Η περιπετεια του Μαρξισμου Β.Ραφαηλιδης Μερος 1.

ΒΑΣΙΛΗΣ ΡΑΦΑΗΛΙΔΗΣ
Η ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΑ ΤΟΥ ΜΑΡΞΙΣΜΟΥ
Είναι απόλυτα βέβαιο πως οι πλείστοι των μελών και των οπαδών των μαρξιστικών κ:ομμάτων δεν
καταλαβαίνουν σχεδόν τίποτα από μαρξισμό κι αυτό δημιουργεί μύρια όσα προβλήματα στους ηγέτες, που κι αυτοί δεν είναι βέβαιο πως καταλαβαίνουν πάντα το μαρξισμό.
Κατά κάποιο τρόπο, τα μαρξιστικά κόμματα δρουν και κινούνται λίγο ως πολύ εμπειρικά, με γνώμονα μερικές εντελώς γενικές και ανεπαρκείς αρχές του μαρξισμού. Τους καταλαβαίνουμε.
Είναι δύσκολο να δουλεύεις για το βιοπορισμό σου, να δουλεύεις για το κόμμα και ταυτόχρονα να εξοικονομάςχρόνο για μελέτη, όταν μάλιστα δεν έχεις και μια κάποια έφεση προς τούτο.
18ΒΝ: 960-7058-05-4
ΙδΒΝ: 960-7058-054
(r) Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, 1990
I. Νικολόπουλος & Σια Ε.Ε.
Μ(χ"ρ()μιχάλη 15, 106 79, Αθήνα
Τηλ.: .·ί607Η76 - 3639336
Ι'ΐιχ: 363Κ4Κ9
ΒΑΣΙΛΗΣ ΡΑΦΑΗΛΙΔΗΣ
Η ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΑ
ΤΟΥ ΜΑΡΞΙΣΜΟΥ
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΤΟΥ ΕΙΚΟΣΤΟΥ ΠΡΩΤΟΥ
ΑΘΗΝΑ 1990
ΜΙΑ ΚΟΥΡΑΣΜΕΝΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ
Η γριά Γη έχει δει πολλά θαυμαστά να γίνονται στην επιφάνειά της, από τότε που ο "χόμο σάπιενς" (Ο έμφρων, ο σκεπτόμενος άνθρωπος) σηκώθη-κε στα δυο απ' τα τέσσερα μέχρι τότε πόδια του, κι έκανε τ' άλλα δυο χέρια.
Και καθώς ο άνθρωπος, απ' την οριζόντια θέση του ζώου βρέθηκε στην κάθετη θέση, κοίταξε προς τα πάνω. Και τότε ακριβώς ήταν που έγινε άνθρωπος: Η λέξη άνθρωπος ετυμολογικά σημαίνει "αυτός που κοιτάει προς τα πάνω".
Ωστόσο, υπάρχουν πολλοί που συνεχίζουν να κοιτούν προς τα κάτω, όπως τα πρόβατα που ψάχνουν για χορτάρι.
Είναι αυτοί που αν και "σάπιενς" δεν κατάλαβαν ακόμα πως προορισμός του ανθρώπου δεν είναι να ψάχνει σ' όλη του τη ζωή την τροφή του, έστω κι αν αυτή είναι παντεσπάνι ή χαβιάρι, αλλά να κοιτάει πάνω: στον ουρανό, τ' αστέρια, τα σύννεφα, τα πουλιά.
Ίσως κάποτε, όταν η "κοινωνία της αφθονίας" θα είναι μια πραγματι-κότητα για όλους, να γίνουν όλοι ποιητές και, εν πάση περιπτώσει, ικανοί να φέρουν επάξια το χαρακτηριστικό "σάπιενς" (σκεπτόμενοι, διανοούμε-νοι, στοχαστικοί).
Βέβαια, σκεπτόμενοι είναι όλοι οι άνθρωποι. Όμως, οι περισσότεροι καταναλώνουν την πολύτιμη φαιά ουσία είτε για να βρουν τρόπο να φάν', είτε για να φάν' καλύτερα, είτε για να φάν' τον περίδρομο.  Μια ζωή αφιερωμένη από ανάγκη ή από διαστροφή στην ικανοποίηση υλικών αναγκών, σίγουρα δεν είναι ο καλύτερος τρόπος να διάγει κανείς τον επί της Γης σύντομο βίο του, αφήνοντας τα πνευματικά αγαθά για την "άλλη", την πνευματική ζωή.
Θέλουμε λοιπόν τον παράδεισο επί της Γης. Κι αν μας πουν ουτοπιστές, θ' απαντήσουμε πως είμαστε λιγότερο ανόητοι απ' αυτούς που θέλουν τον παράδεισο στον ουρανό. Στο κάτω κάτω κανείς δεν επέστρεψε από τον παράδεισο για να μας φέρει νέα από κει. Ενώ ιδιωτικούς παραδείσους επί της Γης έχουμε δει όλοι.
Πώς, λοιπόν, μερικοί τα κατάφεραν και δημιούργησαν τον IX παράδεισό τους σε κάποιο νησάκι του Ειρηνικού, της Καραϊβικής, ή έστω του Αι-γαίου, ή έστω στο Ψυχικό; Για να τον δημιουργήσουν θα πει πως είναι δυνατή η δημιουργία του. Συνεπώς και η επέκταση του, ώστε να χωρέσουμε κάποτε όλοι εκεί μέσα. Το πρόβλημα δηλαδή είναι να καταλάβουμε γιατί κάποιοι μπορούν να ζουν παραδείσια όντας (μερικοί απ' αυτούς) ζώα σκέ-τα, και συνεπώς ανάξιοι τόσο του χαρακτηριστικού "σάπιενς" όσο και του χαρακτηριστικού "άνθρωπος", ενώ άλλοι είτε βολοδέρνουν μια ζωή για να δημιουργήσουν κι αυτοί το δικό τους παράδεισο, είτε αποσύρονται απογοη-τευμένοι στο Άγιο Όρος, ή σ' άλλα παρεμφερή ενδιαιτήματα που λει-τουργούν ως εκτροφεία του μεγάλου ονείρου μιας ανέξοδης ευτυχίας.  Δεν κοστίζει τίποτα να σκέφτεσαι τον παράδεισο. Όμως κοστίζει πολύ να δουλεύεις επί της Γης για το γήινο παράδεισο. Συν τοις άλλοις μπορεί να βρεθείς στη φυλακή, ή μπροστά στο εκτελεστικό απόσπασμα. Εν πάση περιπτώσει, εμείς θα κρατάμε πάντα ορθό το κεφάλι, προκειμένου να συ-νεχίσουμε να είμαστε άνθρωποι. Όσο γι' αυτούς που επιμένουν να παρι-στάνουν ακόμα τα πρόβατα, ας επιμένουν. Ξέρουμε πως ο εξανθρωπισμός του ανθρώπου δεν είναι εύκολο πράγμα. Κι αν μερικοί πιστεύουν πως για να είσαι άνθρωπος αρκεί να γεννηθείς άνθρωπος, είναι γιατί δεν συνάντη-σαν στη ζωή τους πολλούς ανθρωπόμορφους γαϊδάρους, ή άλλα δίποδα ζώα. Ο άνθρωπος, λοιπόν, και γεννιέται και γίνεται. Πιο σωστά, γίνεται αφού γεννηθεί.
Κανείς εχέφρων δεν θα τολμούσε να αμφισβητήσει την κολοσσιαία προ-σφορά του καπιταλισμού στον εξανθρωπισμό του ανθρώπου. Κι όταν λέμε πως ο καπιταλισμός είναι απάνθρωπος, δεν εννοούμε πως είναι περισσό-τερο απάνθρωπος απ' τα προηγούμενα κοινωνικά συστήματα που διαδέ-χτηκε. Το λέμε διότι δεν λέει να αποδεσμεύσει τις τεράστιες δυνάμεις που συσσώρευσε για το καλό όλων. Βέβαια, οι φτωχοί σήμερα μοιάζουν μάλ-λον πλούσιοι σε σχέση με τους φτωχούς του Μεσαίωνα, ας πούμε. Αλλά και οι πλούσιοι, εδώ και μερικούς αιώνες, ουδεμία σχέση έχουν με τους πλούσιους του Μεσαίωνα. Αφού ο κόσμος άλλαξε προς το καλύτερο από οικονομική άποψη, άλλαξαν προς το καλύτερο και οι φτωχοί και οι πλού-σιοι.
Όμως, η "ψαλίδα" σήμερα είναι πολύ μεγαλύτερη. Ανάμεσα σ' ένα τερατωδώς πλούσιο τέρας και έναν σχετικά φτωχό διάβολο, παρεμβάλλεται η άβυσσος. Η ψαλίδα λοιπόν πρέπει να κλείσει, ή τουλάχιστον να μειωθεί το άνοιγμά της. Γιατί αν δεν κλείσει ομαλά, θα την κλείσουν οι σχετικά φτωχότεροι, ανώμαλα. Μια τέτοια "ανωμαλία" ονομάζεται επανάσταση.  Και επειδή κανείς δεν αγαπάει τα αίματα, εκτός κι αν είναι βρικόλακας, καλό είναι η ψαλίδα να κλείσει ειρηνικά και αβίαστα. Πράγμα που δεν προβλέπεται να συμβεί τους προσεχείς καπιταλιστικούς αιώνες - αν υπάρ-ξουν τέτοιοι.
Δυστυχώς όμως οι φτωχότεροι, που δεν είναι πια εντελώς φτωχοί, του-λάχιστον στις χώρες της Ευρώπης και της Βόρειας Αμερικής, αισθάνονται ικανοποιημένοι απ' την τωρινή τους κατάσταση. Και δεν υπάρχει τίποτα πιο καταστροφικό για την πρόοδο, απ' την ικανοποίηση, που συχνά συ-νοδεύεται από ένα θλιβερό και παραπονεμένο "δόξα σοι ο θεός".  Δόξα σοι ο θεός, λοιπόν, που ενώ έφκιαξε έναν κοινόχρηστο παράδεισο για όλους τους αγαθούς, δεν έφκιαξε έναν κοινόχρηστο παράδεισο για τα επί της Γης ζωντανά πλάσματά του; Δεν είμαστε καλά, μα τον Δία! Κάποιο λάθος πρέπει να 'χει γίνει στο σχέδιο της θεϊκής δημιουργίας. Και πρέπει να βοηθήσουμε το θεό να το επανορθώσει, πριν μας πάρει όλους ο διάολος.  Ο σοσιαλισμός διατείνεται πως μπορεί να διορθώσει το θεϊκό λάθος, που, εδώ που τα λέμε, αποδίδεται στο θεό ενώ είναι εντελώς ανθρώπινο. Και όντως άρχισε να το διορθώνει στις 25 Οκτωβρίου του 1917 με το παλιό ημερολόγιο, 7 Νοεμβρίου 1917 με το νέο. Είναι η μέρα που άρχισε στη Ρωσία η Οχτωβριανή Επανάσταση, που είναι νοεμβριανή με το ισχύον νέο ημερολόγιο. Εντούτοις πάρα πολλοί εκεί πέρα παρέμειναν παλαιοημερο-λογίτες!
Είναι λοιπόν οι νεοημερολογίτες που έκαναν την περίφημη πλέον περε-στρόικα, που σημαίνει ανασυγκρότηση. Εννοείται, ανασυγκρότηση του σοσιαλισμού. Που ωστόσο συχνά συγχέεται με τον κομουνισμό. Αλλά κομουνισμός δεν υπάρχει ακόμα πουθενά στον κόσμο. Ούτε καν στις...  κομουνιστικές χώρες. Που λέγονται έτσι όχι γιατί είναι κομουνιστικές, αλλά διότι οδεύουν, όπως ισχυρίζονται, προς τον κομουνισμό.  Και πράγματι όδευαν μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του '70. Οπότε συνέβη κάτι που εκ πρώτης όψεως φαίνεται ανεξήγητο: Η Σοβιετική Ένωση άρ-χισε να χάνει την ορμή της, η οικονομική ανάπτυξη άρχισε να επιβραδύ-νεται και να γίνεται μικρότερη απ' αυτήν του καπιταλισμού. Ο οποίος εμφανίστηκε ξαφνικά νικητής. Είναι, όμως;
Το χάσιμο μιας μάχης δεν σημαίνει και χάσιμο του πολέμου. Ο αγώ-νας συνεχίζεται υπό καθεστώς περεστρόικα. Κι όπως υπογραμμίζει ο Γκορ-μπατσόφ, στο μεγαλύτερο πολιτικό μπεστ-σέλερ όλων των εποχών "Πε-ρεστρόικα", ας πει επιτέλους η Δύση αν τη συμφέρει ή δεν τη συμφέ-ρει η περεστρόικα. Οι "Τάιμς της Νέας Υόρκης", εφημερίδα περισσότε-ρο ενημερωμένη απ' τη δική μας "Μεσημβρινή", που κάνει λόγο για έ-ναν "αντικομουνιστή στο Κρεμλίνο" (τον Γκορμπατσόφ), απάντησε λέ-γοντας πως η περεστρόικα μπορεί να γίνει ο τάφος του καπιταλισμού, και πως είναι επιτέλους ώρα να ανησυχήσουν οι Δυτικοί και να σταματή-σουν να μιλούν για επιστροφή του καπιταλισμού στη Σοβιετική Ένω-ση. Βλέπεις, υπάρχουν και έξυπνοι υπηρέτες του καπιταλισμού, όχι πάντως Έλληνες. Αυτοί ήταν και παραμένουν μπουνταλάδες, τουρκιστί.  Στα κείμενα που θα ακολουθήσουν θα δούμε γιατί ανακόπηκε η οικονο-μική ανάπτυξη στην ΕΣΣΔ και τι γίνεται σήμερα για να ξαναπάρει μπροστά μια εξαιρετικά παραγωγική μέχρι τότε μηχανή, που άρχισε να κινείται την 7η Νοεμβρίου 1917, και που δεν σταμάτησε να λειτουργεί, παρά τις φιλό-τιμες προσπάθειες της καπιταλιστικής Δύσης, παρά την επέμβαση 14 χω-ρών (μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα, παρακαλώ!) όσο ακόμα ο εμφύλιος πόλεμος διαρκούσε, παρά τα περισσότερα από 2Θ εκατομμύρια θύματα του Β' Παγκόσμιου Πολέμου, παρά τα άλλα τόσα Θύματα των σταλινικών "εκκαθαρίσεων" που κόντεψαν να εκκαθαρίσουν το σύστημα που επέβαλε ο Λένιν κατά τις "δέκα μέρες που συγκλόνισαν τον κόσμο", παρά την υπανάπτυξη της τσαρικής Ρωσίας, παρά την απερίγραπτη φτώχεια των ασιατικών περιοχών, παρά τους συνεχείς εξοπλισμούς που επιβάλλει ο πάντα έτοιμος εχθρός, παρά το διαστημικό πρόγραμμα. Παρά ταύτα, και σε πείσμα όλων αυτών, ο σοσιαλισμός επιβίωσε. Όμως, στα μέσα της δεκαετίας του '70, όπως είπαμε, άρχισε να μαραζώνει. Γιατί; Θα το δούμε.  Προς το παρόν όμως, ας δούμε μερικά νούμερα για να μπορέσουμε να κάνουμε μια πιο έγκυρη σύγκριση ανάμεσα στο σοσιαλισμό και τον κα-πιταλισμό, αφού πούμε προηγουμένως πως η Σοβιετική Ένωση είναι μια απέραντη πολυεθνική χώρα 280 εκατομμυρίων κατοίκων, κατανεμημένων σε 100 έθνη και εθνότητες που κατοικούν επί εδάφους που αποτελεί το 1 / 6 της επιφάνειας της Γης.
Σημειώνουμε ακόμα πως πρόκειται για μια χώρα εξαιρετικά πλούσια σε φυσικούς πόρους, αλλά με μια παραγωγικότητα απελπιστικά χαμηλή.  Λέγεται πως αν οι Σοβιετικοί δούλευαν φιλότιμα όλες τις εργάσιμες ώρες, η Σοβιετική Ένωση θα είχε ξεπεράσει προ πολλού σε ανάπτυξη όλες τις αναπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες.
Ωστόσο, όπως έχουν τα πράγματα μέχρι και σήμερα, ο Σοβιετικός ερ-γαζόμενος δουλεύει ωφέλιμα και παραγωγικά μόνο τις δύο απ' τις εργά-σιμες ώρες της ημέρας. Δηλαδή, η παραγωγικότητά του είναι εξαιρετικά χαμηλή, πράγμα που, ωστόσο, δεν είχε τραγικές συνέπειες για την οικο-νομία της χώρας. Το σύστημα αποδείχτηκε ανθεκτικό και στην εκ της τεμπελιάς φθορά. Το σοβιετικό σοσιαλιστικό σύστημα μοιάζει να δουλεύει (ΐπό μόνο του και ερήμην των πάντων, ακόμα και των γραφειοκρατών, που κι αυτοί κάνουν ό,τι μπορούν για να το καταστρέψουν. Εις μάτην, όμως.  11 Σοβιετική Ένωση, τονίζει ο Γκορμπατσόφ, η πρώτη χώρα στον κό-σμο σι; πίΐραγωγή χάλυβα, πρώτων υλών, καυσίμων και ενέργειας, αντιμε-πΐ)π(ζι;ι ελλείψεις ακόμα και σ' αυτά ακριβώς τα αγαθά, λόγω της σπατά-λης ή χης (ΐδέξιας διαχείρισης. Παρά ταύτα, τα πράγματα δεν είναι άσχημα ΚΙ σε απόλυτους αριθμούς. Αυτό που είναι ανησυχητικό, είναι η ανακοπή του ρυθμού ανάπτυξης. Η οποία δεν σταμάτησε, βέβαια, αλλά δεν είναι αυτή που υπόσχονταν οι προηγούμενοι δείκτες, πράγμα που θα μπορούσε να έχει ως συνέπεια να μην ξεπεράσει η Σοβιετική Ένωση σε ανάπτυξη μέχρι το 2000 την πιο αναπτυγμένη καπιταλιστική χώρα, τις Ηνωμένες Πολιτείες, όπως έδειχναν οι μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του '70 δείκτες ανόδου.  Παρά ταύτα και ενώ η κρίση είχε αρχίσει, η σοβιετική βιομηχανία αντιπροσώπευε το 80% της αμερικανικής, το 1981, ενώ το 1913 αντιπροσώ-πευε μόλις το 12%. Το άλμα που έγινε είναι απίστευτο και εντελώς άγνωστο στους ρυθμούς ανάπτυξης του καπιταλισμού. Ωστόσο, αυτό το άλμα έγινε τα τελευταία χρόνια βήμα σημειωτόν. Θα δούμε γιατί.
Στη γεωργία τα πράγματα ήταν και είναι καλύτερα, αλλά όχι ενθουσια-στικά. Το 1913 η γεωργική παραγωγή της Ρωσίας αντιπροσώπευε το 65% της αμερικανικής και το 1981 το 85%.
Όμως, για να μπορούμε να μιλάμε για σχετική αφθονία στη Σοβιετική Ένωση, αυτά τα ποσοστά πρέπει να φτάσουν και να ξεπεράσουν το 100%.  Η περεστρόικα υπόσχεται μια ταχύρρυθμη ανάπτυξη. Κανείς δεν μπορεί να είναι βέβαιος ότι θα το πετύχει. Πάντως, αυτό είναι το ζητούμενο - και αυτό εφαρμόζεται. Θα δούμε πώς.
Στα κείμενα, λοιπόν, που θα ακολουθήσουν αυτή την εισαγωγή, θα προ-σπαθήσουμε να δούμε την περεστρόικα αυτή καθ' αυτή, αλλά και στη σχέση της με τον κλασικό μαρξισμό καθώς και στη σχέση της με τον καπιταλισμό.
Εκτός απ' αυτά που θυμάμαι στα σχετικά παλιότερα διαβάσματα, θα χρησιμοποιήσω σαν άμεσα βοηθήματα και τα εξής έργα:
1. Άπαντα Λένιν, 55 τόμοι συν 2 τόμοι ευρετήρια, ένα θεματικό και ένα αλφαβητικό, που κάνουν αυτή τη μνημειώδη έκδοση της "Σύγχρονης Επο-χής" εξαιρετικά ευκολομεταχείριστη για το μελετητή.
2. Μαρξ - Ένγκελς: Διαλεχτά έργα, έκδοση "Γνώσεις".
3. Γιώργου Ρούση: Σοσιαλισμός και περεστρόικα, έκδοση "Σύγχρονη Εποχή".
4. Μίμη Ανδρουλάκη: Σοσιαλιστική αυτοδιοίκηση - αυτοδιαχείριση, έκδοση "Σύγχρονη Εποχή".
5. Η περεστρόικα σε πρώτο πρόσωπο (άρθρα, μελέτες, γράμματα), έκδο-ση "Σύγχρονη Εποχή".
6. Η περεστρόικα στον τόπο δουλειάς (ντοκουμέντα-διάλογος), έκδοση "Σύγχρονη Εποχή".
7. Μ. Γκορμπατσόφ: Ανασυγκρότηση, διαφάνεια, δημοκρατία, έκδοση "Σύγχρονη Εποχή".
8. Μ. Γκορμπατσόφ: Περεστρόικα, έκδοση "Νέα Σύνορα", μετάφραση Αγγέλα Βερυκοκάκη-Αρτέμη, και 9. Νάθαν Ρόζενμπεργκ και Λ. Ε. Μπίρτζελ τζούνιορ: Πώς πλούτισε η Δύση, έκδοση "Ροές" και στην πραγματικότητα "^^1;^ι)Εη1^".  Θα σταθούμε λιγάκι σ' αυτό το αποκαλυπτικό από πολλές απόψεις βι-βλίο, που είναι κάτι σαν αντι-περεστρόικα, σαν ένα αντίβαρο στην τερά-στια κυκλοφοριακή επιτυχία, ακόμα και στην Αμερική, του βιβλίου του Γκορμπατσόφ.
Πρόκειται για ένα πολύ σοβαρό έργο απίστευτης ειλικρίνειας και πρω-τοφανούς κυνισμού. Εδώ ο καπιταλισμός δεν έχει καμιά πρόθεση να κρύψει ή να εξωραΐσει τίποτα απολύτως. Η καπιταλιστική μηχανή περιγράφεται σε πλήρη λειτουργία μέσα στον ιστορικό χρόνο και ο καπιταλισμός προ-τείνεται σαν αυτό ακριβώς που είναι: Ένας κοινωνικός δαρβινισμός που παράγει πλούτο ερήμην όλων των αξιών, πλην αυτών που υπηρετούν τον πλουτισμό.
Ι?
ο ΑΝΘΡΩΠΙΣΜΟΣ ΚΑΙ Ο ΣΟΣΙΑΛΙΣΜΟΣ ΕΙΝΑΙ ΣΥΝΩΝΥΜΑ

Δόθηκε υπερβολικά μεγάλη σημασία στο γεγονός πως ο Μαρξ ήταν επι-στήμονας. Όμως, ήταν και φιλόσοφος και σαν φιλόσοφος ξεκίνησε. Φυ-σικά, όντας επιστήμονας, δεν έπαψε να είναι και φιλόσοφος. Το πέρασμα του Μαρξ από τη φιλοσοφία στην επιστήμη ονομάστηκε "επιστημολογική τομή". Και τη λέξη "τομή" πολλοί μαρξιστές την ερμήνευσαν πολύ σχο-λαστικά. Λες και θα ήταν ποτέ δυνατό ένας στοχαστής, με την απίστευτη ευρύτητα της σκέψης του Μαρξ, να ξεχάσει τον παλιό του εαυτό, τότε που και ο ίδιος δεν ήταν... μαρξιστής, αλλά ένας αριστερός νεοχεγκελιανός.  Όπως και να 'ναι, ο μαρξισμός, εκτός από επιστημονικός τρόπος προσέγ-γισης των ιστορικών, κοινωνικών και κυρίως οικονομικών γεγονότων, ή-ταν και παραμένει ένα ηθικό σύστημα, ενταγμένο στη μεγάλη παράδοση του ευρωπαϊκού ουμανισμού, του οποίου αποτελεί συνέχεια. Από ηθική άποψη, λοιπόν, ο μαρξισμός ξαναβάζει το πανάρχαιο αίτημα για μια ευ-τυχία για όλους και προσπαθεί να βρει τρόπους να κάνει πραγματικότητα αυτό το αίτημα. Ίσως η απαίτησή του να είναι υπερβολική. Αλλά μόνο τα υπερβολικά πράγματα είναι αποτελεσματικά.
Πρέπει να ξεκινήσεις ζητώντας τον ουρανό με τ' άστρα, προκειμένου να εξασφαλίσεις έστω μόνο το ψωμί σου. Όποιος ζητάει τα πολλά, εύκολα αποκτάει τα λίγα. Όμως, αν ξεκινήσεις ζητώντας λίγα, δεν είσαι παρά ένας αφελής χριστιανός, που μεταθέτει τα πολλά και τα σπουδαία στην "άλλη" ζωή, αφήνοντας έτσι καθαρό από εμπόδια το πεδίο εντός του οποίου θα κινηθούν οι άρπαγες, που τα θέλουν όλα "ως εν ουρανώ και επί της γης", ή μάλλον, ως επί της γης και εν ουρανώ, για να βάλουμε τα δυο αιτήματα στη σωστή τους σειρά.
Είναι απόλυτα βέβαιο πως οι πλείστοι των μελών και των οπαδών των μαρξιστικών κομμάτων δεν καταλαβαίνουν σχεδόν τίποτα από μαρξισμό κι αυτό δημιουργεί μύρια όσα προβλήματα στους ηγέτες, που κι αυτοί δεν είναι βέβαιο ηως καταλαβαίνουν πάντα το μαρξισμό.
Κατά κάποιο τρόπο, τα μαρξιστικά κόμματα δρουν και κινούνται λίγο ως πολύ εμπειρικά, με γνώμονα μερικές εντελώς γενικές και ανεπαρκείς αρχές του μαρξισμού. Τους καταλαβαίνουμε. Είναι δύσκολο να δουλεύεις για το βιοπορισμό σου, να δουλεύεις για το κόμμα και ταυτόχρονα να 13 εξοικονομάς χρόνο για μελέτη, όταν μάλιστα δεν έχεις και μια κάποια έφεση προς τούτο.
Άλλωστε, όπως λέει ο Λένιν, η ιδεολογία εισάγεται στην εργατική τάξη απέξω. Η ίδια δεν έχει το χρόνο να δημιουργήσει ιδεολογίες. Όλες τις ιδεολογίες, όλες τις απόψεις, τις δημιούργησαν καταρχήν αυτοί που είχαν το χρόνο να μελετήσουν. Που είχαν δηλαδή μια μεγαλύτερη ή μικρότερη οικονομική άνεση.
Ο μαρξισμός δημιουργήθηκε εντός του καπιταλισμού, όχι μόνο με την έννοια πως ο καπιταλισμός κυοφορεί και προετοιμάζει το σοσιαλισμό, αλλά και με την έννοια της κυοφορίας και της προετοιμασίας της σκέψης των μεγάλων μαρξιστών θεωρητικών εντός της αστικής τάξης, στην οποία ανήκαν αρχικά και από την οποία αποστάτησαν για να υπηρετήσουν τους προλετάριους και να βάλουν στη διάθεσή τους τη γνώμη τους.  Ο Μαρξ, ο Ένγκελς, ο Λένιν και ένα σωρό ακόμα μεγάλοι επαναστάτες και θεωρητικοί προέρχονταν από την αστική ή τη μεσοαστική τάξη και εν πάση περιπτώσει δεν ήταν προλετάριοι. Ήταν, μ' άλλα λόγια, "αποστά-τες της τάξης τους". Και πρέπει να εύχεται κανείς να υπάρχουν πάντα τέτοιοι αποστάτες. Στο κάτω κάτω, ο προλετάριος δεν έχει να χάσει τίποτα επαναστατώντας, εκτός από τις αλυσίδες ή έστω τις αλυσιδίτσες του.  Όμως, ο αποστάτης της τάξης του έχει να χάσει πάρα πολλά και κυρίως το βόλεμα που δίνει η οικονομική άνεση. Μπορεί να δικαιολογείται μια καχυποψία για τους αποστάτες της τάξης τους, που συχνά μετανιώνουν και επιστρέφουν στο βόλεμα, όμως δεν είναι περισσότερο ύποπτοι από μερι-κούς ιδεολογικά ακατάστατους, ηθικά ανερμάτιστους και γνωστικά ανε-παρκείς προλετάριους.
Όποιος έχει διαβάσει τις "Αναμνήσεις" του Γιάννη Ιωαννίδη, ένα μνη-μείο μαρξίζουσας αγραμματοσύνης και εξοργιστικού εμπειρισμού, καταλα-βαίνει καλύτερα τι θέλω να πω. Και τα "Απομνημονεύματα" του Μάρκου Βαφειάδη δεν είναι και τόσο καλύτερα.
Μ' αυτό δεν θέλω να μειώσω καθόλου την προσφορά αυτών των σπου-δαίων αγωνιστών στο ελληνικό κομουνιστικό κίνημα. Θέλω να πω μόνο πως η παλικαριά δεν φτάνει για μια κομουνιστική επανάσταση. Χρειάζεται και σοβαρή γνώση. Που τώρα, σε καιρούς ειρηνικούς και κάθε άλλο παρά επαναστατικούς, μπορεί να αποκτηθεί ευκολότερα. Όμως, δεν αποχτιέται.  Ο εμπειρισμός είναι η κυρίαρχη κατάσταση στο ελληνικό αριστερό κίνημα κ ι όχι μόνο σ' αυτό, βέβαια.
'Οταν λέμε "κομουνιστική χώρα", σε καμιά περίπτωση δεν εννοούμε μια χιίιρα που γέμισε κάργα κομουνιστές. Ομοίως, δεν είναι γεμάτα από κομου-νκΗΐ':ς τ(ί κομουνιστικά κόμματα. Οι αριβίστες, οι γραφειοκράτες και οι Ι·) αφελείς περισσεύουν παντού. Και στη Σοβιετική Ένωση όχι απλώς περισ-σεύουν, αλλά έχουν κατακυριεύσει τα πάντα. Για να βρεις κομουνιστές από βαθιά πεποίθηση, από ήθος κι από γνώση πρέπει να ψάξεις με το φανάρι και κει κι εδώ και παντού. Ο κομουνισμός ως ήθος και ως γνώση είναι αγαθό εν ανεπαρκεία.
Και ωστόσο, πρέπει να πορευτούμε εν ανεπαρκεία. Διότι, αν περιμέναμε την επάρκεια, θα μπορούσαμε να περιμένουμε και την κομουνιστική πλειο-ψηφία στο Κοινοβούλιο!
Αλλά αυτό δεν αναμένεται να συμβεί πουθενά στον κόσμο, τα προσεχή πεντακόσια χρόνια. Λοιπόν, μ' όλες τους τις ατέλειες και τις μειονεξίες τα κομουνιστικά κόμματα, είτε κατέχουν την εξουσία είτε όχι, έχουν να παί-ξουν ένα τεράστιο ιστορικό ρόλο: Οφείλουν να βγάλουν τον καπιταλισμό ή τα κατάλοιπά του από τα αδιέξοδα και να αποδεσμεύσουν προς όφελος όλων τις κολοσσιαίες δυνάμεις που εγκλείει η σημερινή οικονομική και τεχνολογική ανάπτυξη. Είναι εκτός πάσης αμφισβητήσεως, πως οι σημε-ρινές παραγωγικές δυνάμεις ουδεμία ουσιαστική σχέση έχουν με τις ση-μερινές παραγωγικές σχέσεις.
Οι παραγωγικές δυνάμεις κοινωνικοποιούνται αυτόματα και αυθόρμητα.  Όχι όμως και οι παραγωγικές σχέσεις, που παραμένουν καθηλωμένες στο καθεστώς της ατομικής ιδιοκτησίας, που εμποδίζει καταστροφικά την πα-ραπέρα ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων του καπιταλισμού, ο οποίος, για να μην αυτοκτονήσει, κάνει συνεχώς και περισσότερες παραχωρήσεις στο αίτημα για κοινωνικοποίηση της παραγωγής, χωρίς όμως να κάνει καμιά παραχώρηση στο επείγον αίτημα για μια ριζική αλλαγή στις παρα-γωγικές σχέσεις, που είναι κυρίως ιδιοκτητικές σχέσεις, αναφερόμενες στην κατοχή των μέσων παραγωγής.
Τούτη η αντίφαση πρέπει να λυθεί πριν καταρρεύσουν τα πάντα. Και την αντίφαση εντέλλονται να τη λύσουν, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, τα μαρξιστικά κόμματα.
Τα οποία ωστόσο έχουν να αντιμετωπίσουν και τις δικές τους, τις εσω-τερικές αντιφάσεις. Ο Ρούντολφ Μπάρο, ο επιλεγόμενος "νέος Μαρξ" απ' τους φανατικούς οπαδούς του (με μια φανερή δόση υπερβολής) λέει πως η κύρια ενδοκομουνιστική αντίφαση είναι, σε ατομικό επίπεδο, το σταθερό έλλειμμα ανάμεσα στην "πλεονάζουσα συνείδηση" και την "ελλειμματική συνείδηση". Η ελλειμματική συνείδηση είναι το τυπικό γνώρισμα του μι-κροαστού, που είναι σε θέση να εγκαταλείψει στη μέση μια... επανάσταση και να τρέξει στο σπίτι, αν η γυναίκα του του τηλεφωνήσει και του πει πως ο μπέμπης... βήχει.
Όσο ο Στάλιν κρατούσε το κνούτο, η συνείδηση γέμιζε με το ζόρι.
15
Όταν η αυστηρή επιτήρηση σταμάτησε, ο μικροαστός που μισοκοιμόταν φοβισμένος ξύπνησε κι άρχισε να ονειρεύεται την ατομική του ευτυχία, ερήμην της ευτυχίας των πάντων. Αυτός να 'ναι καλά, κι οι άλλοι ας παν να κουρεύονται.
Είναι, λοιπόν, ανάγκη ν' αλλάξουν οι εξωτερικές συνθήκες προκειμένου ν' αλλάξει και η συνείδηση. Βέβαια, στη Σοβιετική Ένωση οι εξωτερικές συνθήκες άλλαξαν. Όχι όμως σε τρόπο που να εττηρεάζουν τον καθένα χωριστά.
Ο αναμενόμενος "νέος άνθρωπος" θ' αργήσει να 'ρ^εΐ- Στη σημερινή Σοβιετική Ένωση, ο "νέος άνθρωπος" δεν είναι παρά ο παλιός γελοίος μικροαστός με τη σταθερά ελλειμματική συνείδηση, που τον κάνει κλέφτη, οκνηρό και απατεώνα, όπως και δω, όπως και παντού. Αυτό που έχει αλ-λάξει εκεί είναι η αναγκαία εξωτερική συνθήκη για την εν καιρώ αλλαγή της ατομικής συνείδησης.
Για να αποχτήσουν οι άνθρωποι καπιταλιστική συνείδηση και ν' αλλά-ξουν το αυστηρά ιεραρχημένο φεουδαρχικό ηθικό σύστημα χρειάστηκαν 400 χρόνια. Γιατί, λοιπόν, έχουμε την απαίτηση ο "Σοβιετικός άνθρωπος" να γίνει όντως ο "νέος άνθρωπος" μέσα σε λιγότερο από το ένα τέταρτο του χρόνου που χρειάστηκε ο "φεουδαρχικός άνθρωπος" για να γίνει "κα-πιταλιστικός άνθρωπος";
Ίσως μάλιστα, για να εμφανιστεί ο "καινούριος άνθρωπος" χρειαστούν περισσότερο από τέσσερις αιώνες. Γιατί ο γνήσιος κομουνιστής, όπως τον φτιάξαμε στο νου μας μέσα απ' τη θεωρία, είναι ένας σχεδόν άγιος, του οποίου ωστόσο η αγιότητα δεν είναι εξαρτημένη απ' το φόβο της κολά-σεως, γεγονός που κάνει τα πράγματα ακόμα πιο δύσκολα. Δεν έχει σημα-σία αν ο γνήσιος κομουνιστής δεν εμφανιστεί ποτέ στην "καθαρή" του μορφή. Σημασία έχει να μη χαθεί το ιδανικό, που κάνει τον κόσμο να κινείται προς αυτό και να αυτοτελειώνεται.
Ό,τι είχε να κάνει ο καπιταλισμός για την ευτυχία του ανθρώπου, το έχει κάνει. Και έκανε πάρα πολλά. Και αν εμείς σήμερα δυστυχούμε υπό καπι-ταλιστικό καθεστώς, είναι γιατί δεν υπήρξαμε ποτέ ούτε δούλοι ούτε δου-λοπάροικοι, για να καταλάβουμε τι σημαίνει κτηνώδης δυστυχία, μια δυ-στυχία προκαθορισμένη απ' τη γέννηση και χωρίς καμιά δυνατότητα βελ-τίωσης της κατάστασης.
