται απ' το κόστος παραγωγής.
Κι αν προσωρινά πουλάμε κάτω του κόστους, αυτό δεν σημαίνει απολύ-τως τίποτα, γιατί πρόκειται για φαινόμενο ευκαιριακό και περιστασιακό.  Κανείς δεν μπορεί να πουλάει μονίμως κάτω του κόστους.  Ο ποιοτικά και όχι ποσοτικά καθορισμένος τρόπος προσδιορισμού της αξίας, ονομάστηκε απ' τον Μαρξ "νόμος της αξίας". Και ονομάστηκε έτσι γιατί οι πριν απ' αυτόν οικονομολόγοι, ακόμα και οι δάσκαλοί του στην πολιτική οικονομία Σμιθ και Ρικάρντο, στους οποίους πολλά χρωστάει ο Μαρξ, δεν ήθελαν να παραδεχτούν πως πρέπει να υπάρχει ένας αυστηρός νόμος για τον προσδιορισμό της αξίας. Ότι υφίσταται δηλαδή μια α-ναγκαιότητα που δεν θα ήταν δυνατό να υπακούσει στη βούληση κανε-νός.
Η αξία λοιπόν ενός εμπορεύματος καθορίζεται βάσει ενός συγκεκριμέ-
νου και αυστηρού νόμου και δεν είναι η συνέπεια της επενέργειας πολλών
και ποικίλων παραγόντων, όπως: η ζήτηση, η χρησιμότητα, η βούληση,
298
Γ
ΐ| ίίΐ(ί(ρήμιση, το καπρίτσιο του καταναλωτή, τα περιστασιακά γούστα του Κ(ίΐ(ίν(ΐλ(ι)τή κ.λπ. κ.λπ.
Ι1ι'.|1(ΐια, όλα αυτά παίζουν το ρόλο τους στη διακίνηση του εμπορεύμα-II11,, κίΐΟώς και στο σπεκουλάρισμα πάνω στο εμπόρευμα, αλλά η σπέκουλα (ΙΟ ΐ'.υκαιριακό και ολίγον τι δόλιο εμπορικό κέρδος) είναι αδύνατο να ιΐ'ροπδιορίσει την τιμή ενός προϊόντος που έγινε εμπόρευμα.  Λκ'ιτι είναι παράγοντας ασταθής και περιστασιακός, όπως κι όλοι οι ι'ιλλοι παράμετροι της κλασικής αστικής πολιτικής οικονομίας. Που τα (Ιι'λι;ι (')λα φλου, προκειμένου να γίνεται ανετότερα η νομότυπη κλοπή της ΐιπι.ραξίας, για την οποία θα μιλήσουμε στο επόμενο.
Χΐιιρίς λοιπόν την εργατική δύναμη (σήμερα τη λέμε και εργασιακή ίίι'ινιιμί), ή ικανότητα προς παραγωγήν συγκεκριμένου έργου) η κατασκευή ι νι'ΐι, προϊόντος είναι απολύτως αδύνατη. Ακόμα και στις εργασίες που δεν ιιχι.ιίζονται άμεσα με την παραγωγή συγκεκριμένων προϊόντων, θα βρούμε 0111 τέρμα της αλυσίδας έναν παραγωγό.
<) πίιπάς κι ο δικαστής, για παράδειγμα, δεν παράγουν προϊόντα. Δεν ιιιιριίγουν προϊόντα όλοι αυτοί που προσφέρουν υπηρεσίες. (Το 80% των I 'λλ ήν(ΐ)ν δουλεύουν στις υπηρεσίες, όχι στην παραγωγή, αλλά μην ψάχνε-ι ι νΐί βρείτε τι ποιότητας υπηρεσίες προσφέρουν, γιατί θα σας σηκωθεί η ΐ|ΐ(χ(ΐ. Υπομονή λοιπόν μέχρι να 'ρθουν οι Ευρωπαίοι γκαραζιέρηδες για ψΓκΙιξουν όπως πρέπει το αυτοκίνητο σας, ή οι Ευρωπαίοι γιατροί που οΐΛ' πυνιιΟίζουν να εξαρτούν τις προσφερόμενες υπηρεσίες απ' το φακελά-κι )
'()λ()υς μας, λοιπόν, μας ταΐζουν οι παραγωγοί. Και τον παπά της ενο-ρ("ι" κ(ΐι το γραφέα του υπουργείου, και την πόρνη, κι εμένα που είμαι ^ρκφκ'ις κι όχι εργάτης, και το μεσάζοντα έμπορο - και την κουτσή Μιιρίιι, Χίορίς τους παραγωγούς, τέρμα τα πάντα. Πέφτει ο γενικός διακό-II ι ΐ|ς της οικονομίας. (Αναμείνατε το μπλακ άουτ εφ' όλης της ελληνικής οικονομικής ύλης. Δεν θ ' αργήσει. Ένας Κοσκωτάς, ένας Κουτσόγιωργας κ ι ι'.νας 1 Ιέτσος ακόμα, και ταπί).
Μι; το μαρξιστικό νόμο της αξίας έγινε επιτέλους αντιληπτό πως ο πλού-101. δεν είναι "θείον δώρον". Είναι ανθρώπινο δώρο. Οι άνθρωποι είναι (ΐυιοί που κάνουν πλούσιους κάποιους άλλους ανθρώπους. Ο πλούτος δεν ι (νιη οι'ιτε πρόβλημα εξυπνάδας, ούτε πρόβλημα φυσικής ικανότητας, ούτε ηρι'ιβλημιι ταλέντου. (Αν όντως είχαν ταλέντο όλα αυτά τα καθίκια που (ίουψούν το αίμα μας διακριτικότατα πλέον, θα 'καναν κάτι που πραγμα-ιΐΜΪι οπίίΐτεί ταλέντο: θα υπηρετούσαν, π.χ., μια απ' τις εφτά καλές τέχνες, ι'ΐ Οιι γίνονκκν επιστήμονες-ερευνητές).
Κΐ(ΐ(ίλ(ΐβ(ΐ(νετε τ(!)ρα γιατί ενοχλεί τόσο πολύ μερικούς ο μαρξισμός;
2Ψ)
Διότι αποδείχνει πως ο πλούτος είναι η συνέπεια της παρακράτησης της υπεραξίας της δουλειάς μας απ' τον εργοδότη κι όχι το αποτέλεσμα μιας συχνά ανύπαρκτης εξυπνάδας. Άλλωστε, έτσι κι αλλιώς δεν είναι ευφυείς όλοι οι βιομήχανοι κι όλοι οι έμποροι. Για να μην πω πως πρέπει να 'σαι εντελώς ηλίθιος για να χαραμίζεις τη ζωή σου σωρεύοντας πλούτο, ίσα ίσα για να κερδίσεις ένα μαρμάρινο τάφο στην προσήλια μεριά του νεκροτα-φείου.
Αφού, λοιπόν, είδαμε σήμερα πώς δημιουργείται η αξία του εμπορεύμα-τος, θα δούμε στο επόμενο πώς ένα μέρος αυτής της αξίας, δηλαδή ένα μέρος της εργατικής δύναμης, μετατρέπεται σε κέρδος. Ο δεύτερος βασικός μαρξιστικός νόμος, ο νόμος της υπεραξίας, έχει περισσότερο ενδιαφέρον.
300
1 ΡΕΙΣ ΤΡΟΠΟΙ ΓΙΑ ΝΑ ΓΙΝΕΤΕ ΠΛΟΥΣΙΟΣ
ΚΙ ΕΝΑΣ ΓΙΑ ΝΑ ΠΑΡΑΜΕΙΝΕΤΕ ΦΤΩΧΟΣ
ι Ιοιΐ) είναι το "μυστικό του πλούτου;" Θα σας το αποκαλύψουμε στη συ-νι':χιηα, γιατί πολύ θέλουμε να γίνετε και σεις πλούσιοι! Βέβαια, πολλοί κατίϋ καιρούς πρότειναν πολλές μεθόδους άνευ διδασκάλου "για να γίνεις πλούσιος". Τέτοιες μεθόδους έχουν γράψει ακόμα και αστρολόγοι.  'Λλλίοστε, όλοι ξέρουμε πως κι ο παπάς γνωρίζει "το μυστικό του πλού-ιου". Καταβάλλει φιλότιμες προσπάθειες στη διάρκεια του αγιασμού, ο καημένος να πείσει το θεό πως πρέπει να βοηθήσει ώστε να παν καλά οι (ίουλειές. Κι αν, με τη βοήθεια του θεού, πάνε όντως καλά, ένα μικρό μέρος ιι;ι' τ(ΐ κέρδη μπορείς να τα επενδύσεις, ας πούμε σε μια εκκλησία. Δηλαδή, να χτίσεις μια εκκλησία αφενός για να ευχαριστήσεις το θεό που βοήθησε μι.ροληπτικότατα εσένα και όχι τον ανταγωνιστή σου και αφετέρου για να μην ΐίποσύρει από σένα την εύνοιά του, και παν όλα κατά διαόλου. Καλύ-ιι.ρίΐ να "χεις συνέταιρο στη δουλειά σου το θεό, παρά το διάβολο. Είναι (ΐΐΓκιν(')ητο. Φυσικά, δεν πρέπει να παραλείπεις να καταθέτεις τα ποσοστά κιΐι ()ι;ού στους επί της γης εκπροσώπους του, τους παπάδες όλων των βιίΟμιίιν. Πάσα προσφορά δεκτή (απ' αυτούς). Από κεράκι μέχρι τη μετά (Ιιΐνατον μεταβίβαση της περιουσίας σου στην εκκλησία. Εμ, πως. Αφού (I (Ιι;(')ς στα 'δωσε, στο θεό πρέπει να επιστραφούν. Κι επειδή ο θεός είναι ικΊΐύμα κ(ΐι ως τέτοιο δεν χρειάζεται το χρήμα, το δίνεις στους εκπροσώ-ιΐΐΜΐς του, που το χρειάζονται όπως όλοι οι άνθρωποι. Άντε, λοιπόν και κιιλι'.ς δουλειές με τη βοήθεια του θεού. Που αποκλείεται να την έχεις, αν ιιΐ(ρ((λι;Ι>|/(:ις να κάνεις αγιασμό κατά τα εγκαίνια της καινούριας σου δου-λικΐς. Κίΐι καλά κάνεις που κάνεις αγιασμό. Γιατί έτσι που έχουν τα πράγ-μίΜΐι ίΤΓον καπιταλισμό, αν δεν έχεις το θεό με τη μεριά σου, την πάτησες.  I 'κι.ίνο το τρομερό "διάλυσις αδεία προέδρου Πρωτοδικών" δηλώνει πως 11 (Ιι.ι'ΐι, οι: ι:γκ(ΐτάλειψε μόνο κι έρμο ανάμεσα στους πιστωτές σου, οι οποίοι Κ(Μΐ'Μ|ΐι;ραν τελικά να προσεταιριστούν έναν θεό που άλλοτε, τότε που πή-^ι/ινκν Κ((λ(ί 01 δουλειές, ήταν με τη μεριά σου.
I Ικρηγορήπου, όμως, υπάρχει και ο παράδεισος για σένα το φτωχό ή τον ηΐ(ΐι/ι;ΐ'ο(ΐνΐα. Λ(ρού έχασες τούτη τη ζωή, προσπάθησε τουλάχιστον να κι ροίοι,ΐι., ιην άλλη, πο\ι "ναι και αιώνια.
ΙΙι'βαιιι,, (((ΐκίινιΐ)", αφού δκιιΐιινίζεται, φαίνεται να "ναι και το σύστημα .101 παραγωγής πλούτου. Αλλά τι σε νοιάζει εσένα αφού θα πεθάνεις; Εσύ να 'σαι καλά εκεί που θα πας κι άσε τους άλλους στη γη να βουρλίζονται με αγιασμούς ή άλλους προσφορότερους τρόπους παραγωγής πλούτου. Και, πού 'σαι, χαιρετίσματα στην εξουσία την ουράνια! Την ως εν ουρανώ και επί της γης. Πιο σωστά, την ως εν τη γη και εις ουρανόν.  Άσχετα πάντως απ' τη βοήθεια που θα έχεις ή δεν θα έχεις απ' το θεό, οι σίγουρες πηγές κέρδους είναι τρεις: α) Η εμπορική και η βιομηχανική επιχείρηση· β) οι καταθέσεις στην τράπεζα- και γ) η πρόσοδος, δηλαδή αυτά που θα πάρεις ως ενοίκιο από ακίνητα. Ειδικότερα το κέρδος που δίνει η εκμετάλλευση της γης λέγεται γαιοπρόσοδος. Είναι η παλιότερη πηγή κέρδους και το κεφάλαιο άρχισε να συσσωρεύεται μόνο όταν η γαιοπρό-σοδος άρχισε να περισσεύει. Συνεπώς, όλες οι πηγές κέρδους έχουν τη μακρινή τους αφετηρία στη γη, δηλαδή στη γαιοπρόσοδο. Αυτό που η μαρξιστική πολιτική οικονομία ονομάζει "πρωταρχική συσσώρευση του κεφαλαίου" δεν είναι τίποτε περισσότερο από κεφαλαιοποίηση των κερδών που δίνει η πώληση των αγροτικών προϊόντων. Φυσικά, και σήμερα πίσω από κάθε μορφή κέρδους βρίσκεται το κέρδος που μας χαρίζει η μάνα γη.  Μόνο που δεν το καταλαβαίνουμε εύκολα αν δεν είμαστε αγρότες, διότι με την κατανομή της εργασίας, γίναμε όλοι μαλλιά κουβάρια και δεν είμαστε πλέον σε θέση να φτάσουμε στις ρίζες μας.
Για να το πετύχουμε χρειάζεται μελέτη και ψάξιμο. Άλλωστε, η κεφα-λαιοποιημένη γαιοπρόσοδος έχει αυτονομηθεί πλήρως απ' τα χωράφια, εδώ και αιώνες, χωρίς αυτό να σημαίνει πως το έτσι αυτονομημένο κεφά-λαιο δεν εξαρτάται πάντα απ' τη γη. Η αγροτική οικονομία είναι η στα-θερή βάση ολόκληρης της οικονομίας.
Εκτός από τους παραπάνω τρεις αποτελεσματικούς τρόπους για να βγά-λει κανείς χρήμα, υπάρχει κι ένας τέταρτος, εντελώς αναποτελεσματικός: η αποταμίευση του περισσεύματος του μισθού ή του ημερομισθίου. Όμως, σε αντίθεση με τους τρεις "κλασικούς" τρόπους που είναι ανοιχτοί, τούτος εδώ είναι κλειστός. Θέλω να πω πως ο μισθός είναι αδύνατο ν' αυξάνεται συνεχώς. Δηλαδή όσο μεγάλος και να 'ναι ο μισθός σου αποκλείεται να γίνεις βιομήχανος με την αποταμίευση.
Μπορείς, όμως, να γίνεις στην αρχή μικροβιοτέχνης, στη συνέχεια βιο-τέχνης και τέλος βιομήχανος, αν όλα παν καλά και κυρίως αν έχεις το θεό που λέγαμε με τη μεριά σου. Όπως και να 'ναι, αν παραμείνεις μισθωτός και δεν έχεις μισθωτούς στη δούλεψή σου ξέχνα τον πλούτο, γιατί δεν υπάρχει ούτε μία περίπτωση πλούσιου που έγινε τέτοιος με τις εκ του μισθού του οικονομίες.
Το πολύ πολύ, με το μισθό σου να πάρεις, κατά το τέλος της ζωής σου, 302 Ι:να ή δυο διαμερίσματα και, λίγο νωρίτερα, ένα ή δύο αυτοκίνητα (ένα με μί^νο κι ένα με ζυγό αριθμό). Άντε να νοικιάσεις και καμιά γκαρσονιέρα γκχ τη γκόμενα που βοηθάει την κατάκοιτη σύζυγο στα συζυγικά της κα-ΟιΊκοντα χωρίς, βέβαια, την άδειά της. Η εττί της γης ευτυχία σου θα πε-ριοριστεί σ ' αυτά τα ολίγα.
Λν τώρα εσύ τα θεωρείς πολλά, είναι γιατί είσαι ένας κακομοίρης μι-κ(ΐ()αστός που δεν έχει συνείδηση των μεγεθών, και παριστάνεις τον καπι-ηιλιστή έχοντας ένα σπίτι, ένα αυτοκίνητο, ένα σκύλο για το εξοχικό σου κ(ΐι μια γκόμενα για την γκαρσονιέρα σου. Να με συγχωρείς, φίλε, αλλά αν τον καπιταλισμό τον αντιλαμβάνεσαι ούτω πώς μικροαστικά, τι να σου ηΐι). Να σου πω πως είσαι ηλίθιος;
Κ(ΐι ως τέτοιος φοβάσαι πως θα στα "πάρουν οι κομουνιστές". Τι να σου π(4ρ()υν, βρε ξόανο; Το διαμέρισμα; Ξέρεις να πήραν οι κομουνιστές, εκεί που επικράτησαν, κανένα διαμερισματάκι ή κανέναν κηπάκο; Άντε λοιπόν πνίξου μέσα στο τέλμα της χοντροειδούς προπαγάνδας της προορισμένης /Κ) χοντρούς εγκεφάλους.
Λοιπόν, φίλε μου, που αν και σε βρίζω σε θεωρώ πάντα φίλο (άλλωστε, μι'ινι" τους φίλους θα μπορούσε να βρίσει κανείς χωρίς να τον παρεξηγή-οουν), (^σο καλά κι αν σε αμείψει ο εργοδότης σου, ποτέ δεν θα σου δώσει (ΐυκ') που πρέπει. Γιατί αν στα δώσει θα σε κάνει συνεταίρο.  Λλλίί (IV κάνει όλους όσους εργάζονται για λογαριασμό του, συνεταί-ρους, πάει, το ' κλείσε το μαγαζί.  ΐ:τη θέση του θα ξεφυτρώσει μια κολεκτίβα, μια συνεταιριστική επιχεί-|ΐΐ|(Μ|. Κι αν όλα τα αφεντικά πράξουν ομοίως, κι αν γεμίσει ο τόπος Μίλιικτίβες, να 'σου ο κομουνισμός μπροστά μας, φρέσκος και ειρηνικός.  ΙΙΓβιικι, 0(1 μπορούσε να συμβεί κάτι τέτοιο. Αλλά δεν είναι κάτι που συ-νΐ|(Ι(ζι;τ(ίΐ.
Λυτ(ί τα πράγματα άλλωστε δεν μπορούμε να τ ' αφήσουμε στην καλή ;ιρ(ΐ(ΐ(ρι;ση των αφεντικών, στην καλοσύνη τους, στα χριστιανικά τους ιιΐ()(Ιι'ΐμ((τ(ΐ. Εκτός του ότι οι περισσότεροι στερούνται αυτών των υψηλών ΐΛ(ΐνικ(ίιν, τ(χ κοινίονικά και τα οικονομικά φαινόμενα, σε κλίμακα κοινω-νικι'ι ν(ΐούμΓ,ν(ΐ, δεν είναι πρόβλημα συνεννόησης και καλής θέλησης, όπως (Ιί/ουν ν(ΐ λέν' αφελέστατα οι σοσιαλδημοκράτες.
()ι κ()ΐν(ι"νικοί νόμοι, δυστυχώς, δεν έχουν σχέση ούτε με το συναισθη-μιι ι ιομι'), ούτι: μι; την ατομική βούληση, ούτε με την καλή προαίρεση. Είναι ιινιΐΜ.ιμι.νικοί. Και (ΐφάντ(χστα σκληροί. Αυτός είναι ο λόγος που ένας Μπιικιλιητής, (ΐκι^α και στην περίπτίϋση που είναι όντως ένας "χρυσός ι Α ' Ι Ι ρ ι ι ι π ι ι ς " (μι: ιην ι ι Ο ι κ ή έννοια, γκιτί με την οικονομική δεν είναι δύσκο-Μι "ι ι,Ινιιι χρυπ(^ς), 0(1 π"ρ(ΐμι:(νι:ι ι:κμι:τ(ΐλλι.υτής. Θέλει δεν θέλει. Αν δεν θέλει δεν έχει παρά ν' αλλάξει δουλειά και να γίνει μισθωτός.  Το μυστικό του πλούτου, λοιπόν, είναι καλά κρυμμένο μέσα στη μαγική λέξη κέρδος. Όμως τι είναι το κέρδος; Από πού προέρχεται; Εφόσον κέρ-δος σημαίνει αύξηση κατά τι της περιουσίας μου κι αφού η περιουσία μου αποτελείται από άψυχα πράγματα, κι αφού τα άψυχα πράγματα δεν γεννάν, δεν αυξάνονται από μόνα τους, το κέρδος πρέπει να προέρχεται από κάτι που είναι ολικά και αποκλειστικά ανθρώπινο.