Είναι νηπιώδες λάθος να πιστεύει κανείς πως ο καπιταλισμός έκανε τον άνθρωπο δυστυχέστερο απ' ό,τι ήταν πριν από την εμφάνισή του. Τον έκανε ευτυχέστερο, αυτό είναι απόλυτα βέβαιο. Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει πως δεν θα μπορούσε να γίνει ακόμα πιο ευτυχής.
Μάλιστα, το αίτημα του μαρξισμού, νοούμενου απ' την ηθική του πλευ-16 ρά, δεν είναι απλώς η ευτυχία, αλλά μια ευτυχία για όλους.  Καμιά ευτυχία δεν είναι δυνατή όταν ο άλλος δίπλα σου δυστυχεί. Καμιά ευτυχία δεν είναι δυνατή εδώ, όταν στην Αιθιοπία και στο Μπαγκλαντές οι άνθρωποι πεθαίνουν απ' την πείνα κι απ' τη δίψα. Καμιά ηθική δεν είναι πλέον δυνατή έξω απ' το σοσιαλισμό. Λοιπόν, "σοσιαλισμός ή βαρβαρό-τητα". Άλλη λύση δεν υπάρχει.
Ο στηριγμένος στον κοινωνικό δαρβινισμό καπιταλισμός είναι ένα βα-θιά απάνθρωπο σύστημα διότι πιστεύει, όπως πίστευε και ο Δαρβίνος για τα έμβια όντα εν γένει, πως επιβιώνει ο ισχυρότερος.
Αυτό είχε, βέβαια, την αξία του τότε που ο ισχυρότερος έπαιρνε την ισχύ του απ' την καταγωγή του, αλλά η πτώση της φεουδαρχίας με τις κλειστές κάστες, τις αυστηρές συντεχνίες και την άτεγκτη ιεραρχία, δεν σημαίνει πως κατ' ανάγκην πρέπει να ισχύει για πάντα ο σημερινός ηθικός κώδικας που αβαντάρει μια απ' όλες τις ικανότητες που μπορεί να έχει ο άνθρωπος, την ικανότητα να συλλέγει χρήματα και να κάνει περιουσία για προσωπικό του όφελος και μόνο.
Άλλωστε, αυτή η ικανότητα δεν είναι η σπουδαιότερη. Και είναι πλή-θος ατέλειωτο οι καπιταλιστές που νιώθουν την ανάγκη να έχουν φίλους καλλιτέχνες και διανοούμενους. Ξέρουν πως ο πλούτος από μόνος του είναι μεν αναγκαία αλλά όχι και επαρκής προϋπόθεση για την ευτυχία.  Κι εδώ που τα λέμε, ευκολότερα βρίσκει κανείς την ευτυχία στο Άγιο Όρος, παρά σε μια κοσμική συγκέντρωση ηλιθίων και ολικά αφιλοσόφη-των Κροίσων, που δεν ξέρουν πού πάν' τα πέντε, παρ' όλο που ξέρουν πού πάν' τα εκατομμύρια. Σε τελική ανάλυση τα εκατομμύρια πάν' για το χτίσιμο ενός πολυτελούς μαυσωλείου στο νεκροταφείο, που θα στεγάσει ένα πτώμα που πάντα ήταν τέτοιο. Όλοι ξέρουν πως "δεν θα τα πάρουν μαζί τους", αλλά λίγοι έχουν συνείδηση πως μπορεί ν' αγοράσει κανείς τα πάντα με το χρήμα, εκτός απ' το ήθος, το ταλέντο, και την ευφυία. Και το ζητούμενο είναι όλοι οι άνθρωποι να μπορούν κάποτε να αναπτύξουν το ήθος τους, το ταλέντο τους και την ευφυία τους, ώστε να μη νιώθουν αδικημένοι κι απ' αυτή τη μεριά.
Γιατί, όπως έχουν τα πράγματα σήμερα, ο καθένας θα μπορούσε να ισχυριστεί πως αν είχε χρήματα θα γινόταν περίπου μια ιδιοφυία. Αυτό το αστείο άλλοθι που στηρίζεται στη γνώση πως το χρήμα είναι όντως ο βασικότερος μοχλός για τα πάντα, αλλά μόνο μοχλός, πρέπει να λείψει.  Δεν είναι δυνατόν ο κάθε βλακέντιος και ο κάθε ανίκανος να παριστάνει τον καμπόσο διότι αυτός ή ο μπαμπάς του έτυχε να έχουν χρήμα.  Το σοσιαλισμό δεν τον θέλουν κυρίως αυτοί που δεν αισθάνονται και τόσο ικανοί σ' άλλα, πλην της κλοπής και της απάτης.
17
Όπως θα δούμε, η τιμιότητα και ο καπιταλισμός δεν συμβιβάζονται σε καμιά περίπτωση.
Κανείς, βέβαια, δεν θα μπορούσε να ισχυριστεί πως η Σοβιετική Ένωση γέμισε τίμιους ανθρώπους. Κάθε άλλο, μάλιστα. Όμως, το σύστημα πρέπει να γίνει τέτοιο, ώστε να μην εκκολάπτει την απάτη και το δόλο.  Η περεστρόικα πριν απ' το καθετί έχει ένα ηθικό νόημα: Πρέπει να δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις ώστε να απαλυνθούν οι αρπαχτικές διαθέ-σεις του ζώου που κουβαλάμε όλοι μέσα μας.
ΙΚ
Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1917 ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ
ο Μαρξ δεν ήταν μελλοντολόγος. Δεν είπε απολύτως τίποτα για το πώς πρέπει να είναι η κομουνιστική κοινωνία του μέλλοντος. Αυτό που έκανε ο Μαρξ ήταν να μελετήσει τον καπιταλισμό με μια εκπλήσσουσα σοφία και να δείξει πως η πτώση του είναι αναπόφευκτη, και η διαδοχή του από το σοσιαλισμό αναγκαία.
Η κοινωνία που ονειρεύεται ο Μαρξ δεν είναι ταξική. Συνεπώς οι ανα-τροπείς του καπιταλισμού, οι προλετάριοι, δεν διεκδικούν την εξουσία για λογαριασμό τους. Δεν θέλουν να βάλουν υπό τον έλεγχό τους τις άλλες τάξεις· θέλουν να καταργήσουν τις τάξεις, κι αυτός είναι ο ιστορικός τους ρόλος.
Όμως, για να το πετύχουν πρέπει πρώτα να εγκαθιδρύσουν την περίφη-μη "δικτατορία του προλεταριάτου" που την ονομάζει έτσι ο Μαρξ, γιατί δεν έχει καμιά πρόθεση να κρύψει πως μια οποιαδήποτε τάξη που εξουσιά-ζει, ποτέ δεν εξουσιάζει δημοκρατικά.
Αυτό που λέγεται "αστική δημοκρατία" δεν είναι παρά μια δικτατορία της αστικής τάξης, που ντρέπεται να πει το όνομά της. Δεν σημαίνει τίποτα να ψηφίζεις κάθε τέσσερα χρόνια, όταν δεν μπορείς να... εκλέξεις το αφε-ντικό σου, και αν χρειαστεί να το διώξεις.
Άλλωστε, την πραγματική πολιτική εξουσία την ασκούν αυτοί που α-σκούν την οικονομική εξουσία. Και οι αστοί πολιτικοί δεν κάνουν τίποτα περισσότερο απ' το να βοηθούν τους κατόχους των μέσων παραγωγής, να παραμείνουν κάτοχοι των μέσων παραγωγής και να τα χρησιμοποιούν για προσωπικό τους όφελος, αδιαφορώντας τόσο για το όφελος του παραδίπλα καπιταλιστή όσο και για το όφελος όσων εργάζονται για λογαριασμό του.  Η αστική δημοκρατία είναι μια γελοία μπλόφα. Η αστική δημοκρατία διαφοροποιείται και παραλλάσσει, γινόμενη περισσότερο ή λιγότερο δη-μοκρατική κατά τις περιστάσεις, και συχνά απροκάλυπτα δικτατορική (φα-σισμός), παραμένοντας ωστόσο σ' όλες τις περιπτώσεις μια μπλόφα. Ε-κτός, βέβαια, από κείνες τις περιπτώσεις κατά τις οποίες υποχρεώνεται να δείξει το πραγματικό της πρόσωπο με μια απροκάλυπτη φασιστική δικτα-τορία. (Ο φασισμός είναι η ακραία πολιτική μορφή του καπιταλισμού και, βέβαια, είναι ο πιο "καθαρός" καπιταλισμός που θα μπορούσε να υπάρξει.) () Μαρξ όχι μόνο δεν είπε τίποτα για το πώς πρέπει να είναι οργανωμένη 19 μια πιθανή κομουνιστική κοινωνία, αλλά ούτε καν θα μπορούσε να φαντα-στεί ότι τούτο το καθεστώς θα πρωτοεμφανιζόταν σ' έναν απ' τους "ασθε-νέστερους κρίκους του καπιταλισμού", σε μια υπανάπτυκτη τότε χώρα, τη Ρωσία. Η περί "ασθενέστερου κρίκου" άποψη είναι του Λένιν, όχι του Μαρξ.
Και τα προβλήματα αρχίζουν όταν ο μαρξισμός γίνεται μαρξισμός-λε-νινισμός, που είναι η πρώτη και κύρια αναθεώρηση που υφίσταται ο μαρ-ξισμός του Μαρξ.
Στο εξής, οι επαναστάτες ολοένα και περισσότερο θα θυμούνται τον Λένιν και ολοένα και περισσότερο θα ξεχνούν τον Μαρξ. Πιο σωστά, θα τον βλέπουν όπως τον είδε ο Λένιν, προκειμένου να προσαρμόσει το μαρ-ξισμό στις ιδιομορφίες της δικής του χώρας.
Αλλά είναι αυτονόητο πως ούτε ο μαρξισμός, ούτε ο μαρξισμός-λενινι-σμός είναι συνταγές μαγειρικής, που θα μπορούσε να τις εφαρμόσει ο καθένας στην επαναστατική του κουζίνα. Είναι απλώς μέθοδοι ανάλυσης, τρόποι προσέγγισης των προβλημάτων, ευπροσάρμοστα εργαλεία για την ανατροπή του καπιταλισμού - είναι ό,τι θέλεις, εν πάση περιπτώσει, εκτός από συνταγές για την επιτυχία της επανάστασης.
Ο Λένιν, ωστόσο, είχε δίκιο προκειμένου για τη Ρωσία της εποχής του.  Η Αυτοκρατορία των τσάρων κάλυπτε μια τεράστια περιοχή της Γης, συ-γκεκριμένα το 1/6 της, όσο περίπου και η σημερινή Σοβιετική Ένωση.  Και η θεωρία του Λένιν περί "ασθενέστερου κρίκου" είναι άμεσα συνδε-δεμένη με την άλλη θεωρία του για την "περικύκλωση του καπιταλισμού" (αλλά και την περικύκλωση απ' τον καπιταλισμό), καθώς και με μια τρίτη και σπουδαιότερη λενινιστική άποψη, αυτήν περί ιμπεριαλισμού. (Τον όρο τον καθιέρωσε ο Λένιν για ν(χ περιγράψει μ' αυτόν την επεκτατική τάση του καπιταλισμού έξω απ' τα εθνικά σύνορα της κάθε ισχυρής καπιταλι-στικής χώρας. Ως γνωστόν και απ' τον κλασικό μαρξισμό, ένας καπιτα-λισμός που δεν διευρύνει συνεχώς τις αγορές του και δεν ψάχνει ακατάπαυ-στα για νέες πηγές πρώτων υλών, είναι καταδικασμένος στον αφανισμό.) Αργότερα, στην τεράστια έκταση της σοσιαλιστικής Σοβιετικής Ένωσης προστέθηκε η τεράστια έκταση της Κίνας, ενώ οι άλλες σοσια-λιστικές χώρες τσόνταραν κι αυτές το κατά δύναμιν.
Ο ζωτικός χώρος για την αναγκαία ανάπτυξη του καπιταλισμού περιο-ρίστηκε στο μισό περίπου της επιφάνειας της Γης. Η περικύκλωση του καπιταλισμού, μ' άλλα λόγια, πέτυχε. Και τώρα ασφυκτιά στη στενότητά του επί της Γης, και κοιτάει να επεκταθεί προς τ' άστρα.  Το είπαμε: ιμπεριαλιστικός καπιταλισμός χωρίς επέκταση προς πάσαν κατεύθυνσιν δεν νοείται σε καμιά περίπτωση. Λοιπόν, λυσσάς ή δεν λυσ-20 σάς απ' το κακό σου, όταν σε καταδικάζουν σε ασφυξία; Ε, αυτό έκανε κι ο καπιταλισμός: λύσσαξε και φρύαξε με την τακτική της περικύκλωσης που εγκαινίασε ο ιδιοφυής Λένιν.
Τώρα πια, το λεγόμενο σοσιαλιστικό στρατόπεδο, ασφαλές μιας και ο καπιταλισμός δεν τα κατάφερε να το εξαφανίσει με τη στρατιωτική βία, μπορεί να κάνει τα αναγκαία ανοίγματα προς τον καπιταλισμό, ώστε να ολοκληρώσει την οικονομική του ανάπτυξη. Επιχειρείται, δηλαδή, τώρα, μια στροφή απ' το μαρξισμό-λενινισμό, στο μαρξισμό σκέτο: Τώρα που η Σοβιετική Ένωση και η Κίνα δεν είναι πλέον υπανάπτυκτες χώρες, τουλάχιστον όσο ήταν, τώρα που μπορούν και ελέγχουν την κατάσταση και δεν φοβούνται τον καπιταλισμό, είναι καιρός να θυμηθούν πως ο σο-σιαλισμός είναι η αναγκαία μετεξέλιξη του καπιταλισμού και συνεπώς χωρίς να προϋπάρξει αναπτυγμένος καπιταλισμός, ο σοσιαλισμός θα μένει λιγάκι μετέωρος και υπανάπτυκτος. Αυτή είναι η άποψη του Μαρξ, που δεν δεχόταν πως ο σοσιαλισμός είναι δυνατός σε μια υπανάπτυκτη χώρα. Και που πίστευε πως ο σοσιαλισμός θα εμφανιστεί καταρχήν στην Αγγλία, τη Γερμανία και την Αμερική.
Όμως εμφανίστηκε τελικά στην καπιταλιστική περιφέρεια. Και έτσι, έγινε λιγάκι... χωριάτικος. Πειράζει;
Καθόλου! Τώρα ο χωριάτικος σοσιαλισμός προσπαθεί να ευπρεπιστεί με την ελεγχόμενη... συμπαράσταση του καπιταλισμού, παραμένοντας πάντα σοσιαλισμός. Αφού τα πράγματα άρχισαν ανάποδα, πρέπει να ισιώσουν.  Μια καπιταλιστική ένεση λοιπόν, είναι πρόβλημα τακτικής μέσα σε μια στρατηγική που παραμένει αμετάλλακτη:
Οι σοσιαλιστικές χώρες (πλην ίσως της Πολωνίας) βαδίζουν, διστακτικά είναι η αλήθεια, προς την κομουνιστική κοινωνία. Κι αν τα ανοίγματα προς την αγορά και την υπό περιορισμό "ελεύθερη οικονομία" που επιχειρού-νται τώρα, μερικοί μωροί τα εκλαμβάνουν ως επαναφορά του καπιταλι-σμού, γρήγορα θα απογοητευτούν τόσο όσο και τότε που γελούσαν με το μεγαλειώδες εγχείρημα του Αένιν και περίμεναν το νέο καθεστώς να κα-ταρρεύσει από μέρα σε μέρα, από μόνο του. Και είναι ακόμα στη θέση του.  Και έγινε υπερδύναμη. Αν ύστερα απ' όλα αυτά περιμένουν να καταρρεύσει σήμερα, ας περιμένουν.
Περίμεναν 70 χρόνια, να μην περιμένουν άλλα 400, όσα και τα χρόνια της μεταβατικής περιόδου απ' τη φεουδαρχία στον καπιταλισμό; Τότε τα πράγματα θα έχουν ξεδιαλύνει. Αλλά δεν θα υπάρχει καπιταλισμός για να δει το ξεκαθάρισμα. Θα έχει πεθάνει από γήρας βαθύ.
Προς το παρόν ο υπαρκτός σοσιαλισμός περνάει μια δύσκολη μεταβα-τική περίοδο. Κι όταν στην ιστορία κάνουμε λόγο για περιόδους εννοούμε 21 αιώνες. Αλλά ξέρετε κανέναν αστό που είναι σε θέση να μετρήσει τον ιστορικό χρόνο με αιώνες; Τον μετράει με χρόνια, όπως και τη ζωή του.  Και καλά κάνει. Γιατί δείχνει πως έτσι δεν καταλαβαίνει τίποτα από ιστο-ρία, πράγμα που συμφέρει στο σοσιαλισμό.
Πάντως μερικοί, που δεν είναι ανιστόρητοι, καταλαβαίνουν και πολύ καλά μάλιστα. Οι συνεργάτες των "Τάιμς της Νέας Υόρκης", για παράδειγ-μα. Που ειδοποίησαν τη Δύση να μη χαίρεται γι' αυτά τα ανοίγματα, τόσο στη Σοβιετική Ένωση όσο και στην Κίνα. Μακροχρόνια, τα πράγματα εκεί δουλεύουν ενάντια στον καπιταλισμό. Ο οποίος τώρα βοηθάει το σο-σιαλισμό να ξεπεράσει την κρίση του και να παραμείνει σοσιαλισμός. Τι κωμωδία!
Τέλος πάντων, αυτοί οι κρετίνοι δεν θα σταματήσουν ποτέ να πλέκουν το σχοινί με το οποίο θα τους κρεμάσουν; Χώθηκαν με χαρά μεγάλη και βουλιμία ακόμα πιο μεγάλη τόσο στη Σοβιετική Ένωση όσο και στην Κίνα, για ν' αρπάξουν ό,τι προλάβουν αδιαφορώντας για το γεγονός πως βοηθούν αυτές τις χώρες να διορθώσουν την πορεία τους προς την κατεύ-θυνση που υπέδειξε ο Μαρξ. Τι να πεις και τι να ομολογήσεις. Τελικά, το σοσιαλισμό θα τον σώσει η καπιταλιστική απληστία. Έξοχα! Υπέροχα!  Ο καπιταλισμός γεννάει ακόμα και σήμερα το σοσιαλισμό. Αλλά στις πρώην καπιταλιστικές περιφέρειες κι όχι στις μητροπόλεις.  Όταν, λοιπόν, δεν πάει ο Μωάμεθ στο βουνό, πάει το βουνό στον Μωά-μεθ. Εκεί που ο καπιταλισμός περίμενε τον κομουνισμό να πάει κοντά του και να τον καταβροχθίσει, πετάει ο κομουνισμός ένα δόλωμα τόσο δα, και τραβάει κοντά του τον καπιταλισμό για να πάρει απ' αυτόν εκείνα που δεν πρόλαβε να πάρει έγκαιρα, ώστε να είναι συνεπής προς την κλασική μαρ-ξιστική άποψη.
Πειράζει πολύ που τελικά τα πράγματα δεν εξελίχτηκαν κατά την κλα-σική μαρξιστική άποψη; Καθόλου δεν πειράζει! Αντί ο σοσιαλισμός να προχωρήσει απ' το καπιταλιστικό κέντρο προς την καπιταλιστική περιφέ-ρεια, έκανε τελικά την αντίστροφη πορεία. Θα μαλώνουμε τώρα για τη φορά κίνησης; Το αποτέλεσμα μετράει. Και δυστυχώς για τον καπιταλισμό, δεν μετράει υπέρ του καπιταλισμού.
Το γεγονός πως ο σοσιαλισμός, πρώτο στάδιο στην πορεία προς τον κομουνισμό που είναι το ζητούμενο, εμφανίστηκε καταρχήν σε μια υπανά-πτυκτη χώρα και όχι σε μια αναπτυγμένη, όπως προέβλεπε ο Μαρξ, δη-μιούργησε πολλά προβλήματα σ' αυτήν τη χώρα, που επιχείρησε βιαστι-κά, και συχνά σπασμωδικά, να καλύψει το χάσμα ανάμεσα στην υπανάπτυ-ξη και την ανάπτυξη. Τα προβλήματα στασιμότητας στην οικονομική α-νάπτυξη που αντιμετωπίζει σήμερα η Σοβιετική Ένωση προέρχονται κατά 22 κύριο λόγο απ' το γεγονός πως όλα ξεκίνησαν σε μια χώρα που δεν είχε αναπτυγμένη καπιταλιστική υποδομή, που ο Μαρξ τη θεωρούσε αναγκαία για το πέρασμα στο σοσιαλισμό. Ωστόσο, το πέρασμα έγινε κουτσά στρα-βά και τώρα πρέπει να επιφέρουν κάποιες διορθώσεις στην πορεία πλεύσης.  Που δεν σημαίνουν και αλλαγή στην κατεύθυνση πλεύσης. Επί των διορ-θώσεων αυτών ο Λένιν έχει να πει πολλά.
Λέει, λοιπόν, ο Λένιν: Ο σοσιαλισμός θα δημιουργηθεί μετά από πολλές απόπειρες. Και εννοούσε προφανώς πως η δική του απόπειρα δεν ήταν η τελευταία. Ήταν η πρώτη. Αυτή του Γκορμπατσόφ είναι η τελευταία, αλλά μόνο προς το παρόν. Προφανώς θα υπάρξουν κι άλλες απόπειρες.  Λέει, ακόμα, ο Λένιν: Πρέπει να βρίσκουμε τις πιο αποτελεσματικές και σύγχρονες μορφές για να συνδυάζουμε τη δημόσια ιδιοκτησία με το ατο-μικό συμφέρον. Στα παραπάνω λόγια του Λένιν πρέπει να προσεχτεί ιδιαί-τερα πως ο μαρξισμός σε καμιά περίπτωση δεν αποποιείται το ατομικό συμφέρον. Μόνο που το θέλει γενικευμένο. Άλλωστε, ο μαρξισμός μόνο το άτομο έχει κατά νουν και τίποτα άλλο.
Αλλά το άτομο δεν μπορεί να ευημερήσει μέσα σε μια κοινωνία που δεν έχει λύσει τα οικονομικά της προβλήματα. Που δεν είναι προβλήματα γενικά και αφηρημένα, αφού η κοινωνία αποτελείται από άτομα με συγκε-κριμένες ανάγκες. Βέβαια, επί Στάλιν κυρίως, το άτομο τσαλαπατήθηκε λιγάκι, αλλά δεν χάθηκε δα κι ο κόσμος. Σε κάθε αγώνα υπάρχουν απώ-λειες. Το θέμα είναι πόσο γρήγορα και πόσο αποτελεσματικά θα διορθω-θούν τα λάθη. Γιατί αν δεν διορθωθούν, αυτό που θα πάρει τη θέση της περεστρόικα δεν θα είναι ο καπιταλισμός, αλλά ένας καινούριος σταλινι-σμός. (Εγώ, πάντως, σε μια τέτοια δυσάρεστη περίπτωση, θα παραμείνω και μαρξιστής και φιλοσοβιετικός).
Πάντα ο Λένιν σημείωνε το 1917: Αφού αρχίσαμε μια επανάσταση, πρέ-πει να προχωρήσουμε ως το τέλος. Οι μισές δουλειές δεν άρεσαν στο μεγαλύτερο επαναστάτη που εμφανίστηκε ποτέ στην ανθρώπινη ιστορία.  Ο Γκορμπατσόφ, λοιπόν, προσπαθεί να ολοκληρώσει μια επανάσταση που συνεχίζεται επί 70 χρόνια. Στιγμιαίες επαναστάσεις δεν υπάρχουν, παρά μόνο εδώ στην Ελλάδα, χώρα της στιγμιαίας σκέψης, του στιγμιαίου καφέ και των στιγμιαίων πραξικοπημάτων.
Ακούστε τώρα τον μεγάλο Λένιν μέσα από ένα άλλο τσιτάτο και πέστε μου, κυρίως εσείς οι φωνασκούντες κομματικοί, αλλά όχι αναγκαία και κομουνιστές (οι δυο όροι δεν πρέπει να συγχέονται), πώς σας φάνηκε:
Μας χρειάζονται συνθήματα δράσης, όχι συνθήματα προπαγάνδας.  Πάντως, πήξαμε στα συνθήματα προπαγάνδας, που δεν προπαγανδίζουν τίποτα, ούτε καν αυτά που έχουν την πρόθεση να προπαγανδίσουν. Όπως 23 έλεγε ένας άλλος σπουδαίος μαρξιστής, ο Γκράμσι, πρέπει να είναι κανείς μονίμως πειστικός. Δηλαδή να πείθει με τη στάση του, με τη ζωή του, με τη δουλειά του κι όχι με τα λόγια, που στους φλύαρους προπαγανδιστές είναι ιδιαίτερα παχιά. Και τα παχαίνουν ακριβώς γιατί δεν τα πιστεύουν, αυτοί οι αχρείοι γραφειοκράτες, που στη Σοβιετική Ένωση κόντεψαν να διαλύσουν τα πάντα.
Κι αν εδώ στην Ελλάδα δεν θέλουμε να μας χαρακτηρίσουν ΠΑΣΟΚτζή-δες μεταμφιεσμένους σε κομουνιστές, πρέπει το ταχύτερο να απαλλαγούμε από τον υπερεπαναστατικό βερμπαλισμό, κυρίως τώρα που η κατάσταση είναι ήρεμη, και όλοι θα μπορούσαν να παραστήσουν με το αζημίωτο τους υπερεπαναστάτες.
Ας σφίξουν λιγάκι τα πράγματα, ο μη γένοιτο που λέν', και θα δούμε πόσοι θ' απομείνουν στις επάλξεις. Όσοι, λοιπόν, χαρακτηρίζουν την περεστρόικα αντεπαναστατική (υπάρχουν και στην Αριστερά ηλίθιοι), ας δείξουν πρώτα στην πράξη πόσο καλοί επαναστάτες είναι. Αλλιώς, ας το βουλώσουν. Κι ας ξεφυλλίσουν τους 55 τόμους των "Απάντων" του Λένιν.  Είναι ντροπή να μην καταλαβαίνει ένας μαρξιστής τι γίνεται στη Σοβιετική Ένωση. Γίνεται μια επανάσταση, το ίδιο σημαντική μ' αυτήν του Λένιν.
24
Η ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ Η ΠΡΑΞΗ
"Οι κλασικοί του μαρξισμού-λενινισμού μας άφησαν έναν ορισμό των βα-σικών χαρακτηριστικών του σοσιαλισμού. Οι κλασικοί μας διδάσκουν την προσέγγιση, όχι τις τεχνικές", λέει ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ στην Περε-στρόικα.
Και θα μπορούσαμε να διευκρινίσουμε εμείς: Μας άφησαν μια στρατη-γική, όχι μια τακτική.
Και, ως γνωστόν, τακτική είναι το σύνολο των πρακτικών τρόπων με τους οποίους επιτυγχάνεται ο αρχικός (στρατηγικός) στόχος, που πρέπει να παραμένει αμετακίνητος.
Συνεπώς, το αν η περεστρόικα είναι μια μαρξιστική κοινωνική πρακτική, θα το κρίνουμε απ' το αν διαφυλάγει ή όχι τον αρχικό στρατηγικό στόχο, και όχι από τους τακτικούς ελιγμούς. Στους πολέμους, τη στρατηγική την ορίζουν τα επιτελεία και οι επιτελικοί αξιωματικοί.
Όμως, την εφαρμόζουν στην πράξη οι αξιωματικοί που βρίσκονται στο πεδίο της μάχης, με τους τρόπους που εκείνοι διαλέγουν και που είναι προσαρμοσμένοι στις εκάστοτε συνθήκες, καθώς και στο τυχαίο και το απρόοπτο, που, βέβαια, δεν θα ήταν δυνατό να προβλεφτούν κατά το σχε-διασμό της στρατηγικής.
Η στρατηγική είναι λίγο ως πολύ μια θεωρητική κατασκευή. Αλλά η θεωρία, η όποια θεωρία, δεν είναι για να εφαρμόζεται, όπως πιστεύουμε αφελώς, είναι για να ορίζει τα μάξιμουμ όρια εντός των οποίων πρέπει να κινηθεί η πράξη, με μεγαλύτερες ή μικρότερες αποκλίσεις, δηλαδή η επι-στήμη που μελετάει την εγκυρότητα των μεθόδων όλων των επιστημών.  Αλλά, πάρα πολύ συχνά, έχουμε την τάση να το ξεχνούμε. Και να ζη-τούμε μια πλήρη, ακριβή και συνεχή εφαρμογή της θεωρίας, αγνοώντας παντελώς τόσο τον τυπικό ορισμό όσο και την πρακτική χρησιμότητα της θεωρίας.
Η θεωρία, πάντως, είναι τόσο αναγκαία στην πράξη όσο και η πράξη στη θεωρία. Έτσι μας διδάσκει η υλιστική διαλεκτική, που δεν περιφρονεί ούτε τη θεωρία ούτε την πράξη, και που εξαρτά τη μια απ' την άλλη, τόσο στενά, ώστε να μην μπορεί να γίνεται πλέον λόγος για μια, διακεκριμένη απ' τη θεωρία, πράξη και μια πράξη που τελείται ερήμην της θεωρίας.  Στην τελευταία αυτή περίπτωση, μιλάμε για εμπειρισμό. Αλλά ο εμπει-25 ρισμός δεν είνι γνώρισμα του σοσιαλισμού, είναι ένα απ' τα πιο τυπικά γνωρίσματα το καπιταλισμού, που βαδίζει πάντα κατά το "βλέποντας και κάνοντας".
Μ' άλλα λάα, ο καπιταλισμός δίνει έμφαση στην πράξη, ενώ ο σοσια-λισμός και στν πράξη και στη θεωρία ταυτόχρονα. Άλλωστε, η καπιτα-λιστική "θεωρχ" είναι πάρα πολύ απλή:
Ο καθένας κνει αυτό που εκάστοτε τον συμφέρει, αδιαφορώντας και για τους γύρω το":αι για τους επιγενόμενους. Αντίθετα, ο μαρξιστικός σοσια-λισμός, εκτός ιπό τα συμφέροντα μιας συγκεκριμένης κοινωνίας παίρνει υπόψη του καια συμφέροντα τόσο των άλλων σύγχρονων κοινωνιών όσο και των κοινκιών του μέλλοντος.
Ο σοσιαλιαός κινείται και δρα μέσα σε μια ιστορική προοπτική. Ενώ ο καπιταλισμέ νοεί σαν ιστορία μόνο τα παρωχημένα και νεκρά γεγονότα, αλλά όχι και α γεγονότα που πρόκειται να συμβούν, χωρίς να ξέρουμε πάντως πώς αριβώς και πότε ακριβώς θα συμβούν.
Τα προβλήμτα που δημιουργεί η απόκλιση απ' τη θεωρία, καθώς και η ανάγκη για,ια ευέλικτη τακτική, προκύπτουν ακριβώς απ' το γεγονός πως μπορεί ν(εικάσει κανείς το μέλλον αλλά όχι και να το προβλέψει.  Αν το μέλΙν της κοινωνίας ήταν γνωστό, η διαμάχη ανάμεσα στο σο-σιαλισμό καπν καπιταλισμό θα έχανε το νόημά της. Και αν ο μαρξισμός κάνει εικασίεσ/ία το μέλλον, τις στηρίζει πάντα στην προσεκτική μελέτη του παρελθόν!)ς, εντός του οποίου επισημαίνει κάποιους σταθερά επανα-λαμβανόμενοι κοινωνικούς νόμους, που κάνουν την ιστορία να κινείται προς αυτήν κιόχι προς την άλλη κατεύθυνση.
Φυσικά, η ίνηση προς την αταξική κοινωνία που επισημαίνει ο μαρ-ξισμός σαν ισορική δυνατότητα ούτε ομαλή ούτε απρόσκοπτη είναι. Και προϋποθέτει ^ν ενεργό επέμβαση του ανθρώπου, προκειμένου να επιτα-χυνθούν οι ΐ)ΐιρχουσες εντός της κοινωνίας διαδικασίες συνεχούς αλλα-γής· ο μαρξισμό δεν εφευρίσκει αυτές τις διαδικασίες. Απλώς τις επισημαί-νει και προσιιΟεί να τις προσανατολίσει προς μια συγκεκριμένη κατεύθυν-ση. Η έντασηπου προβάλλει εδώ η αστική σκέψη είναι πως η ιστορία κινείται τυχαί και κανείς δεν θα μπορούσε να προαποφασίσει για λογα-ριασμό της. Α , λ ά αν ήταν έτσι, τότε όλα τα επιμέρους μικρά και μεγάλα που συνιστοΛτην ιστορία θα έπρεπε να είναι και τυχαία και μοιραία. Και η μοιρολατρίί ποτέ δεν έκανε καλό σε κανέναν.
Βέβαια, δενμπορούμε να ελέγξουμε εντελώς τα κοινωνικά γεγονότα.  Αλλά αυτό δε σημαίνει πως δεν πρέπει να προσπαθούμε. Όπως ο καπι-ταλιστής θέλενα ελέγχει διαρκώς την επιχείρησή του, χωρίς να το μπορεί 26 πάντα, έτσι και η κοινωνία οφείλει να καταβάλλει προσπάθειες να ελέγξει τη μοίρα της, χωρίς όμως να το μπορεί πάντα. Η χρεοκοπία είναι πάντα δυνατή και στην καπιταλιστική επιχείρηση και στην κοινωνία, καπιταλι-στική και μη.
Σ' όλες τις περιπτώσεις, το παν θα εξαρτηθεί από την επεμβατική ικα-νότητα του ανθρώπου, που δεν είναι καθόλου εύκολη υπόθεση μέσα σε συνθήκες πολύπλοκες - τόσο πολύπλοκες, που να κάνουν τον καπιταλι-σμό να παραιτείται από το σχεδιασμό και να περιορίζεται στη διαχείριση της τρέχουσας κατάστασης ή να σχεδιάζει μακροπρόθεσμα και μόνο για το συμφέρον της αστικής τάξης.
Οι μακροπρόθεσμοι σχεδιασμοί προϋποθέτουν μια καλά οργανωμένη θεωρία και τέτοια θεωρία ο καπιταλισμός δεν διαθέτει. Αν θέλετε, θεωρία του είναι η γνωστή ρήση "ό,τι φάμε, ό,τι πιούμε κι ό,τι αρπάξει ο κ.,.λος μας". Αλλά με τέτοιες θεωρίες εκείνος που την αρπάζει στο τέλος τέλος είναι μόνο ο κ...λος μας! Αυτός είναι ο λόγος που ο καπιταλισμός κάθεται συνεχώς στα παλούκια και ο καπιταλιστής δεν μπορεί να κοιμηθεί ήσυχος.  Απλοποιώντας στο έπακρο, θα μπορούσαμε να πούμε πως ο σοσιαλισμός θέλει να μας κάνει όλους να κοιμόμαστε ήσυχοι μεν, αλλά όχι... όρθιοι και να περιορίζουμε τα προβλήματα μας μόνο στα υπαρξιακά, που κι αυτά θα μπορούσαν να απαλυνθούν κάτω από λιγότερο αγχωτικές συνθήκες. Όχι όμως και να κοιταργηθούν εντελώς.
Τη δυστυχία από την αρρώστια και το θάνατο, π.χ., κανένα κοινωνικό καθεστώς δεν θα μπορούσε να την εξαφανίσει. Εδώ, το πρόβλημά του το λύνει όπως μπορεί ο καθένας, κι αν δεν μπορεί, αυτοκτονεί και ησυχάζει.  Εκτός από τον ιμπεριαλισμό, υπάρχει και ο έρωτας, λέει ένα ψευτοαναρ-χίζον σλόγκαν της μόδας. Που θα μπορούσαμε να το αντιστρέψουμε και να πούμε: εκτός από τον έρωτα, υπάρχει και ο ιμπεριαλισμός.  Τα πράγματα τα βλέπει κανείς από τη μεριά στην οποία στέκεται. Και είναι δικαίωμα του καθένα να διαλέξει τη στάση του απέναντι στον κόσμο.  Εμείς διαλέξαμε τη δική μας: Κοιτούμε τον ιμπεριαλισμό, όντας ερωτευ-μένοι με τους πάντες και τα πάντα. Φυσικά και με τη γυναίκα μας ή τη φίλη μας. Και επιθυμούμε κάποτε, να μην περιμένουν οι μισοί Αθηναίοι ταξί και 01 άλλοι μισοί τον έρωτα, όπως λέει μια άλλη ρήση της μόδας αλλά να βρίσκουν όλοι και το ταξί και τον έρωτα. Αλλά πώς να ερωτευτεί κανείς παν άνθρωπος, όταν έχει στο νου του συνεχώς το βόλεμα μέσα σε ένα κοινωνικό σύστημα που ανήγαγε το βόλεμα σε φιλοσοφία;
Ωστόσο, δεν είναι κακό να αρέσκεται κανείς στο βόλεμα. Κακό είναι, ν(ΐ είναι βολεψιματίας εκ συστήματος, τουτέστιν συνεχώς να προσπαθεί να βολευτεί και συνεχώς να νιώθει άβολα εξαιτίας εκείνης της τυπικά μικροα-27 στικής νοοτροπίας που την υπαγορεύει μια ακόμα, πολύ γνωστή ρήση:
Καλδ είναι ό,τι είναι καλό για μένα. Δυστυχώς, όμως, υπάρχει κι ένα καλό που δεν είναι καλό για μένα...