Εδώ πρέπει να θυμηθούμε το νόμο της αξίας για τον οποίο μιλήσαμε στο προηγούμενο, και να ξαναπούμε πως το προϊόν που παράγει ο άνθρωπος δεν είναι παρά η πραγματωμένη (η "σταθεροποιημένη" σε πράγμα) εργα-τική δύναμη. Αν όντως είναι έτσι, τότε και το κέρδος δεν μπορεί παρά να προέρχεται απ' την εργατική δύναμη. Και επειδή η εργατική δύναμη δεν είναι κάτι το άψυχο (δεν είναι πράγμα) μπορεί και γεννάει. Κέρδος.  Πώς λοιπόν τελείται, αυτή η μυστηριώδης λειτουργία της κυοφορίας και της γέννησης του κέρδους με την αναγκαία επενέργεια της εργατικής δύ-ναμης; Ιδού η απορία. Και οι πριν απ' τον Μαρξ οικονομολόγοι απορού-σαν. Αλλά κανείς δεν επεσήμανε τον κρυφό μηχανισμό της μετατροπής της εργατικής δύναμης σε κέρδος. Ας παρακολουθήσουμε λοιπόν τη σκέψη του Μαρξ επί του κρισίμου αυτού θέματος.
Έχουμε και λέμε: Ο μισθός, δηλαδή η αμοιβή για την προσφερθείσα στον εργοδότη εργατική μας δύναμη διά της οποίας θα κατασκευάσει τα προϊόντα του, προσφέρεται τώρα πλέον ελευθέρως στην ελεύθερη αγορά εργασίας. Εκεί γίνεται ελευθέρως η συμφωνία και ελευθέρως αποφασίζω αν θα πάω ή όχι στη δουλειά που μου προσφέρεται μέσω της αγοράς εργασίας.  Κανείς πια δεν με υποχρεώνει να δουλέψω, όπως τον καιρό της δουλείας, ή της δουλοπαροικίας.
Στον καπιταλισμό είμαι όντως ελεύθερος να διαλέξω ανάμεσα στη δου-λειά και την τεμπελιά. Όμως, αν διαλέξω την τεμπελιά και εφόσον δεν δούλεψαν για μένα κάποιοι άλλοι πριν από μένα ώστε να μου αφήσουν κληρονομιά, η επιλογή της τεμπελιάς ισοδυναμεί με απόφαση θανάτου, που θα αφορά όχι μόνον εμένα αλλά και όλους όσους εξαρτώνται οικονο-μικά από μένα. Λοιπόν, τι νόημα έχει η ελευθερία που μας χάρισε ο κα-πιταλισμός; Είναι ελευθερία η δυνατότητα που έχεις να διαλέγεις τον εκ-μεταλλευτή σου; Άσε που με την ανεργία που μας δέρνει ούτε εκμεταλ-λευτή δεν μπορείς πια να βρεις εύκολα.
Ο μισθός μάς δίνεται για να φάμε, να ντυθούμε, να στεγαστούμε (όταν μπορούμε), ν' αγοράσουμε τα βιβλία μας, να πάμε σινεμά, ν' αγοράσουμε ένα παγωτό για το κορίτσι μας και γενικότερα για να ικανοποιήσουμε τις βασικές ανάγκες ημών των ιδίων καθώς και των μη εργαζομένων μελών της 304 ιιΐκογι';νι:ΐ(ίς μας. Και, βέβαια, όσο πιο μικρός είναι ο μισθός τόσο συρρι-κνίίινονται και οι ανάγκες μας στις βασικές. Η πιο βασική ανάγκη είναι, βι',βίίκι, το (ραΐ.
Ιτον προηγμένο καπιταλισμό, π.χ. τον αμερικανικό, ο μισθός μπορεί να κ(ίλ>'ιψι·.ι ένα ευρύ φάσμα αναγκών. Το τι μπορούμε να καλύψουμε με το μΐ(τ()(') μας εξαρτάται απ' το σημείο που έχει φτάσει ο κοινωνικά καθορι-ομένος μέσος όρος των αναγκών, σε μια δεδομένη χώρα, σ ' ένα συγεκρι-μένο χρόνο.
I ο γεγονός λοιπόν πως ο εργοδότης σού δίνει έναν πολύ καλό μισθό δεν οιιμαίνει απολύτως τίποτα για τον εκμεταλλευτικό μηχανισμό που συνεχί-ζι.ι να δουλεύει. Γιατί κανείς εργοδότης δεν πρόκειται να σου δώσει, κατά μι',(ΐο (')ρο, περισσότερα απ' αυτά που επιβάλλει ο κοινωνικά καθορισμένος μι'.πος όρος σε μια χώρα, σ ' έναν ορισμένο χρόνο της οικονομικής της ιιν('ιπτυξης.
Λν αου πληρώσει στο ακέραιο την αξία της εργατικής σου δύναμης (ή 11)1, ικοινότητάς σου προς παραγωγή συγκεκριμένου έργου) δεν θα μείνει ιΐηοκι γι' αυτόν. Σου δίνει λοιπόν μόνο αυτά που χρειάζεσαι για να ικα-νοποιήσεις τις ανάγκες σου, άλλοτε μόνο τις βασικές κι άλλοτε πολυτελέ-ηκ.ρες. Και για να συνεχίσεις τη διαιώνιση του είδους προκειμένου να μη λι.ίψουν οι "ελεύθεροι άνθρωποι" που θα συνεχίσουν να δουλεύουν ελεύ-(Ιι,|)(ί υπό καθεστώς ελεύθερης οικονομίας.
Κ(η ΐ)ρεμείς. Και λες κι ευχαριστώ. Γιατί είσαι μπούφος. Γιατί δεν κα-Η<λ(ΐβ(ίίνεις πως όσα και να σου δώσει πάντα θα σ ' αδικεί. Δηλαδή πάντα 0(1 κρίιτάει ένα μέρος απ' την εργατική δύναμη που του πούλησες. (Νοί-κι ι'ίζοντας τρόπον τινά τον εαυτό σου κι όχι πουλώντας τον τώρα πια, ιιράγμα που είναι οπωσδήποτε μια τεράστια πρόοδος σε σχέση με τα προ-ρ.νι';στ(;(ΐα κοινωνικά συστήματα.)
II δκκρορά ανάμεσα στην πληρωμένη και την πραγματική αξία της δου-Αι,ιάς που λέγεται υπεραξία - κι αυτήν ακριβώς τη διαφορά κρατά ο ι |ΐγ(ΐδ(')της για να σωρεύει κέρδη και να γίνεται πλουσιότερος.  'Ομιος ποια είναι η πραγματική αξία της δουλειάς σου; Δεν μπορούμε \'(ΐ Π) λογαριάσουμε ακριβώς γιατί όπως είπαμε στο μαρξισμό η εργατική ίίι'ινι/μΐ) είναι έννοια ποιοτική κι όχι ποσοτική. Πάντως, θα μπορούσαμε να ιΐ|ν υπολογίσουμε μ' ένα στατιστικό μέσο όρο και να τον πάρουμε σαν μι'ι ρο. Κι αυτός ο μέσος όρος καθορίζεται απ' τις ανάγκες που έχει ο μέσος ιΙνΠριιιπος σε μια ορισμένη χώρα, που βρίσκεται σ ' ένα συγκεκριμένο στά-όΐιι ιης οικιινομικής της ανάπτυξης.
Ι'Ινκι δυνατοί τέτοιοι υπολογισμοί, υπογραμμίζει ο Μαρξ. Διότι η εργα-ιιμ'Ι δι'ιναμη Γ.ίνίΐι κι αυτή εμπόρευμα. Συνεπώς έχει μια αξία, όπως κάθε .105 εμπόρευμα. Κι όπως μπορούμε να καθορίζουμε τις τιμές των κυρίως ειπείν εμπορευμάτων, έτσι μπορούμε να καθορίσουμε και την τιμή του ιδιόμορφου εμπορεύματος που λέγεται εργατική δύναμη.
Η υπεραξία εμφανίζεται κάτω από δυο μορφές: Ως απόλυτη και ως σχε-τική. Απόλυτη είναι αυτή που προέρχεται απ' την παράταση του χρόνου εργασίας του εργαζόμενου, χωρίς ανάλογη αύξηση του μισθού του. Και σχετική αυτή που προέρχεται απ' την εντατικοποίηση και τη μηχανοποίη-ση της παραγωγής.
Στον καιρό μας, κυριαρχεί ολοένα και περισσότερο η σχετική υπεραξία.  Γι' αυτό και δεν αισθανόμαστε πολύ την εκμετάλλευση. Όμως, είναι προφανές πως ακόμα κι όταν τη δουλειά την κάνουν ρομπότ, χρειάζονται άνθρωποι για να κατασκευάσουν τα ρομπότ. Και να επιβλέψουν τη λειτουρ-γία τους. Και να σχεδιάσουν την παραγωγή.
Άλλωστε τα ρομπότ είναι κι αυτά προϊόντα εργασίας. Κι όπως κάθε μηχανή (που κι αυτή είναι προϊόν) έχουν κι αυτά μέσα τους σωρευμένη την ανθρώπινη εργασία προγενέστερων γενεών εργαζομένων.
Περισσότερο από κάθε άλλη φορά, η εργασία στις μέρες μας είναι κα-ταφάνερα πλέον ένα κοινωνικό δεδομένο. Κι αφού είναι κοινωνικό δεδο-μένο, γιατί επιτρέπουμε να ελέγχουν ιδιώτες τα μέσα παραγωγής; Έλα, ντε!  Ίσως γιατί παραμένουμε μαζάνθρωποι, ίσως γιατί δεν καταλαβαίνουμε και πολλά από διαλεκτική. Στη συνέχεια θα μιλήσουμε πρώτα για τη διαλεκτι-κή, κι ύστερα για το μαζάνθρωπο.
306
ΕΙΣ ΑΝΑΖΗΤΗΣΙΝ
ΤΗΣ ΧΑΜΈΝΗΣ ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΉΣ
(")α ήταν δύσκολο να δώσει κανείς ένα σαφή και περιεκτικό ορισμό του όρου "λενινισμός". Και, βέβαια, θα ήταν άστοχη ταυτολογία αν έλεγε κα-νείς, έτσι απλά, πως λενινισμός είναι το σύνολο των απόψεων του Λένιν.  Λιότι ο Λένιν είπε και πράγματα επουσιώδη και δευτερεύοντα, που δεν είναι δυνατό να έχουν θέση στη συγκροτημένη και σαφή θεωρία που είναι ο λενινισμός. Βέβαια, για να είναι "λενινισμός" σημαίνει πως όλα όσα είπε και έκανε ο Λένιν έχουν οπωσδήποτε σχέση με τη σκέψη και τη δράση το\) Λένιν. Όμως ολόκληρη η σκέψη και η δράση του Λένιν δεν συνιστά "λενινισμό". Η ΝΕΠ (Νέα Οικονομική Πολιτική), για παράδειγμα, δεν ("νήκει στο λενινισμό, γιατί είναι μια πολιτική που εφάρμοσε ο Λένιν, θα λέγαμε ενάντια στο λενινισμό, χωρίς αυτό να σημαίνει πως η ΝΕΠ, που ήτίΐν ένα περιστασιακό άνοιγμα προς καπιταλιστιαούς τρόπους οργάνωσης της οικονομικής ζωής υπό σοσιαλιστικό καθεστώς, δεν είναι ένα εξαιρε-τικ(ί χρήσιμο από θεωρητική και πρακτική άποψη γεγονός, που πρέπει να ΐ() μελετούμε πάντα προσεχτικά για να κατανοήσουμε τη σκοπιμότητα των ι;λιγμ(ΐ)ν, των απολύτως αναγκαίων ελιγμών προκειμένου η θεωρία να μη γίνει ένα ξερό και δύσκαμπτο δόγμα, ξεκομμένο ή και άσχετο με την πρά-ξΐ). Το ξαναλέμε: Σε μια διαλεκτική αντίληψη της ιστορίας δεν είναι η πρίίξη που οφείλει να προσαρμόζεται στη θεωρία, είναι η θεωρία που πρέπει να ακολουθεί την πράξη, να βγαίνει απ' αυτή, αλλά και να την ι.ηηρεάζει μέσα από μια συνεχώς τροποποιούμενη διαλεκτική σχέση, στην (ΐποΐα 01 δυο όροι, η άρνηση και η κατάφαση, συνεχώς αλλάζουν το νόημά ι ους κ(1τ(ι) από τις καινούριες συνθήκες που δημιουργεί η ίδια η λειτουργία ΜΚ δκιλεκτικής, που είναι η λυδία λίθος του μαρξισμού.  Μ(ΐ()ξισμός χωρίς διαλεκτική δεν νοείται σε καμιά περίπτωση.  Κ κι (οατόσο, δεν είναι λίγοι αυτοί που νομίζουν πως θα μπορούσαν να Μίκινοήοουν το μαρξισμό πηδώντας, αγνοώντας και καμιά φορά καταργώ-νιιΐι, τη δκιλεκτική, που όπως λέει ο Αντόρνο συνίσταται τελικά σε μια πλήρη κατανόηση της σημασίας της αρνητικότητας.
I III να το πούμι; πιο απλά, όλα τελικά "γυρίζουν" στο αντίθετό τους.  Λλλιΐ ιούτΐ) το γύριπμιι δεν είναι πισιογύριπμα, είναι μια μετάθεση της ΛιιιΛικικιΙιις π' ένα υψηλότερο από το προηγούμενο επίπεδο, που επειδή .107 είναι υψηλότερο δεν σημαίνει πως είναι απαλλαγμένο απ' την αρνητικό-τητα η οποία, ωστόσο, δεν είναι ίδια με μια προγενέστερη αρνητικότητα.  Κάθε άρνηση, είναι μια καινούρια άρνηση, καν κάθε κατάφαση, μια καινούρια κατάφαση. Το σημαντικό στη διαλεκτική είναι να καταλάβουμε πως δεν μπορούμε να αποφύγουμε την άρνηση, και για να το πούμε πιο απλά, το δυσάρεστο.
Μια κατάσταση διαρκούς ευδαιμονίας είναι δυνατή μόνο στη φαντασία μας, κι αν είμαστε θρήσκοι, μόνο στον Παράδεισο. Η ευτυχία χωρίς τη δυστυχία χάνει εντελώς το νόημά της, ο κατήφορος δεν υπάρχει χωρίς τον ανήφορο (ο κατήφορος και ο ανήφορος ανήκουν στον ίδιο δρόμο, λέει ο Ηράκλειτος) η μέρα δεν θα υπήρχε χωρίς τη νύχτα, και το αντίστροφο, η δεξιά χωρίς την αριστερά και το αντίστροφο, ο άντρας χωρίς τη γυναίκα και το αντίστροφο, η ζωή χωρίς το θάνατο και το αντίστροφο, και πάει λέγοντας για όλα τα λεγόμενα "διαλεκτικά εννοιολογικά δίπολα", δηλαδή τις έννοιες που δεν μπορούν να "σταθούν" από μόνες τους, αν δεν τις "υποστηλώνει" μια αντίθετη έννοια.
Δεν είναι τυχαίο που καμιά θρησκεία δεν αποδέχεται τη διαλεκτική. Αν την αποδεχόταν, η υποσχεμένη αιώνια ευτυχία, η εξαρτημένη απ' την υποσχεμένη αθανασία, θα ήταν εντελώς ακατανόητη από λογική άποψη.  Η στατικότητα, συνεπώς και η αιωνιότητα που είναι η υπέρτατη στατικό-τητα, είναι ακατανόητες για τη διαλεκτική έννοιες.
Υπάρχει όμως και μια μορφή ιδεαλιστικής διαλεκτικής, στην οποία αυτό που συνεχώς ανακυκλώνεται και ανανεώνεται είναι το πνεύμα, που στη συνεχή κίνησή του συμπαρασύρει και την ύλη. Τούτη η μεγαλειώδης δια-λεκτική σύλληψη του Χέγκελ, του μεγαλύτερου και συνεπέστερου ιδεαλι-στή διαλεκτικού που εμφανίστηκε μετά τον Πλάτωνα, δεν γίνεται αποδεκτή από την πλεοψηφία, ας την πούμε έτσι, των ιδεαλιστών. Που είναι τέτοιοι κυρίως γιατί πιστεύουν στα άπαξ δια παντός τελεσμένα γεγονόγα, και σε καταστάσεις κατά το δυνατόν απαλλαγμένες από την αρνητικότητα.  Κοίταξε, για παράδειγμα, τι γίνεται με κείνη την τρομερή έννοια του διαβόλου. Είναι δύσκολο να καταλάβουν οι θεολόγοι και οι θεολογίζοντες πως ο διάβολος είναι τόσο αναγκαίος όσο και ο θεός. Και ότι αν δεν "υπήρχε" ο διάβολος (το κακό) δεν θα υπήρχε ούτε ο θεός (το καλό). Στη θεολογίζουσα αντιδιαλεκτική σκέψη, ο διάβολος είναι κάτι που πρέπει να λείψει οπωσδήποτε. Για τους ιδεαλιστές διαλεκτικούς ωστόσο, που κι αυ-τοί κατανόησαν τη σημασία της αρνητικότητας, αν λείψει ο διάβολος θα λείψει και ο θεός.
Καταλαβαίνουμε τώρα γιατί η θεολογίζουσα σκέψη, που, βέβαια, δεν αφορά κατ' ανάγκη μόνο τους θεολόγους, απορρίπτει κατηγορηματικά και 308 ιις ο\'ΐ() παραλλαγές της διαλεκτικής, και την ιδεαλιστική και την υλιστική.  Κατιχλαβαίνουμε ακόμα γιατί ο Καρλ Πόπερ σε κείνο το τρομερό του ίργο που έχει τίτλο Η ανοιχτή κοινωνία και οι εχθροί της, προκειμένου νι< φτώσκι στην "κατεδάφιση" του μαρξισμού, που είναι το ζητούμενο, ι,)ΐιχι;ιρι:( το συστηματικό γκρέμισμα ολόκληρης της διαλεκτικής, απ' τον I Ι|)(Ιικ·λ(:ιτο και τον Πλάτωνα, μέχρι τον Χέγκελ και τον Μαρξ. Ο Πόπερ ΜΙ Γ(Ιίλ(φι: καλύτερα απ' τον καθένα πως ο κίνδυνος για το αστικό καθεστώς |1|)(οκ·ι;ται κυρίως στη διαλεκτική, ιδεαλιστική και υλιστική, και όχι στο |ΐ(ΐ|)1,ιαμ(), έτσι γενικά και αόριστα. Δεν μπορεί να πολεμήσει κανείς το |ΐι/ρξισμό, αν δεν πολεμήσει πρώτα τη διαλεκτική, και στις δύο της παραλ-Ο Νίτσε και ο Κίρκεγκορ,'δύο πολύ μεγάλοι διαλεκτικοί, είναι τόσο ι Μ ι κ (νδυνοι για το στάτους όσο και ο Μαρξ, με τον οποίο ωστόσο ουδεμία ('ίλλιι πχέση έχουν αυτοί οι στοχαστές.
I Ιιπτι:ΰ(ι), λοιπόν, πως η κύρια αιτία της κακοδαιμονίας σε μια κάποια ιΐ(ΐιπιι;ρή σκέψη και πράξη είναι η έλλειψη επαρκούς κατανόησης της Ιίιΐ(λι:κιικής. Που, το ξαναλέμε, επαναλαμβάνοντας την άποψη ενός απ' ιοίιι, Ηΐο μεγάλους διαλεκτικούς, του Αντόρνο, συνίσταται κυρίως στην κοΊ'ί/νι'ιηπη της έννοιας της αρνητικότητας. Πράγμα το οποίο στο επίπεδο 11)1, Μ(Οΐ|μΓ.ρινότητας, θα μας απάλλασσε απ' τους ηλιθίως χαζοχαρούμε-\ΊΙΙΗ, /ιου δεν είναι σε θέση να ανεχτούν τίποτα το δυσάρεστο, και στο (ιι,Ι/υ,δο της σκέψης θα μας γλίτωνε απ' τη διαταγμένη αισιοδοξία τόσο του /|Μηιιΐ(νιπ(ΐ()ύ όσο και του... σοσιαλιστικού ρεαλισμού, που και μέσα στο ιικπκ'ιδι όλα τα βλέπουν ρόδινα, όχι γιατί είναι όντως ρόδινα αλλά διότι III /ικιλκΙ τους είναι ροζ. ("Ζε βουα λα βι αν ροζ", που λένε οι Γάλλοι για \Ίΐ ΐ)|)((ΐ(ΐυν τη βλακώδη σταθερή αισιοδοξία του χαζοχαρούμενου).  () (ΐνι'|φορ"ζ φέρνει τον κατήφορο, λέει ο λαός παραφράζοντας τυχαία κ/Αι'ι μι'ινο Μιτά το ήμισυ τον Ηράκλειτο. Όμως, προτάσσοντας την αρ-νΐ|:ικι'ιιιιηί της θετικότητας και σταματώντας στη θετικότητα ξεχνάει ο Αιιι'ι.,, ιιιιυ οημεκοτέον σαν τέτοιος ποτέ δεν είχε πάρα πολύ αγαθές σχέσεις |ΐι 11| ΑκιλίΛίική, πως δεν κάνουμε κουράγιο ν' ανεβούμε τον ανήφορο ίσα (ιIII )Ίΐι VII μπού(ΐι: ακηνίως στην ευκολία του κατήφορου, αλλά για να Ι,ιινιΐΜΓΐ|ΐι"ιμι: ι'ινκν άλλο ανήφορο, που θα μας οδηγήσει σ' έναν άλλο Κ Ι Μ Γ | Ι | Ι Ι Ι | Ι Ι Ι , που κι αυτός με τη σειρά του θα μας βγάλει σ ' έναν καινούργιο ΐΜΊ'ΐφΐιρί", ΜΜ ι'.τπι ατον αιώνα των αιώνων.