Αν, π.χ., είμαι βιομήχανος είναι φανερό πως ο σοσιαλισμός δεν μπορεί να είναι καλό πράγμα για μένα. Αυτό όμως δεν σημαίνει πως δεν είναι καλό πράγμα και για όσους δεν είναι βιομήχανοι ή δεν ονειρεύονται να γίνουν βιομήχανοι, διότι έχουν άλλα σοβαρότερα πράγματα να κάνουν στη σύντο-μη ζωή τους, π.χ. να σπάζουν συνεχώς το κεφάλι τους μπας και καταλάβουν το πώς και το γιατί της ζωής και του θανάτου, το πώς και το γιατί της κοινωνίας εντός της οποίας βρεθήκαμε ριγμένοι από συνειδητή πρόθεση και συχνότερα από λάθος των γονέων μας, όχι πάντως γιατί το επιδιώξαμε εμείς οι ίδιοι. Και άλλα τέτοια πολλά.
Δυστυχώς, όμως, οι φιλοσοφημένοι άνθρωποι (που δεν πρέπει να συγχέο-νται με τους φιλόσοφους, γιατί ο καθένας θα μπορούσε να είναι φιλοσοφη-μένος άνθρωπος) σπανίζουν τόσο σ' αυτόν τον κόσμο, όσο και τα γένια στο σπανό. Ακόμα και στην περίπτωση που κάποιος έχει ικανοποιήσει όλες τις υλικές του ανάγκες, μπορεί να παραμείνει τόσο ζώον όσο και ο εντελώς εξαθλιωμένος, από τον οποίο το τελευταίο που θα μπορούσαμε να ζητήσουμε είναι να στοχάζεται τα μεγάλα και σπουδαία.
Κατά το Μεσαίωνα, οι εντελώς εξαθλιωμένοι ήταν το 90% των κατοίκων της Ευρώπης. Ο καπιταλισμός, που έκανε πολύ σπουδαία πράγματα για την υλική ευημερία του κόσμου και ανέβασε πολύ το μέσο όρο του βιοτικού επιπέδου, αντέστρεψε τα ποσοστά:
Σήμερα, οι εντελώς εξαθλιωμένοι είναι το 10% των κατοίκων της Ευρώ-πης. Όμως, η μεσαιωνική ζωώδης κατάσταση παραμένει. Όχι εξαιτίας της πείνας, αλλά εξαιτίας της βουλιμίας. Σχεδόν όλοι ονειρεύονται την καλυ-τέρευση της οικονομικής τους κατάστασης, ακόμα και αυτοί που έχουν λύσει ριζικά και ολικά όλα τα υλικά τους προβλήματα. Και ελάχιστοι ονειρεύονται την καλυτέρευση της νοητικής και ηθικής τους κατάστασης.  Αρκούνται σ' αυτά που τους χάρισε το Άγιο Πνεύμα τη στιγμή της βα-πτίσεως και με βάση τούτα τα "πνευματικά" εφόδια, ορμούν ακάθεκτοι στο φαΐ, αρπάζοντας ό,τι μπορούν από όπου μπορούν.
Φαντάζομαι τον εξής σουρεαλιστικό τρόπο για τη διάλυση μιας συ-ντεχνιακής απεργίας: Αντί για παράταξη των δυνάμεων των ΜΑΤ στον παραδίπλα δρόμο από όπου θα περάσουν οι διαδηλωτές, στρώνεις ένα τε-ράστιο τραπέζι με εύγευστα εδέσματα. Σ' αυτό το πρώτο φράγμα, εί-ναι σίγουρο πως η ορμή των διαδηλωτών θα εξασθενίσει αρκούντως.  Όμως, για όσους σπάσουν το φράγμα του φαγητού, προνοείς ώστε να μη σπάσουν και το δεύτερο φράγμα, που αυτό το κάνεις με... όμορφες γυμνές 2Κ γυναίκες, ειδικά στρατολογημένες για τη διάλυση δύσκολων απεργιών.  Όσοι ξεφύγουν και από τα δύο φράγματα, δικαιούνται οπωσδήποτε μια κομουνιστική ταυτότητα, τιμής ένεκεν. Αυτό το τεστ για τον έλεγχο του "καλού κομουνιστή" είναι, βέβαια, φανταστικό, αλλά όχι και τόσο.  Είναι πάρα πολλοί οι κομουνιστές, που το μόνο που σκέφτονται είναι να αλλάξουν θέση με τους σημερινούς εξουσιαστές τους. Ξεχνούν πως ιστο-ρικός προορισμός του προλεταριάτου, όπου απέμεινε εν πάση περιπτώσει προλεταριάτο, είναι η κατάργηση των τάξεων, συνεπώς και της κάθε μορ-φής εξουσίας, και όχι το στρογγυλοκάθισμα στην προλεταριακή εξουσία που πάρα πολύ εύκολα εκφυλίζεται σε γραφειοκρατική εξουσία που έχει ξεχάσει ακόμα και κείνο τον τρομερό λόγο του Στάλιν: "Μας χρειάζεται περισσότερο κράτος προκειμένου να καταργήσουμε το κράτος".  Δεν έχω την παραμικρή ιδέα για το αν τα πίστευε αυτά ο Στάλιν. Πάντως οι διάδοχοί του, κυρίως εκείνος ο ανεκδιήγητος Μπρέζνιεφ, δεν ξέχασαν μόνο το μαρξισμό-λενινισμό ξέχασαν και το... σταλινισμό. Ξέχασαν τα πάντα, εκτός από το βόλεμα. Ξάπλωσαν την αρίδα τους στις ντάτσες κι άρχισαν να ροχαλίζουν μακάρια, περιμένοντας τον κομουνισμό να τους έρθει από την κεντρική λεωφόρο, αυτή της οποίας την κατασκευή εγκαι-νίασε ο Λένιν. Που αν ήξερε τι κουμάσια θα τον προσκυνούσαν υποκρι-τικά, θα έκανε τις δέουσες εκκαθαρίσεις πριν προλάβει να τις κάνει ο Στάλιν ζαβά και πανικόβλητα.
Αλλά και να τις έκανε, το τελευταίο κεφάλι της Λερναίας γραφειοκρα-τικής Ύδρας θα γεννούσε μύρια άλλα. Γιατί τη γραφειοκρατία τη γεννάει το βόλεμα. Αλλά και η αντικειμενική αδυναμία του ΚΚ της Λενινιστικής περιόδου να επανδρώσει τον κρατικό και κομματικό μηχανισμό με κομου-νιστές. Γιατί οι κομουνιστές, πουθενά στον κόσμο, ούτε τότε ούτε τώρα, είναι αγαθά εν επαρκεία. Κι αυτό σημαίνει πως ο Λένιν έπρεπε να κάνει σκόντα στις απαιτήσεις του για κομουνιστικό ήθος, προκειμένου να κινη-θεί όπως-όπως το σαράβαλο, κάτω από μύριες όσες αντίξοες συνθήκες.  Όλοι λοιπόν άρχισαν, πατείς με πατώ σε, να στριμώχνονται στα κομ-ματικά γραφεία ζητώντας μια κομματική ταυτότητα, που θα τους άνοιγε τις πόρτες - και αυτό ήταν το μόνο που ήθελαν. Κι όταν έχεις ανάγκη από στελέχη, κυρίως μικρομεσαία (αχ, αυτοί οι πάντα άθλιοι μικρομεσαίοι!) δεν κάθεσαι να ψάχνεις για κομουνιστικό ήθος και κουραφέξαλα. Ψάχνεις μόνο για ειδικούς και δυνάμενους να διεκπεραιώνουν μια δουλειά.  Κανείς άλλωστε δεν μπορεί να υποχρεώσει τους μικρομεσαίους να μη σκέφτονται μικρομεσαία και να μην κάνουν καθεστώς τη μικρομεσότητα.  Πολύ περισσότερο δεν μπορεί να τους υποχρεώσει να γνωρίσουν τη σκέψη του Μαρξ, πόσο μάλλον αφού δεν γνωρίζουν τη... σκέψη σκέτα. Είναι 29 αμφίβολο αν ο Μπρέζνιεφ και οι περί αυτόν είχαν διαβάσει ποτέ στη ζωή τους κάτι περισσότερο από αυτά που υποχρεώθηκαν να διαβάσουν στα πάντα ανεπαρκή κομματικά σεμινάρια που διδάσκουν μαρξισμό-λενινισμό, όπως βολεύει στους εκάστοτε κομματικούς κρατούντες, κάνοντας έτσι και το μαρξισμό και το λενινισμό σκέτο λάστιχο.
Και μη μου πουν κάποιοι άσχετοι προς το βιβλίο κομουνιστές πως το μόνο που χρειάζεσαι για να θεωρείσαι κομουνιστής είναι να 'σαι παλικάρι, γιατί θα τους πω πως η μεγαλύτερη παλικαριά είναι να αναγνωρίζεις και να διορθώνεις αμέσως τα λάθη σου, έξυπνα και με γνώση, κι όχι όταν σου ζητήσουν να κάνεις "αυτοκριτική", ίσα ίσα για να δηλώσεις την υποταγή σου στην εκάστοτε ισχύουσα "γραμμή". Ο Γκορμπατσόφ επιχειρεί τώρα, στη θέση της δόλιας "αυτοκριτικής" να βάλει την κριτική. Θα τα καταφέ-ρει; Ίσως. Αλλά είναι πολύ δύσκολο. Οι κομουνιστές είναι λιγοστοί, ακό-μα και εντός των ΚΚ.
,ίΟ
^
ΜΙΑ ΔΙΟΡΘΩΤΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ
ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ εκλέγεται γενικός γραμματέας του Κομουνιστι-κού Κόμματος απ' την ολομέλεια της Κεντρικής Επιτροπής το Μάρτιο του 1985. Στην επόμενη ολομέλεια της Κεντρικής Επιτροπής που γίνεται σ' ένα μήνα, ο νέος γενικός γραμματέας ανακοινώνει επίσημα πως "η χώρα βρίσκεται στα πρόθυρα της κρίσης". Και προκαλεί σοκ. Όχι τόσο στα μέλη της Κεντρικής Επιτροπής που γνώριζαν την κατάσταση, όσο στους κομουνιστές όλου του κόσμου που πίστευαν πως οι οικονομικές και θεσμι-κές κρίσεις είναι φαινόμενο αποκλειστικά καπιταλιστικό.  Η ίδια σημαδιακή ανακοίνωση γίνεται με ενθουσιασμό δεκτή απ' τους καπιταλιστές όλου του κόσμου, που σπεύδουν να γιορτάσουν πρόωρα τη χρεοκοπία του "υπαρκτού σοσιαλισμού". Που για μας τους αριστερούς της Δύσης είναι τόσο οδυνηρά υπαρκτός, που με δυσκολία αντέχουμε την ύ-παρξή του.
Τι θα γίνει, λοιπόν; Με υπαρκτό τον καπιταλισμό και σχεδόν ανύπαρκτο τον "υπαρκτό σοσιαλισμό", τι θ' απογίνει με τη δική μας προσωπική ύ-παρξη, μέχρι να περάσουμε στην ανυπαρξία;
Μήπως θα 'πρεπε να το πάρουμε απόφαση πως οι ανθρώπινες κοινωνίες είναι ανίκανες να εξανθρωπιστούν περαιτέρω εξαιτίας της ζωώδους κατα-βολής του ανθρώπου;
Μήπως, δηλαδή, ο Δαρβίνος, που μελέτησε τους νόμους εξέλιξης της "κοινωνίας" των ζώων συμπεριλάμβανε σ' αυτά, χωρίς να το δηλώνει α-περίφραστα, και το σύγχρονο "πολιτισμένο" άνθρωπο, που ο παραδοσια-κός ανθρωπισμός μας έχει κάνει να πιστέψουμε πως είχε ξεφύγει προ πολ-λού απ' το ζωώδες στάδιο της ανάπτυξής του;
Βέβαια, ξέραμε πως ο καπιταλισμός δεν είναι παρά ένας κοινωνικός δαρβινισμός, δηλαδή ένα κοινωνικό καθεστώς που στηρίζεται στο δίκιο του οικονομικά ισχυρότερου.
Όμως δεν ξέραμε, ή μάλλον δεν θέλαμε να το πιστέψουμε, πως ο "υπαρ-κτός σοσιαλισμός" είναι ένα κοινωνικό καθεστώς που στηρίζεται στον γραφειοκρατικά ισχυρότερο, που καταλήγει στο τέλος να είναι και οικο-νομικά ισχυρότερος, μέσα από ένα άτυπο σύστημα προνομίων.  Φυσικά, τα οικονομικά προνόμια της πάντα παρασιτικής γραφειοκρα-τίας είναι κι αυτά παρασιτικά και συνεπώς σε καμιά περίπτωση δεν θα 31 μπορούσαν να συγκριθούν με τα προνόμια των κατόχων των μέσων παρα-γωγής. Διότι, οι γραφειοκράτες απανταχού της Γης παρασιτούν πάντα σε βάρος των ιδιοκτητών των μέσων παραγωγής, αφού οι ίδιοι δεν παράγουν τίποτα πέρα από διαταγές και ρουσφέτια.
Κι αν οι γραφειοκράτες στη Δύση παρασιτούν σε βάρος των ατομικών ιδιοκτητών, έτσι που τους υποχρεώνουν σε "λάδωμα" προκειμένου να κι-νηθεί το σαράβαλο της γραφειοκρατίας, και έτσι που κλέβουν και με συ-στολή και ασύστολα, οι γραφειοκράτες της Ανατολής παρασιτούν σε βά-ρος του συλλογικού ιδιοκτήτη των μέσων παραγωγής που είναι το σοσια-λιστικό κράτος, πράγμα που δεν αλλάζει σε τίποτα την ουσία και τη φύση τόσο του παρασιτισμού όσο και της κλοπής, που είναι η ακραία μορφή του παρασιτισμού, αυτή δια της οποίας το παράσιτο δεν απομυζά μόνο, αλλά και αρπάζει, μετατρεπόμενο έτσι από κυρίως ειπείν παράσιτο σε ζώο αρ-παχτικό. Όπως ακριβώς στον καπιταλισμό. Που μεγαλούργησε, γιατί α-κολούθησε με συνέπεια το δαρβινικής εμπνεύσεως ρητό "ο θάνατός σου, η ζωή μου".
Πιστεύαμε, λοιπόν, πως ο ανθρωπισμός και ο σοσιαλισμός είναι περίπου συνώνυμα. Να όμως που ο "υπαρκτός σοσιαλισμός" έκανε υπαρκτή μια καινούρια μορφή απανθρωπιάς, που δεν στηρίζεται μόνο στη βία, όπως θέλουν να λέν' οι "ευαίσθητοι" που είναι ολικά αναίσθητοι στη διάχυτη καπιταλιστική βία, αλλά σε μια "κλασική" εφεύρεση των Κινέζων που ονομάζεται μανδαρινάτο. Και που συνίσταται σε ένα πυκνό και καλά ορ-γανωμένο δίκτυο γραφειοκρατών (μανδαρίνων), διάσπαρτων σ' όλη την απέραντη χώρα, διά των οποίων ο αυτοκράτορας, μόνος ιδιοκτήτης των μέσων παραγωγής, νέμεται τον πλούτο όλης της χώρας, αμείβοντας τους μανδαρίνους σύμφωνα με την "παραγωγικότητά" τους σε καταπίεση, αλλά και σύμφωνα με την αφοσίωσή τους στον αυτοκράτορα.
Βέβαια, ένας μανδαρίνος ούτε την περιουσία του μπορεί ν' αφήσει στους απογόνους, ούτε το πόστο. Κι αυτό πρέπει να εκτιμηθεί δεόντως, σε σχέση μ' αυτά που συμβαίνουν στον καπιταλισμό, όπου ο κάθε ηλίθιος μπορεί να κληρονομήσει και την περιουσία και το πόστο του μπαμπά.  Όμως, ο Κινέζος, ο Νεοκινέζος, ο Ρώσος, ο Νεορώσος ή όποιος άλλος νεομανδαρίνος, μοιράζοντας εύνοια σ' όποιον θέλει, μοιράζει ταυτόχρονα και τις προϋποθέσεις για μια καλύτερη ζωή που μπορεί να μην είναι ιδιαί-τερα πλούσια, για παράδειγμα σαν αυτή των κροίσων του καπιταλισμού, όμως είναι καταφανώς καλύτερη απ' το μέσο όρο. Και γίνεται τόσο πιο καλή όσο πιο κοντά στον αυτοκράτορα βρίσκεται ο μανδαρίνος.  Η παραπάνω μανδαρινική οργάνωση της κοινωνικής ζωής και της πα-ραγωγής ονομάζεται "ασιατικός τρόπος παραγωγής". Δυστυχώς ο Μαρξ ,12 πέθανε πριν προλάβει να ολοκληρώσει τις μελέτες του πάνω στον ασιατικό τρόπο ζωής. Αν το έκανε, σήμερα δεν θα υπήρχαν αμφισβητήσεις για το αν η Σοβιετική Ένωση είναι ή δεν είναι μια κοινωνία οργανωμένη κατά το σύστημα του ασιαστικού τρόπου παραγωγής. Προσωπικά πιστεύω πως είναι. Αλλά με έντονες και καταφάνερες διαφοροποιήσεις απ' το "κλασικό" μοντέλο της μανδαρινικής οργάνωσης της κοινωνίας.
Εν πάση περιπτώσει, η όποια εκμετάλλευση στη Σοβιετική Ένωση δεν τελείται κατά τα καπιταλιστικά πρότυπα. Τελείται κατά τα μανδαρινικά πρότυπα, αλλά και βάσει τις εύλογης απαίτησης για τη δημιουργία ενός "κοινωνικού αποθεματικού", που συνίσταται σε μια παρακράτηση μέρους της υπεραξίας της δουλειάς του εργαζόμενου για τις ανάγκες της κοινωνίας, που επιστρέφεται στον εργαζόμενο με τη μορφή "κοινωνικού μισθού", δη-λαδή των υπηρεσιών που προσφέρει στο άτομο η κοινωνία (παιδεία, υγεία, δημόσια έργα κ.λπ.). Είναι μέσα και στο πνεύμα και στο γράμμα του μαρ-ξισμού η αναγκαιότητα για τη δημιουργία "κοινωνικού αποθεματικού", που άλλωστε χωρίς αυτό ούτε ο καπιταλισμός μπορεί να κάνει.  Και δύσκολα θα μπορούσε κανείς να αμφισβητήσει πως ο κοινωνικός μισθός στη Σοβιετική Ένωση είναι υψηλότερος απ' αυτόν των περισσό-τερων χωρών της Δύσης. Αν τώρα στον κοινωνικό μισθό προσθέσουμε και τις κολοσσιαίες δαπάνες για τους εξοπλισμούς και το διαστημικό πρόγραμ-μα, που επίσης ανήκουν έμμεσα στον κοινωνικό μισθό, παρότι θα μπορού-σαν να προβληθούν αντιρρήσεις, αφού αυτές οι δαπάνες θα μπορούσαν να περικοπούν ή και να καταργηθούν κάποτε, τότε το σύνολο του κοινωνικού μισθού στην ΕΣΣΑ είναι εξαιρετικά υψηλό, παρά την ύπαρξη μανδαρινάτου που απομυζά απ" το κοινωνικό αποθεματικό, λες και η κοινωνία είναι υποχρεωμένη να καλοταίζει και μανδαρίνους, ίσα ίσα για να την ταλαιπω-ρούν και να την καταπιέζουν.
Ο μαρξισμός πιστεύει πως κάποτε, κι αν όλα πάν' καλά, δηλαδή αν το επιτρέψουν οι μανδαρίνοι που πρέπει να φύγουν το ταχύτερο απ' τη μέση, γιατί χωρίς την εξαφάνισή τους ο σοσιαλισμός είναι αδύνατος, ο μαρξι-σμός, λοιπόν, πιστεύει πως κάποτε όλες οι αμοιβές θα έχουν τη μορφή κοινωνικού μισθού, ο οποίος όπως ξέρουμε είναι γεγονός και υπαρκτό και αναγκαίο, αλλά μερικευμένο τόσο στον καπιταλισμό όσο και στο σοσια-λισμό - πολύ περισσότερο σ' αυτόν.
Το σύστημα αμοιβών στο σοσιαλισμό στηρίζεται στην αρχή "στον κα-θένα ανάλογα με την εργασία του". Το σύστημα αμοιβών στον κομουνισμό, που μέλει να 'ρθει όπως πιστεύουμε αλλά πουθενά δεν έφτασε προς τον παρόν, ούτε καν στις κομουνιστικές χώρες, στηρίζεται στην αρχή "στον καθένα ανάλογα με τις ανάγκες του". (Το σύστημα αμοιβών στον καπιτα-33 λισμό στηρίζεται στην αρχή "στον καθένα ανάλογα με... το μάκρος του χεριού του και την ικανότητά του να είναι απατεώνας".) Είναι φανερό πως η κομουνιστική αρχή (στον καθένα ανάλογα με τις ανάγκες του, που δεν είναι ίδιες για όλους, εγώ, για παράδειγμα, δεν ένιωσα ποτέ την ανάγκη να έχω IX αυτοκίνητο, γιατί αρκούμαι στα αυτοκίνητα των φίλων, στα δημόσια λεωφορεία, στις σπάνιες περιπτώσεις που κινού-' νται και στα πόδια μου στη συχνότερη περίπτωση που δεν κινούνται, και η έλλειψη αυτής της ανάγκης είναι για μένα πολλαπλά ωφέλιμη, πρέπει να το ομολογήσετε εσείς που πάτε για... κατούρημα στην εξοχή με το αυτο-κίνητό σας) λέγαμε λοιπόν πως η κομουνιστική αρχή "στον καθένα ανά-λογα με τις ανάγκες του" προϋποθέτει μια συνεχώς και μεγαλύτερη αύξηση του "κοινωνικού μισθού". Που όταν μεγαλώσει πάρα πολύ, ο ατομικός μισθός θα αποχτήσει δευτερεύουσα σημασία και θα λειτουργεί περίπου σαν χαρτζιλίκι.
Επ' αυτού, θα προβάλουν αντιρρήσεις οι άπληστοι και οι άρπαγες. Αλ-λά, αφού οι δικές τους ανάγκες είναι η αρπαγή και η απληστία, δεν έχουμε παρά να τους μπουκώσουμε κάποτε μέχρι σκασμού, για να δούμε τι θα καταλάβουν μέσα στη ζωώδη τους υπανάπτυξη. Βέβαια, η απληστία δεν προβλέπεται να εκλείψει σύντομα μέσα σ' έναν κόσμο αφιλοσόφητων μι-σοκρετίνων που δεν λέν' να καταλάβουν πως η ζωή είναι τόσο σύντομη, που δεν αξίζει τον κόπο να τη σπαταλά κανείς για να συσσωρεύει για τον εαυτό του πλούτο, ίσα ίσα για να παραμείνει το ζώον που ήταν και πριν πλουτίσει.
Αλλά εν πάση περίπτωσει ας κάνουμε ό,τι μπορούμε όσοι από μας έχου-με μια κάποια φιλοσοφική διάθεση, ώστε να αντιμετωπίζουμε φιλοσοφη-μένα και τη δική μας ζωή και τη ζωή των άλλων. Πάντως, στην κοινωνία του μέλλοντος που ονειρευόμαστε (και κανείς δεν θα μας εμποδίσει να την ονειρευόμαστε, σε πείσμα κάθε χυδαίου "ρεαλισμού") οι άπληστοι θα δια-τηρήσουν το δικαίωμα να είναι άπληστοι, μέχρι να καταλάβουν πως είναι ηλίθιοι, αν το καταλάβουν. Αν δεν το καταλάβουν, τότε η κοινωνία θα πβ^πει να πάρει τα μέτρα της και να τους στείλει στο χωράφι να σκάβουν, μπας και καταλάβουν τι... εστί βερίκοκο! Δηλαδή, πόσο δύσκολα παράγε-ται ο κατά Άνταμ Σμιθ "πλούτος των εθνών".
Βέβαια, κανείς αφελής δεν θα είχε την αξίωση να γίνουν κάποτε όλοι οι άνθρωποι διανοούμενοι. Αλλά εμείς δεν ζητάμε να γίνουν διανοούμενοι, ζητάμε να γίνουν άνθρωποι. Γιατί, αν ο "χόμο εκονόμικους" πιστεύει πως είναι άνθρωπος, ο κυρίως ειπείν γάιδαρος θα πρόβαλε ζωηρή ένσταση, αν μπορούσε να το κάνει.
Όπως και να 'ναι ο "νέος άνθρωπος" που επαγγέλεται ο μαρξισμός δεν ,14 εμφανίστηκε προς το παρόν στη Σοβιετική Ένωση. Αντ' αυτού, εμφανί-στηκε ο νέος γραφειοκράτης, που αυτός κι αν είναι γάιδαρος! Η δυσκαμ-ψία, μ' άλλα λόγια, του εποικοδομήματος αποδείχτηκε απίστευτα μεγάλη.  Όπως και η ανθεκτικότητα της αστικής νοοτροπίας, που είναι πολύ πιο ανθεκτική απ' το καπιταλιστικό καθεστώς, αφού επιβιώνει και υπό σοσια-λιστικό καθεστώς. Και θα επιβιώνει για πολύ.
Οι "κοριοί" δεν υπήρχαν μόνο στην εξημμένη φαντασία του ιδιοφυούς Βλαντιμίρ Μαγιακόφσκι, που αυτοκτόνησε προφανώς γιατί σιχάθηκε τους κοριούς στη "σοσιαλιστική" τους παραλλαγή. (Όπως τους σιχάθηκα κι εγώ στην εγχώρια πράσινη εντομολογική παραλλαγή, χωρίς ωστόσο αυτό να συνιστά επαρκή λόγο για μια πιθανή αυτοκτονία μου. Όχι δα και ν' αυτοκτονήσουμε, γιατί γεμίσαμε πράσινους κοριούς. Υπάρχουν άλλωστε και εντομοκτόνα).
Που λέτε, η Σοβιετική Ένωση γέμισε κόκκινους κοριούς. Εννοώ βαμ-μένους τεχνητά κόκκινους, γιατί κόκκινοι κοριοί δεν υπάρχουν. Είναι οι κύριοι που πρώτοι, αλλά όχι και καλύτεροι, έσπευσαν να παραστήσουν τους κομουνιστές, όταν πληροφορήθηκαν πως το καθεστώς έγινε κομουνι-στικό. Αν το καθεστώς γινόταν οτιδήποτε άλλο, θα γίνονταν κι αυτοί κο-ριοί άλλου χρώματος, π.χ. πράσινου, όπως. στις σημερινές κίτρινες μέρες, όπου τα πράσινα άλογα του "σοσιαλισμού" άφησαν το τριφύλλι στα λιβά-δια και ήρθαν να μασήσουν τον κρατικό προϋπολογισμό στις πόλεις.  Και επειδή οι μασέλες τους ήταν αμάθητες, τον μασούν τόσο άτσαλα, που τους επισημαίνεις από μακριά, έτσι που τους τρέχουν τα σάλια. Για να μπορέσουμε, λοιπόν, να φανταστούμε τι έγινε στη Σοβιετική Ένωση με τους κοριούς που λέγαμε, αρκεί να φέρουμε στο νου μας τους δικούς μας πράσινους κοριούς. Που το σοσιαλισμό ξεκίνησαν να φέρουν και την (ΐπάτη εγκατέστησαν παντού.
Δύσκολος ο εξανθρωπισμός του ανθρώπου! Και μακροχρόνιος. Χρειά-στηκαν μερικές χιλιάδες χρόνια για να γίνει το ζώον άνθρωπος. Να μη χρειαστούν μερικές εκατοντάδες χρόνια για να γίνει το ζώον άνθρωπος, ποσιαλιστής-άνθρωπος; Ας κάνουμε υπομονή. Όχι εμείς, γιατί όλη η υ-, πομονή μας έχει ξαντληθεί προ πολλού, αλλά οι ξεκούραστοι επιγενόμενοι Ν·(ΐι οι επιγενόμενοι των επιγενομένων.
Άλλωστε, τα καλά αργούν να γίνουν κι όταν γίνουν εμφανίζεται η α-παίτηση για τα καλύτερα, πράγμα που μας εμποδίζει να δούμε την πρόοδο που έχει επιτελεστεί στο μεταξύ. Παρά την ύπαρξη λοιπόν κοριών, η πρόο-δος που έχει συντελεστεί στη Σοβιετική Ένωση σε σχέση μ' αυτό που ήτ(ΐν η τσαρική Αυτοκρατορία, είναι αναμφισβήτητη.
Άλλωστε, ο Λένιν δεν πίστεψε ποτέ πως ο δρόμος προς τον σοσιαλισμό 35 θα ήταν ίσιος. Ο δρόμος προς το σοσιαλισμό δεν είναι μόνο ανηφορικός, αλλά και ελικοειδής. Σήμερα στη Σοβιετική Ένωση βρίσκονται σε μια απ' τις πολλές στροφές αυτού του δρόμου. Που ασφαλώς δεν θα είναι και η τελευταία.
Ο Λένιν λέει πως για να επιτευχθούν οι στόχοι της Γαλλικής Επανάστα-σης του 1789-1793, που έφερε την αστική τάξη και στην πολιτική εξουσία (την οικονομική την κατείχε από δυο αιώνες νωρίτερα) χρειάστηκαν άλλες τρεις "διορθωτικές" επαναστάσεις, που έγιναν το 1830 και το 1871.  Χρειάστηκε, ακόμα, μια μεταρρύθμιση που έγινε το 1832. Στη Γερμανία, πάλι, έγιναν δύο αστικοδημοκρατικές επαναστάσεις, η μια το 1848 και η άλλη το 1918, και ανάμεσά τους παρεμβλήθηκαν οι πολύ δραστικές μεταρ-ρυθμίσεις της δεκαετίας του 1860. Γιατί, λοιπόν, έχουμε την απαίτηση ο σοσιαλισμός να εγκαθιδρυθεί μια κι έξω, με μία και μόνο επανάσταση, την Οκτωβριανή; Αυτό που γίνεται σήμερα στη Σοβιετική Ένωση είναι επα-νάσταση. "Διορθωτική" επανάσταση. Και ίσως χρειαστεί να γίνουν κι άλ-λες. Έχουμε... "ιστορική" υπομονή. Οι καπιταλιστές δεν έχουν.  .V)
Η ΤΡΑΓΙΚΗ ΑΝΑΓΚΑΙΟΤΗΤΑ
ΤΗΣ ΓΡΑΦΕΙΟΚΡΑΤΊΑΣ
"Είμαστε όλοι ταξιδιώτες στο ίδιο καράβι, τη Γη, και δεν πρέπει να το αφήσουμε να ναυαγήσει. Δεν θα υπάρξει δεύτερη Κιβωτός του Νώε", λέει ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ στην Περεστρόικα. Ο Γκορμπατσόφ, λοιπόν, α-ναγνωρίζει ως συνταξιδιώτες στο ίδιο παλιό καράβι τους καπιταλιστές. Ο Ρήγκαν, όμως, μέχρι πρόσφατα, και μέχρι να τον σφίξει η ανάγκη ώστε να αρχίσει να συζητάει με τους Σοβιετικούς, πίστευε πως δυο καπεταναίοι στο ίδιο καράβι δεν χωρούν, και ότι ο ένας θ,α 'πρεπε να πεταχτεί στη θάλασσα.  Εννοείται πως αυτός που κατά Ρήγκαν θα 'πρεπε να πεταχτεί στη θάλασσα είναι ο νεότερος καπετάνιος, παρά το αυτονόητο γεγονός πως σε τέτοια ψευτοδιλήμματα εκείνος που οφείλει να θυσιάζεται για χατίρι του νεότε-ρου, είναι ο γεροντότερος. Αλλά ο καπιταλισμός δεν γνώρισε ποτέ την έννοια της αυτοθυσίας, παρ' όλο που πάντα γνωρίζει και πολύ καλά μά-λιστα την έννοια της θυσίας (των άλλων). Κατά κινηματογραφική αναλο-γία η "Αυτοκρατορία του Κακού", τουτέστιν η κατά Ρήγκαν Σοβιετική Ένωση, έπρεπε να εξουδετερωθεί από τις "Δυνάμεις του Φωτός". Που, ωστόσο, τις κρατούν στα χέρια τους οι σκοταδιστές. Εν πάση περιπτώσει, η "Αυτοκρατορία του Κακού" δεν καταστράφηκε έγκαιρα, δηλαδή αμέσως μετά τη λήξη του Β' Παγκόσμιου Πολέμου και όχι, βέβαια, στη διάρκειά του. Γιατί στη διάρκειά του η "Αυτοκρατορία του Κακού" συμμάχησε με τις "Δυνάμεις του Φωτός" ενάντια στο φασισμό. Που, σημειωτέον, είναι κι (ϊυτός καπιταλισμός, και μάλιστα στην πιο "καθαρή" του μορφή.  Αφού, λοιπόν, οι δύο υπερδυνάμεις συμμάχησαν τότε, γιατί να μη συμ-[ΐαχήσουν και τώρα, που το διαστημόπλοιο Γη κινδυνεύει να γίνει κονιορ-τός και να επανέλθει στην κατάσταση της αστρικής σκόνης, στην περίπτω-ση που σκάσουν όλα μαζί τα πυρηνικά όπλα, με τα οποία φορτώσαμε επιπόλαια το καράβι μας, τη Γη, που το περί τον ήλιο ταξίδι του κρατάει ένας έτος και γίνεται μέσα σε συνεχείς ημερήσιες περιστροφές περί τον (ίξονά του, ώστε να κρατηθεί η ισορροπία;
Ποιοι ανισόρροποι, λοιπόν, προσπαθούν να διαταράξουν αυτή την ισορ-ροπία; Και τι λόγο έχουν να τη διαταράξουν οι σοσιαλιστές, αφού οι κ(ίπιτ(ϊλιστές είναι φύσει και κυρίως θέσει ανισόρροποι;
Ξέρετε κανέναν ισορροπημένο άνθρωπο που θα υιοθετούσε ως σήμα του 37 τρόπου ζωής του τη ρήση "ο θάνατος σου, η ζωή μου;" Όλοι'γνωρίζουμε πως ο καπιταλισμός προχωρεί με πυξίδα αυτή και μόνο τη ρήση είτε το ομολογεί είτε το αποκρύβει, εξαιτίας του χριστιανικού ταρτουφισμού του.  Δυστυχώς, όμως, η μόνη ελπίδα της ανθρωπότητας να γλιτώσει από τον παραλογισμό, και τον πυρηνικό και τον του καθ' ημέραν καπιταλιστικού βίου, δηλαδή ο σοσιαλισμός, δέχτηκε καίρια πλήγματα στη χώρα που πρώτη τον υιοθέτησε ως κοινωνικό σύστημα. Αν, λοιπόν, ο παραλογισμός του Ρήγκαν και των στρατοκρατών του είναι δολοφονικός, ο παραλογισμός τού να αφήνεις το σοσιαλισμό να αυτοκαταστρέφεται είναι αυτοκτονικός.  Η Σοβιετική Ένωση σήμερα δεν απειλείται άμεσα από εξωτερικούς εχθρούς. Κι αυτό, χάρη στην "ισορροπία του τρόμου" που έγινε δυνατή εξαιτίας της πρόνοιάς της να εξοπλιστεί η ΕΣΣΔ έγκαιρα και να γίνει υπερδύναμη, παρά τη φτώχεια της και σε βάρος της ευημερίας της.  Ο σταλινισμός ήταν η αναγκαία συνέπεια της δύσκολης περιόδου της αυτοσυντήρησης με κάθε τρόπο, έστω όχι και τόσο σύμφωνος με τις αρχές του σοσιαλιστικού ανθρωπισμού. Είναι πολλοί αυτοί που βάλθηκαν να καταμετρήσουν, με μεγάλο αθροιστικό ζήλο τα θύματα του σταλινισμού, αλλά ελάχιστοι θέλησαν να προσμετρήσουν και τα χαμένα μέσα στον ιστορικό χρόνο θύματα του καπιταλισμού.
Λες και είναι πιο "ανθρώπινο" να πεθαίνει λίγο λίγο και κάθε μέρα, μέσα σ' ένα κεκαλυμμένο ή απροκάλυπτα εκμεταλλευτικό σύστημα, που κάνει ωστόσο ό,τι μπορεί να κρύψει τη βαρβαρότητά του διά των φιλανθρωπικών επιδομάτων ανεργίας και τις ελεημοσύνες τύπου ΑΤΑ, λες και αυτό που ζητούν οι εργαζόμενοι είναι η χριστιανή μεγαλοθυμία των αφεντικών και του δικού τους "κράτους προνοίας" που προνοεί περισσότερο για τον εαυτό του και λιγότερο για τους υπηκόους του: Η ελεημοσύνη πάντα ήταν ένας βολικός τρόπος να κερδίζει κανείς, μαζί με τον χριστιανικό, και τον κα-πιταλιστικό παράδεισο, ως εν ουρανώ και επί της γης.
Έλα, όμως, που ο υποσχεμένος από το σοσιαλισμό επίγειος παράδεισος που κρατούσε ζωντανή την ελπίδα τις δύσκολες σταλινικές μέρες και τις χλιαρές και τεμπέλικες μπρεζνιεφικές μέρες, κόντεψε να γίνει κόλαση, περισσότερο εξαιτίας του μπρεζνιεφισμού και λιγότερο εξαιτίας του στα-λινισμού, που στο κάτω κάτω έχει πολλά άλλοθι. Ο σταλινισμός ήταν η μαχόμενη, στρατοκρατούμενη και αστυνομοκρατούμενη μορφή της γρα-φειοκρατίας. Ο μπρεζνιεφισμός ήταν η χυδαία υφέρπουσα μορφή γραφειο-κρατίας αστικού τύπου, στην ασιατική της παραλλαγή.
Είναι ο μπρεζνιεφισμός και όχι ο σταλινισμός (ή τώρα ο γκορμπα-τσοφισμός) που κόντεψε να επανεγκαθιδρύσει σιωπηλά τον καπιταλι-σμό στη Σοβιετική Ένωση. Στη σταλινική περίοδο μπορεί να υπήρχε 3Η βαρβαρότητα, διαφθορά όμως δεν υπήρχε, διά τον φόβον των Ιουδαίων.  Βέβαια, ο φόβος δεν είναι ο καλύτερος τρόπος να πατάξεις τη διαφθορά.  Αλλά, πάντως, είναι ένας αποτελεσματικός τρόπος στην περίπτωση που η κατά Ρούντολφ Μπάρο "πλεονάζουσα συνείδηση" δεν είχε γίνει ακόμα κοινή και τρέχουσα κατάσταση. Η περεστρόικα, λοιπόν, έχει να αντιμε-τωπίσει σήμερα και τις κληρονομημένες από το σταλινισμό κοινωνικές δυσπλασίες και δυσμορφίες και τις κληρονομημένες από τον μπρεζνιεφι-σμό μικροαστικές στρεβλώσεις.
Και διατείνεται πως θα επαναφέρει τα πράγματα στο σημείο που τα άφησε ο Λένιν, ώστε να τα αναπτύξει ανετότερα, κατά τον τρόπο που υπέδειξε ο Λένιν. Ο οποίος έλεγε πως "σοσιαλισμός είναι η ζωντανή δη-μιουργικότητα των μαζών". Που ωστόσο δεν κρατήθηκε ζωντανή από τους επιγόνους του, εξαιτίας της έλλειψης πίστης στη ζωντανή δημιουργικότη-τα των μαζών.
Οι οποίες, πάντως, εδώ που τα λέμε, είναι πάντα άκρως επίφοβες, έτσι που καθεύδει μισοναρκωμένο μέσα στο κοινωνικό σώμα το μικροαστικό μικρόβιο για ένα γρήγορο και εύκολο πλουτισμό. Είναι εύκολο, λοιπόν, να πιστεύεις στη "ζωντανή δημιουργικότητα των μαζών". Το δύσκολο είναι να ζωντανέψεις τη δημιουργικότητα των μαζών. Και πώς να τη ζωντανέψεις αν δεν της πετάξεις κίνητρα υλικής τάξεως, έχοντα σχέση με την προσω-πική ευημερία του καθένα.
Άλλωστε, γιατί πρέπει να ζητάμε από τη μάζα να θυσιάζεται υπέρ κά-ποιων ιδεών, τη στιγμή που δεν τις πιστεύουν ούτε αυτοί που τις προτεί-νουν; Μία είναι η ιδεολογία της προτείνουσας γραφειοκρατίας: Το βόλεμα, το αραλίκι και το "εις υγείαν των κορόιδων". Τα σπουδαία λόγια δύσκολα γίνονται σπουδαίες πράξεις, κυρίως όταν είναι ψεύτικα. Και πώς να εγκα-θιδρύσει το σοσιαλισμό μια γραφειοκρατία, που ούτε ξέρει ούτε θέλει να μάθει τι είναι ο σοσιαλισμός; Βρήκαν ποτέ καιρό για μελέτη τούτοι οι μόνιμα υπεραπασχολημένοι με την κλοπή και την απάτη αχρείοι; Και αφού δεν βρήκαν καιρό για γνώση αυτοί οι κηφήνες, πώς θα τον βρει ο ταλαι-πίορημένος μεροκαματιάρης;
Η μάζα, λοιπόν, είναι ικανή και για το καλύτερο και για το χειρότερο.  11 μάζα δεν είναι εξαγιασμένη από το γεγονός και μόνο πως είναι μάζα. Η μάζα είναι μια "δεξαμενή" που εμπεριέχει όλες τις δυνατότητες. Και "έχω εμπιστοσύνη στη μάζα", που μας διδάσκει ο Λένιν, σημαίνει ότι πιστεύω π(ι)ς αυτή θα αναπτύξει τις καλύτερες δυνατότητές της, αν της δημιουργή-σουμε τις κατάλληλες συνθήκες.
Αλλά η γραφειοκρατία δεν θα ήταν ποτέ σε θέση εξαιτίας της φύσης και της συγκρότησής της, να δημιουργήσει αυτές τις συνθήκες. Η γραφειοκρα-39 τία είναι πάντα κατώτερη των μαζών. Η γραφειοκρατία δεν πιστεύει στις μάζες, πιστεύει μόνο στο πάση θυσία δικό της βόλεμα, ερήμην των μαζών, ερήμην των ιδεών, ερήμην των ιδεολογιών, ερήμην του μαρξισμού, ερήμην του λενινισμού, ερήμην των πάντων. Η γραφειοκρατία είναι ένα τέρας που τα χέρια του βρίσκονται παντού και το κεφάλι πουθενά.
Δεν είναι ο Στάλιν και ο Μπρέζνιεφ οι κεφαλές που δημιούργησαν τη "σοσιαλιστική" γραφειοκρατία. Είναι η γραφειοκρατία που δημιούργησε και τον Στάλιν και τον Μπρέζνιεφ.
Και τη γραφειοκρατία, με τη σειρά της, τη δημιούργησε η σκληρή ανάγκη, την εποχή που ζούσε ακόμα ο Λένιν. Ο οποίος στα τελευταία του γραπτά μοιάζει να οδύρεται για την αδυναμία του νέου καθεστώτος να βρει ικανά στελέχη για να επανδρώσει τον τεράστιο κρατικό και κομματικό μηχανισμό.
Την Οκτωβριανή Επανάσταση την έκαναν μια χούφτα πανέντιμοι και θαρραλέοι άνθρωποι που έπαιξαν το κεφάλι τους κορόνα γράμματα. Ο Λένιν τότε έδινε στους Μπολσεβίκους πιθανότητες επιτυχίας 20%. Κι ω-στόσο τόλμησε το μεγαλύτερο και δυσκολότερο εγχείρημα που έγινε ποτέ στην ανθρώπινη ιστορία. Και πέτυχε, χάρη στη δική του μεγαλοφυία, την ικανότητα και την αποφασιστικότητα των συντρόφων του και την άμεση ανταπόκριση των μαζών στο κάλεσμα του για έναν καλύτερο και ανθρω-πινότερο κόσμο. Η ρήση "ο κατάλληλος άνθρωπος στην κατάλληλη θέση την κατάλληλη εποχή" δεν βρήκε ποτέ πληρέστερη εφαρμογή σε ολόκλη-ρη την ιστορία του ανθρώπινου γένους.
Όταν τα πράγματα καταλάγιασαν γύρω στο 1921 και το καινούριο κα-θεστώς αποδείχτηκε βιώσιμο προς μεγάλην απογοήτευσιν του καπιταλι-σμού, που στην αρχή δεν πήρε τα καινοφανή πράγματα και πάρα πολύ στα σοβαρά, οι δυσκολίες άρχισαν να ξεφυτρώνουν όπως τα μανιτάρια μετά τη βροχή. Και η σοβαρότερη απ' όλες ήταν η ανυπαρξία στελεχών, κυρίως μικρομεσαίων. (Τα πάντα, τελικά, σκαλώνουν σε αυτούς τους οικτρούς μικρομεσαίους, που η "κεντρώα" τους τοποθέτηση στα πάντα προκαλεί το βάλτωμα και την ακινησία, έτσι, που δεν λέν' να κινηθούν ούτε προς τα δεξιά ούτε προς τα αριστερά του κέντρου ισορροπίας, δηλαδή ακινησίας).  Τα Σοβιέτ, δηλαδή τα λαϊκά συμβούλια αυτοδιοίκησης και αυτοδιαχεί-ρισης που χάρισαν το όνομά τους στη Σοβιετική Ένωση, δεν τα δημιούρ-γησαν οι Μπολσεβίκοι. Δημιουργήθηκαν λίγο ως πολύ αυθόρμητα, στη διάρκεια της Επανάστασης του 1905, που ήταν η "πρόβα τζενεράλε" για τη μεγαλειώδη Οκτωβριανή Επανάσταση. Ωστόσο, τα Σοβιέτ υποστήριξαν με φανατισμό και πείσμα το 1917 τους Μπολσεβίκους. Η μάζα κατάλαβε α-μέσως πως μόνο ο Λένιν και το κόμμα του θα μπορούσαν να τη βγάλουν 40 από τα αδιέξοδα του δύσμορφου τσαρικού μισοφεουδαρχικού καπιταλι-σμού. Χωρίς τα Σοβιέτ η Οκτωβριανή Επανάσταση θα ήταν χαμένη.  Κι ωστόσο, τα Σοβιέτ άρχισαν να παραλύουν λίγο μετά τη νίκη της Επανάστασης. Κανείς δεν τα διέλυσε, κανείς δεν τα μποϊκοτάρισε, όπως θέλουν να πιστεύουν αυτοί που σε όλα βλέπουν κάποιο σατανικό "δάκτυ-λο". (Η περί "δακτύλων" θεωρία, παντού στον κόσμο και κυρίως εδώ στην Ελλάδα, είναι ο πιο βολικός τρόπος να απεκδύεται κανείς των ευθυνών του.  Πάντα, λοιπόν, φταίει κάποιος άλλος και ποτέ εμείς οι ίδιοι.) Τα Σοβιέτ, λοιπόν, αδράνησαν, γιατί οι άνθρωποι κουράστηκαν. Και προσπάθησαν να μεταθέσουν τις ευθύνες για τη διοίκηση και τη διαχείριση σε "επαγγελματίες". Και επειδή τα αποθέματα σε ικανούς επαγγελματίες εντός του ΚΚΣΕ εξαντλήθηκαν γρήγορα, για να επανδρώσει ο Λένιν την κολοσσιαία κρατική και κομματική μηχανή, που έπρεπε να δουλέψει πάση θυσία και έναντι παντός τιμήματος, αναγκάστηκε να προσφύγει σε άσχε-τους προς το μαρξισμό "ειδικούς".
Οι οποίοι, στην εποχή του Στάλιν, που ανέπτυξε περισσότερο τον ανα-γκαίο διοικητικό πραγματισμό, απέκτησαν και κομματική ταυτότητα. Και έτσι έγιναν στα καλά καθούμενα κομουνιστές!!! Τι τραγωδία! Να σε υπο-χρεώνει η ανάγκη να χρίεις κομουνιστές τους ικανούς και ταλαντούχους στα πάντα ίσως, πλην του απολύτως αναγκαίου κομουνιστικού ήθους!!!  Ο αντικαθεστωτικός ιστορικός Βοσλένσκι στην περιβόητη Νομενκλα-τούρα, έργο σημαδιακό και αποκαλυπτικό, στο οποίο ωστόσο δεν δώσαμε τη δέουσα σημασία τότε που έπρεπε, παρατηρεί πως είναι τεράστιο λάθος να πιστεύουμε πως οι προνομιούχοι (η νομενκλατούρα), είναι κατ' ανάγκη κομματικοί από συνείδηση, ή πως δεν είναι ικανοί και ταλαντούχοι άνθρω-ποι. Οι νομενκλατουρίστες είναι τόσο ικανοί όσο τουλάχιστον και οι μά-νατζερ του καπιταλισμού.
Και σ' αυτούς, και όχι στους από συνείδηση κομματικούς (και οι νομεν-κλατουρίστες, ωστόσο, είναι κομματικοί αλλά "εξ απονομής") χρωστάει η Σοβιετική Ένωση την τεράστια επιστημονική της ανάπτυξη. Φυσικά, οι νομενκλατουρίστες κάποτε έφτασαν να συγχέονται πλήρως με τους κομου-νιστές και κανείς να μην καταλαβαίνει πια ποιος είναι ποιος και ότι τα προβλήματα του σοσιαλισμού δεν μπορούν να δράσουν έξω από τα πλαίσια του κεντρικού σχεδιασμού που επιβάλλει η κυβέρνηση και το κόμμα.  Αλλά αυτό δεν σημαίνει πως δεν έχουν ένα τεράστιο περιθώριο για να (ίν(ΐπτύξουν τις ικανότητές τους, που είναι και υπαρκτές και βεβαιωμένες.  Ίίχει σημασία που ο Ζαχάροφ, π.χ., που παριστάνει τώρα τον αντικαθε-στ(ΐ)τικό και τον υπερασπιστή των "ανθρωπίνων δικαιωμάτων" δεν είναι κομουνιστής; Αυτό που έχει πρακτική σημασία είναι πως είναι ένας ιδιο-41 φυής φυσικός και σαν τέτοιος ανήκει κι αυτός στην νομενκλατούρα. Το καθεστώς άλλωστε τον αξιοποίησε όσο μπορούσε κι αυτό του δίνει σήμερα το δικαίωμα να φωνασκεί ανοήτως κατά του καθεστώτος. Που δεν τον προώθησε όσο θα το ήθελε τούτος ο αρχινομενκλατουρίστας.  Υπάρχουν πράγματα που δεν μπορεί να τα κάνει ο λεγόμενος απλός λαϊκός άνθρωπος. Δεν μπορεί να σχεδιάσει οποιοσδήποτε ένα διαστημό-πλοιο, και δεν μπορεί να διευθύνει ο καθένας μια τράπεζα, όπως πιστεύουν οι εκ μαρξιστών λαϊκιστές τύπου Λούξεμπουργκ, Κορς και Πάνεκουκ, που ήταν οι κεφαλές στη λεγόμενη αριστερή αντιπολίτευση του Λένιν. Ο λαός δεν τα μπορεί όλα - κι ας το πάρουμε απόφαση.
Σε μια εποχή απόλυτης εξειδίκευσης, είναι ανόητο να πιστεύει κανείς πως ο καθένας θα μπορούσε να κάνει το καθετί. Ο λαός θα παραμείνει για πάντα μια δυνατότητα και για το καλύτερο και για το χειρότερο. Και πρέπει αυτή η δεξαμενή να αξιοποιηθεί στο μάξιμουμ. Αυτό προσπαθεί να κάνει η περεστρόικα.
42
ο ΠΡΟΩΡΟΙ ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ ΛΕΝΙΝ
ο Βλαντιμίρ Ίλιτς Ουλιάνοφ, γνωστός ως Νικολάι Λένιν (Λιένιν, στα ρωσικά) που είναι ένα μόνο, αυτό που επικράτησε, από τα πολλά επανα-στατικά του ψευδώνυμα, πέθανε στις 21 Ιανουαρίου 1924, σε ηλικία μόλις 54 ετών. Τη χρονιά του θανάτου του, το καινούριο καθεστώς που εγκαθί-δρυσε στην πατρίδα του είχε τη νηπιακή ηλικία των 7 ετών, εκ των οποίων μόνο τα 5 ή τα 4 ήλεγχε άμεσα ο μεγάλος επαναστάτης, που έμεινε στο κρεβάτι κάπου δυο χρόνια, σοβαρά άρρωστος από ένα εγκεφαλικό επεισό-διο, που προφανώς του προκάλεσε η παρατεταμένη υπερκόπωση πολλών ετών, πνευματική και σωματική.
Κάτω από ομαλότερες συνθήκες, ο Λένιν θα μπορούσε ίσως να ζήσει άλλα 20 χρόνια τουλάχιστον. Και να πεθάνει, ας πούμε το 1944, περίπου με τη λήξη του Β' Παγκόσμιου Πολέμου. Σε μια τέτοια φανταστική πε-ρίπτωση δεν θα υπήρχε ούτε Στάλιν ούτε Τρότσκι. Συνεπώς και τα εκκα-Οαρισθέντα από τον Στάλιν στελέχη θα επιζούσαν και τα άλλα στελέχη που ακολούθησαν τον Τρότσκι δεν θα δημιουργούσαν προβλήματα στην ενό-τητα του Κόμματος.
Ο ρόλος της προσωπικότητας στην ιστορία είναι δεδομένος. Ειδικότερα, ο ρόλος της κολοσσιαίας προσωπικότητας του Λένιν στην ιστορία της Οκτωβριανής Επανάστασης και των πρώτων μετά την επικράτησή της χρόνων δεν είναι απλώς δεδομένος, αλλά και απολύτως καθοριστικός. Οι Μενσεβίκοι χαρακτήρισαν τον Λένιν τρελό, αριβίστα, μονομανή, ιδεολη-πτικό, καταστροφικό, όταν πρότεινε την κατά μέτωπο επίθεση κατά του Κερένσκι και την άμεση μετατροπή της αντιδημοκρατικής επανάστασης του Κερένσκι (της λεγόμενης Φεβρουαριανής Επανάστασης) σε προλετα-ριακή.
Σοβαρές διαφωνίες για το ίδιο θέμα προέκυψαν και στο δικό του επανα-στ(ίτικό κόμμα, το Κόμμα των Μπολσεβίκων. Ο Τρότσκι, για παράδειγμα, δεν τάχθηκε εξαρχής υπέρ της ένοπλης επέμβασης των Μπολσεβίκων.  Οι περισσότεροι μαρξιστές, μ' άλλα λόγια, (και οι Μενσεβίκοι ήταν μ(ίρξιστές) προτιμούσαν μια ειρηνική κοινοβουλευτική "πολιτική διείσδυ-ση", στα πλαίσια της αστικής δημοκρατίας που είχε ήδη επικρατήσει μάλ-λον άνετα.
Κ(χλή ώρα σαν τους σημερινούς κομουνιστές της Δύσης, που μη έχοντας 43 κάτι καλύτερο να κάνουν βερμπαλίζουν κι αυτοί εντός των αστικών κοι-νοβουλίων, που η αστική τάξη τα έφτιαξε για λογαριασμό της, κι όχι, βέβαια, για να ρητορεύουν σ' αυτά οι κομουνιστές, με τη μάταιη βεβαιό-τητα πως διαθέτουν εκεί ένα αποτελεσματικό βήμα για να προπαγανδίζουν απ' αυτό τις ιδέες τους, ως το βαθμό, βέβαια, που συνεχίζουν να έχουν μαρξιστικές ιδέες αυτοί, που εκ των πραγμάτων υποχρεώθηκαν να εγκατα-λείψουν τις λενινιστικές επαναστατικές ιδέες.
Το δυστύχημα όμως είναι πως οι περισσότεροι από τους κοινοβουλευ-τικούς κομουνιστές ρήτορες απανταχού της Γης δεν έχουν πλέον ούτε επαναστατικές, ούτε καν μαρξιστικές ιδέες. Και το μόνο που τους απόμεινε από ιδεολογία είναι ένας αστείος εργατισμός (ουβριερισμός), που ο Λένιν τον πολέμησε με λύσσα, ως την κύρια έκφραση του πολιτικού λαϊκισμού, ενός "ειρηνικού" λαϊκισμού, ανάλογου μ' αυτόν των Μενσεβίκων και κυ-ρίως των Ναρόντνικων (Λαϊκών), με τους οποίους ο παράτολμος Λένιν βρισκόταν συνεχώς στα μαχαίρια, που λέει ο λόγος.
Σημειώνουμε με την ευκαιρία, πως το κόμμα των Μπολσεβίκων του Λέ-νιν προέκυψε από διάσπαση του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος, που ιδρύ-θηκε το 1903 και διασπάστηκε με αστραπιαία ταχύτητα την ίδια χρονιά (1903), κατά το δεύτερο συνέδριο του. Η πλειοψηφούσα ομάδα πήρε το όνομα Μπολσεβίκοι, που στα ρωσικά σημαίνει πλειοψηφούντες (οι έχο-ντες πλειοψηφία) και η μειοψηφούσα πήρε το όνομα Μενσεβίκοι, που στα ρωσικά σημαίνει μειοψηφούντες.
Στους Μενσεβίκους, κύριοι ηγέτες ήταν ο πολύς Πλεχάνοφ, ο άνθρωπος που έκανε γνωστό στη Ρωσία το μαρξισμό κι ένας από τους πρώτους και σπουδαιότερους θεωρητικούς του μαρξισμού, και ο Μάρτοφ, ένας φωνα-κλάς και μάλλον αριβίστας.
Στους Μπολσεβίκους, κύριοι ηγέτες ήταν ο Λένιν, κατά κύριο λόγο, αλλά και ο Τρότσκι (που στην αρχή ήταν Μενσεβίκος, αλλά σύντομα μετάνιωσε) καθώς και ο σπουδαίος Ζινόβιεφ, που τον έφαγε κι αυτόν ο παμφάγος Στάλιν. Που ίσως να έτρωγε και τον Λένιν (όλα δυνατά) αν δεν προλάβαινε να πεθάνει, και στην πραγματικότητα να θυσιαστεί για το σπουδαίο όραμα, την καινούρια αταξική κοινωνία, για την οποία ωστόσο ο μεγάλος επαναστάτης δεν ήταν και τόσο σίγουρος στα τελευταία του.  Ολοένα και πιο συχνά, στα χρόνια της αρρώστιας, εκδήλωνε τους φόβους του για το μέλλον του σοσιαλισμού.
Ήξερε ο δύστυχος τι καθίκια είναι οι άνθρωποι. Ήξερε ο καημένος πόσο δύσκολο είναι να βρεθούν άνθρωποι του δικού του ήθους, της δικής του ακεραιότητας, του δικού του πάθους, του δικού του μυαλού, της δικής του μεγαλοσύνης. Γιατί ο Λένιν δεν ήταν μόνο ένας μεγάλος επαναστάτης 44 και ένας σπουδαίος στοχαστής- ήταν επίσης κι ένας υποδειγματικά τίμιος και ακέραιος άνθρωπος. Ποτέ κανείς δεν αμφισβήτησε την εντιμότητά του, αν και πολλοί, ακόμα και στενοί συνεργάτες του, αφισβήτησαν την πολι-τική αποτελεσματικότητα της παροιμιώδους πλέον περιφρόνησής του για τον κίνδυνο και της αποτυχίας και του θανάτου, που είναι η ύψιστη απο-τυχία, σ' ένα υπαρξιακό επίπεδο.
Πριν από το καθετί, ο Λένιν ήταν ένας απίστευτα τολμηρός άνθρωπος.  Και ριψοκίνδυνος μέχρι μεγαλοφυούς παραφροσύνης. Και πέτυχε ακριβώς γι' αυτό, κι όχι μόνο διότι ήταν σωστές οι απόψεις του. Άλλωστε, όλες οι απόψεις αποδεικνύονται σωστές ή λανθασμένες πάντα εκ των υστέρων.  Τη στιγμή που παίρνονται οι αποφάσεις κανείς δεν μπορεί να ξέρει αν θα καταλήξουν αίσια. Οι αποφάσεις του Λένιν κατέληξαν, βέβαια, αίσια, αλλά όχι και πολύ. Διότι τον διαδέχτηκε ο Στάλιν.
Αλλά αν δεν πέθαινε πρόωρα, δεν θα τον διαδεχόταν ο Στάλιν. Κι αν υποθέσουμε πως ζούσε σήμερα ο Λένιν (είναι σκανδαλώδες να μην είναι τουλάχιστον υπεραιωνόβιοι τέτοιοι άνθρωποι) θα ήταν... Π8 ετών.  Ο Λένιν γεννήθηκε στις 23 Απριλίου του 1870 στο Σιμπίρσκ, μια μικρή πόλη στην αριστερή όχθη του Βόλγα, μεταξύ Καζάν και Σαμάρας. Στην πόλη αυτή ο πατέρας του, Ίλιτς Νικολάγιεβιτς Ουλιάνοφ, ήταν επιθεωρη-τής δημοτικής εκπαίδευσης και η σπουδαία μάνα του, η Μαρία Αλεξαντρό-βνα, μελετούσε μανιωδώς τους Ρώσους και Ευρωπαίους κλασικούς και έ-παιζε πιάνο για τα έξι παιδιά της, τρία κορίτσια και τρία αγόρια. Εκ των οποίων ο μεγαλύτερος, ο Αλέξανδρος, απαγχονίστηκε το 1887 από την τσαρική κυβέρνηση, σαν αναρχικός, δηλαδή ως μέλος εκείνης της εκπλη-κτικής ρώσικης αναρχικής οργάνωσης Ναρόντναγια Βόλια (Λαϊκή Θέλη-ση) που σκότωσε τον τσάρο Αλέξανδρο Β' την 1η Μαρτίου 1881 και ετοιμαζόταν να σκοτώσει και το διάδοχό του Αλέξανδρο Γ'.  Ο Αλέξανδρος Ουλιάνοφ συνελήφθη και κρεμάστηκε σαν ένας από τους βασικούς οργανωτές της καινούριας απόπειρας κατά της ζωής του καινού-ριου τσάρου, που ήταν η τελευταία έκδοση του ίδιου παμπάλαιου καταπιε-στή τσάρου.
Ο θάνατος του αδελφού του έπαιξε βασικό ρόλο στον πολιτικό προσα-νατολισμό του νεαρού Βλαντιμίρ, που όταν κρεμάστηκε ο μεγάλος του (ιδελφός ήταν 17 ετών. Πολύ σπουδαίο ρόλο επίσης στη διαμόρφωση των ιδεών του έπαιξε ο δάσκαλος πατέρας του και η πιανίστρια και διανοού-μενη μητέρα του.
Ιίν πάση περιπτώσει, αυτός ο τρομερός άνθρωπος, που έφερε τα πάνω κ(Ιτ<ο στην παγκόσμια ιστορία κι όχι μόνο στην ιστορία της πατρίδας του, πέΟ(ΐνε στα πενήντα τέσσερα του - κι αυτό ήταν ίσως το μεγαλύτερο 45 ιστορικό "δυστύχημα" σ' ολόκληρη την ιστορία της ανθρωπότητας.  Γιατί, αν ζούσε άλλα είκοσι ή έστω δέκα χρόνια, δεν θα δημιουργούνταν καμιά από τις κατοπινές αμφισβητήσεις για την αξία και, τη σημασία αυτού που ονομάστηκε λενινισμός, καταρχήν από τους Μενσεβίκους αντιπάλους του Λένιν, που ήθελαν μ' αυτόν το χαρακτηρισμό να προσάψουν τη μομφή του προσωπολάτρη στα μέλη του κόμματος των Μπολσεβίκων, που, βέ-βαια, αγαπούσαν και σέβονταν τον Λένιν (ποιος θα μπορούσε να μην αγα-πήσει άλλωστε αυτόν τον καθ' όλα αξιολάτρευτο άνθρωπο) αλλά όχι με τον παλαβό τρόπο που αγάπησαν το διάδοχο του, οι διάδοχοι των Μπολ-σεβίκων.
Ο όρος λενινισμός υιοθετήθηκε και από τους Μπολσεβίκους και από τους πάντες μετά το θάνατο του Λένιν, Ο ίδιος ο Λένιν πάντως δεν θα δεχόταν ποτέ να χαρίσει το όνομά του σε μια θεωρία και τακτική ενταγμένη στη μαρξιστική στρατηγική.
Γιατί ο λενινισμός ανήκει περισσότερο στην τακτική παρά στη στρα-τηγική της προλεταριακής επανάστασης. Είναι, δηλαδή, τρόπος για την επίτευξη του αρχικού και αμετακίνητου μαρξιστικού στόχου. Τη στρατη-γική, μ' άλλα λόγια, της προλεταριακής επανάστασης την ορίζει ο μαρ-ξισμός, όχι ο λενινισμός, παρ' όλο που κάποιοι θεωρητικοί διαφωνούν επ' αυτου.
Αλλά διαφωνούν ολοένα και λιγότερο. Σήμερα, ο σύνθετος όρος μαρξι-σμός-λενινισμός, παρ' όλο που διατηρεί ακέραιη την ιστορική του αξία, δεν προσδιορίζει πλέον μια ενιαία και συμπαγή θεωρία, που την πρότεινε ο Μαρξ και την επεξέτεινε και την προσάρμοσε στις καινούριες συνθήκες ο Λένιν. Γιατί οι σημερινές καινούριες συνθήκες δεν είναι, βέβαια, οι ίδιες μ' εκείνες της εποχής του Λένιν.
Φυσικά, δεν είναι ίδιες και με κείνες της εποχής του Μαρξ. Κι αν ο λενινισμός είναι αναμφισβήτητα μια αναθεώρηση του κλασικού μαρξι-σμού, μια ακόμα αναθεώρηση και του μαρξισμού και του μαρξισμού-λενι-νισμού δεν είναι προς θεωρητικόν και επαναστατικόν θάνατον, σε μια ε-ποχή μάλιστα που και η μαρξιστική και η λενινιστική πρακτική δεν έ-χουν στη συνείδηση των σημερινών κομουνιστών τη σημασία που είχαν άλλοτε.
Πάντως και ο μαρξισμός και ο μαρξισμός-λενινισμός δεν εμφανίστηκαν, βέβαια, με αποκλειστικό σκοπό να κάνουν τους κομουνιστές ρήτορες στα αστικά κοινοβούλια, κατά κανόνα μάλιστα κακούς ρήτορες και εν πάση περιπτώσει χειρότερους από τους αστούς ρήτορες, που έχουν ασκηθεί αιώ-νες τώρα στο βερμπαλισμό και στη ρητορική απάτη. Αλλά, τι να κάνουμε;
Μας απομένει και κάτι καλύτερο να κάνουμε από το να δεχόμαστε το ρόλο 4ί) του φιλοξενούμενου στο αστικό κοινοβούλιο και να λέμε κι ευχαριστώ από πάνω στους οικοδεσπότες;
Γιατί το κοινοβούλιο, που δεν το περιφρόνησαν, βεβαίως, ποτέ οι κο-μουνιστές (μάζευε κι ας είν' και ρώγες, που λέει η παροιμία) είναι το πιο τυπικό δημιούργημα της αστικής τάξης, που το έφτιαξε όχι για να λύνονται εκεί οι ταξικές διαφορές, αλλά για να επιλύονται, με το πες και ξαναπές, οι διαφορές των φατριών.
Θέλω να πω πως μπορεί μεν η αστική τάξη να είναι μία, αλλά τα συμ-φέροντά της δεν είναι ενιαία. Και για να μη σκοτώνονται μεταξύ τους οι αστοί, έφτιαξαν τα κοινοβούλια, που έβαλαν μια τάξη στον πάντα σοβού-ντα ενδοαστικό σπαραγμό.
Δεν είναι μυστικό το γεγονός πως ο ένας μπακάλης ευχαρίστως θα σκό-τωνε τον παραδίπλα ανταγωνιστή μπακάλη, αν του το επέτρεπε ο αστικός νόμος όσο και η χριστιανική του συνείδηση. Που η μια συμπληρώνει τον άλλο με τρόπο εξόχως αντισταθμιστικό. Διότι η ηθική είναι ένας εσωτε-ρικευμένος νόμος, βάσει του οποίου οι παραβάτες δεν τιμωρούνται σ' αυτό τον κόσμο, αλλά στον άλλο, πράγμα που δεν έχει και τόση πρακτική σημασία, αφού τελικά η εσωστραμμένη ηθική δείχνει τα πρακτικά της αποτελέσματα σε τούτο τον κόσμο κι όχι στον άλλο. Περί του οποίου ουδεμία έγκυρη πληροφορία έχουμε, πράγμα που καθιστά δυνατή την α-μαρτία, τουτέστιν την παράβαση του ηθικού νόμου.
Η οποία όμως παράβαση εύκολα διορθώνεται με μια μετάνοια και μια άφεση αμαρτιών, που μπορεί να σου τη δώσει ο πρώτος τυχόν συνοικιακός παπάς με μια ευκολία, άλλο πράγμα! Απόχτησε, λέει, το δικαίωμα να συγ-χωρεί, από τις στενές του επαφές τρίτου τύπου με το Άγιο Πνεύμα. Είναι πάρα πολλοί που τα πιστεύουν όλα αυτά. Και πολύ καλά κάνουν. Διότι ο ανθρώπινος νόμος αποδείχτηκε εντελώς ανεπαρκής για τον έλεγχο της ανθρώπινης βαρβαρότητας. Εδώ, και με τη βοήθεια του θεϊκού νόμου δεν τα πάμε καθόλου καλά, βάλε τώρα με το νου σου τι θα γινόταν αν εμπι-στευόμασταν το διάτρητο ανθρώπινο ήθος των δίποδων αρπαχτικών, μόνο στον ανθρώπινο νόμο.
Ο διωγμός λοιπόν της θρησκείας είναι τερατώδες πολιτικό λάθος. Ακόμα και ο Στάλιν το κατάλαβε αυτό και επανέφερε στη θέση του το Ρώσο πατριάρχη, που είχε εκδιωχθεί στα πρώτα χρόνια της Επανάστασης, τότε που όλοι πίστευαν πως η Επανάσταση θα δημιουργήσει στα γρήγορα το "νέο άνθρωπο". Αμ, δε! Ο νέος άνθρωπος βρίσκεται ακόμα στο δρόμο και μοιάζει χαμένος σε κάποια στροφή της ιστορίας.
Ακόμα κι ένα ρομπότ χρειάζεται κάποιο χρόνο για να φτιάξει ένα άλλο ρομπότ από το "πλευρό" του. Άλλωστε ο άνθρωπος και κυρίως η γυναίκα 47 δεν είναι μπριζόλα για να την κόψουμε από το πλευρό ενός άλλου ζωντα-νού. Ο άνθρωπος και γεννιέται και γίνεται. Πιο σωστά, γίνεται αφού γεν-νηθεί.
Γιατί αν τα πράγματα είχαν άλλως πώς, όλα τα δίποδα γαϊδούρια θα ήταν άνθρωποι. Μια τέτοια ολοφάνερα λανθασμένη άποψη θα ξεσήκωνε τα γνή-σια γαϊδούρια, που θα άρχιζαν να γκαρίζουν όλα μαζί, γιατί τους στερούμε τη συντροφιά κάποιων δίποδων γαϊδάρων. Κοιτάξτε τι γίνεται στο ΠΑΣΟΚ και θα καταλάβετε καλύτερα. Αν πάλι προτιμάτε κοιτάξτε τι γίνεται στην ΕΣΣΔ και θα καταλάβετε ακόμα καλύτερα. Περισσεύουν και κει τα γαϊδού-ρια που παριστάνουν τους κομουνιστές. Μόνη ελπίδα μας, πλέον, ο Γκορ-μπατσόφ.
4"
ο ΑΓΩΝΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΟΣΟΤΗΤΑ
Επαναλαμβάνουμε προλογικά μερικά βασικά σημεία απ' τα προηγούμενα.  Ο όρος λενινισμός εμφανίστηκε το 1903, αμέσως μετά τη διάσπαση του μέχρι τότε ενιαίου ρωσικού Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος σε Κόμμα των Μπολσεβίκων (της πλειοψηφίας) και Κόμμα των Μενσεβίκων (της μειοψη-φίας). Όσο ζούσε ο Λένιν, ο όρος δεν είχε υιοθετηθεί από τους Μπολσε-βίκους, γιατί τον θεωρούσαν μειωτικό και υποτιμητικό.