Κιιι ιΐ|ΐΐ)Μ ιμένιιΐι για το σύντομο βίο μας, που ουδεμία σχέση έχει με την ιιΐ(ΐινΐι'ιιΐ|ΐΐ(, ι'ιπι Οκ π\ι(ΐβ()ΐ,ίνΓ.ι και έτσι συμβαίνει όντως σ ' ολόκληρη τη ί,ιιιή |ΐιΐι" ιιιιυ ιιμιιΐι, κΐίτΐίλΓ|γι;ι στην οριστικότερη των τελικών αρνήσεων:
I I I (Ιιίν'ΐιιΓι )ΐι/ι,, Ι πποή ('ΐ(ΐιΐ)ς το χάπι ι;ντ δεν είναι κάτι που αφορά μόνο το θέαμα, αυτοί που απεχθάνονται τα δυσάρεστα και δεν λένε να καταλάβουν πως χωρίς αυτά δεν θα υπήρχαν ούτε ευχάριστα, εφεύραν την αθανασία και την παραδείσια ευδαιμονία και ηρέμησαν οι άνθρωποι.
Και έκαναν πολύ καλά. Κάποτε πρέπει κανείς να ηρεμεί. Είτε παίρνοντάς το απόφαση πως ο θάνατος και η εκμηδένιση είναι συνώνυμα, είτε πείθο-ντας τον εαυτό του πως υπάρχει οπωσδήποτε ένα χάπι εντ (ένα ευτυχές τέλος) που ως χάπι (ευτυχές) πρέπει οπωσδήποτε να μετατίθεται στον ου-ρανό, γιατί το τέλος στη Γη είναι βεβαιωμένα δυσάρεστο.  Θα μπορούσαμε να πούμε λογοπαίζοντας πως υπάρχει μια σχέση ανά-μεσα στο "χάπι" και το "χάπι". Τόσο τα ηρεμιστικά χάπια όσο και τα αποβλακωτικά των τοξικομανών δεν είναι παρά χάπια ευτυχίας ή μάλλον χάπια κατά της δυστυχίας. Και δεν καταλαβαίνω γιατί κυνηγούμε τους δύστυχους τοξικομανείς, ενώ εμείς πίνουμε τα ηρεμιστικά με τη χούφτα. Η δυστυχία εκείνων είναι τόσο μεγάλη, ώστε να ξεφεύγει από τον έλεγχο της φαρμακολογίας και να μη γιατρεύεται μ' ένα ταβόρ.
Ο Άλντους Χάξλεϊ απέδειξε και πειραματικά πως υπάρχει μια στενή σχέση ανάμεσα στα δύο χάπια ευτυχίας. Εξυπακούεται πως αν ήταν να διαλέξει κανείς ανάμεσα στα δύο χάπια ευτυχίας, θα έπρεπε να επιλέξει το παλιό ακίνδυνο και δοκιμασμένης αποτελεσματικότητας. Η πίστη στο θεό δεν έβλαψε κανέναν, ενώ η πίστη στην "ευτυχογόνο" επενέργεια των ναρ-κωτικών έβλαψε όλους τους χρήστες.
Και μη μου πείτε "ούτε θεός, ούτε ναρκωτικά", γιατί αυτό το σύνθημα δεν τόλμησε κανείς να το εκστομίσει. Αφενός διότι δεν είναι πολλοί αυτοί που τολμούν να πουν πως ο θεός επενεργεί σαν ένα εκπληκτικής αποτελε-σματικότητας ηρεμιστικό διαρκείας, και αφετέρου διότι δεν είναι πολλοί αυτοί που έχουν κατανοήσει την ομοιοπαθητικά πραϋντική λειτουργία της διαλεκτικής.
Υπάρχει, λοιπόν και ένα τρίτο φάρμακο κατά της δυστυχίας, η διαλεκτι-κή. Όμως είναι ακατάλληλο, δυστυχώς, για κοινή χρήση. Η διαλεκτική είναι το παραδοσιακό φάρμακο των φιλοσόφων, αλλά όχι όλων. Δεν παίρ-νεται από το στόμα ή από το σώμα, όπως τα ναρκωτικά, παίρνεται κι αυτό, όπως ο θεός, από το... κεφάλι, στην περίπτωση βέβαια που υπάρχει κατάλ-ληλο για τέτοια φαρμακευτική αγωγή κεφάλι. Γιατί, δεν είναι όλα τα κε-φάλια όμοια. Δηλαδή δεν είναι ευεπίφορα στην πάντα επίφοβη'διαλεκτική.  Πρέπει να σημειώσουμε εδώ, πώς η διαλεκτική και στις δύο παραλλαγές της είναι όντως τρομοκρατική και τρομοκρατούσα. Δεν είναι εύκολο να λες σε κάποιον να μην είναι ούτε αισιόδοξος ούτε απαισιόδοξος, αλλά διαλε-κτικός. Που σημαίνει και αισιόδοξος και απαισιόδοξος ταυτόχρονα.  Αλλά εντελώς ταυτόχρονα, και όχι τη μια αισιόδοξος και την άλλη 310 ΐίπαισιόδοξος. Γιατί κάτι τέτοιο δεν είναι διαλεκτική, είναι κυκλοθυμικό-ιητα. Η διαλεκτική, λοιπόν, δεν καθησυχάζει -ανησυχεί. Διότι η διαλε-κτική δεν υπόσχεται ούτε ευτυχές ούτε δυστυχές τέλος. Υπόσχεται απλώς Κ) τέλος. Και μια καινούρια αρχή, που θα ξεκινήσει απ' αυτό το τέλος για να (ρτάσει σ' ένα άλλο. Και έτσι στο διαλεκτικό αιώνα των διαλεκτικών ιχΐ(ί)νων, αμήν!
Τίποτα τελικά σ' αυτόν τον κόσμο δεν είναι ούτε αισιόδοξο καθαυτό ούτι: απαισιόδοξο καθαυτό. Καθώς η καθεμιά απ' αυτές τις έννοιες επηρεά-ζω (χκατάπαυτα την άλλη, και οι δύο στρέφονται συνεχώς στο αντίθετό Γους, σε μια συνεχή εναλλαγή.
'Οπου, όμως, η άρνηση γίνεται πιο αισθητή. Διότι τα δυσάρεστα γεγο-ν('ιτ(ΐ είναι πιο εντυπωσιακά, ακριβώς γιατί είναι απειλητικά και συνεπώς ιιπικίνδυνα για την ευτυχία μας, που τη θέλουμε, βλακωδώς, μεγάλης διαρ-κείας, και αν είναι δυνατόν αιώνια. Και τούτο διότι δεν έχουμε κατανοήσει ιην έννοια της διαλεκτικής.
Ί ίτσι, όντας αστεία αντιδιαλεκτικοί, μας εντυπωσιάζει περισσότερο το /Γγονί^ς του θανάτου από το γεγονός της γέννησης, διότι θεωρούμε το ηρίίιτο δυσάρεστο και το δεύτερο ευχάριστο. Δεν έχουμε κατανοήσει πλή-|ΐ(ιΐς π(ΐ)ς η γέννηση είναι ταυτόχρονα και θάνατος, μα εντελώς ταυτόχρονα.  ΛΙ(')ΓΙ για να πεθάνουμε, αρκεί να είμαστε ζωντανοί. Συνεπώς εξασφαλίζου-)ΐι. το Οίΐινατό μας ακριβώς τη στιγμή της γέννησης.
Και μόνο η εντελώς αφιλοσόφητη μάνα θα ισχυριστεί πως "χάρισε τη (.(ϋή" στο παιδί της. Για το θάνατο που του χάρισε ταυτόχρονα με τη ζωή δι,ν έχει ν(ΐ πει τίποτα. Διότι δεν καταλαβαίνει τίποτα από διαλεκτική. Που (.(\Ί(ΐ, κατά τον Αντόρνο, πρέπει να το ξαναπούμε, η κατανόηση της ση-μιιοίας της αρνητικότητας.
Και πτο παραπάνω παράδειγμα μας η κατανόηση της σημασίας του ΙΙκνιΙίΓοιι, που είναι η υπέρτατη αρνητικότητα και ταυτόχρονα η υπέρτατη (Ιι ιικότητα, αφού δεν θα υπήρχε ζωή χωρίς το θάνατο, και όλα θα πάγωναν ηι |ΐιιι (ίκόνια ακινησία.  ϋΜ'κρΓεστι; τι είχε να γίνει αν η συνεχής ανανέωση της ζωής σταματούσε ηι μας τους προς το παρόν ζωντανούς; Σκέφτεστε εμένα να γράφω αιωνίως, Μΐι'ΐι, να μι: δκιβίίιζετε αιωνίως και τον κ. Παπανδρέου να μας ταλαιπωρεί ΐΜΐιινΙιιις; Ί'ι φρίκη, ο) Δία νεφεληγερέτη!
Λοιηι'ιν, δΐ',ν έχει σημασία η ζ(ι)ή μου, αλλά η ζωή. Η ζωή του ανθρώπινου (Ί'νιρίις, ΙΙ(ΐυ (ίΐιτό Οα ζήσει οπωσδήποτε, σε πείσμα όλων των καταστρο-ΐ|ΐίιιΛ' Λκ(')μ(ΐ Μ αν εξαφανιστεί τελείως η ζ(ι)ή απ' τον πλανήτη, το φορ-Ηΐΐ|ΐι'νιι |ΐι. θερμοπυρηνικά όπλα, μια νέα ζωή Οα ξεφυτρώσει ύστερα από ιιιιΐινι.ι, Ο διαλεκτικός, μέσα ("π' την υπέρτατη υπαρξιακή απαισιοδοξία ,ΉΙ του μπορεί να φτάσει στην υπέρτατη κοινωνική αισιοδοξία.  Διότι, κατά τον μέγιστο των ιδεαλιστών διαλεκτικών, τον Χέγκελ, δια-λεκτική είναι "η ταυτότητα της ταυτότητας και της μη ταυτότητας".  Και πιο απλά, η ταύτιση αυτού που είναι ίδιο με τον εαυτό του με εκείνο που είναι συνεχώς ανόμοιο με τον εαυτό του. Που αλλάζει δηλαδή ακατά-παυτα και με τέτοιον τρόπο που η άρνηση και η κατάφαση να μην διακρί-νονται, αφού η μία είναι συνεχώς "κολλημένη" στην άλλη.  Ας ελπίσουμε, λοιπόν, πως η διαλεκτική που χάθηκε στο δρόμο για το σοσιαλισμό θα βρει το δρόμο της στη σημερινή Σοβιετική Ένωση. Γιατί αλλιώς...