Πράγματι, όταν οι αντίπαλοι του Λένιν, και κυρίως οι Μενσεβίκοι, έλε-γαν "λενινισμός", χλεύαζαν δύο πράγματα ταυτόχρονα, που στην πραγμα-τικότητα όμως είναι ένα: Την τυφλή, όπως νόμιζαν, υποταγή των πλειοψη-φούντων (των Μπολσεβίκων) στις απόψεις του Λένιν, αλλά και μια καινού-ρια θεωρία, που δεν ήταν μαρξισμός, αφού ήταν λενινισμός. Με τον καιρό και οι οπαδοί του Λένιν, από τη στιγμή που κατέλαβαν την εξουσία, υπο-χρεώθηκαν να δεχτούν πως υπήρχε όντως ένα θεωρητικό πρόβλημα:
Ο λενινισμός δεν ήταν ακριβώς μαρξισμός, ήταν μια προσαρμογή του μαρξισμού στις καινούριες συνθήκες, μια τόσο καλή και τόσο έξυπνη προ-σαρμογή από το μεγαλοφυή Λένιν, που κανείς δεν τόλμησε να αμφισβη-τήσει πως ο λενινισμός είναι ταυτόχρονα και μαρξισμός.  Και έτσι προέκυψε ο σύνθετος όρος μαρξισμός-λενινισμός, που ισχύει πάντα. Όμως χωρίς την απολύτως αναγκαία ενωτική παύλα, ο παραπάνω σύνθετος όρος χάνει εντελώς το νόημά του: Ο λενινισμός ενώνεται πράγ-ματι με το μαρξισμό και σχηματίζει μαζί του μια αδιάσπαστη ενότητα, που ισχύει πάντα, παρ' όλο που σήμερα θα έπρεπε ίσως να βρεθεί και μια τρίτη λέξη, που καθώς θα ενωνόταν με τις δύο προηγούμενες, θα διεύρυνε κι άλλο την αρχική και αφετηριακή έννοια του όρου μαρξισμός.
Κάτι τέτοιο θα θεωρούνταν ενδεχομένως "ιεροσυλία". Αλλά οι μαρξι-στές-λενινιστές δεν πρέπει να ξεχνούν πως στην αρχή αυτοί ήταν που θεώρησαν "ιεροσυλία" το μπόλιασμα στον κλασικό, τον "ορθόδοξο" μαρ-ξισμό, της αναθεωρητικής (ρεβιζιονιστικής) σημασίας του καινοφανούς τότε όρου "λενινισμός", που ο ίδιος ο Λένιν δεν τον δεχόταν. Διότι θεω-ρούσε τις απόψεις του λογική και αναγκαία προέκταση των απόψεων του Μαρξ, όπως και πράγματι είναι.
Όμως, τίποτα δεν επιβάλλει μια προέκταση, που την εγκαινίασε ο Λένιν, να σταματήσει στον Λένιν. Ο οποίος, σαν συνεπής διαλεκτικός, γνώριζε 49 πως η ζωή και η πράξη είναι αυτές που δίνουν στους όρους και στις έννοιες το περιεχόμενο τους και όχι το αντίστροφο, που είναι καθαρός ιδεαλισμός, και μάλιστα πλατωνικής καταγωγής.
Δεν είναι η πράξη αυτή που πρέπει να προσαρμόζεται στις ιδέες (πλα-τωνισμός), είναι οι ιδέες εκείνες που πρέπει να προσαρμόζονται στην πρά-ξη, στην οποία άλλωστε έχουν και την αφετηρία τους.
Ο μαρξισμός δεν είναι μια αυθαίρετη θεωρητική κατασκευή· είναι μια θεωρία που βγαίνει με αναγκαιότητα, όπως πιστεύουν οι μαρξιστές, μέσα από την προσεκτική μελέτη των νόμων κίνησης της ιστορίας, στην περί-πτωση που δεχτούμε πως υπάρχουν τέτοιοι νόμοι, πράγμα που οι μη μαρ-ξιστές είτε το απορρίπτουν ασυζητητί είτε το δέχονται με επιφυλάξεις.  Το να ζητούμε, λοιπόν, από τον Γκορμπατσόφ "συνεπή" εφαρμογή στην τρέχουσα πράξη του μαρξισμού-λενινισμού είναι σαν να καταργούμε και το μαρξισμό και το λενινισμό, που δεν είναι παγωμένα και άπαξ δια παντός τελειωμένα δόγματα, αλλά μέθοδοι και τρόποι δράσης, ευπροσάρμοστα "εργαλεία δουλειάς" για την επίτευξη του αρχικού στόχου, που είναι η αντικατάσταση της ταξικής με την αταξική κοινωνία σ' ένα μέλλον που κανείς δεν θα μπορούσε να το προσδιορίσει με ακρίβεια.  Ο Μαρξ δεν είπε τίποτα για το πώς πρέπει να είναι οργανωμένη η μελ-λοντική κομουνιστική κοινωνία. Και ο Λένιν δεν ισχυρίστηκε ποτέ πως το καινούριο καθεστώς που εγκαθίδρυσε στην πατρίδα του είναι κομουνιστικό.  Για τον Λένιν, το καινούριο "κομουνιστικό" καθεστώς απλώς άνοιγε το δρόμο για τον κομουνισμό, δημιουργώντας τις προϋποθέσεις για την έλευ-σή του, που ήξερε καλά πως δεν είναι κάτι που θα συμβεί στα αμέσως προσεχή χρόνια. Ο δρόμος προς τον κομουνισμό είναι μακρύς και δύσκο-λος και μια κομουνιστική επανάσταση δεν σημαίνει καθόλου πως την επαύριό της κιόλας ο κομουνισμός παίρνει ως δια μαγείας τη θέση του καπιταλισμού.
Για το πέρασμα από τη φεουδαρχία στον καπιταλισμό χρειάστηκαν τε-τρακόσια μεταβατικά, δύσκολα χρόνια. Πώς θα ήταν, λοιπόν, δυνατό το πέρασμα από τον καπιταλισμό στον κομουνισμό να γίνει μέσα σε λίγες δεκαετίες και με μια ακόμα πιο βλακώδη απαίτηση, μέσα σε λίγες μέρες, τις μέρες της διάρκειας μιας επανάστασης, που προκειμένου για την Οκτω-βριανή ήταν δέκα όλες κι όλες;
Είναι εκπληκτικό: Μια τόσο μεγάλη και τόσο σπουδαία επανάσταση επικράτησε σε μια τεράστια χώρα με απίθανη ευκολία. Ο Λένιν σου δίνει την εντύπωση πως... πάτησε ένα κουμπί και ακινητοποίησε αυτόματα ολό-κληρη την απέραντη χώρα. Οι μάζες τάχθηκαν με τους Μπολσεβίκους με μια σχεδόν σκανδαλώδη προθυμία.
50
Φυσικά, ακολούθησε ένας δύσκολος εμφύλιος πόλεμος, αλλά το παιχνίδι είχε ήδη κερδηθεί από τον Λένιν τις πρώτες "δέκα μέρες που συγκλόνισαν τον κόσμο", όπως λέει ο Τζον Ριντ.
Η Οκτωβριανή Επανάσταση συνεπώς ανταποκρίθηκε σ' ένα βαθύ πόθο της μάζας για κοινωνική δικαιοσύνη. Κι αν νομίζουμε πως αυτός ο πόθος εξέλειπε στη σημερινή Σοβιετική Ένωση, δεν είμαστε μόνο αφελείς αλλά και ανιστόρητοι. Είναι πολλοί αυτοί που έχουν αντιρρήσεις και εκεί και παντού και για το σταλινισμό και για τον γκορμπατσοφισμό και για το καθετί. Αλλά, αν πιστεύουμε πως το ποσοστό των πολιτών της ΕΣΣΔ, που θα ήθελαν την επαναφορά του καπιταλισμού είναι μεγαλύτερο από 2%, ε, τότε πια, εκτός από αφελείς και ανιστόρητοι, είμαστε και ηλίθιοι.  Πώς θα κατανεμηθεί τώρα πια σε ιδιώτες, ω κρετίνοι, η κολοσσιαία κρατική περιουσία; Σε ποιους θα δοθούν τα μεγάλα εργοστάσια; Ή μήπως είναι καπιταλιστής ο χωριάτης που έχει στην ιδιοκτησία του ένα κτημα-τάκι δύο στρέμματα; Ή μήπως είναι επιχειρηματίας ο γκαραζιέρης της γειτονιάς, που διορθώνει αυτοκίνητα;
Ω ανόητοι, ζείτε στον καπιταλισμό, αλλά δεν καταλάβατε απολύτως τίποτα για τον καπιταλισμό. Και τούτο διότι το περίπτερο σας το βαφτίσατε επιχείρηση στηριγμένη στην ιδιωτική πρωτοβουλία.
Είναι αλήθεια πως ο περιπτεράς έχει τη θεωρητική δυνατότητα να ευ-ρύνει τόσο την επιχείρησή του, ώστε να γίνει κάποτε εφοπλιστής, ή βιο-μήχανος ή μεγαλέμπορος. Υπάρχουν τέτοιες περιπτώσεις. Όμως, γιατί κάνετε το τερατώδες λάθος να εκλαμβάνετε σαν κανόνα αυτό που δεν είναι παρά μια εξαιρετικά σπάνια εξαίρεση, που ο καπιταλισμός ωστόσο την έκανε μπαντιέρα, ώστε να συντηρεί την "κρυφή γοητεία της μπουρζουα-ζίας", που συνίσταται στη διατήρηση της ελπίδας για ένα γρήγορο πλου-τισμό; Κι αν σ' αυτό τον τζόγο, που είναι ο καπιταλισμός, κάποιοι κέρ-δισαν, πόσοι είναι αυτοί που έχασαν;
Τους μετρήσατε ποτέ; Η προσωπική σας πείρα λέει πως είναι πολλοί οι κερδισμένοι τζογαδόροι; Ασφαλώς υπάρχουν και κερδισμένοι τζογαδόροι.  Αλλά ποιος σας είπε πως όλοι θα θέλαμε να είμαστε τζογαδόροι, κερδισμέ-νοι ή χαμένοι; Και γιατί θα έπρεπε να μετατρέψουμε ολόκληρη την κοι-ν(ΐ)νία σε κοινωνία τζογαδόρων; Και τι θα απογίνουν τελικά αυτοί που αρνούνται να γίνουν τζογαδόροι, είτε γιατί δεν τους αρέσει ο τζόγος είτε γκηί έχουν σοβαρότερα πράγματα να κάνουν;
Ως πότε, λοιπόν, θα βρισκόμαστε πάντα στο έλεος των λίγων κερδισμέ-ν(ον τζογαδόρων; Και είναι κέρδος το να κερδίζει κανείς "αμορτί" (στο (ικέραιο) το λαχείο; Είναι κέρδος τα μικροποσά που μοιράζουν τα λαχεία, (π(ϊ (σα για να συντηρούν την ελπίδα του κέρδους και να διατηρούν τον 51 τζόγο σε ικανοποιητικά επίπεδα γι' αυτόν που εκδίδει το λαχείο, τον μόνο σταθερά κερδισμένο από την ύπαρξη του λαχείου;
Μέχρι το 1917, οι περισσότεροι απλοί άνθρωποι πίστευαν πως η μοίρα του κόσμου παίζεται ακατάπαυστα στα ζάρια. Και στην εδραίωση αυτής της πεποίθησης αποφασιστικό ρόλο έπαιξε και η παραδοσιακή, θρησκευ-τικής καταγωγής, μοιρολατρία. Όμως ο Λένιν απέδειξε στην πράξη αυτό που ο Μαρξ είχε ήδη δείξει με τη θεωρία: Ο άνθρωπος μπορεί να πάρει στα χέρια του τη μοίρα του.
Βέβαια, στη Σοβιετική Ένωση τη μοίρα του λαοΰ την κρατούσε μέχρι πρόσφατα στα χέρια της -και ως ένα σημείο την κρατάει ακόμα- η γραφειοκρατία. Όμως, το διώξιμο των γραφειοκρατών, που είναι το κύριο ζητούμενο από την περεστρόικα, δεν σημαίνει καθόλου και επιθυμία κά-λυψης του "κενού" με καπιταλιστές.
Κι όταν λέμε καπιταλιστές, σε καμιά περίπτωση δεν εννοούμε ψιλικα-τζήδες. Οι ψιλικατζήδες ανήκουν, βέβαια, κι αυτοί στην "ελεύθερη οικο-νομία", αλλά αν εκλαμβάνουν τους εαυτούς τους σαν καπιταλιστές, είναι μάλλον ηλίθιοι παρά καπιταλιστές, όπως είπαμε. Ίσως γιατί κανείς δε τους πληροφόρησε πως ο Ωνάσης δεν έγινε δεκτός στο Διεθνές Κλαμπ των Κροίσων, γιατί οι Κροίσοι τον θεωρούσαν... φτωχό και συνεπώς ανάξιο να κυκλοφορεί ανάμεσά τους.
Δεν είμαστε καλά πληροφορημένοι για τα καπιταλιστικά μεγέθη και θεωρούμε πλούσιο τον κάθε βλάχο που έχει μια περιουσία, ας πούμε της τάξης των 500 εκατομμυρίων, αλλά και των 50 εκατομμυρίων μόνο. Θα μου πείτε, και τα 50 εκατομμύρια καλά είναι.
Και βέβαια είναι καλά. Αν τα είχα εγώ πάντως, δεν θα θεωρούσα τον εαυτό μου πλούσιο. Και 1.000 εκατομμύρια αν είχα, πάλι δεν θα θεωρούσα τον εαυτό μου ιδιαίτερα πλούσιο.
Διότι ο πλούτος που γίνεται μεγάλο κοινωνικό σκάνδαλο, αρχίζει να γίνεται σκάνδαλο από έναν εφτάψήφιο αριθμό εκατομμυρίων και πάνω, χωρίς αυτό να σημαίνει πως και τα μικρότερα ποσά δεν συνιστούν κι αυτά ένα σκανδαλάκι, ανάλογο με το ύψος του ποσού που κερδίζει κανείς όχι από την προσωπική του εργασία, αλλά βασιζόμενος στην εργασία των άλλων, πράγμα που ονομάζεται κοινώς εκμετάλλευση.
Ο καπιταλισμός λοιπόν είναι το κοινωνικό σύστημα που βασίζεται στην εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο, πράγμα που το κάνει είτε κρατώ-ντας τα προσχήματα, είτε εντελώς απροσχημάτιστα. Όπως και να 'ναι, καπιταλισμός χωρίς εκμετάλλευση δεν νοείται σε καμιά περίπτωση. Όταν λοιπόν ζητάμε την κατάργηση του καπιταλισμού, αυτόματα ζητάμε την κατάργηση της εκμετάλλευσης.
.-52
Προσοχή: Όχι τη μείωση της εκμετάλλευσης, γιατί αυτό μπορεί θαυ-μάσια να το κάνει και ένας "μοντέρνος" καπιταλισμός, που απορρίπτει το μονεταρισμό και αποδέχεται το διαιτητικό κρατικό παρεμβατισμό, όπως συμβαίνει στις περισσότερες καπιταλιστικές χώρες σήμερα, που επειδή αύξησαν όντως τα εισοδήματα των εργαζομένων, δεν σημαίνει καθόλου πως κατάργησαν και τον εκμεταλλευτικό μηχανισμό.
Μπορεί οι φτωχοί να είναι σήμερα λιγότερο φτωχοί, αλλά οι πλούσιοι είναι ακόμα πιο πλούσιοι. Η ψαλίδα δεν έκλεισε, αντίθετα άνοιξε. Και ο καπιταλισμός επιβιώνει χάρη στην ευφυΐα του να μην περιφρονεί πλέον εντελώς το λιγότερο παχύ σκέλος της ψαλίδας, κρατώντας το ωστόσο πά-ντα λιγότερο παχύ από το άλλο, που συνεχίζει να παχαίνει με ρυθμούς πολύ πιο ταχείς απ' ό,τι το λεπτό σκέλος της ψαλίδας.
Έλα όμως που οι εργαζόμενοι νώθουν ικανοποιημένοι από τα ψιχία που τους πετούν κάθε τόσο οι εργοδότες υπό μορφή αυξήσεως, ίσα ίσα για να τους βουλώνουν το στόμα. Επειδή, λοιπόν, είναι πλέον πολλοί αυτοί που δεν πένονται, δεν είναι σε θέση να καταλάβουν πως είναι και τώρα τόσο εκμεταλλευόμενοι όσο ήταν και πρώτα.
Γιατί η εκμετάλλευση δεν είναι πρόβλημα ποσότητας, είναι πρόβλημα ποιότητας. Όπως η έγκυος των ολίγων μηνών δεν είναι "ολίγον έγκυος" αλλά έγκυος για τα καλά, έτσι και ο "ολίγον εκμεταλλευόμενος" είναι για τα "καλά εκμεταλλευόμενος". Έλα όμως να τα πεις αυτά σε ανθρώπους που τα πάντα τα αντιλαμβάνονται ποσοτικά και σχεδόν ποτέ ποιοτικά. Στο σημερινό κόσμο της ποσότητας, η ποιότητα χάνεται ολοένα και περισσό-τερο.
Βέβαια, σύμφωνα με την υλιστική διαλεκτική, η ποσότητα είναι προϋπό-θεση. Η ποσότητα δεν είναι αυτοσκοπός, είναι μέσο για να φτάσουμε στην ποιότητα. Ο καπιταλισμός τα κατάφερε πολύ καλά όσον αφορά την ποσό-τητα και σε πολλές περιπτώσεις δημιούργησε ποιότητες θαυμαστές, εξαρ-τημένες πάντα από την ποσότητα. Όμως σ' αυτόν κυριαρχεί κατά κανόνα η ποσοτική και όχι η ποιοτική αντίληψη του κόσμου. Έτσι, κανείς δεν Οα αμφισβητούσε πως η ποιότητα ζωής του πλούσιου είναι καλύτερη από την ποιότητα ζωής του φτωχού. Όμως, "ποιότητα ζωής" είναι μόνο η υλική άνεση;
Τη να την κάνει κανείς την υλική άνεση όταν δεν συμβάλλει στον παραπέρα εξανθρωπισμό του ανθρώπου; Έχει κανένα νόημα να έχεις χρήματα και να είσαι σκέτο κτήνος; Έχει νόημα να είσαι πλούσιος και να παραμένεις χοντρόπετσος, αδιάφορος περί τα πάντα πλην του πλούτου σου και ολικά άσχετος προς τα "γράμματα και τις τέχνες" ό-πιος λέμε συνοπτικά την έφεση του ανθρώπου για μια συνεχή αυτοβελ-53 τίωση μέσα απ' αυτό που ονομάστηκε "ττνευματική ζωή";
Είναι πολλοί οι καπιταλιστές που εκτός από οικονομική έχουν και μια πνευματική ζωή, διάφορη από την άμεσα εξαρτημένη από το Άγιο Πνεύ-μα, στην περίπτωση, βέβαια, που έχουν μια κάποια εξάρτηση έστω μόνο απ' αυτό;
Αφού λοιπόν δεν τα κατάφερε η πλουσιότερη Δύση να ξεπεράσει την ποσοτική αντίληψη του κόσμου, θα ήταν ανόητο να περιμένουμε να την ξεπεράσει η φτωχότερη Ανατολή.
Που προς το παρόν οφείλει μόνο να ξεπεράσει τον πλούτο της Δύσης, αν θέλει κάποτε να κάνει λόγο για καινούριες ποιότητες, για καινούριο τρόπο ζωής, για τον καινούριο άνθρωπο, και άλλα τέτοια μεγάλα και σπου-δαία. Δεν πηδάει κανείς πάνω από την ποσότητα με το αζημίωτο, προκει-μένου να φτάσει κατευθείαν στην ποιότητα.
Κι όταν εδώ λέμε ποσότητα, εννοούμε μια ποσότητα για όλους, κι όχι μόνο για τους λίγους, ούτε για το κράτος, έτσι αφηρημένα. Ο Γκορμπατσόφ λοιπόν προσπαθεί να επαναφέρει την έννοια της ποσότητας στη σωστή της βάση - τη λαϊκή βάση. Όσο για την ποιότητα, θα συνεχίσουμε και θα δούμε...
."14
Η ΜΑΡΞΙΣΤΙΚΗ ΗΘΙΚΗ
Είναι δύσκολο να καταλάβει κανείς τι γίνεται σήμερα στη Σοβιετική Ένωση, αν δεν πάρει υπόψη του πως ο μαρξισμός και ο λενινισμός δεν είναι ακριβώς το ίδιο πράγμα. Επειδή, ωστόσο, το σοβιετικό κράτος προέ-κυψε από έναν άψογο συνδυασμό απ' τους Μπολσεβίκους της μαρξιστικής και της λενινιστικής πρακτικής και θεωρίας, όπως ακριβώς ζητούσε ο Μαρξ, για τον οποίο η θεωρία από μόνη της δεν έχει νόημα (όπως έλεγε, το ζητούμενο δεν είναι να ερμηνεύσουμε τον κόσμο αλλά να τον αλλάξου-με), επειδή ακόμα ο μαρξισμός και ο λενινισμός έγιναν με τα χρόνια μια αδιάσπαστη ενότητα, επειδή επιπρόσθετα ο Λένιν είναι μια προσωπικότητα που εντυπωσιάζει τις μάζες, κυρίως στη Σοβιετική Ένωση, πολύ περισσό-τερο απ' όσο ο Μαρξ, για όλους αυτούς τους λόγους είναι δύσκολο πια να δεχτούμε πως κάθε παρέκκλιση απ' το λενινισμό δεν είναι αναγκαστικά και μια παρέκκλιση απ' το μαρξισμό.
Πιστεύω λοιπόν πως η περεστρόικα είναι μια αναγκαία παρέκκλιση από το λενινισμό, αλλά όχι και από το μαρξισμό. Είναι παρέκκλιση με την έννοια που και ο ίδιος ο Λένιν παρεξέκλινε απ' το δικό του λενινισμό, που ωστόσο στην εποχή του δεν είχε όνομα. Η ΝΕΠ (η Νέα Οικονομική Πο-λιτική) δεν είναι τίποτα περισσότερο από μια προσωρινή αναίρεση από τον Λένιν κάποιων δογμάτων του μαρξισμού, αλλά και κάποιων δικών του παλιότερων απόψεων. Γιατί, αυτό που απασχολούσε τον Λένιν δεν ήταν η άψογη εφαρμογή κάποιων θεωριών, αλλά η πάση θυσία νίκη του προλε-ταριάτου και η επιτυχία της επανάστασης.
Βέβαια, μ' αυτόν τον πραγματισμό, και πρέπει επιτέλους να παραδεχτού-με πως ο Λένιν ήταν πραγματιστής, όταν οι συνθήκες το απαιτούσαν, πράγ-μα που δεν τον μειώνει καθόλου, αφού ούτε προς στιγμήν δεν έχασε απ' τα μάτια του τον θεωρητικά αποσαφηνισμένο αρχικό επαναστατικό στρα-τηγικό στόχο, με τον πραγματισμό του λοιπόν ο Λένιν άνοιξε το δρόμο στον Στάλιν, που αυτός πια ήταν ολότελα πραγματιστής.
Και δεν θα μπορούσε παρά να είναι, σε μια εποχή κατά την οποία η προσήλωση στο "γράμμα" θα ήταν καταστροφική και για το "πνεύμα".  Όμως, άλλο πράγμα είναι να είσαι περιστασιακά πραγματιστής, πράγμα που ανήκει στην περιοχή της τακτικής, κι άλλο να μεταθέτεις στην περιο-χή της στρατηγικής (αρχικοί και πάγιοι στόχοι) την πραγματιστική τακτική.
55
Την εποχή του Μπρέζνιεφ, η σύγχυση ανάμεσα στην τακτική και τη στρατηγική ήταν πλήρης και απόλυτη. Στην πραγματικότητα, ωστόσο, δεν υπήρχε τότε ούτε στρατηγική ούτε τακτική.
Υπήρχε μόνο ένας εμπειρισμός, που δεν προχωρούσε καν στο επίπεδο του πραγματισμού, που τουλάχιστον αυτός συνιστά μια καλά συγκροτημέ-νη πρακτικιστική θεωρία, που βοήθησε πολύ στο πέρασμα από τη φεου-δαρχία στον καπιταλισμό, ο οποίος απορρίπτει όλες τις οικονομικές πρα-κτικές που δεν του είναι χρήσιμες και ωφέλιμες.
Ο εμπειριστής, όντας ανίκανος να κάνει επιλογές, καθώς δρα για να δρα, δεν είναι σε θέση να έχει συνείδηση του τι είναι και τι δεν είναι ωφέλιμο και χρήσιμο.
Ο τυφλός εμπειρισμός, που δεν είναι εξαρτημένος απ' τον πραγματισμό (την εμπρόθετη και σχεδιασμένη ωφελιμότητα, θα λέγαμε απλούστερα) δεν είναι παρά ένας ανόητος ακτιβισμός, δηλαδή μια άσκοπη και αστόχαστη υπερδραστηριότητα, που αυτοκαταναλώνεται και αυτοεξαντλείται σε μια δράση που καταντά μη δράση, έτσι που μόνο παρεμπιπτόντως παράγει συγκεκριμένο έργο.
Βέβαια, ανάμεσα στον ακτιβισμό, τον εμπειρισμό και τον πραγματισμό υπάρχει στενή σχέση, αλλά δεν πρέπει να συγχέουμε τα εμπρόθετα σχέδια του εξόχως πραγματιστικού καπιταλισμού με τις απεγνωσμένες προσπά-θειες των εμπειρικών υποψήφιων Κροίσων, που συνεχώς βολοδέρνουν και χτυπιούνται, και συνεχώς εμπιστεύονται την οικονομική τους μοίρα περισ-σότερο στο θεό, παρά στον εαυτό τους.
Ο τζογαδόρος άλλωστε δεν είναι καπιταλιστής, παρ' όλο που πάρα πολ-λοί καπιταλιστές χρωστούν τον πλούτο τους σ' ένα είδος τζόγου.  Ωστόσο, με την εμφάνιση των Ανωνύμων Εταιρειών και κυρίως των Πολυεθνικών Εταιρειών δεν επιτρέπεται πλέον στον καπιταλιστή να τζο-γάρει. Διότι το προσωπικό του συμφέρον, που άλλωστε μπορούσε να το διακινδυνεύσει, τώρα πλέον είναι εξαρτημένο από το συμφέρον όλων των μετόχων, που δεν μπορεί να τους αγνοήσει. Ο καπιταλισμός έχει ξεπεράσει προ πολλού το εμπειρικό στάδιο ανάπτυξης αν και παραμένει πάντα φα-νατικά προσηλωμένος στον αρχικό πραγματισμό, δηλαδή την αποτελεσμα-τικότητα και την ωφελιμότητα, προς ίδιον του καπιταλιστή όφελος. Πάντα ο στρατηγικός στόχος του καπιταλισμού είναι το όφελος του ιδιώτη και όχι της κοινωνίας στο σύνολό της.
Από τον πραγματισμό είναι φυσικό να λείπει η ανθρωπιά. Πιο σωστά, ο πραγματιστικός ανθρωπισμός δεν είναι ένας ανθρωπισμός για όλους.  Ίσως να μην είναι ούτε για τους λίγους, τους ανήκοντες δηλαδή στην ιθύνουσα τάξη, η οποία συγκλονίζεται από ενδοταξικές συγκρούσεις, που πάρα πολύ συχνά καταλήγουν σε αιματηρούς πολέμους. (Σχεδόν όλοι οι πόλεμοι από το 16ο αιώνα και μετά είναι συγκρούσεις ενδοκαπιταλιστικές.  Ο Α' και ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος ειδικότερα είναι δύο πάρα πολύ τυπικές περιπτώσεις ενδοκαπιταλιστικής ανθρωποφαγίας: Καπιταλιστές ε-πιτίθενται σε καπιταλιστές, με πρόθεση να τους εξαφανίσουν εντελώς).  Λείπει η ανθρωπιά από τον πραγματισμό, γιατί όλα τα μετράει με την πρακτική χρησιμότητα και την υλική αποτελεσματικότητα. Ωστόσο, αν και ερήμην των πνευματικών αξιών, των ψυχικών και συμπεριφορικών ιδιαιτεροτήτων των ατόμων και των εξατομικευμένων αναγκών, πρέπει να αναγνωρίσουμε στον καπιταλιστικό πραγματισμό την ικανότητα να παρά-γει πνευματικό έργο, που πάρα πολύ συχνά αντισταθμίζει ή και αναιρεί την εγγενή στον καπιταλιστικό πραγματισμό απανθρωπιά.
Η ύπαρξη, συνεπώς, σπουδαίων πνευματικών προσωπικοτήτων στα πλαί-σια ενός πραγματιστικού καπιταλιστικού κοινωνικού καθεστώτος κάθε άλ-λο παρά σπάνια είναι. Μόνο που η απομάκρυνση του πνευματικού ανθρώπου και του καλλιτέχνη απ' τα άμεσα και επείγοντα προβλήματα της παραγω-γής υλικών αγαθών, τον κάνει να πιστεύει πως η δικιά του δουλειά τελείται ερήμην της δουλειάς των ανθρώπων που μετέχουν άμεσα στην παραγωγή, είτε σαν επενδυτές-καπιταλιστές είτε σαν μισθωτοί-εργαζόμενοι.  Πραγματισμός λοιπόν είναι ο καπιταλισμός. Αλλά πραγματισμός ήταν και ο σταλινισμός. Πραγματιστική επίσης είναι τώρα η περεστρόικα. Σε τι διαφέρει λοιπόν η μια πραγματιστική παραλλαγή από την άλλη; Διαφέ-ρει στους στόχους και στις επιδιώξεις. Ο καπιταλισμός παραμένει πάντα ένας κοινωνικός δαρβινισμός, όπου νικάει όχι ο ικανότερος, αλλά ο καλύ-τερα προσαρμοσμένος στον ανταγωνισμό και ο δολιότερος, πράγμα που είναι το ίδιο σε τελική ανάλυση.
Γιατί δεν μπορείς να είσαι ευπροσάρμοστος, αν δεν είσαι δόλιος. Και δεν μπορείς να είσαι δόλιος, αν δεν είσαι κάθαρμα, είτε απροκάλυπτα είτε συγκεκαλυμμένα.
Ο πραγματισμός του καπιταλισμού προϋποθέτει τη σκληρότητα και τη λανθάνουσα, διάχυτη βία, που δεν γίνεται αντιληπτή σαν τέτοια, ακριβώς γιατί είναι διάχυτη, παρ' όλο που συχνά η βία συμπυκνώνεται στην κα-πιταλιστική φασιστική της παραλλαγή. Δεν πρέπει να ξεχνάμε πως και ο φασισμός, καπιταλισμός είναι, μόνο που σ' αυτόν δεν κρατιούνται τα προ-σχήματα για μια "ευπρεπή", κοινοβουλευτικά ελεγχόμενη βία, ώστε η πάλη των τάξεων να μη γίνει πάλη σκέτα. Όταν όμως η πάλη των τάξεων ξεφύγει απ' το κοινοβουλευτικό μανιπουλάρισμα, οι σταθερά διεκδικούντες την ευημερία τους εργαζόμενοι επανέρχονται στην τάξη, χάρη στη διατεταγ-μένη επέμβαση των δυνάμεων της τάξης και της ασφάλειας, που δεν είναι 57 παρά η οικονομική ασφάλεια της ιθύνουσας αστικής τάξης. Η οποία έχει κάθε λόγο να επιζητεί την τάξη, προκειμένου να κάνει άτακτα τη δουλειά της, διαιωνίζοντας την εκμετάλλευση, αλλά με μέτρα πλέον, για να μη μας πάρουν χαμπάρι οι εργαζόμενοι και γίνουν έξαλλοι.
Γιατί από την εξαλλοσύνη μέχρι την εξέγερση κι απ' αυτήν μέχρι την επανάσταση, οι αποστάσεις είναι πολύ μικρές. Όπως και να 'ναι πάντως, ο φασισμός δεν συμφέρει στην αστική τάξη, παρ' όλο που είναι δικό της "νόμιμο" τέκνο. Άλλωστε, η καλή συμπεριφορά κα τα προσχήματα είναι αυτά που κυρίως συνιστούν την "κρυφή γοητεία της μπουρζουαζίας", που αν δεν φαινόταν γοητευτική θα ήταν τερατώδης, πράγμα που δεν πρέπει να γίνεται αντιληπτό σε καμιά περίπτωση, παρά μόνο όταν το επιβάλλει η σκληρή ανάγκη. Οπότε ένας προσωρινός "σωτήρας" θα βάλει τα πράγματα στη θέση τους. Μετά απ' αυτόν τα πράγματα θ' αρχίσουν να δουλεύουν και πάλι με το γνώριμο ευπρεπή κοινοβουλευτικό τρόπο.
Θα μπορούσαμε να πούμε πως ο σταλινισμός για το σοσιαλισμό είναι ό,τι και ο φασισμός για τον καπιταλισμό. Από δω και οι αστείες συγχύσεις ανάμεσα στις δύο ακραίες εκφάνσεις δύο εντελώς διαφορετικών, ωστόσο, κοινωνικών συστημάτων. Ο σταλινισμός, που σαν όρος δεν πρέπει να συν-δέεται αναγκαστικά με το πρόσωπο του Στάλιν (υπάρχει και σταλινισμός χωρίς Στάλιν) είναι η πιο ακραία, η πιο δικτατορική και η πιο γραφειο-κρατική μορφή της "δικτατορίας του προλεταριάτου". Που λέγεται έτσι σε αντιδιαστολή με τη "δικτατορία της αστικής τάξης", που αυτή όμως, αντί-θετα απ' τη "δικτατορία του προλεταριάτου" ντρέπεται να πει το πραγμα-τικό της όνομα και εμφανίζεται με το ψευδώνυμο "δημοκρατία", που ωστό-σο σε καμία περίπτωση δεν είναι δημοκρατία, αφού στην αστική δημοκρα-τία δεν είναι ο δήμος (ο λαός) αυτός που παίρνει τις αποφάσεις, ούτε εκείνος που ελέγχει την οικονομική ζωή.
Και ένα κοινωνικό σύστημα, το οποιοδήποτε κοινωνικό σύστημα, παίρ-νει το χαρακτηρισμό του από την τάξη που ελέγχει τα μέσα παραγωγής.  Στο αταξικό κράτος, που προσδοκούμε, χωρίς βέβαια να ξέρουμε πότε θα εμφανιστεί σε μια καθαρή μορφή (εμείς θα αρκούμασταν και σε μια λιγό-τερο καθαρή) τα μέσα παραγωγής θα τα ελέγχει υποτίθεται όλος ο λαός και όχι, βέβαια, μόνο οι προλετάριοι.
Προς το παρόν όμως, στη Σοβιετική Ένωση τα μέσα παραγωγής δεν τα ελέγχουν ούτε οι καπιταλιστές, αφού δεν υπάρχουν, ούτε οι προλετάριοι, αφού έχουν παροπλιστεί. Τα ελέγχουν οι γραφειοκράτες, που βάφτισαν τους εαυτούς τους με πρωτοφανή αναισχυντία προλετάριους και καθησύ-χασαν τη βεβαρυμένη τους συνείδηση, σαν τους καλόγερους του Μεσαίω-να, που βάφτιζαν ψάρι το κοτόπουλο για να κάνουν νηστήσιμη την αμαρτία.  Πάντως, ο σταλινισμός ήταν όντως μια αναγκαιότητα, με την ίδια ακρι-βώς έννοια που και στον καπιταλισμό ο φασισμός είναι κι αυτός μια ανα-γκαιότητα. Και κανείς, βέβαια, δεν δέχεται την αναγκαιότητα με χαρά, εκτός και αν είναι διεστραμμένος. (Και ο θάνατος είναι μια βιολογική αναγκαιότητα, η πιο σκληρή απ' όλες, αλλά μη μου πείτε πως υπάρχουν νορμάλ άνθρωποι, που δέχονται με ενθουσιασμό τούτη την αναγκαιότητα.) Δεν προσφεύγουν ο σοσιαλισμός στο σταλινισμό και ο καπιταλισμός στο φασισμό, όταν μπορούν να κάνουν αλλιώς. Όταν, δηλαδή, μπορούν να ενεργήσουν δημοκρατικά. Γιατί δεν είναι μόνο η δικτατορία, αλλά και η δημοκρατία που είναι σε θέση να προσαρμοστεί σε διαφορετικά κοινωνικά συστήματα. Και είναι εντελώς αισχρή η άποψη εκείνη που επιχειρεί να ταυτίσει τη δημοκρατία με τον καπιταλισμό. Διότι, δημοκρατία, που να πλησιάζει στην αρχαιοελληνική έννοια του όρου, χωρίς σοσιαλισμό είναι εντελώς αδύνατη. Και μόνο αφελείς ή αγράμματοι θα ονόμαζαν δημοκρατία τη δικτατορία της αστικής τάξης. Η αστική τάξη, λοιπόν, απέχει τόσο από τη δημοκρατία όσο και οποιαδήποτε άλλη τάξη, συνεπώς και η τάξη των προλετάριων. Που αν εγκαθιστούν τη δικτατορία τους, δεν το κάνουν για να την καμαρώνουν αιωνίως στην εξουσία, ούτε βέβαια για να ανοίξουν το δρόμο για μια επαναφορά της μασκαράτας, που εδώ στη Δύση τη βαφτί-σαμε δολίως δημοκρατία, χωρίς καλά-καλά να ξέρουμε τη σημασία και την ιστορία της λέξης, αλλά για να εγκαθιδρύσουν, διά της δικτατορίας του προλεταριάτου, που είναι μέσο και σε καμιά περίπτωση σκοπός, τη γνήσια, την αταξική δημοκρατία όλου του λαού.