312
Ϋ
Η ΔΥΣΚΟΛΙΑ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΕΥΣΗΣ
ο περίφημος "κοινός νους" είναι κοινός γιατί είναι ένας... στατιστικός νους! Πρόκειται δηλαδή για μια έννοια που δεν υπάρχει στην πραγματι-κότητα. Και που σχηματίζεται από ένα είδος υποθετικής άθροισης και ύστερα διαίρεσης: Αθροίζουμε το νου όλων των ανθρώπων ή μιας μεγάλης ομάδας ανθρώπων και, για να βρούμε το μέσο όρο νόησης και παιδείας διαιρούμε με τον αριθμό των ανθρώπων που μετείχαν στο... πείραμα! Αν είναι δυνατόν! Το πηλίκον που θα προκύψει, έτσι παλαβά, είναι αναγκα-στικά μια μαθηματική έννοια. Προήλθε δηλαδή από μετρήσεις και υπολο-γισμούς. Όμως, ο ζωντανός άνθρωπος δεν είναι νούμερο, ακόμα και στην περίπτωση που το επίπεδο της σκέψης του βρίσκεται κάτω απ' τον στα-τιστικό μέσο όρο που ορίζει ο "κοινός νους".
Όμως, η έννοια "κοινός νους" χρησιμοποιείται και με τρόπο όχι εμφα-νώς στατιστικό. Μ' αυτή τη δεύτερη εννοιολογική παραλλαγή, όταν λέμε "κοινός νους" εννοούμε το συνηθισμένο νου. Δηλαδή ένα μυαλό χωρίς ιδιαίτερη ευφυΐα και χωρίς αξιόλογη παιδεία. Μ' αυτή τη δεύτερη λοιπόν έννοια, που νομίζω πως είναι απόρροια της πρώτης (της στατιστικής), ανακύπτει μοιραία το δύσκολο ερώτημα: Πώς είναι δυνατό να πάει μπροστά ο κόσμος, όταν ο "κοινός νους", ακριβώς γιατί είναι κοινός, μπλοκάρει σταθερά μυαλά και ευαισθησίες που δεν είναι κοινά; Οι περίφημες "δημο-κρατικές διαδικασίες" έχουν σοβαρό νόημα μόνο στην περίπτωση που ο <(κοινός νους" δεν λειτουργεί με τη στατιστική έννοια (προσθέτουμε τις απόψεις και διαιρούμε δια των, ασχέτως περιεχομένου, κεφαλών που είχαν άποψη).
Άποψη μπορεί να 'χουν όλοι για όλα. Αλλά είναι φανερό πως δεν έχουν ίση αξία όλες οι απόψεις.
Όταν συνεπώς λέμε "ο τάδε εκφράζει την προσωπική του άποψη" δεν πρέπει να ξεχνούμε το ερώτημα: Ποιο είναι το πρόσωπο που έχει προσω-πική άποψη; Δηλαδή, ποια είναι η στάθμη της ευφυΐας του και της παιδείας του; Ποια είναι η ταξική του προέλευση, που θα "χρωματίσει" την προσω-πική του άποψη, που γι' αυτό το λόγο δεν είναι ολότελα προσωπική; Είναι και λίγο ταξική και συνεπώς κοινωνική.
Η ισοπεδωτική άποψη "όλοι είμαστε ίσοι", σ ' όλα ανεξαίρετα, δεν είναι μαρξιστική, είναι χριστιανική. Μόνο ο χριστιανισμός δέχεται πως όλοι οι .Ή.1 άνθρωποι, σαν "παιδιά του ίδιου πατέρα" (του θεού), δεν μπορεί παρά να είναι άδέρφια. Και επειδή ο χριστιανισμός ποτέ δεν έδωσε ιδιαίτερη ση-μασία ούτε στην ευφυΐα ούτε στην παιδεία, τελικά επιβλήθηκε με τον καιρό τόσο η στατιστική έννοια "κοινός νους", όσο και η δεύτερη μειωτική έννοια.
Όταν, λοιπόν, ο μαρξισμός μιλάει για ισότητα, εννοεί μόνο την οίκο- νομική ισότητα - και τίποτα περισσότερο. Όλες οι άλλες ανισότητες θα παραμείνουν. Με την ελπίδα, βέβαια, πως οι αλλαγμένες προς το ευνοϊκό-τερο για όλους συνθήκες θα κάνουν πιο άνετη τη ζωή των, απ' τη φύση τους, μειονεκτικών, κι ότι αυτοί θα βελτιώσουν την κατάστασή τους, μέχρι εκεί που το επιτρέπει η ίδια τους η φύση.
Το παραπάνω είναι ένα σύνθετο και πολύπλοκο θέμα, που ενδέχεται να δημιουργήσει παρεξηγήσεις, για το μόνο λόγο πως κανένας βλάκας δεν γνωρίζει πως είναι βλάκας (αν το γνώριζε θα ήταν έξυπνος) και κανένας απαίδευτος δεν είναι σε θέση να ξέρει πως το μαρτύριο του πεπαιδευμένου συνίσταται στο ότι αυτός γνωρίζει πως δεν υπάρχουν μάξιμουμ όρια στη γνώση, που είναι ατελεύτητη. Πιστεύει δηλαδή ο απαίδευτος πως το μά-ξιμουμ όριο της γνώσης είναι η δική του γνωστική ανεπάρκεια, ακόμα και για τα πράγματα για τα οποία η ανεπάρκεια του "κοινού νοός" είναι αυ-ταπόδεικτη.
Αυτό, λοιπόν, που δεν μπορεί να κάνει ο "κοινός νους" είναι κυρίως δύο πράγματα: Να συλλάβει την έννοια της ατέρμονης χρονικότητας και να δουλέψει αφαιρετικά. Το πρώτο "κουσούρι" δεν θα μας απασχολήσει εδώ, παρ' όλο που η εννοιολογική σύλληψη του ιστορικού χρόνου προϋποθέτει την εννοιολογική σύλληψη του ατέρμονα μαθηματικού χρόνου. (Η έννοια του χρονικού απείρου είναι πιο δύσκολη απ' την έννοια του χωρικού απείρου.) Όμως, η αδυναμία να σκεφτεί κανείς αφαιρετικά είναι μια σκέτη καταστροφή, όχι μόνο γι' αυτούς που δεν μπορούν να σκεφτούν αφαιρε-τικά αλλά και για τους άλλους που μπορούν και που σκοντάφτουν συνεχώς σ' αυτούς που δεν μπορούν.
Και ο Μαρξ, και ο Ένγκελς, και ο Λένιν δεν έπαψαν να τονίζουν πως τουλάχιστον οι κομουνιστές, πρέπει να μάθουν να σκέφτονται αφαιρετι-κά. Όμως, τι σημαίνει "σκέφτομαι αφαιρετικά"; Και σε τι μου χρειάζε-ται αυτό; Να ένα απλό παράδειγμα: Η λέξη δέντρο δεν είναι συγκεκριμέ-νη, είναι αφηρημένη. Η έννοιά της προκύπτει με αφαίρεση όλων των ειδικών γνωρισμάτων όλων των υπαρκτών δέντρων. Όταν, λοιπόν, λέω "δέντρο" δεν δικαιούμαι να φέρνω στο μυαλό μου κανένα συγκεκριμέ-νο δέντρο. Ή μάλλον, πρέπει να στοχάζομαι πάνω σ' όλα τα δέ-ντρα που υπάρχουν, όλα τα δέντρα που υπήρξαν και πλέον δεν υπάρ-314 χουν κι όλα τ ' άλλα που είναι δυνατό να υπάρξουν στο μέλλον.  (Σημειώνουμε, με την ευκαιρία, πως η λεγόμενη αφηρημένη τέχνη, που τόσο τη χλευάζει ο "κοινός νους", είναι αυτό ακριβώς: Μια προσπάθεια του ζίογράφου να αφαιρέσει από ένα συγκεκριμένο αντικείμενο όλα τα εύκολα (ίναγνωρίσιμα χαρακτηριστικά του και να τονίσει μόνο τα ουσιώδη ή αυτά που εκείνος νομίζει σαν τέτοια.)
Παρά ταύτα λοιπόν, ο καταστροφικός "κοινός νους", όταν φέρνει στο νου του την έννοια "δέντρο", αυτοπαραπέμπεται στο συγκεκριμένο δέντρο που γνωρίζει απ' το χωριό του ή απ' όπου αλλού.
Λυτό, για παράδειγμα, που ήταν στην αυλή του σπιτιού του και που σκαρφάλωνε πάνω του όταν ήταν μικρός κι απαίδευτος - λες και τώρα Γ.ίνίΐι πεπαιδευμένος έτσι που δεν μπορεί να εννοήσει πως επιτέλους το "δέντρο" είναι αφηρημένη έννοια, δηλαδή μια έννοια που δεν παραπέμπει πουθενά συγκεκριμένα και αναφέρεται σε μια ολότητα.
Μια παρανόηση σαν την παραπάνω, ωστόσο, δεν είναι και τόσο σοβαρή )Ί(ΐ το θέμα που μας απασχολεί. Όμως, τα πράγματα γίνονται σχεδόν ι μαγικά, όταν η αφαιρετική λειτουργία δεν είναι δυνατό να λειτουργήσει 1)1. κ(ί(ριας σημασίας κοινωνιολογικές έννοιες.
I Ία να καταλάβετε τι εννοώ, ρωτήστε κάποιον που σας έχει πει προη-/ουμένίος πως "οι κομουνιστές είναι τέρατα", γιατί είναι τέρατα. Για να ιιαι,.,. (ΐποστομώσει ο βλακέντιος, θα σας φέρει συγκεκριμένα παραδείγμα-1(1 κομουνιστών που γνώρισε, και που είναι δυνατόν να έχουν όντως κάποια II ρκιόμορφα, χαρακτηρολογικά και συμπεριφορικά γνωρίσματα. Μην ιιριιοπίίΟΓ.ίτε να τον πείσετε λέγοντάς του πως κομουνιστές δεν είναι μόνο πι Μΐ.ντ' έξι κομουνιστές που γνώρισε προσωπικά.
Κιη, κυρίως, παραιτηθείτε απ' την προσπάθεια να του δώσετε να κατα-Αι'ιβι ι π(ι)ς όταν λέμε "κομουνιστές" εννοούμε κομουνιστές Έλληνες, Γάλ-Απίιι,, Πορτογάλους, Κογκολέζους. Κι ακόμα κομουνιστές που πέθαναν IIIII ν II ηό εκατονταετίες και κομουνιστές που θα προκύψουν μετά εκατο-νιιιι ιΐιιν.