Φυσικά, σε μια τέτοια δημοκρατία, που είναι το ζητούμενο από το μαρ-ξισμό, έχουν θέση και οι πρώην καπιταλιστές και οι πάντες. Η αταξική κοινωνία δεν εγκαθιδρύεται με τη βιολογική εξόντωση κάποιων τάξεων, αλλά με το ξεπέρασμά τους μέσα από διαδικασίες, που μας τις έκανε γνω-στές ο Μαρξ. Που, ακόμα και αν δεν δεχόμαστε την ορθότητα των απόψεών του, δεν είναι λόγος να τον πετούμε στα σκουπίδια ως περίπου ηλίθιο, μόνο και μόνο γιατί η δική μας ηλιθιότητα σε συνδυασμό με τη δική μας κα-κοήθεια δεν μας επιτρέπει να αναγνωρίσουμε τη μεγαλοσύνη του.  Τι ζητούσε ο άνθρωπος; Την κατάργηση των τάξεων, και το σταμάτημα της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο. Είναι κακό αυτό; Κι αν δεν είναι, γιατί είναι κακός ο μαρξισμός, ω κρετίνοι; Διότι είστε ή ονειρεύεστε να γίνετε εκμεταλλευτές; Διότι είστε κληρονόμοι εκμεταλλευτών; Διότι σας αρέσει να εξουσιάζετε με τον πιο αισχρό τρόπο, την οικονομική σας δύ-ναμη, που πάρα πολύ δύσκολα κρύβει όλες τις άλλες αδυναμίες σας;
Δεν καταλάβατε λοιπόν, γιατί ασκεί τέτοια έλξη ο μαρξισμός; Πιστεύετε δηλαδή πως μελέτησαν μαρξισμό όλοι όσοι ακολουθούν τα μαρξιστικά 59 κόμματα; Το ξέρετε καλά πως δεν είναι η θεωρία, που περισσότερο ή λιγότερο ενδιαφέρει μόνο τους θεωρητικούς του μαρξισμού, αυτή που κάνει τον κόσμο να ασπάζεται τις αρχές του μαρξισμού. Είναι η κολοσσιαία ηθική του δύναμη.
Που συχνά όμως μέσα στο δικό μας πραγματισμό, την παραγνωρίσαμε και μεις οι μαρξιστές. Ο Γκορμπατσόφ προσπαθεί να ξανασυναντήσει τη μαρξιστική ηθική δια του πραγματισμού, ενός πραγματισμού λενινιστικής καταγωγής.
60
ο ΛΕΝΙΝΙΣΜΟΣ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΕΠΙΚΑΙΡΟΙ
Θα μπορούσαμε να πούμε πως ο λενινισμός είναι ο μαρξισμός της εποχής του Λένιν. Ένας τέτοιος υπεραπλουστευτικός ορισμός έχει την πρόθεση να δείξει πως λενινισμός δεν υπήρχε πριν από τον Λένιν, δηλαδή αρκετά πριν απ' την Οκτωβριανή Επανάσταση.
Και αφού δεν υπήρχε πριν από τον Λένιν, μάλλον φυσικό να μην υπάρχει και μετά τον Λένιν, αφού ο λενινισμός είναι εξαρτημένος, όχι απ' την προσωπικότητα του Λένιν, αλλά από τις ειδικές συνθήκες που επικρατού-σαν στη Ρωσία λίγο πριν και αρκετά μετά την Επανάσταση.  Αν, λοιπόν, δώσουμε στο λενινισμό μια διάσταση χρονική, θα μπορού-σαμε να ορίσουμε με σχετική ακρίβεια την αρχή του, όχι όμως και το τέλος του. Κανείς δεν θα μπορούσε να πει με βεβαιότητα πότε τελειώνει ο λενι-νισμός ή αν καν έχει τελειώσει. Μπορεί και να συνεχίζεται. Αλλά αν συνεχίζεται και σήμερα, είναι προφανές πως δεν μπορεί να συνεχίζεται επ' άπειρον. Εκτός κι αν δεχτούμε πως ο λενινισμός είναι ένα αναγκαίο μεν, αλλά πάγιο και αμετακίνητο "συμπλήρωμα" του μαρξισμού.  Σε μια τέτοια περίπτωση και μόνο, εφόσον ο μαρξισμός εξακολουθεί να ισχύει σαν θεωρία και σαν πρακτική, εξακολουθεί να ισχύει επίσης και ο λενινισμός. Αν, όμως, ο μαρξισμός διαφοροποιείται, προκειμένου να προ-σαρμοστεί σε συνθήκες διάφορες της εποχής του Μαρξ, πρέπει αναγκαστι-κά να διαφοροποιείται και ο λενινισμός - πολύ περισσότερο αυτός, αφού πολύ δυσκολότερα απ' το μαρξισμό θα μπορούσε να γίνει πάγιο και αμε-τακίνητο δόγμα.
Όμως ένα τέτοιο πάγωμα δεν θα ήταν δυνατό να είναι στις προθέσεις ούτε του Μαρξ ούτε του Λένιν, που σαν άψογοι διαλεκτικοί σε καμιά περίπτωση δεν θα δέχονταν την ακινησία και το πάγωμα Κι όταν λέμε πως όλα αλλάζουν εκτός απ' τις θεωρίες, καταλήγουμε ίσως άθελά μας σ' έναν πλατωνικό ιδεαλισμό, στον οποίο οι ιδέες παραμένουν αιώνια αμετακίνη-τες, όπως ακριβώς κι ο θεός με τον οποίο οι ιδέες ταυτίζονται στη σκέψη του Πλάτωνα.
Η ίδια η διαλεκτική συνεπώς επιβάλλει να μη θεωρούμε το μαρξισμό και το λενινισμό σαν μια συμπαγή δέσμη απόψεων και ιδεών, που παραμένουν αμετακίνητες στον αιώνα των αιώνων, όπως περίπου και τα θέσφατα του Ευαγγελίου.
61
Συχνά ωστόσο γίνεται μια κάποια σύγχυση ανάμεσα στα κείμενα του Μαρξ και του Λένιν και στα ιερά κείμενα.
Κι αυτό θα εξόργιζε και τον Μαρξ και τον Λένιν που δεν ήταν, βέβαια, ευαγγελιστές, αλλά επαναστάτες και στοχαστές. Αν ήξεραν πως κάποιοι θα αντιμετώπιζαν τα λόγια τους σαν θέσφατα ειπωμένα άπαξ διό παντός και αιωνίως ισχύοντα, σίγουρα θα τους τραβούσαν τ ' αφτί, αν δεν τους έδιναν ένα γερό χέρι ξύλο κι αν δεν τους απέπεμπαν βίαια από κοντά τους.  Δεν έχουν, λοιπόν, καμιά θέση σ ' αυτό που ονομάστηκε "μαρξισμός" και "λενινισμός" ή "μαρξισμός-λενινισμός" αυτοί που δεν μπορούν να απαγκι-στρωθούν από ένα θεολογικό τρόπο σκέψης, που συνίσταται σε μια αντι-μετώπιση των ιδεών με τρόπο στατικό και άπαξ όιά παντός ορισμένο από τις αυθεντίες.
Ο Μαρξ και ο Λένιν ήταν δάσκαλοι και καθοδηγητές- όχι αυθεντίες. Κι αν τους αντιμετωπίζουμε σαν αυθεντίες, είναι σαν να ενεργούμε ως αντικέρ που ψάχνουμε για το αυθεντικό, παρ' όλο που ξέρουμε πως πάρα πολύ συχνά και οι εξπέρ ξεγελιούνται απ' τις ιμιτασιόν. Και υπήρξαν πάρα πολλές απομιμήσεις και του μαρξισμού και του λενινισμού. Ο σταλινισμός, νοούμενος και σαν θεωρία, ήταν μία μόνο απ' αυτές απομιμήσεις.  Μάλιστα, πολλοί "μελετητές" έσπευσαν να προσθέσουν και μια δεύτερη ενωτική παύλα στον αρχικό μαρξισμό και να τον κάνουν μαρξισμό-λενι-νισμό-σταλινισμό. Αργότερα έφυγε κατ' ανάγκην το τρίτο συνθετικό του όρου. Όχι όμως και το δεύτερο. Και τούτο διότι υπήρξε μεν μια αποστα-λινοποίηση, όχι όμοος και μια απολενινοποίηση. Αυτή δεν θα ήταν δυνατό να υπάρξει ούτε θα υπάρξει στο μέλλον. Γιατί το καινούριο και πρωτοφα-νέρωτο τότε καθεστώς είναι δημιούργημα κυρίως του Λένιν. Πρέπει λοιπόν να καταργηθεί το καθεστώς που προέκυψε από την Οκτωβριανή Επανάστα-ση για να καταργηθεί και ο λενινισμός. Αλλά αν συμβεί αυτό, καταργείται αυτομάτοΰς και ο μαρξισμός που εξέθρεψε το λενινισμό.
Ωστόσο, αυτό το δίλημμα είναι εντελώς φανταστικό και εκτρέφει έναν παιδαριώδη φόβο που στηρίζεται στην άγνοια ή την περιφρόνηση της διαλεκτικής, που θα δούμε άλλη φορά σε τι περίπου συνίσταται. Λοιπόν, όπως όλα, είναι φυσικό ν ' αλλάζει και ο μαρξισμός και ο λενινισμός. Είναι οι καινούριες συνθήκες που απαιτούν την αλλαγή και την προσαρμογή. Ο μαρξισμός και ο λενινισμός δεν είναι πρετ α πορτέ ρούχο που το παίρνει κανείς απ' το σουπερμάρκετ των ιδεών. Είναι μέθοδοι δράσης και σκέψης, και σαν τέτοιες αφορούν καταρχήν όσους είναι σε θέση και να σκεφτούν και να δράσουν. Και επειδή η εποχή μας δεν επιτρέπει την επαναστατική δράση, ας διατηρήσουμε τουλάχιστον την ικανότητα καταρχήν του σκέ-πτεσθιιι και μετά του σκέπτεσθαι μαρξιστικά ή λενινιστικά ή και τα δύο μαζί. Είναι φανερό πως δεν μπορεί κανείς να σκέφτεται μαρξιστικά, όταν δεν μπορεί να σκέφτεται καν.
Ο μαρξισμός λοιπόν δεν είναι για μισοηλίθιους και μισοαγράμματους.  Και είναι πάρα πολύ σοβαρή υπόθεση για να την εμπιστευτούμε στους μικρομεσαίους των κομουνιστικών κομμάτων και στους από κάθε άποψη ανώριμους κομουνιστές νεολαίους που μόλις έμαθαν να δένουν το βρακί τους. Όλοι αυτοί αν δεν κατανοήσουν τη διαλεκτική πρώτα, ας ξεχάσουν πως θα ήταν δυνατό να κατανοήσουν το μαρξισμό. Δεν υπάρχει οντολογι-κός μαρξισμός. Κι ωστόσο, οι περισσότεροι αντιμετωπίζουν οντολογικά το μαρξισμό. Δηλαδή, σαν ένα σύνολο παγωμένων απόψεων που λειτουργούν σαν αμετακίνητες, ως ο θεός, οντότητες. Δεν θα μπορούσε να γίνει πιο βάναυση προσβολή της σκέψης του Μαρξ.
Ας δούμε, λοιπόν, τώρα τι είναι ο λενινισμός, δηλαδή τι το καινούριο έφερε ο Λένιν στη μαρξιστική θεωρία και πρακτική. Υπάρχουν δύο κλα-σικοί ορισμοί του λενινισμού, ο ένας του Ζινόβιεφ και ο άλλος του Στάλιν.  Λέει, λοιπόν, ο Ζινόβιεφ: "Λενινισμός είναι ο μαρξισμός της εποχής του μονοπωλιακού καπιταλισμού (ιμπεριαλισμού), των ιμπεριαλιστικών πολέ-μων, των κινημάτων εθνικής απελευθέρωσης και των προλεταριακών επα-ναστάσεων".
Στον παραπάνω ορισμό λίγο ως πολύ ισχύουν και σήμερα όλα τα σκέλη του, εκτός απ' το τελευταίο. Είναι γνωστό στους πάντες πως προλεταριακές επαναστάσεις δεν γίνονται πλέον. Και εκεί που γίνονται μαρξιστικές επα-ναστάσεις, δεν είναι και τόσο προλεταριακές.
Η Κουβανική Επανάσταση, για παράδειγμα, όχι μόνο προλεταριακή δεν ήταν αλλά ούτε και πήραν μέρος σ ' αυτήν οι κομουνιστές εξ αρχής. Σύρ-θηκαν στην κυριολεξία, όταν είδαν πως ο Κάστρο τους υπερφαλαγγίζει από παντού κι ότι είναι πιο συνεπής μαρξιστής-λενινιστής απ' αυτούς, που "σοσιαλδημοκράτιζαν" επικίνδυνα και καιροσκοπούσαν ακατανόητα.  Στον ορισμό του Ζινόβιεφ, ωστόσο, αυτό που έχει εντελώς ιδιαίτερη σημασία είναι το τελευταίο σκέλος του: Λενινισμός χωρίς προλεταριακή επανάσταση δεν νοείται σε καμιά περίπτωση. Κι αφού η προλεταριακή επανάσταση δεν είναι δυνατή προς το παρόν, αφού μάλιστα διαγράφηκε απ' το πρόγραμμα των περισσότερων κομουνιστικών κομμάτων (ανάμεσά τους και το ελληνικό), πώς θα ήταν δυνατή στις μέρες μας η πλήρης ισχύς τους λενινισμού; Οι μέρες μας συνεχίζουν, βέβαια, να είναι ιμπεριαλιστι-κές. Επαναστατικές πάντως με τη λενινιστική έννοια δεν είναι σε καμιά περίπτωση - κι ας το πάρουμε απόφαση, για να μην παριστάνουμε ανέ-ξοδα τους επαναστάτες τη στιγμή που δεν είμαστε παρά ρεφορμιστές.  Ο λενινισμός επιβιώνει πλέον μουσειακά και έτσι, για την τιμή των 63 όπλων, που λέμε. Και μόνο σε κάποιες αναρχομαρξιστικές ομάδες που τα μέλη τους, οφείλουμε να το καταλάβουμε επιτέλους, δεν είναι ούτε προβο-κάτορες ούτε εχθροί του λαού. Είναι απελπισμένοι άνθρωποι, που είδαν κι απόειδαν και από τον καπιταλισμό και από το σοσιαλρεφορμισμό και άρ-παξαν τα όπλα χτυπώντας, ως κομάντος μιας επανάστασης που δεν έγινε, επίλεκτους στόχους, περισσότερο για λόγους παιδαγωγικούς θα λέγαμε, παρα επαναστατικούς.
Ξέρουν πως δεν πρόκειται να αλλάξουν με τις "πειρατικές" ενέργειές τους το ισχύον κοινωνικό σύστημα, αλλά αυτό δεν τους εμποδίζει να μας υποδεικνύουν ένα χρέος που το ξεχνάμε μέσα στο βόλεμά μας και τον υπερεπαναστατικό γραφειοκρατικό βερμπαλισμό μας. Οι συνθήκες δεν ε-πιτρέπουν μια γενίκευση των μεθόδων τους, αλλά αυτό δεν σημαίνει πως δρουν έξω απ' τις υποδείξεις του Λένιν. Μάλλον εμείς δρούμε σαν αντι-λενινιστές, παριστάνοντας κι από πάνω τους "ορθόδοξους" λενινιστές, τρο-μάρα μας.
Είναι ντροπή να ομολογήσουμε πως δεν μπορούμε τουλάχιστον προς το παρόν, να είμαστε λενινιστές; Είναι, όπο)ς δείχνει η νοικοκυρίστικη αιδη-μοσύνη μας και ο κοινοβουλευτικός μας καθωσπρεπισμός.
Την ανάγκη φιλοτιμίαν ποιούμενοι, συνεχίζουμε να παριστάνουμε τους λενινιστές αταβιστικά, μέσα σε μια εποχή που απαιτεί μια επείγουσα προ-σαρμογή του μαρξισμού, και κυρίως του λενινισμού, στις καινούριες συν-θήκες που δεν είναι ούτε αυτές της εποχής του Μαρξ ούτε εκείνες της εποχής του Λένιν. Η φολκλορική αντίληψη του μαρξισμού και του λενι-νισμού πρέπει να σταματήσει, αν θέλουμε να μας πάρουν στα σοβαρά και οι μάζες και οι αστοί, που μας φιλοξενούν στο Κοινοβούλιο και στις δε-ξιώσες τους, ίσα ίσα για να μας χλευάζουν και να μας ελέγχουν από πολύ κοντά. Μια συνδιαλλαγή με τον ταξικό εχθρό μπορεί να είναι αναγκαία στις παρούσες συνθήκες, όχι όμως και να ξεχνούμε πο)ς ο αστός παραμένει ταξικός εχθρός μας. Νισάφι πια μ' αυτούς τους εναγκαλισμούς, τις προ-πόσεις και τους χαριεντισμούς στα αστικά συμπόσια κι αλλού!  Τόσο λίγο μας φοβούνται πλέον οι αστοί, τόσο ακίνδυνους μας θεωρούν, που μας κάθισαν και στο προεδρείο της δικής τους Βουλής. Κι αυτό το εισπράξαμε σαν επιτυχία! Τι κατάντια, ω μεγάλε Λένιν, που συνεχίζουν να σε τιμούν, λέει, τούτοι οι κοσμικοί μισοαστοί εξ απονομής κύριοι που παριστάνουν τους λενινιστέςϋ! Μια γερή φάπα ίσως τους επανέφερε στη λενινιστική τάξη, παρ' όλο που δεν θα ήταν δυνατό να τους επαναφέ-ρει και στη λενινιστική πρακτική, έτσι που κατάντησαν αδιόρθωτοι ρε-φορμιστές, χωρίς ωστόσο να θέλουν να παραδεχτούν πως η εποχή μας επιβάλλει το ρεφορμισμό. Όμως, άλλο να αποδέχεσαι την αναγκαιότητα Μ και άλλο να μην ξέρεις τι σου γίνεται και να χαίρεσαι γ ι ' αυτή την απο-δοχή.
Ας δούμε τώρα και τον ορισμό του Στάλιν για τον λενινισμό: "Λενινι-σμός είναι ο μαρξισμός της εποχής του ιμπεριαλισμού και της προλετα-ριακής επανάστασης, και, ακριβέστερα, η θεωρία και η τακτική της προ-λεταριακής επανάστασης γενικά και η θεωρία και η τακτική της δικτατο-ρίας του προλεταριάτου ειδικά".
Απ' το δεύτερο, το σταλινικό ορισμό, λείπει εντελώς η αναφορά στους ιμπεριαλιστικούς πολέμους και στα εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα, και όλη η έμφαση πέφτει στην προλεταριακή επανάσταση και τη δικτατορία του προλεταριάτου.
Αυτός ο ορισμός είναι ο πιο σωστός, γιατί οι πόλεμοι ανάμεσα σε αστικά κράτη ήταν λίγο ως πολύ ιμπεριαλιστικοί πάντα, ακόμα και την περίοδο που ο Λένιν δεν είχε επιβάλει τον όρο "ιμπεριαλισμός" για να ορίσει μ' αυτόν την επεκτατική-κατακτητική τάση του κεφαλαίου σε μια εποχή που η εσωτερική αγορά έτεινε να εξαντληθεί. (Ως γνωστόν, χωρίς συνεχή επέ-κταση, ο καπιταλισμός θα κατέρρεε.)
Είναι πιο σωστός και για ένα δεύτερο λόγο: Τα εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα είναι φαινόμενα εξαιρετικά πολύπλοκα. Μια χώρα που αποκτά την ανεξαρτησία της δεν σημαίνει πως αυτόματα απαγκιστρώνεται απ' τον έλεγχο του μονοπωλιακού κεφαλαίου. Στις περισσότερες περιπτώσεις, ο καπιταλισμός επανέρχεται δριμύτερος στις χώρες που απέκτησαν την ανε-ξαρτησία τους μαχόμενες κατά του ιμπεριαλισμού. Τα απελευθερωτικά κι-νήματα ούτε κατ' ανάγκην μαρξιστικά είναι ούτε κατ" ανάγκην εγκαθι-δρύουν κομουνιστικό καθεστώς, μετά την επιτυχή έκβαση του αγώνα για την απόκτηση της ελευθερίας. Τη θέση της κλασικής αποικιοκρατίας, δηλαδή της απροσχημάτιστης βίαιης κατοχής μιας χώρας από μια ιμπερια-λιστική δύναμη, την παίρνει κατά κανόνα η "ειρηνική" νεοαποικιοκρατία, στις πολλές και ποικίλες παραλλαγές της.
Οι καπιταλιστές ξέρουν να προσαρμόζονται πολύ πιο άνετα απ' τους μαρξιστές. Και τούτο γιατί ο καπιταλισμός ποτέ στην ιστορία του δεν ήταν δογματικός. Το δόγμα του καπιταλισμού είναι στοιχειώδες και ήταν πάντα ένα και μόνο: Κέρδος πάση θυσία και έναντι παντός τιμήματος. Κέρδος ερήμην όλων των ηθικών και πνευματικών αξιών. Κέρδος και μόνο κέρδος και πάντα κέρδος και εντός της καπιταλιστικής χώρας και εκτός της κα-πιταλιστικής χώρας και στα... αστέρια. Κέρδος πάνω στη γη, κάτω απ' τη γη, στη θάλασσα και στον αέρα.
Φυσικά, το κέρδος δημιουργεί πολιτισμό. Τον δημιουργούν οι άνθρωποι που δεν ασχολούνται άμεσα με τον πλουτισμό, αλλά που επωφελούνται απ' 65 επισήμανση των λαθών και να αποχτούν έτσι οργανωτική και διοικητική πείρα.
Ο Λένιν και οι σύντροφοι του, που μέχρι τότε ανήκαν στη Β' Διεθνή, τάχτηκαν εξαρχής και χωρίς περιστροφές υπέρ της βίαιης κατάληψης της εξουσίας απ' το προλεταριάτο. Και πολέμησαν άγρια τις καιροσκοπικές τάσεις που είχαν κυριαρχήσει στη Β' Διεθνή. Πίστευε ο Λένιν, και η κατοπινή εξέλιξη έδειξε πως είχε δίκιο, πως αν το προλεταριάτο πήγαινε, όπως θα λέγαμε εμείς, "με το σταυρό στο χέρι", δεν θα του έμενε στο τέλος ούτε σταυρός ούτε χέρι. Το χέρι θα είχε παραλύσει απ' την αναμονή και ο σταυρός θα είχε πέσει σάπιος απ' το χρόνο.
Ο Λένιν δεν αρ\·ιόταν όλες συλλήβδην τις αρχές της Β' Διεθνούς, αλλά πίστευε πως η επανάσταση έχει απόλυτη προτεραιότητα έναντι των πάντων και πως όλα θα διορθωθούν άπαξ και το προλεταριάτο καταλάβει με τη βία την εξουσία.
Και δικαιολογούσε την επαναστατική βία με το σκεπτικό πως ολόκληρη η κοινωνία στηρίζεται στους άμεσους παραγωγούς που είναι οι προλετά-ριοι, και ότι τελικά οι μόνοι που θα αντιδράσουν θα είναι οι μεγαλοαστοί, που ελέγχουν το μεγαλύτερο κέρδος των μέσων παραγωγής. Αλλά μ' αυ-τούς μπορεί να τα βολέψει κανείς, γιατί δεν είναι πολλοί. Επίσης, μπορεί εύκολα να τα βολέψει κανείς και με τους αγρότες, που είναι οι φυσικοί σύμμαχοι των εργατών. 'Οχι, όμως, και με τους μεγαλοκτηματίες που είναι το ανάλογο των βιομηχάνων στην αγροτική οικονομία, αλλά που κι αυτοί δεν είναι πολλοί.
Η ιστορία (η ζωή, όπως λέει συνέχεια ο σ. Φλωράκης) έδειξε πως ο ιδιοφυής Λένιν είχε δίκιο. Κατέλαβε την εξουσία στη Ρωσία με μια ευκολία που άφησε τους πάντες άναυδους. Οι μάζες απ' τις πρώτες κιόλας μέρες ακολούθησαν, θα λέγαμε τυφλά, το μεγάλο οραματιστή, γιατί το δικό του μεγάλο όραμα ταυτιζόταν μ' αυτό του λαού για κοινωνική δικαιοσύνη.  Πρόκειται άλλωστε για ένα πανάρχαιο όραμα που το βλέπουν συνέχεια όλοι "της γης οι κολασμένοι", αυτοί δηλαδή που επαναστατώντας "δεν έχουν να χάσουν παρά μόνο τις αλυσίδες τους".
Έλα όμως που με τον καιρό, της γης οι κολασμένοι, ούτε τόσο κολα-σμένοι είναι πια, ούτε μόνο τις αλυσίδες τους έχουν να χάσουν. Μερικοί, τα στελέχη δηλαδή της καπιταλιστικής επιχείρησης, οι αρχιεργάτες, οι διευθύνοντες και γενικότερα οι υψηλόμισθοι έχουν να χάσουν και το πα-ντεσπάνι τους. Πράγμα εξαιρετικά δυσάρεστο για τους οραματιστές που θέλουν, αφελώς, αυτοί που τρώνε παντεσπάνι να μπορούν να επαναστατούν και για το χαβιάρι όλων, και για το αυτοκίνητο όλων, και για το κότερο όλων, για όλα τέλος πάντων τα αγαθά που πρέπει να τα έχουν όλοι. Αλλά 6Κ είναι δύσκολο να προτείνεις το μοναδικό επαναστατικό αίτημα, την κατάρ-γηση της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο. Είναι τόσο υψηλό αν-θρωπιστικό αίτημα, που πρέπει να ομολογήσουμε πως δεν είναι ούτε για τους χορτάτους ούτε καν για τους μισοχορτάτους.
Όλες τις επαναστάσεις τις έκαναν οι πεινασμένοι. Αλλά οι πεινασμένοι δεν αρκούν πλέον για μια προλεταριακή επανάσταση. Άλλωστε, ο πανέ-ξυπνος καπιταλισμός κάθε τόσο πετάει και καμιά αυξησούλα για να βου-λώσει τα στόματα. Και τα βουλώνει όντ(ος. Με το στόμα γεμάτο και να σου τρέχουν τα σάλια απ' τα σπάνια εδέσματα που αρχίζεις επιτέλους να τρως και συ και να λες "δόξα σοι ο θεός", δεν θα ήταν δυνατό ούτε "ζήτω" να φωνάξεις. Πόσο μάλλον να παίξεις τη ζωή σου κορόνα γράμματα. Κακά τα ψέματα· μπορούν να μας το βουλώσουν τ ' αφεντικά ακόμα και με την ΑΤΑ. Όχι σ' όλους, αλλά στους περισσότερους σίγουρα.
Πάντως, στην εποχή του, ο Λένιν είχε δίκιο. Ήταν μιλιούνια οι πεινα-σμένοι στη Ρωσία. Κι αν πείνασαν κι αργότερα, ωστόσο πάντα θυμούνταν την αρχαία πείνα πόυ λειτουργούσε αταβιστικά στο ομαδικό ασυνείδητο.  Και έκαναν υπομονή. Αλλά και η υπομονή εξαντλείται κάποτε. Διάολε, εκτός απ' την επανάσταση, καταρχήν για τον εαυτό τους. Και οπωσδήπο-τε όχι για τους γραφειοκράτες. Κι αφού δεν είναι ιδεαλιστές οι γρα-φειοκράτες, που είναι χορτάτοι και συνεπώς θα μπορούσαν ανετότερα να ονειρεύονται την ποθητή αταξική κοινωνία, γιατί να είναι οι εργάτες και γενικότερα οι εργαζόμενοι; Ο νηστικός καρβέλια ονειρεύεται, δεν ονει-ρεύεται ιδέες. Οι ιδέες είναι για τους χορτάτους. 'Οχι για όλους τους χορ-τάτους, αλλά για όσους τέλος πάντων έχουν μια σταλιά φιλότιμο, του κερατά, δηλαδή! Νισάφι πια μ ' αυτή την παχυδερμίαση των χορτάτων, που όσο τρώνε τόσο πεινούν. (Πάντως το πρόβλημα της παχυσαρκίας δεν τους αφορά πλέον. Αφορά μόνο εκείνους που, σαν την αφεντιά μου, θυμού-νται ακόμα την πείνα και περιδρομιάζουν απ' τον αταβιστικό φόβο του λοιμού).
Είναι δύσκολο να κάνεις κάποιον να γίνει ανθρωπιστής με το περίστρο-φο στο κεφάλι. Κι ένας τέτοιος ένοπλος ανθρωπισμός αυτοκαταργείται σαν (ΐνθρωπισμός. Τι να κάνει όμως ο ανθρωπιστής όταν κάποιοι δεν είναι απλώς ζώα, αλλά τέρατα; Καμιά φορά λοιπόν σε πιάνει η αγανάχτηση κι αρχίζεις να βαράς, δώθε κείθε, καλή ώρα σαν την "17 Νοέμβρη".  Πάντως ο Λένιν δεν υποχρεώθηκε να φτάσει εκεί. Διότι τον ακολούθη-σ(ίν με ενθουσιασμό οι πεινασμένες μάζες. Και οι πολύ χορτάτοι τα μάζε-ψ(ΐν και έφυγαν εγκαίρως απ' τη Ρωσία. Καραβάνια ολόκληρα. Για να γίνουν οι κόμητες θυρωροί στα ξενοδοχεία πολυτελείας της "ελεύθερης" Λύσης. Της οποίας η ελευθερία συνίσταται κυρίως στην ελευθερία του 69 εκμεταλλεύεσθαι υπό την προστασία του νόμου. Αλλά και σε άλλες ελευ-θερίες, είν' αλήθεια, λιγότερο παραγωγικές.
Πάντως ο Λένιν είχε δίκιο για τον εαυτό του και για τη χώρα του, όταν χαρακτήριζε τους δευτεροδιεθνιστές καιροσκόπους (οπορτουνιστές, επί το μη ελληνικόν επισημότερον).
Όμως, η ζωή έδειξε (σύντροφε Φλωράκη) πως, για τις δικές τους χώ-ρες, οι εκ μαρξιστών οπορτουνιστές (και όλοι οι δευτεροδιεθνιστές ή-ταν όντως μαρξιστές) είχαν κι αυτοί δίκιο. Βλέπεις, το δίκιο δεν είναι κάτι που κατανέμεται... δίκαια. Το ποιος έχει δίκιο και ποιος άδικο, το δείχνει όντως η ζωή. (Έχει δίκιο ο σ. Φλωράκης). Τι γίνεται όμως μέχρι που να το δείξει; Βέβαια, "πάλι με χρόνια με καιρούς, πάλι δικά μας θα 'ναι".  Εντάξει. Αλλά σε πόσα τέρμινα; Και αν ο Λένιν αποτύγχανε (αυτός ο τρομερός άνθρωπος έδινε στον εαυτό του πιθανότητες επιτυχίας 20% και δεν παρίστανε τον χαζοχαρούμενο υπεραισιόδοξο) λέγαμε λοιπόν πως αν ο Λένιν έπεφτε στην περίπτωση του 20%, τι θα αποδείκνυε η ζωή; Πως είχε άδικο;
Στην ιστορία κάθε κριτική είναι πολύ άνετη εκ των υστέρων. Σήμερα μπορούμε να λέμε πως ο Λένιν είχε δίκιο, και δεν αναρωτιόμαστε πλέον πώς τα βολέψε μ' εκείνη την τρομερή δυσμενή πιθανότητα του 20%. Οι Μενσεβίκοι τον χαρακτήρισαν τρελό γ ι ' αυτή τη φοβερή απόφασή του.  Το ίδιο θα λέγαμε και μεις, αν είχε αποτύχει. Πως ήταν τρελός. Δηλαδή, αν ο νόμος των πιθανοτήτων λειτουργούσε με το δυσμενές για τον Λένιν ποσοστό, δεν θα μιλούσαμε εμείς σήμερα για λενινισμό. Αλλά πιστεύω πως θα μιλούσαμε για μαρξισμό. Γιατί ο μαρξισμός έχει μια ευρύτητα που δεν την έχει ο λενινισμός. Χωρίς αυτό να σημαίνει πως δεν πρέπει να μελετάει κανείς το λενινισμό και να συνάγει απ" αυτόν χρήσιμα συμπεράσματα, κυρίως για τις περιόδους κρίσης, αναστατώσεων και πολέμων. Δηλαδή για τις "επαναστατικές καταστάσεις" όπως τις λέμε.
Μια τέτοια επαναστατική κατάσταση υπήρχε και στην Ελλάδα, και στη διάρκεια του πολέμου και μετά τη λήξη του. Τότε που το αστικό κράτος ήταν σαράβαλο. Αλλά αφήσαμε το σαράβαλο να επισκευάσει με τρομερή ταχύτητα τις βλάβες του. Φυσικά, με τη βοήθεια των συμμάχων. Και με τη βοήθεια των άλλων συμμάχων, των Σοβιετικών, τα πράγματα τελικά πήγαν κατά διαβόλου - και συνεχίζουν να πηγαίνουν. Βλέπεις, η γοητευτική για τους επαναστάτες έννοια της επαναστατικής κατάστασης εξαρτάται και από το πόσο οι σύμμαχοι την εκτιμούν σαν τέτοια και πόσο βολεύει τους ίδιους και όχι τους άμεσα ενδιαφερόμενους.
Οι μεγάλες δυνάμεις δεν θα ήταν μεγάλες δυνάμεις αν δεν αποφάσιζαν για τη μοίρα των μικρών δυνάμεων. Αυτά έχει η ζωή (σύντροφε Χαρίλαε).
70
Το μεγάλο ψάρι τρώει το μικρό, το μικρό το μικρότερο και το πολύ μικρό πεθαίνει απ' την πείνα.
Αυτά δεν τα πρεσβεύει μόνο ο δαρβινισμός, αλλά και ο κοινωνικός δαρβινισμός, τουτέστιν ο καπιταλισμός. Όσο λοιπόν υπάρχουν γύρω τους καρχαρίες, τα ψαράκια μόνο αν χωθούν στη γυάλα θα μπορέσουν να γλι-τώσουν. Προς το παρόν βρισκόμαστε ακόμα στη γυάλα, όπου μας έχουν βάλει προ πολλού. Και τρώμε υγιεινές τροφές για ψάρια. Και επειδή δεν προβλέπεται να δημιουργηθεί σύντομα επαναστατική κατάσταση, τουλάχι-στον ας αξιοποιούμε τον... προεπαναστατικό χρόνο μας διαβάζοντας επα-ναστατικά. Είναι κι αυτό μια παρηγοριά, που δυστυχώς δεν την έχουν πολλοί. Και μη νομίζετε πως αυτοί που δεν την έχουν εκπαιδεύονται στα...  όπλα! Απλώς χάσκουν επαναστατικά! Και κάνουν την επανάσταση θέμα κοσμικής συζήτησης. Διότι το περί καιρού κλασικό θέμα το βαρέθηκαν από τότε που η Μετεωρολογική Υπηρεσία μας τα λέει όλα, ακόμα κι αυτά που δεν ξέρει. Εν πάση περιπτώσει, υπάρχουν και χειρότερα. Στην Αφρική, για παράδειγμα.