I ηΐι ι,Ινίίΐ (ΐδύνατον αυτού του χοντροκέφαλου να κάνει μια τέτοια αφαί-|ΐι ιιΐ| Και π(ί)ς να την κάνει άλλωστε, αφού κάθε φορά που λέει "τραπέζι" ΐ|ΐΓ|ΐνι ι (ΗΟ νου του το τραπέζι της δικής του τραπεζαρίας; Και κάθε φορά ικιυ λίι.ι "γυναίκα" προβάλλει μπροστά του το φάντασμα της δικής του ^"ι\Ί"(κιΐι,; ΊΙ η εικόνα αιιτής που βλέπει μπροστά του;
III ;ΐ|ΐΓ<)Ίΐΐ(τ(ΐ, όμιος, δεν είναι καθόλου καλύτερα και στην αντίθετη πλευ-|ΐι) Οικν ι',νιΐι; ("ρελής και απαίδευτος κομουνιστής λέει "καπιταλιστής" ΐ|ΐι'|ΐνι ι πιο νου Γου κατ" αρχήν το αφεντικό του, και στη συνέχεια όλα τα ι·ΐ|ΐι νιικΓι ι ΐ ι ι ι ι τον τιιλιιιπιόρηπαν. Και σταματάει κατά πάσα πιθανότητα τη διαδικασία της αφαίρεσης σ' αυτό το δεύτερο και εντελώς ανεπαρκές επί-πεδο. Τούτη η αφαιρετική του ανεπάρκεια, λοιπόν, είναι η αιτία που θα τον δυσκολέψει να καταλάβει πως ο "καπιταλισμός" είναι μια ιστορική έννοια.  Δηλαδή μια έννοια που εμφανίστηκε κάποτε, που εξελίχτηκε και δολοφο-νήθηκε και που ίσως εκλείψει με λίγη προσπάθεια από ανθρώπους που, κατ' αρχήν, έμαθαν να ξεχωρίζουν τον Καπιταλιστή απ' τον καπιταλιστή, δηλαδή τον καπιταλιστή ως έννοια αφηρημένη (γενικευμένη και ιστορική) και τον συγκεκριμένο καπιταλιστή κ.Α, που ενδέχεται να είναι κάθαρμα, αλλά ενδέχεται να είναι επίσης ένας χρυσός άνθρωπος (όχι μόνο κυριολε-κτικά).
Ένας καπιταλιστής δεν είναι κακός επειδή είναι παλιάνθρωπος (ενδέχε-ται να μην είναι) αλλά διότι, απλά και καθαρά, είναι καπιταλιστής. Δηλαδή ένας άνθρωπος που, σαν άτομο, εμπεριέχεται ήδη στην εξαιρετικά ευρεία έννοια "καπιταλιστής".
Αν λοιπόν κάποτε χρειαστεί να τον σκοτώσω (ο μη γένοιτο, που λέν') αυτός που θα με ενδιέφερε να σκοτώσω δεν είναι ο συγκεκριμένος, καλός ή κακός, άνθρωπος αλλά ο Καπιταλιστής.
Δυστυχώς, η αφηρημένη έννοια Καπιταλιστής καταμερίζεται στις θεω-ρητικά άπειρες συγκεκριμένες έννοιες "καπιταλιστές", κι αυτό περιπλέκει τα πράγματα. (Φαίνεται πως εδώ στην Ελλάδα μόνο η 17 Νοέμβρη είναι πλέον σε θέση να κάνει αυτούς τους όχι και τόσο δύσκολους διαχωρισμούς ανάμεσα στις συγκεκριμένες και τις αφηρημένες έννοιες.) Όμως τα πράγ-ματα περιπλέκονται μόνο στην περίπτωση που δεν μπορούμε να κάνουμε αφαιρέσεις.
Πρέπει να σημειωθεί πως η αφαίρεση είναι μια διεργασία λογική και όχι, βέβαια, ηθική. ΓΓ αυτό ακριβώς ο φόνος του Καπιταλιστή του παρα-δείγματος φαντάζει αποτρόπαιος στη συνείδηση του ηθικολόγου. Λέχτηκε άλλωστε πως ένας επαναστάτης μπορεί να σκοτώσει με δυο τρόπους: Σαν θύτης, και σαν χασάπης. Δυστυχώς πάρα πολύ συχνά οι κομουνιστές σκο-τώνουν και σαν χασάπηδες. Και μη μου πείτε: ποια η διαφορά αφού, είτε σαν θύτης είτε σαν χασάπης σκοτώνει κάποιος κάποιον, το αποτέλεσμα θα είναι το ίδιο τελικά; Γιατί θα αποδείξετε πως δεν μπορείτε να σκέφτεστε αφαιρετικά.
Η αφαιρετική σκέψη, όντως μια καθαρά νοητική διεργασία, και ως εκ τούτου τοποθετημένη αυτόματα "πέραν του καλού και του κακού", δεν είναι δυνατό να γίνει αντικείμενο σπέκουλας απ' τη μεριά των ηθικολόγων. Ο απόστολος Παύλος είχε δίκιο συνεπώς που αντικατέστησε τη λέξη συνεί-δηση με τη λέξη συναίσθηση. (Αυτός ο τελευταίος φιλοσοφικός όρος είναι δικός του, συνεπώς πριν απ' αυτόν δεν υπήρχε.) Είχε δίκιο, γιατί η συνεί-316 δηση ενέχει κάτι το τραγικό. Διότι έχουμε συνείδηση και των αποτρόπαιων πραγμάτων. Καθώς και της αναγκαιότητας τους. Αντίθετα, η συναίσθηση, που είναι ο τρόπος να καταλαβαίνει κανείς τα πράγματα διά του συναισθή-ματος και όχι διά της νοήσεως παραπέμπει αυτόματα είτε στην αγάπη είτε στον οίκτο, που είναι συναισθήματα.
Όμως, η Ιστορία δεν αποτελείται, δυστυχώς, από συναισθήματα. Η Ι-στορία αποτελείται από γεγονότα. Τα οποία μπορεί να είναι είτε μεγαλειώ-δη, είτε αποτρόπαια, είτε οτιδήποτε άλλο, τάξεως συναισθηματικής. Πά-ντως, καθ' εαυτά και δι' εαυτά, τα ιστορικά γεγονότα τοποθετούνται πέραν του καλού και του κακού, παρ' όλο που θα μπορούσαμε να τα προσεγγί-σουμε και με ηθικούς όρους - κι αυτό κάνουμε κατά κανόνα όταν αναμει-γνυόμαστε στο ιστορικό γίγνεσθαι. Ωστόσο, οι πράξεις καθ' εαυτές, άσχε-τοι απ' την ηθική μας πρόθεση, βρίσκονται πέραν του καλού και του κακού, "Γ.πέκεινα της ηθικής".
11 Ιστορία, μ' άλλα λόγια, δεν ηθικολογεί. Οι άνθρωποι είναι που ηθι-κολογούν. Επειδή όμως την Ιστορία την κάνουν άνθρωποι, είναι φυσικό να την αντιμετωπίζουμε και από μια σκοπιά ηθική. Αλλά πάντα εκ των υστέ-ρ(ΐ)ν. Γιατί, όταν περιπλεκόμαστε σ' ένα κοινωνικό γεγονός, που, ίσως αποδειχτεί ιστορικό, ίσως όχι, δεν έχουμε ιδέα πως οι πράξεις μας ενδέ-χι;τ(ΐι να έχουν καλές ή κακές, με την ηθική έννοια, συνέπειες.  Ο μαρξισμός δεν έδωσε και τόση σημασία σε τούτη την υπαρξιακή πλευρά του προβλήματος της στράτευσης, μια πλευρά που ανάγει τη στρά-η;υπη αε πρόβλημα τραγικό. Και η τραγικότητα του δύσκολου προβλήμα-ιιις της στράτευσης, της οποιαδήποτε στράτευσης, συνίσταται στην έλλο-γΐ| υίρι'ι της. Συνεπώς και στην εγγενή δυνατότητα που έχει ο ανθρώπινος ι.γΜ··|)(ΐλ()ς να κάνει αφαιρέσεις. Γιατί αν ο ανθρώπινος εγκέφαλος δεν μπ(ΐρι;( να κάνει αφαιρέσεις, δεν είναι ανθρώπινος εγκέφαλος ακριβώς, ι (ναι μίίλλον χριστιανικός εγκέφαλος! Και σαν τέτοιος, ανίκανος να δεχτεί κι λογικά κατηγορήματα, που είναι σκληρά απ' την ίδια τους τη φύση. Και μΐ| |ΐ(ΐυ πείτε: να καταργήσουμε τη λογική προκειμένου να φτάσουμε στην ιι/Γ(πΐ| δκί της χριστιανικής συναισθήσεως, διότι κάτι τέτοιο θα συνεπα-)'Γιιιιν ολική σχεδόν κατάργηση της νοήσεως. Αλλά η κατάργηση της νπΐ'ιοιιοις δεν οδηγεί μόνο στο καλό, όπως φαίνεται να πιστεύει ο απόστο-Α(ΐι, ΙΙι/ύλος, στηριγμένος προφανώς στο ευαγγελικό "μακάριοι οι πτωχοί ιιιι πνι.ύμίπι", Λιι')ΐι οι πτ(ΐ)χοί το) πνεύματι μπορεί να κάνουν και πράγματα που στους μΐ| ιικο/ούς κ" πνεύ(ΐ(ίτι να φοιίνονται τερατώδη και εντελώς αποτρόπαια.  Λΐ|Αιιδι'|, μπριΐι; βαθύ μπ πίσιι" ρ(';μ(ΐ, που λέμε. Ρ.ίτε καταργήσεις είτε δεν Μίκιρ/ήοι ΐ!, Γο νου, οι κίνδυνοι γκι μια ανήθικη κατάληξη της στράτευσης .Ή7 είναι οι ίδιοι. Από δω, λοιπόν, και η τραγικότητα της στράτευσης.  Η Οκτωβριανή Επανάσταση, σαν ένα προ πολλού τετελεσμένο γεγονός, δεν είναι δυνατόν να αντιμετωπιστεί πλέον ούτε νοησιαρχικά ούτε ηθικο-λογικά. Δεν μπορούμε δηλαδή να πούμε εκ των υστέρων πως ήταν παρά-λογη ή ανήθικη. Πάντως σίγουρα, τότε, αλλά μόνο τότε, ήταν λίγο κι απ' τα δύο: Παράλογη γιατί ο Λένιν έδινε στον εαυτό του πιθανότητες επιτυ-χίας 20% και ανήθικη διότι πέθαναν χιλιάδες άνθρωποι στη διάρκειά της, και απ' τις δύο πλευρές.
Και πολλοί απ' αυτούς είτε δεν διάλεξαν να πεθάνουν εκείνο τον καιρό σώνει και καλά, είτε εκτελέστηκαν εν ψυχρώ από ανθρώπους που πίστευαν πως είναι θύτες. Αν και δεν πρέπει να αποκλείεται και το σύνηθες γεγονός να εμφανίζονται συχνά και χασάπηδες δίπλα στους θύτες. (Αυτό ισχύει και για τις δύο πλευρές των αντιμαχομένων.)
Σήμερα πάντως, το κύριο, ας πούμε το "τρέχον φιλοσοφικό πρόβλημα" στην ΕΣΣΔ δεν είναι ηθικό. Η ηθική ποιότητα του σοσιαλισμού δεν αμ-φισβητείται παρά μόνο από ηλιθίους. (Η ηθική ποιότητα της επαναστατι-κής δράσης είναι κάτι πολύ διαφορετικό, όπως είδαμε. Και πρόβλημα πολύ δύσκολο.)
Ωστόσο, κι εκεί παραμένει άλυτο το πρόβλημα της δυνατότητας για αφαίρεση, όπως κι εδώ. Ο Στάλιν και ο Μπρέζνιεφ όταν έλεγαν "κομου-νιστής" εννοούσαν "δικός μας άνθρωπος". Δηλαδή γραφειοκράτης. Έτσι, το στοιχειώδες αίτημα του Μαρξ για ένα δυνάμωμα της αφαιρετικής ικα-νότητας του ανθρώπινου νου, έπεσε στη μαύρη τρύπα του δογματισμού και της στενοκεφαλιάς.
Είναι, λοιπόν, επείγουσα ανάγκη, η έννοια "κομουνιστής" να ξαναπάρει το εύρος που της έδωσε ο Μαρξ. Κι αν αυτό φαίνεται απλό και στοιχειώδες, η αποκατάσταση της διαλεκτικής, ωστόσο, δεν είναι ούτε απλή ούτε εύ-κολη υπόθεση.
318
ΒΑΣΙΛΗΣ ΡΑΦΑΗΛΙΔΗΣ
() 1<(ΐσ(λης Ραφαηλίδης γεννήθηκε το 1934 στα Σερβία της Κοζάνης.  Μι'ιχρι το 1946 ζει στο χωριό της δασκάλας μάνας-του, το Βελβενδό της Κοζάνης όπου βρίσκει προσωρινό καταφύγιο και ο περιπλανώμενος Κίονσταντινουπολίτης πατέρας-του. Το 1943 ακολουθεί στο βουνό τους "ντιϋρτες γονείς-του, μαζί με τον αδερφό-του. Τα γυμνασιακά-του χρό-νκί, που συμπίπτουν μ' αυτά του Εμφυλίου Πολέμου, τα περνάει στην Κ(ΐπτ()ριά, όπου εγκαθίσταται η οικογένεια με το δάσκαλο - φιλόλογο πατέρα-τους, που υπηρετεί εκεί. Ωστόσο, η Ασφάλεια χαλάει το ηιηδαγωγικό σχέδιο φυλακίζοντας και εξορίζοντας τον πατέρα στη δκίρκΓ.ια του Εμφυλίου Πολέμου. Το 1953 εγκαθίσταται στην Αθήνα μ(')ν()ς-του, προσπαθώντας να τα βολέψει όπως όπως. Το 1959 εγγράφε-Γ(ΐι σε μια ιδιωτική κινηματογραφική Σχολή, επιχειρώντας να σπουδά-(ΐι;ι (τρόπος του λέγειν) κινηματογράφο. Με την αποφοίτηση δουλεύει οαν βοηθός του Νίκου Κούνδουρου και του Ροβήρου Μανθούλη, και κι 1963 γυρίζει δυο ταινίες μικρού μήκους. Το 1964 δουλεύει στην Αλγερία σαν σκηνοθέτης στο υπό διαμόρφωση Ινστιτούτο Κινηματο-γραφίας της νεοαπελευθερωμένης χώρας, και σαν δημοσιογράφος. Το 1963 πρωτοεμφανίζεται σαν ερασιτέχνης κινηματογραφικός κριτικός (ΐπ' το περιοδικό Επιθεώρηση Τέχνης. Επαγγελματίας κινηματογραφι-κούς κριτικός γίνεται το 1965, αμέσως μετά την επιστροφή-του απ' την Λλγι:()ία, στην εφημερίδα Δημοκρατική Αλλαγή. Τούτο το επαγγελμα-Γΐκ(^ βόλεμα ήταν η αιτία που εγκατέλειψε την πραχτική ενασχόληση μι: τον επαγγελματικά αβέβαιο κινηματογράφο. Το 1966 με τον Αλέξη I 'ρίβίΐ εκδίδουν το περιοδικό Ελληνικός Κινηματογράφος που κλείνει μι: τη χούντα. Το 1968, μετά την αποφυλάκισή-του απ' τη φυλακή της Αίγινας εκδίδει, μαζί με τον Θόδωρο Αγγελόπουλο στην αρχή, και πολλούς άλλους στη συνέχεια, το περιοδικό Σύγχρονος Κινηματογρά-((ΐος, και το διευθύνει μέχρι το 1973 που το εγκαταλείπει, κουρασμένος 319 απ' τις ίντριγκες. Απ' το 1963 και μέχρι σήμερα, με ενδιάμεσα ανα-γκαστικά διαλείμματα, διδάσκει στην Επαγγελματική Σχολή Κινημα-τογράφου (Σταυράκου). Δίδαξε, ακόμα, σε πολλά κινηματογραφικά σε-μινάρια στην "Ώρα", το Γαλλικό Ινστιτούτο, το Ινστιτούτο Γκαίτε και την "Τέχνη" Θεσσαλονίκης. Το πρώτο απ' αυτά τα σεμινάρια εκδόθη-κε το 1970 σε βιβλίο με τον τίτλο "12 μαθήματα για τον κινηματογρά-φο" απ' τον Ασαντούρ Μπαχαριάν (Ώρα), τον άνθρωπο που είχε την ιδέα για μια λαϊκή κινηματογραφική παιδεία. Το 1982 οι εκδόσεις Αι-γόκερως κυκλοφορούν μια πεντάτομη επιλογή απ' τις κινηματογραφι-κές κριτικές-του με τον τίτλο "Λεξικό ταινιών". Απ' το 1974 και μέχρι το κλείσιμό-της δουλεύει στην εφημερίδα Το Βήμα σαν κινηματογρα-φικός κριτικός και ρεπόρτερ. Απ' το Σεπτέμβρη του 1983 δουλεύει στην εφημερίδα Έθνος σαν κινηματογραφικός κριτικός και επιφυλλι-δογράφος.
Αναλυτικά τα έργα του είναι:
12 Μαθήματα για τον Κινηματογράφο (ΩΡΑ)
Λεξικό Ταινιών, 5 τόμοι, (Αιγόκερως)
Κινηματογραφικά Θέματα, 6 τόμοι, (Αιγόκερως)
Φιλμοκατασκευή, μια μέθοδος ανάγνωσης του φιλμ, (Αιγόκερως)
Το ομιχλώδες τοπίο της Ιστορίας (Αιγόκερως)
Τα μαλλιά του φαλακρού δολοφόνου (Αιγόκερως)
Κείμενα στο Έθνος, 4 τόμοι (Θέμα)
Κείμενα για τον Μαρξ, (Θέμα)
Έλληνες και Νεοέλληνες, (Θέμα)
Πολιτικά Ταξίδια, (Θέμα)
Νεοελληνική ιστορία της αρχαίας Ελλάδας, (Θέμα)
320
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
Μια κουρασμένη επανάσταση 7
Ο ανθρωπισμός και ο σοσιαλισμός είναι συνώνυμα 13
II επανάσταση του 1917 συνεχίζεται 19
11 Θεωρία και η πράξη 25
Μια διορθωτική επανάσταση 31
11 τραγική αναγκαιότητα της γραφειοκρατίας 37
() πρόωρος θάνατος του Λένιν 43
() (ίγώνας για την ποσότητα 49
11 μίίρξιστική ηθική 55
() λενινισμός δεν είναι επίκαιρος 61
I Ιοίι είναι "της γης οι κολασμένοι;" 67
() λενινισμός πέθανε, ζήτω ο Λένιν! 73
II πτριπηγική της επανάστασης 79
11 δικτ(ϊτορία του προλεταριάτου σήμερα 85
() οκιλινισμός ήταν ιστορικά αναγκαίος; 91
() μι;γάλος μύθος του Στάλιν 97
(Ιι δυσκολίες της αποσταλινοποίησης 103
11 ΐΜ/ρ(ΐκ(ΐμπτήρια οδός οδηγεί στη λεωφόρο 109
Ι νας φαύλος κύκλος που οδηγεί στην ευθεία 115
ι) (".(Ιιζιονιστής Στάλιν επί το έργον 121
Π Σιάλιν ήταν κεντρώος! 127
11 δΐιοκολία να είσαι αριστερός όντας κομουνιστής 133
()ι δικικολίες της κομουνιστικής αντιπολίτευσης 139
Ιιι ιικιδκίι του Λένιν είναι άτακτα! 145
(>111 ν ο Στάλιν ήταν δημοκράτης 151
'Λλλο ηππκίλισμός κι άλλο κομουνισμός 157
("ι οίκι.ς ιης Μόσχας 163
I I I " διιιΟνής ήταν.... εθνική 169
ι) ι Ονικός Κ()(ΐ()υνιπμός 175
II ΐίΙ,Ικ Κ1ΙΙ I) πημασίιι του τροτακισμού 181
11 ι)ΐ(ΐ|)κι'|ι, Γπανιίπτασί] 187
Ιιι ιριΐ)ίΐκά διλήμμαπι του Ί'ρότσκι 193
.121
Η ευρωπαϊκή επανάσταση που δεν ί^γινε . . , 199
Το παλιό καρκίνωμα της νέας 205
Οι μακρινοί πρόγονοι του Λένιν 211
Ο χειμώνας πριν απ' τον Οκτώβρη 217
Η επανάσταση του 1905
Μια βουλή για κλάματα
Όλη η εξουσία στα σοβιέτ!
Η Οκτωβριανή επανάσταση
Ο πολεμικός κομουνισμός
Ο εμφύλιος πόλεμος
Τον άρτον ημών των επιούσιον 259
Η νέα οικονομική πολιτική 265
Η πολεμική και η ειρηνική συνύπα^Ρζ^ 271
Κομουνισμός άνευ κομουνιστών 277
Ποιός παίζει στα ζάρια τη ζωή μας.; 283
Οι ολέθριες συνέπειες της ολιγαρκε/'^ζ 289
Ο νόμος της αξίας 295
Τρεις τρόποι για να γίνετε πλούσιος ένας για να παραμείνετε
223
229
235
241
247
253
φτωχός 301
Εις αναζήτησιν της χαμένης διαλεκτ^'^ήζ 307
Η δυσκολία της στράτευσης 313
322