Το κωμικοτραγικό σ' όλη την ιστορία με αγρίους και μη είναι πως οι παλιές θέσεις της οπορτουνιστικής Β' Διεθνούς ολοένα και περισσότερο έρχονται στην επικαιρότητα. Θα 'λεγες πως σχεδόν όλα τα κομουνιστικά κόμματα του κόσμου σήμερα ανήκουν στην προ πολλού πεθαμένη Β' Διε-θνή, την οπορτουνιστική, το ξαναλέμε. (Ξαναδιαβάστε τις θέσεις της, αν δεν τις θυμάστε μ' όσα μεσολάβησαν απ' την αρχή μέχρι το τέλος αυτού του κειμένου.) Παρά ταύτα όλα σχεδόν τα ΚΚ συνεχίζουν να καταδικάζουν τις θέσεις της Β' Διεθνούς. Και τούτο διότι τις είχε καταδικάσει ο Λένιν.  Τρομερό πράγμα η κεκτημένη ταχύτητα. Κυρίως στις ιδέες, που τρέχουν στο κεφάλι με την ταχύτητα του φωτός όταν τρέχουν, και με την ταχύτητα της χελώνας όταν σούρνονται.
Και επειδή δεν υπάρχουν προς το παρόν επαναστατικές καταστάσεις, και επειδή ο Λένιν δεν σκεφτόταν και για λογαριασμό μας, όπως μας βολεύει να πιστεύουμε, και επειδή η Ρωσία του Λένιν δεν είναι η Ελλάδα του πράσινου ήλιου που πάντα δύει και ποτέ δεν ανατέλλει, και επειδή η Σο-βιετική Ένωση του Μιχαήλ Γκορμπατσόφ δεν είναι η Σοβιετική Ένωση του Βλαδίμιρου Ουλιάνοφ, και επειδή υπάρχουν και οι αρχαίοι μας πρό-γονοι που συνεχώς μας μπερδεύουν, και επειδή υπάρχει και το ΚΚΕ που είν(η, βέβαια, ένα επαναστατικό κόμμα με πολύ κόμμα και λίγη επανάστα-ση, κι επειδή η λίγη επανάσταση δεν είναι κάτι που το διαλέξαμε για όλους (ΐυτούς και για πολλούς ακόμα λόγους, ας πάψουμε να παριστάνουμε τους υπερεπαναστάτες, κι ας ανοίξουμε και κανένα βιβλίο.
Γα βιβλία ποτέ δεν έβλαψαν την επανάσταση, όταν εν πάση περιπτώσει
71
λ^)^
VI
εμφανίζονται κάπου κάπου επαναστατικές καταστάσεις. Αντίθετα, η αγραμ-ματοσύνη την έβλαψε, και πολύ μάλιστα, ειδικά εδώ στην Ελλάδα, μια χώρα γεμάτη κάργα επαναστάτες του ρουστίκ σαλονιού. Όπου οι επανα-στάτες που λέγαμε καταστρώνουν τρία επαναστατικά σχέδια τη βραδιά, μέχρι που να κουραστούν και να πάνε για ύπνο, για να δουν κανένα ηδονικό όνειρο με όμορφες γυναίκες και πλούσια τραπέζια. Καλόν ύπνο, λοιπόν.  Και καλή όρεξη εντός του ύπνου. Γιατί στον ξύπνιο η ΑΤΑ δημιουργεί προβλήματα σιελόρροιας, που αυξάνουν την όρεξη αντιστρόφως ανάλογα με την αγοραστική δύναμή της.
Ας το καταλάβουμε επιτέλους. Οι μάζες επαναστατούν μόνο όταν πει-νούν. Οι επαναστατικές ιδέες είναι πολύ καλές, αλλά φυτρώνουν κατά κα-νόνα μόνο στο μυαλό αυτών που δεν πεινούν πολύ. Ή που μπούχτισαν και αηδίασαν απ' το πολύ φαΐ. Στη σημερινή Σοβιετική Ένωση οι άνθρωποι δεν πεινούν πολύ ώστε να επαναστατήσουν κατά των γραφειοκρατών, αλλά δεν είναι και πολύ χορτάτοι, ώστε να ασχοληθούν με τις ιδέες. Πριν δούμε, λοιπόν, τι θα γίνει με τις επαναστατικές ιδέες, πρέπει να φάνε καλά και οι Σοβιετικοί.
72
ο ΛΕΝΙΝΙΣΜΟΣ ΠΕΘΑΝΕ, ΖΗΤΩ Ο ΛΕΝΙΝ!
Θα μπορούσαμε να πούμε πως ο λενινισμός έχει δύο σκέλη. Το πρώτο αφορά την κατάληψη της εξουσίας απ' το προλεταριάτο δ ι ' επαναστάσεως και όχι διά του Κοινοβουλίου, πράγμα που δεν θα το επιτρέψει ποτέ η αστική τάξη που ελέγχει τον κρατικό μηχανισμό και έχει στη διάθεση της πολύ αποτελεσματικές "δυνάμεις καταστολής" (αστυνομία, στρατό, δικαιο-σύνη, φυλακές) και το δεύτερο αφορά στην οργάνωση και τη διατήρηση της προλεταριακής εξουσίας, εφόσον το προλεταριάτο την έχει ήδη πάρει με τη βία.
Είναι φανερό πως το δεύτερο σκέλος είναι εξαρτημένο απ' το πρώτο.  Στη Σοβιετική Ένωση και στις λαϊκές δημοκρατίες μπορούν να μιλούν για την οργάνωση της προλεταριακής εξουσίας, εφόσον ήδη την κατέχουν, όμως τα υπό καπιταλιστικό καθεστώς ΚΚ δεν είναι δυνατό να σχεδιάζουν το δικό τους τρόπο άσκησης της προλεταριακής εξουσίας, εφόσον δεν έχουν έρθει στην εξουσία.
Αν, ωστόσο, οι προοπτικές για κομουνιστική εξουσία, όπως τις φαντά-ζονται και όπως μεθοδεύουν τη δράση τους τα ΚΚ είναι κοινοβουλευτικές, τότε τα κόμματα αυτά δεν είναι λενινιστικά. Διότι υιοθετούν την τακτική της Β' Διεθνούς, που όπως ξέρουμε απέρριπτε την επανάσταση. Αν, αντί-θετα, σχεδιάζουν τη βίαιη κατάληψη της εξουσίας, όχι μόνο λεκτικά (βερ-μπαλιστικά) αλλά και πρακτικά, πρέπει ανά πάσα στιγμή να είναι έτοιμα για κάτι τέτοιο, άσχετα απ' το πότε θα εμφανιστούν οι κατάλληλες επα-ναστατικές συνθήκες. Διότι δεν έχει νόημα να εμφανιστούν μεν οι κατάλ-ληλες επαναστατικές συνθήκες αλλά το ενδιαφερόμενο ΚΚ να μην είναι κατάλληλα προετοιμασμένο να τις εκμεταλλευτεί.
Σύμφωνα με το λενινισμό, λοιπόν, δεν έχει σημασία αν ένα συγκεκριμένο Κ Κ είναι μη-βίαιο για το λόγο πως οι συνθήκες δεν του επιτρέπουν να είναι βίαιο, αλλά αν είναι έτοιμο ή όχι να καταφύγει στην επαναστατική βία, όταν και αν εμφανιστούν οι κατάλληλες συνθήκες και δημιουργηθούν οι (ίναγκαίες διεθνείς και εθνικές συγκυρίες.
Η καταφάνερη ανυπαρξία άμεσης προοπτικής για τη δημιουργία επανα-στατικών συνθηκών, υποχρεώνει τα σημερινά δυτικά ΚΚ να περιοριστούν στην κοινοβουλευτική πολιτική. Που γΓ αυτά, ωστόσο, δεν σημαίνει α-πολύτως τίποτα, αφού δεν έχουν προοπτική για την κατάληψη της εξουσίας 73 διά των βουλευτικών εκλογών. Όμως, στην τωρινή, δυσμενή γ ι ' αυτά συγκυρία, θα μπορούσαν να περιοριστούν σ' ένα ρόλο, ας πούμε παιδαγω-γού των μαζών, που είναι εξαιρετικά σημαντικός. Και όντως κάνουν μια τέτοια παιδαγωγική, ας την πούμε έτσι, πολιτική δουλειά, αλλά μόνο μέ-σα απ' την οργάνωση απεργιακών αγώνων και λιγότερο απ' το Κοινοβού-λιο.
Η πράξη, ωστόσο, έδειξε πως οι οργανωμένοι απ' την Αριστερά απερ-γιακοί αγώνες δεν δημιουργούν ταξική συνείδηση· δημιουργούν συντεχνια-κή, δηλαδή φασιστική συνείδηση.
(Ο εισηγητής του φασισμού, ο πρώην σοσιαλιστής Μουσολίνι, ονόμασε το φασιστικό καθεστώς, συντεχνιακό καθεστώς. Όντως, ο φασισμός στη-ρίζεται οργανωτικά στις συντεχνίες, δηλαδή τα χωρίς ταξική συνείδηση "συνδικάτα". Μ' αυτό τον τρόπο, οι διεκδικήσεις μιας ομάδας εργαζομέ-νων, αναιρούν τις διεκδικήσεις μιας άλλης ομάδας εργαζομένων και ο τυ-πικά καπιταλιστικός αγώνας "για περισσότερα" μεταφέρεται και εντός της εργατικής τάξης, που έτσι ασκείται, θα λέγαμε, στον καπιταλισμό και όχι στο σοσιαλισμό.)
Παρά το γεγονός λοιπόν πο)ς τις περισσότερες, τις μεγαλύτερες και τις μαχητικότερες απεργίες τις οργανώνουν τα ΚΚ, μετά τη λήξη της απεργίας ο κάθε συντεχνίτης απεργός επιστρέφει στο κόμμα του, ή κάθεται ήσυχος σπίτι του, έξω από κάθε κόμμα και πίνει την αύξηση που πήρε εις υγείαν των κορόιδων κομουνιστών που τον βοήθησαν να την πάρει. Είναι γελοίο, είναι τραγικά γελοίο, να αγωνίζεσαι για τους εργαζόμενους και οι εργαζό-μενοι να σε εγκαταλείπουν ολοένα και περισσότερο. Πρέπει να έχεις με-γάλη πίστη στη μάζα, για να επιμένεις να δουλεύεις γι' αυτή μέσα σε τέτοιες συνθήκες προδοσίας απ' τη μεριά της.
Η μαρξιστική και η λενινιστική θεωρία καθαυτή, πάρα πολύ δύσκολο θα ήταν δυνατό να λειτουργήσει παιδαγωγικά, να δημιουργήσει δηλαδή ταξική συνείδηση. Γιατί, η όποια συνείδηση δεν είναι πρόβλημα θεωρίας και θεωρητικής κατάρτισης. Είναι μια κατάσταση βιωματική.  Η απεργία, απ' την άλλη μεριά, όπως είδαμε, αποδείχτηκε εντελώς α-κατάλληλη "μέθοδος" για τη δημιουργία ταξικής συνείδησης, σε ανθρώ-πους που συχνά στερούνται συνειδήσεως με την τρέχουσα ψυχολογική έννοια.
Σ' αυτές, λοιπόν, τις δυσμενείς συνθήκες για τη δημιουργία ταξικής συνείδησης, που είναι προϋπόθεση για μια προλεταριακή-κομουνιστική επανάσταση, ήρθε να προστεθεί, μετά το τέλος του ψυχρού πολέμου, και η πολιτική της ειρηνικής συνύπαρξης των δύο κοινωνικών συστημάτων.  'Οτοιν, λοιπόν, οι υπερδυνάμεις "τα βρίσκουν", αποκλείεται να μην τα 74 βρουν και οι τάξεις που εκπροσωπούν οι δύο υπερδυνάμεις, εντός όλων των κρατών, καπιταλιστικών και σοσιαλιστικών.
Συνεπώς, ούτε οι εσωτερικές ούτε οι εξωτερικές συνθήκες ευνοούν πλέον την παραπέρα ανάπτυξη της ταξικής συνείδησης. Και χωρίς ταξική συνεί-δηση ας ξεχάσουμε την επανάσταση, σε μια εποχή μάλιστα που η πείνα, που υποσκελίζει και τις συνειδήσεις και τις θεωρίες και τα πάντα, δεν μπορεί πλέον να λειτουργήσει επαναστατικά, όπως έγινε στη Ρωσία του Λένιν. Στις ειρηνιστικές και "οπορτουνιστικές" θέσεις της Β' Διεθνούς μας έφερε η ανάγκη και όχι η ενσυνείδητη επιλογή.
Παρά ταύτα, μπορούμε να πάρουμε και μεις μέρος στη συζήτηση για το πώς πρέπει να είναι οργανωμένο ένα κομουνιστικό κράτος, αν και δεν ζούμε σε κομουνιστικό κράτος, αν και το δικό μας κράτος δεν προβλέπεται να γίνει κομουνιστικό τον... τον... προσεχή αιώνα. (Η αισιοδοξία και η απαι-σιοδοξία είναι ψυχολογικά φαινόμενα, η επανάσταση όμως και τα "συστή-ματα" είναι κοινωνικά φαινόμενα, κι αν τα αντιμετωπίζουμε ψυχολογικά είμαστε από χέρι χαμένοι, που λέν').
Το πρόβλημα πάντως εδώ είναι να καταλάβουμε πως όταν μιλάμε για τη Σοβιετική Ένωση και τις λαϊκές δημοκρατίες, δεν μιλάμε για μας τους ίδιους, αλλά για κάποιους μακρινούς μας συντρόφους. Κι ωστόσο, πάρα πολύ συχνά, όταν μιλάμε για τα προβλήματα αυτών των χωρών έχουμε την τάση να τα ταυτίζουμε με τα δικά μας προβλήματα, κι ας ξέρουμε πως για τα δικά μας προβλήματα πρέπει να βρούμε δικούς μας τρόπους αντιμετώ-πισής τους. Η περεστρόικα συνεπώς μας αφορά μόνο έμμεσα και μόνο στο βαθμό που τα διεθνή προβλήματα αποκλείεται πλέον να μην είναι και εθνικά, έτσι που τα εθνικά σύνορα, τουλάχιστον από οικονομική άποψη, χάνουν ολοένα και περισσότερο την παραδοσιακή σημασία τους.  Τα παραπάνω σημαίνουν πως άλλο πράγμα είναι ο λενινισμός για τις χώρες του "υπαρκτού σοσιαλισμού" και άλλα για τις χώρες του υπαρκτού, του υπαρκτότατου, του οδυνηρά υπαρκτού καπιταλισμού. Στις χώρες του υπαρκτού σοσιαλισμού, ο λενινισμός αναφέρεται στην οργάνωση του σο-σιαλιστικού κράτους, δεδομένου ότι η επανάσταση έχει ήδη γίνει.  Σε μας όμως ο λενινισμός αναφέρεται στην οργάνωση της επανάστασης και μόνο σ' αυτήν, δεδομένου ότι η επανάσταση μέλλει να γίνει -αν γίνει- πράγμα εντελώς απίθανο στις παρούσες διεθνείς συγκυρίες.  Επομένως, για μας ο λενινισμός έχει μόνο θεωρητική σημασία, προκει-μένου να καταλάβουμε πώς εφάρμοσε το μαρξισμό, ειδικά ο Λένιν σε μια ειδική περίπτωση, στη Ρωσία της δικής του εποχής. Αλλά και πώς επιχει-ρεί να τον εφαρμόσει ο Γκορμπατσόφ στις συνθήκες που δημιούργησε μια προλεταριακή επανάσταση, που ωστόσο δεν έχει ολοκληρωθεί και που 75 συνεχίζεται κάτω από συνθήκες πολύ διαφορετικές απ' αυτές της εποχής του Λένιν. Ο γκορμπατσοφισμός, ας τον πούμε έτσι, είναι ο λενινισμός της εποχής μας, όπως εφαρμόζεται σήμερα ειδικά στη Σοβιετική Ένωση, την πρώτη στην ιστορία σοσιαλιστική χώρα, που σαν πρώτη, είναι φυσικό να λειτουργεί, αν όχι σαν πρότυπο, τουλάχιστον ως σταθερό σημεία αναφο-ράς.
Ωστόσο, το θέμα μας σ ' αυτό το κεφάλαιο, προς το παρόν συνεχίζει να είναι ο λενινισμός και όχι ο γκορμπατσοφισμός, που θα τον δούμε αργό-τερα. Και ως ανθρώπους που ζούμε υπό καπιταλιστικό καθεστώς, είναι λογικό να μας ενδιαφέρει το πρώτο και όχι το δεύτερο σκέλος του λενι-νισμού, δηλαδή αυτό που αφορά την οργάνωση της προλεταριακής επανά-στασης και όχι το άλλο που αναφέρεται στην οργάνωση του προλεταρια-κού κράτους. Παρ' όλο που τώρα πια και τα δύο σκέλη μόνο φιλολογική σημασία έχουν για μας τους Δυτικούς μαρξιστές, είναι λογικό να ενδιαφε-ρόμαστε κατά φιλολογική προτεραιότητα για το πρώτο, αφού δεν έχουμε κάνει την επανάσταση. Παρά ταύτα, μιλούμε συχνά σαν να επρόκειτο να οργανώσουμε τώρα αμέσως το δικό μας σοσιαλιστικό κράτος, που δεν έχουμε ιδέα πώς, αν, και με ποιον τρόπο θα προκύψει. Φερόμαστε δηλαδή σαν να είχε ήδη προκύψει. Είναι καλό να 'χεις φαντασία, αλλά όχι και να φαντάζεσαι υπαρκτά τα ανύπαρκτα! Και να οργανώνεις τα ανύπαρκτα!  Όπως λέει ο λαός "ακόμα δεν τον είδαμε, Γιάννη τον είπαμε" (το δικό μας σοσιαλισμό). Κάτσε να τον δούμε πρώτα και μετά... βλέπουμε!  Ας δούμε λοιπόν τι είναι ο λενινισμός στο πρώτο του σκέλος, αυτό που αναφέρεται στην προλεταριακή επανάσταση, και όχι στην οργάνωση του προλεταριακού κράτους που προκύπτει απ' την προλεταριακή επανάστα-ση. Αυτό το δεύτερο σκέλος θα το κρατήσουμε για μια κριτική αντιμετώ-πιση του γκορμπατσοφισμού.
Σύμφωνα με τον Λένιν, λοιπόν, υπό κεφαλαιοκρατικό καθεστώς και κατά την ιμπεριαλιστική φάση αυτού του καθεστώτος, δηλαδή τη φάση κατά την οποία ο καπιταλισμός δεν είναι δυνατόν πλέον να είναι εθνικός και γίνεται πολυεθνικός, συμβαίνουν τα εξής: 1. Οξύνεται η κρίση σε όλες τις καπι-ταλιστικές χώρες και συνεχώς αυξάνονται τα αίτια που προκαλούν τις ενδοεθνικές ταξικές συγκρούσεις. 2. Παράλληλα, οξύνεται η κρίση στις αποικιακές χώρες, και το επαναστατικό πνεύμα σ' αυτές αναπτύσσεται ολοένα και περισσότερο, με συνέπεια έναν πολλαπλασιασμό των απελευ-θερωτικών κινημάτων. 3. Οι πόλεμοι γίνονται ολοένα και περισσότερο αναπόφευκτοι, πράγμα που καθιστά αναγκαία τη δημιουργία ενός ενιαίου παγκόσμιου επαναστατικού κινήματος, προκειμένου να αντιμετωπιστεί ο ενιαίος, παγκόσμιος πλέον καπιταλισμός, στην ιμπεριαλιστική του φάση, 7() που είναι διεθνιστική κατ' ανάγκην. (Η Διεθνής του Κεφαλαίου είναι μια πραγματικότητα.)
Πάντα κατά το λενινισμό, είναι ο ιμπεριαλισμός αυτός που κάνει δυνατό το ξέσπασμα μιας προλεταριακής επανάστασης, όχι στο κέντρο του καπι-ταλισμού, όπως προέβλεπε ο Μαρξ, αλλά στην περιφέρεια του.  Η αλυσίδα μπορεί να σπάσει στον αδύνατο κρίκο της, γιατί είναι δύσκο-λο πλέον να σπάσει στον δυνατό. Άλλωστε, ο ιμπεριαλισμός δεν θα ήταν τέτοιος (δηλαδή επεκτατικός καπιταλισμός) αν δεν είχε ανάγκη απ' όλους τους καπιταλιστικούς κρίκους, προκειμένου να μπορεί να διευρύνεται συ-νεχώς. Γιατί, χωρίς συνεχή επέκταση, καπιταλισμός δεν νοείται σε καμιά περίπτωση. Αν λοιπόν του αφαιρέσουμε τη δυνατότητα να επεκτείνεται, θα μαραζώσει και τελικά θα καταρρεύσει από ασφυξία, δηλαδή από αδυναμία για παραπέρα επέκταση.
Το λενινιστικό σχέδιο περικύκλωσης του "μητροπολιτικού" καπιταλι-σμού είναι πέρα για πέρα μεγαλοφυές. Μπορούμε να καταλάβουμε πόσο μεγαλοφυές είναι αν φανταστούμε το σημερινό κόσμο μας, χωρίς τις σο-σιαλιστικές χώρες. Σε μια τέτοια φανταστική πλέον περίπτωση, ο ζωτικός χώρος του καπιταλισμού θα ήταν ολόκληρη η γη. Καταλαβαίνουμε τώρα γιατί ο καπιταλισμός έχει λυσσάξει με τις σοσιαλιστικές χώρες.  Του έκοψαν τη φόρα και του δημιούργησαν αδιέξοδα στην πιο απόλυτη κυριολεξία: Ο δρόμος επέκτασης του καπιταλισμού σκοντάφτει συνεχώς στα σύνορα των σοσιαλιστικών χωρών, που πρέπει να παραμείνουν σοσια-λιστικές πάση θυσία, ακόμα και στις περιπτώσεις που ο σοσιαλισμός τους δεν είναι και τόσο της προκοπής. Ο ζωτικός χώρος του καπιταλισμού πρέπει να περιοριστεί κι άλλο, μπας και δούμε καμιά άσπρη μέρα και μεις οι ζώντες και υποφέροντες υπό καπιταλιστικό καθεστώς. Βέβαια, ξέρουμε πως είναι πολύ βολικά να είσαι κομουνιστής και να ζεις υπό καπιταλιστικό καθεστώς, ώστε να απολαμβάνεις τα υλικά αγαθά του καπιταλισμού και τα... πνευματικά αγαθά του σοσιαλισμού, αλλά τούτη η κομουνιστική μας σχιζοφρένια πρέπει να σταματήσει κάποτε, ώστε να μην τρελαθούμε για τα καλά κι αρχίσουμε να καταστρώνουμε επαναστατικά σχέδια δρώντας ακα-τάπαυτα καπιταλιστικά και σκεπτόμενοι συνεχώς μαρξιστικά. Ήδη, τούτη η τρέλα έχει πάρει επικίνδυνες διαστάσεις σε μας τους "άνεργους" επανα-στάτες, που μας τρώει το μαράζι!
Απ' τις παραπάνω τρεις βασικές θέσεις του Λένιν, που προσδιορίζουν επιγραμματικά το ένα σκέλος του λενινισμού, οι δύο πρώτες ισχύουν πάντα:
Οι κρίσεις όντως οξύνονται και τρομοκρατούν πάντα τους "καλούς νοι-κοκυραίους", που ονειρεύονται να γίνουν ακόμα πιο καλοί νοικοκυραίοι, οι ταλαίπωροι, ενώ τα απελευθερωτικά κινήματα δεν λέν' να κοπάσουν.
77
Όμως, τόσο η εξωτερική πολιτική της ΕΣΣΔ όσο και τα ειρηνιστικά κινήματα μας διδάσκουν συνεχώς πως οι πόλεμοι δεν είναι αναπόφευκτοι, όπϋ)ς πίστευε ο Λένιν. Ωστόσο, αν δεν γίνονται πόλεμοι, δεν δημιουργού-νται επαναστατικές καταστάσεις. Κι αν δεν δημιουργούνται επαναστατικές καταστάσεις δεν ξεσπούν επαναστάσεις. Οπερ έδει δείξαι. Να κι ένα τυπικό παράδειγμα, για να δείξουμε την αλήθεια του αξιώματος που μόλις αναφέ-ραμε: Χωρίς τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο δεν θα υπήρχε, κατά πάσα πιθα-νότητα, Οκτωβριανή Επανάσταση. Και χωρίς το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο δεν θα υπήρχαν λαϊκές δημοκρατίες. Ο Γ ' Παγκόσμιος Πόλεμος μπορεί κατ' αναλογίαν να κάνει όλο τον κόσμο σοσιαλιστικό, αλλά ποιος θα μπορούσε να μας εγγυηθεί πως θα υπάρχει κόσμος για να γίνει σοσιαλι-στικός; Αυτό που προέχει άλλωστε είναι η επιβίωση του κόσμου, κι όχι ο σοσιαλισμός ντε και καλά. Το βασικό καθήκον μας σήμερα είναι να σώσουμε την ειρήνη, πρέπει να θυσιαστούν οι λαϊκές δημοκρατίες. Ο πε-ρικυκλωμένος καπιταλισμός δεν έχει νόημα ύπαρξης αν η ενόχληση που δημιουργεί η περικύκλωση είναι δυνατό να οδηγήσει σε πόλεμο.
78
Η ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ
ο Μέγας Ναπολέων έλεγε: "Ας ανοίξουμε πρώτα πυρ και ύστερα βλέπου-με". Του Λένιν του άρεσε πολύ αυτή η κουβέντα του Ναπολέοντα. Όμως, ούτε ο Ναπολέων, ούτε ο Λένιν, ούτε καν κάποιος Έλληνας στρατηγός δεν θα άνοιγε ποτέ πυρ, έτσι, στα κουτουρού. Από στρατηγικής απόψεως το "και ύστερα βλέπουμε" του Ναπολέοντα σημαίνει πως η τακτική του πο-λέμου μπορεί να είναι ευπροσάρμοστη στις συγκεκριμένες συνθήκες που θα εμφανιστούν κατά τη μάχη, όμως δεν αρχίζει κανείς μια μάχη έτσι στα τυφλά. Πρέπει να επιλέξει καλά και το χώρο και το χρόνο.  Η επιλογή του χώρου και του χρόνου ανήκει στη στρατηγική και όχι στην τακτική του πολέμου. Και τούτη η επιμέρους στρατηγική που αφορά μια συγκεκριμένη μάχη (το αν πρέπει ή δεν πρέπει να δοθεί) είναι ενταγ-μένη στη γενικότερη στρατηγική του πολέμου που αποτελείται από πολλές μάχες, που, βέβαια, δεν θα ήταν δυνατό να κερδηθούν όλες. Το σημαντικό είναι να μη χαθεί ο πόλεμος. Και οι πιθανότητες να χαθεί μειώνονται όταν, τόσο η όλη στρατηγική του πολέμου όσο και η στρατηγική της κάθε μάχης χωριστά, είναι σχεδιασμένες με γνώση και μυαλό.
Καλός στρατηγός, λοιπόν, είναι αυτός που μπορεί να καταστρώνει απο-τελεσματικά στρατηγικά σχέδια, ρεαλιστικά και εφαρμόσιμα, ώστε οι α-ξιωματικοί που θα τα εκτελέσουν να μην πελαγώνουν προσπαθώντας να σχεδιάσουν εκ των ενόντων μια τακτική (που είναι δική τους υπόθεση), αυτοσχεδιάζοντας εκ του προχείρου μέσα στη φωτιά της μάχης και κάνο-ντας συνεχώς "πειράματα", δηλαδή σκοτώνοντας με δόσεις τους μαχητές, μέχρι που να βρουν ή να μη βρούν το "όπτιμουμ" της τακτικής για την επιτυχή έκβαση της μάχης, δηλαδή την εκτέλεση του στρατηγικού σχε-δίου.
Η προλεταριακή επανάσταση είναι ένας πόλεμος. Συνεπώς, απαιτεί μια γενική στρατηγική. Και η γενική στρατηγική, πριν απ' το καθετί, προϋ-ποθέτει μια σωστή επιλογή του χρόνου και τόπου κατά τον οποίο (χρό-νο) θα πρέπει να εκδηλωθεί μια προλεταριακή επανάσταση που, βέ-βαια, γίνεται έτσι κι αλλιώς σε συγκεκριμένο τόπο και συνεπώς η συ-γκεκριμένη στρατηγική αναφέρεται μόνο σ ' αυτό το συγκεκριμένο τόπο κι όχι εν γένει εκεί που ζουν <αης γης οι κολασμένοι". Που, όσο κολασμέ-νοι και να "ναι, δύσκολα μπαίνουν στην κόλαση του πολέμου, ο οποίος 79 υπόσχεται, κρατώντας συχνά το λόγο του, την κυρίως ειπείν κόλαση.  Τα μέλη των ΚΚ έχουν ένα υψηλό αγωνιστικό φρόνημα, αλλά αυτό δεν σημαίνει πως πρέπει να εκμεταλλεύονται αυτό το φρόνημα κάποιοι μικρό-νοες αυτοσχεδιάζοντες τυχάρπαστοι, καλή ώρα σαν τους δικούς μας εδώ, που αμέσως μετά τη λήξη του εμφύλιου πολέμου και παρά τη Γιάλτα, αποφάνθηκαν πως η κατάσταση ήταν επαναστατική. Και μπορεί εντός της χώρας να ήταν όντως επαναστατική η κατάσταση. Όμως οι διεθνείς συ-γκυρίες ήταν άκρως απαγορευτικές για τέτοιου είδους δύσκολα και επικίν-δυνα εγχειρήματα.
Ο Λένιν σχεδίασε τη στρατηγική του κάτω από εντελώς διαφορετικές διεθνείς συγκυρίες. Και ταυτόχρονα πήρε υπόψη του την τεράστια ενδο-χώρα στο σχεδιασμό της στρατηγικής του. Άλλωστε στην εποχή του ούτε τα άρματα μάχης ούτε τα αεροπλάνα έπαιζαν πολύ σοβαρό ρόλο στο σχε-διασμό μιας πολεμικής στρατηγικής. Διότι η στρατηγική των αρμάτων και των πολεμικών αεροπλάνων θα αναπτυχθεί πλήρως στη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Και σήμερα αυτή η στρατηγική έχει χάσει το νόη-μά της. Οι διηπειρωτικοί πύραυλοι αχρήστευσαν στρατηγικά και τα τανκς και τα αεροπλάνα.
Όπως, λοιπόν, οι επαναστάτες αμέσως μετά τον πόλεμο δεν είχαν καμιά πιθανότητα να κερδίσουν το δικό τους πόλεμο χωρίς τανκς και αεροπλάνα, έτσι και οι σημερινοί πιθανοί επαναστάτες δεν μπορούν να κερδίσουν μια επανάσταση που δεν θα είχε σχεδιαστεί στρατηγικά στη στρατηγική βάση των πυραύλων μικρού βεληνεκούς. Κι αυτό γιατί είναι βέβαιο πως ο τακτι-κός στρατός του αστικού κράτους θα σχεδιάσει τη δική του στρατηγική στη βάση των πυραύλων μικρού βεληνεκούς.
Συνεπώς, μία και μοναδική λύση απομένει για τους πιθανούς σημερινούς επαναστάτες: η "τακτική κομάντος" με την ανάπτυξη του αντάρτικου των πόλεων, όπως υπέδειξαν οι Τουπαμάρος, που όμως αποκλείεται να είναι κάτι περισσότερο από ένας συνεχής διακοπτόμενος μακροχρόνιος πόλεμος φθοράς, στον οποίο λίγοι θα μπορούσαν να αντέξουν.
Από κάθε άποψη, λοιπόν, οι συγκυρίες δεν ευνοούν σήμερα τις προλε-ταριακές επαναστάσεις. Και δεν λογαριάζουμε εδώ τη μείωση του προλε-ταριάτου, που συρρικνώνεται ολοένα και περισσότερο με την τακτική των ελεγχόμενων παροχών του αστικού κράτους, που λειτουργούν (οι παροχές) σαν βαλβίδες ασφαλείας για το σύστημα.
Που έμαθε πια καλά να αυτορρυθμίζεται, ποντάροντας στον οικονομίστι-κο προσανατολισμό μιας μάζας, η οποία δεν έχει στο νου της παρά μόνο την αύξηση, την όποια αύξηση, ακόμα και των χιλίων δραχμών, για να μην πω των εκατό δραχμών.
ΚΟ
ο συνολικός πλούτος της Δύσης αυξάνει, δεν μειώνεται. Αυτό το πρό-βλεψε και ο Μαρξ. Ο οποίος όμως δεν πρόβλεψε πως οι προλετάριοι δεν θα εξαθλιώνονταν κι άλλο, παρ' όλο που με καθαρά μαρξιστικές έννοιες σκεπτόμενοι, η "σχετική εξαθλίωση" είναι τώρα ακόμα μεγαλύτερη, καθώς η "ψαλίδα" έχει ανοίξει κι άλλο και η ανισότητα στα εισοδήματα είναι πλέον κολοσσιαία: οι πρώην φτωχοί μπορεί να έγιναν λιγότερο φτωχοί, αλλά οι πρώην πλούσιοι έγιναν τερατωδώς πλούσιοι, παράλογα πλούσιοι.  Ωστόσο, ο λιγότερο προνομιούχος δεν είναι σε θέση να καταλάβει πως ο κοινωνικός πλούτος ολοένα και περισσότερο πολώνεται προς τα δεξιά του κοινωνικού φάσματος. Διότι ο τώρα σχετικά φτωχός θυμάται την πα-λιότερη απόλυτη φτώχεια του και λέει ηλιθίως "δόξα σοι ο θεός". Να γιατί τώρα, περισσότερο από κάθε άλλη φορά, χρειάζεται στην επανάσταση η ενημέρωση και η γνώση: πρέπει να καταλάβουν οι εργαζόμενοι το μηχα-νισμό λειτουργίας της εκμετάλλευσης, προκειμένου να δουν πως συνεχί-ζουν να είναι βάναυσα εκμεταλλευόμενοι μέσα σ' ένα αστικό "κράτος προνοίας", που δεν προνοεί παρά μόνο για τον εαυτό του, μοιράζοντας τα ψιχία του κοινωνικού πλούτου στους φτωχότερους και κάνοντας τους έτσι να νιώθουν λιγότερο φτωχοί, όποις είπαμε.
Ωστόσο, είναι λίγα τα ΚΚ που ενέγραψαν στη στρατηγική τους τη γνώ-ση και την ενημέρωση για τον τρόπο της λειτουργίας της καπιταλιστικής κοινωνίας. Πώς να δημιουργηθεί, λοιπόν, ταξική συνείδηση κάτω απ' αυ-τές τις συνθήκες; Τι μπορεί να σημαίνει πλέον η παλιά ιαχή "κάτω ο καπιταλισμός", όταν ακριβώς ο καπιταλισμός είναι αυτός που εύκολα δίνει αυτοκίνητο, σχεδόν στον καθένα, τηλεόραση έγχρωμη στον καθένα και πιπίλα πολυτελείας για τον μπέμπη, στον κάθε μπέμπη; Βερνίκι νυχιών, εδώ στη Δύση, μπορεί ν ' αγοράσει πλέον η κάθε Κατίνα. Και βερνίκι για τα νύχια των ποδιών, εδώ στη Δύση, είναι δυνατό να 'χει η κάθε στραβοκάνα.  Όμως, IX τζετ 200 θέσεων μπορεί να το 'χει ο κάθε Μήτσος; Έλα τώρα να πεις στον εν λόγω Μήτσο πως είναι παράλογη σπατάλη του κοινωνικού πλούτου η εναέρια κυκλοφορία μιας παρέας κροίσων από δέκα άτομα με IX τζετ διακοσίων θέσεων. Θα σου πει: Μπράβο τους, αφού τα κατάφεραν.  Και δεν θα αναρωτηθεί πώς τα κατάφεραν. Θα ερμηνεύσει αυτό το κοινω-νικό γεγονός σαν εύνοια της τύχης, σαν εύνοια του θεού, και σε μια πολύ πιο προχωρημένη κατάσταση αποβλάκωσης, σαν συνέπεια της ξυτινάδας.  Λες και οι ηλίθιοι ανάμεσα στους πλούσιους δεν αντιπροσωπεύουν το ίδιο ακριβώς ποσοστό με τους ηλίθιους οπουδήποτε αλλού. Ξεχνάμε συχνά πως και η εξυπνάδα και η βλακεία είναι κατηγορήματα υπερταξίας και υπερ-κομματικά. Το ποσοστό των ηλιθίων, για παράδειγμα, στη Νέα Δημοκρα-τία, το ΠΑΣΟΚ, την Ε.ΑΡ. και το ΚΚΕ είναι ακριβώς το ίδιο. (Και το 81 μεγάλο πρόβλημα για μας τους Αριστερούς είναι η... αριστερή βλακεία. Με τη δεξιά βλακεία τα βολεύουμε, όπως όπως. Άντε όμως να τα βάλεις πέρα μ' ένα σύντροφο που εκτός από σύντροφος τυχαίνει να είναι και βλάκας, χωρίς, βέβαια, να ευθύνεται προσωπικά γι' αυτό).
Παρ' όλο, λοιπόν, που η μόνη αποτελεσματική επαναστατική στρατη-γική που μας έμεινε πλέον είναι η γνώση (ο Γκράμσι το κατάλαβε καλά αυτό), εντούτοις δεν πρέπει να παραγνωρίζουμε την, ας την πούμε, κλασική στρατηγική της προλεταριακής επανάστασης. Και τούτο για να είμαστε έτοιμοι στη σπάνια περίπτωση που θα ξαναδημιουργηθούν επαναστατικές συνθήκες - αν ξαναδημιουργηθούν, υπό στρατηγικό καθεστώς πυρηνικών όπλων που δυσκολεύει πολύ τα στρατηγικά επαναστατικά πράγματα, κα-θότι όλες οι επαναστάσεις στρατηγικά στηρίχτηκαν στην προσωπική αν-δρεία, καθώς και στην ικανότητα του επαναστάτη να διακινδυνεύει συνε-χώς τη ζωή του.
Αλλά πώς να είναι πλέον κανείς ανδρείος, όταν οι πύραυλοι είναι τηλε-χειριζόμενοι και η τέχνη του πολέμου έχει μετατεθεί προ πολλού στους τεχνικούς του πολέμου; Εδώ αχρηστεύτηκαν οι στρατοί, να μην αχρηστευ-τούν οι επαναστάτες, με την πυραυλική στρατηγική;
Εν πάση περίπτωσει. Καλό είναι να γνωρίζουμε την επαναστατική στρα-τηγική. Την επαναστατική τακτική που, βέβαια, είναι άλλο πράγμα, ας την αφήσουμε για μετά. Δηλαδή για τότε που θα κηρυχθεί η επανάσταση!!!  Άλλωστε, η στρατηγική, περισσότερο απ' την τακτική που αφορά κυρίως τα αστικά κόμματα που ποτέ δεν είχαν σοβαρή στρατηγική πέραν αυτής που επιβάλλει το κλέπτειν νομίμως και παρανόμως, λέγαμε λοιπόν πως η στρατηγική είναι κάτι το χρήσιμο και για τις ειρηνικές κοινοβουλευτικές περιόδους, προκειμένου τα ΚΚ να μη χασμώνται εντός του αστικού κοι-νοβουλίου που είναι πολύ ανθυγιεινός χώρος για έναν επαναστάτη, που θα 'πρεπε να ασφυκτιά εκεί μέσα. (Ρωτήστε και το σ. Γιώτη να δείτε τι τρα-βάει μέσα στη Βουλή ο σ. Φλωράκης, με γραβάτα και τα τέτοια. Ασφαλώς, πάντα θα θυμάται με νοσταλγία τον καθαρό αέρα του βουνού). Λοιπόν, το να γνωρίζει κανείς την επαναστατική στρατηγική σημαίνει πως μπορεί να σχεδιάσει μια ειρηνική κοινοβουλευτική στρατηγική λιγότερο γραφειο-κρατική και ρουτινιάρικη.
Πρέπει να σημειώσουμε εδώ πως η αλλαγή τακτικής στη σημερινή ΕΣ-ΣΔ δεν σημαίνει καθόλου και αλλαγή στρατηγικής. Αυτή παραμένει αμε-τάλλαχτη από την εποχή του Λένιν. Μια αλλαγή στρατηγικής εκεί θα σήμαινε αλλαγή του κοινωνικού συστήματος. Και επειδή ο καπιταλισμός μόνιμα μπερδεύει τη στρατηγική με την τακτική, γιατί δεν έχει στρατηγική και εκλαμβάνει την τακτική ως στρατηγική, αντιμετώπισε την περεστρόικα Κ2 ως αλλαγή στρατηγικής. Ξεχνάει ο καπιταλισμός ένα παλιό αξίωμα, γνω-στό κι απ' τον Κλαούζεβιτς, σύμφωνα με το οποίο η έννοια της στρατη-γικής επιμερίζεται στα δύο: το πρώτο σκέλος της στρατηγικής τέχνης αφορά το σχεδιασμό ολόκληρου του πολέμου και το άλλο αφορά το σχε-διασμό μιας συγκεκριμένης μάχης.
Ο καπιταλισμός είχε πάντα μια στρατηγική μάχης, όμως δεν είχε ποτέ μια στρατηγική πολέμου, για να μιλήσουμε κατ' αναλογία με στρατιωτική ορολογία. Και πώς να 'χει ο καπιταλισμός στρατηγική πολέμου, αφού αυτό που τον ενδιαφέρει κυρίως είναι οι μάχες ανάμεσα σε καπιταλιστικές επιχειρήσεις, που η μια βλέπει την άλλη σαν εχθρό που πρέπει να εξοντω-θεί; Ο μεγαλύτερος εχθρός για τον καπιταλιστή είναι ο παραδίπλα καπι-ταλιστής. Και ύστερα ο κομουνιστής. Αν ο καπιταλισμός αντιμετώπιζε όντως τον κομουνισμό σαν τον υπ' αριθμόν 1 εχθρό του και με μια στρα-τιωτική έννοια, θα ήταν σε θέση να σχεδιάσει μια μακρόπνοη αντικομου-νιστική στρατηγική. Όμως, ο συνεχής ενδοταξικός-ενδοκαπιταλιστικός εμφύλιος πόλεμος δεν επιτρέπει (ευτυχώς) στον καπιταλισμό να ενεργήσει σαν οργανωμένη τάξη, που θα ήταν σε θέση να υπερασπιστεί οργανωμένα και συντονισμένα τα ταξικά της συμφέροντα.
Πάντως, μετά το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, ο καπιταλισμός άρχισε να αντιλαμβάνεται κι αυτός την αξία της γενικής στρατηγικής, δηλαδή του σχεδιασμού. Η Διεθνής Τράπεζα και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο είναι δύο μόνο περιπτώσεις στρατηγικού σχεδιασμού απ' τη μεριά του καπιτα-λισμού. Που, όμως, πάντα θα υστερεί σε στρατηγική από τον κομουνισμό.  Λιότι τα ταξικά συμφέροντα στον καπιταλισμό είναι τόσο πολύ αντικρουό-μενα, που με χίλια βάσανα καταφέρνουν οι καπιταλιστές να μη βγάζουν ο ένας τα μάτια του άλλου, αν και πολύ θα το ήθελαν. Γιατί αν δεν το ήθελαν, δεν θα ήταν καπιταλιστές αλλά σοσιαλιστές.
Λς δούμε εν κατακλείδι το βασικό αξίωμα της στρατηγικής της προλε-ταριακής επανάστασης (έτσι, για φιλολογική ενημέρωση), όπως αυτό δια-τυπώνεται από τον Λένιν με καταπληκτική σαφήνεια. Λέει, λοιπόν, ο Λένιν:
"Λεν αρκεί οι καταπιεζόμενες μάζες να αντιληφθούν και να διαπιστώσουν (')τι είναι αδύνατον πλέον να ζουν όπως άλλοτε και να ζητούν μεταβολές.  11 ρέπει και η άρχουσα τάξη να μην μπορεί να ζει και να κυβερνάει όπως ('ίλλοτε. Μόνον όταν οι μεν κατώτερες τάξεις δεν θέλουν πλέον και οι "νίότερες δεν μπορούν πλέον να ζουν κατά τον παλιό τρόπο, μόνο τότε είναι Λΐινίΐτό να θριαμβεύσει η επανάσταση". Προσέξτε σ' αυτή την εντελώς εκπληκτική λενινιστική αρχή, που είναι ο πυρήνας του λενινισμού και της λενινιστικής στρατηγικής, αρχής, που είναι ο πυρήνας του λενινισμού και π)ς λενινιστικής στρατηγικής, τη διαλεκτική, στενή ζεύξη που κάνει ο 83 Λένιν ανάμεσα στις δυο αντιμαχόμενες τάξεις: Το αδιέξοδο πρέπει να υπάρ-χει και στις δύο πλευρές. Μ' άλλα λόγια, την επανάσταση πρέπει να τη "ζητάει" ολόκληρη η κοινωνία. Οι προλετάριοι συνεπώς δεν αποφασίζουν γιατί έτσι θέλουν (βολονταριστικά) για την επανάσταση τους. Αποφασίζει έμμεσα ολόκληρη η κοινωνία, με την περιπλοκή της σ' ένα ολικό και γενικό αδιέξοδο.
Να δούμε, λοιπόν, πώς θα ξεπεράσει ο καπιταλισμός τα μόνιμα και στα-θερά επανερχόμενα αδιέξοδά του, αν τα ξεπεράσει τελικά. Προς το παρόν, κάθε τόσο φτάνει στο χείλος των γενικών οικονομικών κρίσεων, αλλά χάρη στη φοβερά αναπτυγμένη επιστήμη της πολιτικής οικονομίας, που είναι η πλέον ζητούμενη από τον καπιταλισμό επιστήμη, ο καπιταλισμός τα καταφέρνει και γλιτώνει. Να δούμε όμως πώς θα τη γλιτώσει όταν η Βραζιλία, το Μεξικό και η Αργεντινή κηρύξουν χρεοστάσιο, δηλαδή όταν εκφωνήσουν εκείνο το τρομερό "δυστυχώς επτωχεύσαμεν" και αρνηθούν να πληρώσουν τα χρέση τους στη Δύση. Σε μια τέτοια αναμενόμενη περίπτω-ση θα γελάσει και το παρδαλό κατσίκι. Μαζί τους θα γελάσουν και οι Σοβιετικοί. Που έδειξαν πολλές φορές πως τις δικές τους κρίσεις μπορούν και τις ξεπερνούν σχετικά ανώδυνα. Εδώ ξεπέρασαν το σταλινισμό και να μην μπορέσουν να ξεπεράσουν τον μπρεζνιεφισμό;
Κ4
Η ΔΙΚΤΑΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΠΡΟΛΕΤΑΡΙΑΤΟΥ
ΣΗΜΕΡΑ
Όταν λέμε "δικτατορία του προλεταριάτου" δεν εννοούμε "δικτατορία των γραφειοκρατών". Άλλωστε, τα σημερινά κομουνιστικά κόμματα είναι αμ-φίβολο αν είναι προλεταριακά στην πράξη, ώστε να νομιμοποιείται λογικά και να τεκμηριώνεται θεωρητικά ο όρος "δικτατορία του προλεταριάτου", στην περίπτωση βέβαια που οι γραφειοκράτες δεν έχουν παραμερίσει ήδη τόσο τους προλετάριους από την εξουσία όσο και τους κομουνιστές από το κόμμα για να αναδειχτούν αυτοί και μόνο σε μια εξουσιαστική μανδα-ρίνικη κάστα, που ασκεί την εξουσία στο όνομα του προλεταριάτου και του κόμματος του προλεταριάτου. Θέλω να πω πως ακόμη και στην περίπτωση που δεν εμφανιζόταν το φαινόμενο της γραφειοκρατίας και στις χώρες του "υπαρκτού σοσιαλισμού", δεν μπορούμε να μιλούμε για "δικτατορία του προλεταριάτου", αν την εξουσία δεν την ασκούν οι ίδιοι οι προλετάριοι και όχι οι κομματικοί εκπρόσωποί τους, όπως γίνεται με ένα διαφορετικό τρό-πο στα αστικά κοινοβουλευτικά συστήματα.
Στη Σοβιετική Ένωση ο όρος "δικτατορία του προλεταριάτου" μετά το (Κίνατο του Λένιν άρχισε να χάνει σιγά σιγά το αρχικό του περιεχόμενο, (ΐυτό που του έδωσαν οι κλασικοί του μαρξισμού-λενινισμού, και κατάντη-σε κενό σχήμα λόγου. Η περεστρόικα, λοιπόν, προσπαθεί να δώσει, σε τούτον το σπουδαίο και ιστορικά σημαίνοντα όρο, το αρχικό του νόημα.  Συνεπώς, αυτό που επιχειρεί να κάνει η περεστρόικα δεν είναι η εγκα-θίδρυση μιας δημοκρατίας κοινοβουλευτικού τύπου, που δεν σημαίνει απο-λύτως τίποτα, αλλά η επανεγκατάσταση στην εξουσία του προλεταριάτου, Λξ(ο και πέρα απ' την κηδεμονία του κόμματος αλλά πάντως με πρωτοβου-λία του κόμματος.
11 ρέπει να σημειώσουμε εδώ πως προλετάριοι δεν είναι μόνο οι κομου-νιστές ή τα μέλη των ΚΚ. Προλετάριος είναι ο καθένας που στην αγορά ι;ργασίας δεν έχει να πουλήσει παρά μόνο την εργατική του δύναμη, και πι; μκι περισσότερο "μοντέρνα" παραλλαγή του όρου "προλετάριος", την ικΐίνότητά του για εργασία.
<1>υσικά, δεν μπορεί να είναι προλετάριος αυτός που έχει στην κυριότητά ΙΟΙ) τ(ί μέσα παραγωγής, δηλαδή ο ιδιοκτήτης των μέσων παραγωγής (μηχα-νι'ιματίί, γη κ.λπ.). Πάντ(ι)ς, ο προλετάριος μπορεί να νοικιάσει απ' το κράτος 85 τα μέσα παραγωγής, όπως γίνεται σήμερα στην Κίνα, και όπο)ς ετοιμάζεται να κάνει και η Σοβιετική Ένωση, παραμένοντας ωστόσο προλετάριος.  Γιατί, αυτό που έχει σημασία δεν είναι τόσο η χρήση των μέσων παραγω-γής όσο η ιδιοκτησία τους. Συνεπώς μια εκχώρηση των μέσων παραγωγής στους εργαζόμενους (εργάτες και αγρότες) δεν σημαίνει σε καμιά περίπτω-ση επαναφορά του καπιταλιστικού συστήματος παραγωγής.
Γιατί, τα κοινωνικά και οικονομικά συστήματα χαρακτηρίζονται και προσδιορίζονται από την ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής και όχι από τη χρήση τους. Είναι φανερό πως αν ο ιδιοκτήτης των μέσων παραγωγής παραμένει η κοινωνία, το κράτος θα μπορούσε να αφαιρέσει τη χρήση των μέσων παραγωγής από τους ιδιώτες, αν και όταν το κρίνει χρήσιμο και συμφέρον για ολόκληρη την κοινωνία.
Τα παραπάνω σημαίνουν τελικά πως κάθε φόβος για επαναφορά του καπιταλιστικού συστήματος παραγωγής στις χώρες του υπαρκτού σοσια-λισμού είναι εντελώς ασύστατος, στην περίπτωση, βέβαια, που τα μέσα παραγωγής δεν δίνονται σε ιδιώτες, αλλά εκχωρούνται "υπό προθεσμία" σε ιδιώτες, κάτω από ορισμένες προϋποθέσεις, και πάντα υπό τον έλεγχο του κράτους.
Όπως και να 'ναι πάντως, το πρόβλημα της δικτατορίας του προλετα-ριάτου παραμένει, και συνεπώς οφείλουμε να δούμε πώς γίνεται αντιληπτό σήμερα, κάτω από συνθήκες πολύ διαφορετικές απ' αυτές που υπήρχαν όταν εμφανίστηκε ο όρος, καταρχήν στη θεωρία και εν συνεχεία στην πράξη.
Καμιά επανάσταση δεν τελειώνει με την κατάληψη της εξουσίας. Το σημαντικότερο, άλλωστε, σε μια επανάσταση δεν είναι η κατάληψη της εξουσίας, αλλά η άσκησή της με τρόπο σύμφωνο προς το πρόγραμμα της επανάστασης. Αν μια επανάσταση έγινε από το προλεταριάτο, πρέπει και η εξουσία να ασκείται από το προλεταριάτο. Προλεταριακή επανάσταση με γραφειοκρατική εξουσία μετά την επανάσταση δεν νοείται σε καμιά περίπτωση. Είναι καθαρή απάτη να καταλαμβάνει κανείς την εξουσία εν ονόματι του προλεταριάτου και να την ασκεί ερήμην του προλεταριάτου.  Το προλεταριάτο μπορεί να ασκήσει την εξουσία με πολλούς τρόπους, και όχι κατ' ανάγκην δικτατορικά. Όμως, στην πράξη, καμιά εξουσία δεν είναι δημοκρατική. Οι λέξεις "εξουσία" και "δικτατορία" εναι σχεδόν συ-νώνυμες, αν και το περιεχόμενο της έννοιας εξουσία είναι πολύ πιο ευρύ και ελαστικό από το περιεχόμενο της έννοιας "δικτατορία" (ή "δημοκρα-τία"). Δεν έχει νόημα, για παράδειγμα, το καθεστώς να είναι άψογα δημο-κρατικό, αλλά οι εντός αυτού λειτουργούντες θεσμοί να είναι αυταρχικοί.  Άλλωστε ένας δημοκράτης που δέρνει τη γυναίκα του και ταπεινώνει τα 86 παιδιά του, σε καμιά περίπτωση δεν δικαιούται το χαρακτηρισμό "δημο-κράτης". Ένας ψεύτης, ένας κλέφτης, ένας απατεώνας, σε καμιά περίπτωση δεν δικαιούται το χαρακτηρισμό "σοσιαλιστής". Ένας ρουσφετολόγος, οπαδός της "κουμπαροκρατίας", σε καμιά περίπτωση δεν θα μπορούσε να είναι είτε δημοκράτης απλά, είτε σοσιαλιστής, είτε επαναστάτης. Είναι, νέτα σκέτα, ένα χαμένο κορμί, που υποδύεται ένα ρόλο που δεν είναι ο δικός του.
Ο όρος "δικτατορία του προλεταριάτου" δεν έχει καμιά πρόθεση να κρύψει πως η εξουσία, που αυτή η δικτατορία ασκεί είναι όντως δικτατο-ρική, όπως άλλωστε κάθε μορφή ταξικής εξουσίας. Και μη μου πείτε πως είναι δημοκρατία η κοινοβουλευτική δικτατορία της αστικής τάξης, όταν αυτή μας καλεί στις κάλπες κάθε τέσσερα χρόνια, ίσα ίσα για να νομιμο-ποιήσει το δικαίωμα να ασκεί την εξουσία ερήμην των ψηφοφόρων.  Βέβαια, είναι μια παρηγοριά να διαλέγεις εσύ το δικτάτορά σου, αλλά αν τον αντιλαμβάνεσαι ως δημοκράτη αυτό τον καλυμμένο δικτάτορα ση-μαίνει πως δεν έχεις σαφή ιδέα τι σημαίνει δημοκρατία. Δημοκρατία λοι-πόν είναι η "εξουσία του λαού" (του δήμου). Η σωστή μετάφραση στη νεοελληνική γλώσσα της αρχαιοελληνικής λέξης "δημοκρατία" είναι λαο-κρατία. Πέστε, όμως, τη λέξη αυτή σε έναν ψευτοδημοκράτη, και θα δείτε τι έχει να γίνει!
Το τελικό ζητούμενο στη σοσιαλιστική εξουσία είναι η λαοκρατία, δη-λαδή η δημοκρατία με την αρχαιοελληνική έννοια της λέξης. Τουτέστιν, η υπό του λαού ασκούμενη άμεση (και όχι αντιπροσωπευτική) εξουσία.  Βέβαια, κάτι τέτοιο παραμένει ένα ιδανικό. Και, βέβαια, η δικτατορία του προλεταριάτου σε καμιά περίπτωση δεν είναι η πραγμάτωση αυτού του ιδανικού.
Όμως, αν η δικτατορία του προλεταριάτου (η δικτατορία των εργαζο-μένων, για να το πούμε αλλιώς) δεν τείνει, έστω μακροχρόνια, στη λαοκρα-τία (τη δημοκρατία με την αρχαιοελληνική έννοια του όρου), χάνει εντελώς το ιστορικό της νόημα και συνεπώς καθίσταται περιττή.
Όπως και να 'ναι, υπάρχει περισσότερη δημοκρατία στη δικτατορία του προλεταριάτου, παρά στην αστική κοινοβουλευτική δημοκρατία. Του-λάχιστον, θα έπρεπε να υπάρχει. Στην πράξη, όμως, συμβαίνει εντελώς το "ντίθετο: Υπάρχει περισσότερη δημοκρατία στην αστική κοινοβουλευτική δημοκρατία, παρά στη δικτατορία του προλεταριάτου.
Γι' αυτό, δεν φταίει, βέβαια, η δικτατορία του προλεταριάτου αλλά η οικειοποίηση του όρου από τη δικτατορία των γραφειοκρατών, που αυτο-πρπτείνεται ερήμην και της στοιχειωδέστερης προφάνειας, ως δικτατορία ΙΟΙ) προλεταριάτου.
87
Ας δούμε λοιπόν τι είναι δικτατορία του προλεταριάτου, ώστε να έχουμε το αναγκαίο θεωρητικό σημείο αναφοράς, που θα μας επιτρέψει να αποφαι-νόμαστε περισσότερο έγκυρα αν είναι ή δεν είναι δικτατορία του προλε-ταριάτου ένα εξουσιαστικό σύστημα που αυτοπροτείνεται ως τέτοιο.  Η αναγκαιότητα της δικτατορίας του προλεταριάτου προέρχεται από το αναμφισβήτητο γεγονός πως η αστική τάξη, για πολλούς και ποικίλους λόγους, εξακολουθεί να είναι ισχυρότερη από το προλεταριάτο, ακόμα και στην περίπτωση που το προλεταριάτο την εξεδίωκε απ' την εξουσία. Σύμ-φωνα με τον Λένιν, για να διατηρηθεί η προλεταριακή εξουσία, πρώτο και αναγκαίο στάδιο για το πέρασμα στην εξουσία που θα ασκεί ολόκληρος ο λαός (όταν η κοινωνία γίνει αταξική), πρέπει η εξουσία των προλετάριων να προβεί στις παρακάτω ενέργειες ευθύς μόλις γίνει εξουσία δι' επανα-στάσεως:
1. Να συντρίψει την αντίσταση των γαιοκτημόνων και των κεφαλαιοκρα-τών, που είναι φυσικό να αντιστέκονται στην αλλαγή του δικού τους κοι-νωνικού καθεστώτος.
Η βία, σ ' αυτό το στάδιο, είναι συχνά αναγκαία, και νομιμοποιείται από το γεγονός πως και ο καπιταλισμός ασκεί μια συνεχή, αν και συχνά λαν-θάνουσα βία, με πολλούς και ποικίλους καταναγκασμούς, που υπονο-μεύουν, αργά αλλά σταθερά, την υγεία και τη ζωή των εργαζομένων. Η απειλή της ανεργίας και της πείνας είναι οι πιο ισχυροί απ' τους διαρκείς καταναγκασμούς, δια των οποίων η αστική τάξη ασκεί την εξουσία της.  Όμως, τα πράγματα στο σημερινό καπιταλισμό έχουν αλλάξει αρκετά.  Το "κράτος πρόνοιας" παρ' όλο που προνοεί περισσότερο για τον εαυτό του παρά για τους υπηκόους του, αναμφισβήτητα έχει βελτιώσει τη ζωή των εργαζομένων υπό καπιταλιστικό καθεστώς. Συνεπώς, αν ο υπαρκτός σοσιαλισμός δεν βελτιώσει τη ζωή των δικών του εργαζομένων περισσό-τερο απ' όσο ο καπιταλισμός, η πρακτική και ηθική σημασία του σοσια-λισμού εξαφανίζεται αυτομάτως.
Το βιοτικό επίπεδο στις περισσότερες καπιταλιστικές χώρες είναι αναμ-φισβήτητα καλύτερο απ' ό,τι στις περισσότερες σοσιαλιστικές χώρες.  Όχι γιατί ο καπιταλισμός είναι καλύτερος, αλλά διότι ο υπαρκτός σοσια-λισμός δεν είναι και τόσο σοσιαλισμός. Πρέπει, λοιπόν, ο υπαρκτός σο-σιαλισμός να γίνει όντως σοσιαλισμός.
Αν δεν γίνει, όλα έχουν χαθεί για το μαρξισμό, ίσως για πάρα πολλά χρόνια, μέχρι που ο καπιταλισμός να μετεξελιχθεί αυτομάτως σε σοσιαλι-σμό, κάτω από την ανάγκη της παραπέρα ανάπτυξης του. Δεν θα ήταν μόνο ανιστόρητος αλλά και ηλίθιος όποιος υποστήριζε πως ο καπιταλισμός θα παραμείνει για πάντα όπως είναι σήμερα. Το διάδοχο του αναπτυγμένου ΚΚ καπιταλισμού κοινωνικό σύστημα, αν δεν είναι ο σοσιαλισμός, πρέπει να μας πουν ποιο θα είναι. Αλλά δεν μας το λέν' διότι πιστεύουν πως η ανθρωπότητα, άπαξ και έφτασε στον καπιταλισμό, θα σταματήσει σ ' αυτόν την ανάπτυξη της, λες και η ανάπτυξη θα ήταν ποτέ δυνατό να ανακοπεί.  2. Η προλεταριακή εξουσία οφείλει να συγκεντρώσει γύρω απ' τους πρωτοπόρους προλετάριους, όλους ανεξαίρετα τους εργαζομένους. Κάτι τέτοιο, όμως θα ήταν αδύνατο αν οι προλετάριοι δεν ήταν όντως πρωτο-πόροι. Αλλά πώς να γίνουν πρωτοπόροι οι προλετάριοι, όταν τη θέση τους στην εξουσία την έχουν πάρει οι γραφειοκράτες; Ιδού ένα δύσκολο πρό-βλημα, που καλείται να λύσει ο Γκορμπατσόφ.
3. Η προλεταριακή εξουσία είναι οπλισμένη. Όχι μόνο για να κυριαρ-χήσει αποτελεσματικά πάνω στον ταξικό εχθρό στο πρώτο βίαιο στάδιο της δικτατορίας του προλεταριάτου, αλλά κυρίως για να περιφρουρήσει το καινούριο κοινωνικό σύστημα και να το προφυλάξει από τους κινδύνους της γειτνίασης με το παλιό, που φυσικά συνεχίζει να υπάρχει γύρω από το καινούριο και να το απειλεί συνεχώς, με ολική εξαφάνιση.  Ο υπαρκτός σοσιαλισμός αναπτύχθηκε, όσο αναπτύχθηκε, σε συνθήκες περικύκλωσης από τον καπιταλισμό, που συνιστά μια διαρκή και υπαρκτή απειλή για τον υπαρκτό σοσιαλισμό. Πρέπει να σταματήσει τούτη η διαρ-κής εξωτερική απειλή, για να μπορέσει ο υπαρκτός σοσιαλισμός να γίνει όντως σοσιαλισμός.
Όχι γιατί μόνο έτσι θα αξιοποιήσει παραγωγικά τα τεράστια κεφάλαια που δαπανά για τους εξοπλισμούς, αλλά και διότι θα αφαιρέσει από τους γραφειοκράτες όλα τα άλλοθι που επικαλούνται συνεχώς για τις αυθαιρε-σίες τους.
Να γιατί οι διακηρύξεις των Σοβιετικών για ειρήνη δεν είναι κενό σχήμα λόγου. Αν ο πόλεμος είναι αναγκαίος στον καπιταλισμό για να ξεπερνάει τις κρίσεις του και να επεκτείνεται, η ειρήνη αποτελεί προϋπόθεση για το σοσιαλισμό. Αν δεν υπήρχε η πιθανότητα εμπλοκής σε πόλεμο με τον κιιπιταλισμό, είναι βέβαιο πως η Σοβιετική Ένωση θα είχε ξεπεράσει προ πολλού όλες τις δυσμορφίες της.
Ο Μαρξ φανταζόταν τον κομουνισμό σαν ένα παγκόσμιο κοινωνικό σύ-στημα. Είναι φανερό, ωστόσο, πως αυτό το σύστημα δεν θα ήταν δυνατόν να εμφανιστεί ταυτόχρονα, μια κι έξω σ ' όλο τον κόσμο. Ούτε ο καπιτα-λισμός, άλλωστε, εμφανίστηκε ταυτόχρονα, μια κι έξω, σ ' όλο τον κόσμο.  ΙΙριν από το 1917 δεν υπήρχαν σοσιαλιστικά κράτη. Τη χρονιά αυτή εμφανίστηκε μια πρωτόγνωρη μορφή κράτους. Και, ευτυχώς, το καινούριο κ'ΐκίτος ήταν μεγάλο σε έκταση και πληθυσμό, πράγμα που του επέτρεψε ν" αντισταθεί αποτελεσματικά στον πάντα επίβουλο καπιταλισ^ιό.
89
Με τη λήξη του Β' Παγκόσμιου Πολέμου εμφανίζονται κι άλλα σοσια-λιστικά κράτη στην Ευρώπη. Και καθώς το απελευθερωτικό και αντιαποι-κιακό κίνημα αναπτύσσεται, προστίθενται καινούριες περιοχές της Γης στο σοσιαλιστικό στρατόπεδο. Η Κούβα παλιότερα και η Νικαράγουα σήμερα είναι "σκάνδαλο" πρώτου μεγέθους για τον αμήχανο καπιταλισμό, που βλέπει να συρρικνώνεται ολοένα και περισσότερο η περιοχή δράσης του.
Είναι φανερό λοιπόν πως η δυναμική της ιστορίας δεν βρίσκεται με τη μεριά του καπιταλισμού. Ο Λένιν λέει:
"Το προλεταριακό κράτος πρέπει να είναι κράτος δημοκρατικό, αλλά αποκλειστικά και μόνο για το προλεταριάτο και τους ακτήμονες. Και κρά-τος δικτατορικό, αλλά αποκλειστικά και μόνο εναντίον της αστικής τά-ξης". Αφού, λοιπόν, δεν υπάρχει αστική τάξη στη σημερινή Σοβιετική Ένωση, εναντίον ποιου είναι δικτατορική η δικτατορία του προλεταριά-του; Εναντίον του εαυτού της; Πάλι ο Λένιν λέει: "Η δικτατορία του προ-λεταριάτου είναι αμείλικτος αγώνας, αιματηρός και αναίμακτος, βίαιος, και ειρηνικός, στρατιωτικός και οικονομικός, παιδαγωγικός και διοικητικός, ένας αγώνας εναντίον των δυνάμεων και των παραδόσεων της παλιάς κοι-νωνίας".
Αν είναι έτσι, οι δυνάμεις της παλιάς κοινωνίας είναι τόσο ισχυρές στη Σοβιετική Ένωση, ώστε να δικαιολογείται η εξουσιάζουσα βία; Δεν νομί-ζω. Σήμερα το προλεταριακό κράτος, πάντα κατά τις υποθήκες του Λένιν, περισσότερο από κάθε άλλη φορά πρέπει και οφείλει να είναι κράτος δημοκρατικό. Περισσότερο δημοκρατικό απ' όσο είναι η αστική κοινο-βουλευτική δημοκρατία. Ο Γκορμπατσόφ γνωρίζει καλά τον Λένιν. Αυτοί που δεν τον γνωρίζουν είναι οι κομματικοί γραφειοκράτες.
90
ο ΣΤΑΛΙΝΙΣΜΟΣ ΗΤΑΝ ΙΣΤΟΡΙΚΑ
ΑΝΑΓΚΑΊΟΣ;
Περεστρόικα χωρίς αποσταλινοποίηση δεν νοείται σε καμιά περίτττωση.  Όμως, αποσταλινοποίηση δεν σημαίνει, έτσι απλά, καταδίκη του Στάλιν και των μεθόδων του. Άλλωστε, ο σταλινισμός μόνο συμβατικά συνδέεται με το όνομα και την προσωπικότητα του Στάλιν. Συνεπώς, δεν ξοφλάει κανείς με το σταλινισμό αν περιοριστεί στο να καταδικάσει άκριτα και επιπόλαια τον Στάλιν. Γιατί ο Στάλιν υπήρξε αναμφισβήτητα μια οργανω-τική ιδοφυΐα, και αυτό του το αναγνωρίζουν ακόμα και οι αντίπαλοί του, ακόμα και ο Τρότσκι. Όπως θα δούμε στη συνέχεια αυτών των κειμένων, χωρίς τον Στάλιν και τις μεθόδους του, είναι αμφίβολο αν θα υπήρχε σή-μερα η Σοβιετική Ένωση. Ο Χρουστσιόφ, που εγκαινιάζει την αποσταλι-νοποίηση, στρέφει εξαρχής την προσοχή του σε μια εντελώς λανθασμένη κατεύθυνση: αντιλαμβάνεται το σταλινισμό σαν μια ενδοκομματική υπόθε-ση, σαν κάτι που αναφέρεται αποκλειστικά και μόνο στις μεθόδους που μετήλθε ο Στάλιν για να καθυποτάξει τους κομματικούς του αντιπάλους και να κυριαρχήσει, ως απόλυτος δικτάτορας, όχι στη Σοβιετική Ένωση, αλλά στο Κομουνιστικό Κόμμα της Σοβιετικής Ένωσης. Μ' άλλα λόγια, δεν είναι σε θέση ο Χρουστσιόφ να αντιληφθεί πως ο σταλινισμός δεν είναι ένα ενδοκομματικό "γεγονός", αλλά ένα κοινωνικό φαινόμενο. Και σαν τέτοιο, εξαιρετικά δύσκολο και πολύπλοκο. Ο Γκορμπατσόφ πάντως γνω-ρίζει πως δεν θα ήταν δυνατό να καταδικάσει κανείς το σταλινισμό άκριτα και επιπόλαια. Κάτι τέτοιο θα ήταν κι αυτό σταλινισμός απ' την ανάποδη.  Ο σταλινισμός είναι, βέβαια, συνδεδεμένος με την προσωπικότητα του Στάλιν και τις μεθόδους του, αλλά αυτός που ίσως ευθύνεται λιγότερο απ όλους γΓ αυτές τις μεθόδους είναι ο ίδιος ο Στάλιν, όπως θα δούμε.  Άλλωστε ο Στάλιν, για κάμποσα χρόνια μετά το θάνατο του Λένιν, καθο-δηγούσε το κόμμα και το κράτος συλλογικά, με το κλασικό πλέον διοικη-τικό σχήμα της τριανδρίας (τρόικα).
Δεν ήταν εξαρχής δικτάτορας, και κατά πάσα πιθανότητα δεν είχε εξαρ-χής την πρόθεση να γίνει δικτάτορας. Έγινε δικτάτορας κάτω από πολύ συγκεκριμένες συνθήκες, που πρέπει να ερευνηθούν προσεκτικά. Αν πει κανείς πως τα πράγματα θα εξελίσσονταν πολύ διαφορετικά στην ΕΣΣΔ αν δεν υπήρχε ο Στάλιν, αν στη θέση του βρισκόταν, π.χ., ο Τρότσκι, είναι 91 σαν να αποδέχεται σαν πρώτο και κυρίαρχο το ρόλο της προσωπικότητας στην ιστορία. Αλλά μια τέτοια ιστορική βουλησιαρχία απέχει έτη φωτός απ' το μαρξισμό, που για τη μελέτη της ιστορίας απαιτεί μια προσεκτική ανάλυση των συγκεκριμένων κοινωνικών και οικονομικών συνθηκών. Δεν είναι η προσωπικότητα που δημιουργεί την ιστορία, είναι η ιστορία που σε μια συγκεκριμένη ιστορική στιγμή απαιτεί μια συγκεκριμένη προσωπι-κότητα.
Ο Στάλιν, λοιπόν, ήταν και μαρξιστής και λενινιστής. Ασφαλώς παρε-ξέκλινε και απ' το μαρξισμό και απ' το λενινισμό. Όμως, τι σημαίνει τελικά "παρέκκλιση;" Ποιος μπορεί να εγγυηθεί το "σταθερό σημείο ανα-φοράς", ώστε να ορίσει την παρέκκλιση σαν απομάκρυνση απ' αυτό; Αν το σταθερό σημείο αναφοράς είναι τα κείμενα του Μαρξ, η απαίτηση για μια παρέκκλιση σημαίνει τελικά δυνατότητα σχολαστικής εφαρμογής στην πράξη του μαρξισμού. Αλλά, αυτός ακριβώς είναι ο δογματισμός.  Συνεπώς ο άκριτος αντισταλινισμός είναι μια ακόμα μορφή δογματισμού κι αυτοί που κατηγορούν· τους σταλινικούς για δογματισμό Γί\'αι απλού-στατα αντιδιαλεκτικοί, στην περίπτωση που δεν είναι ανιστόρητοι ή και ηλίθιοι.
Ο σταλινισμός είναι μια ακόμα μορφή δογματισμού κι αυτοί που κατη-γορούν τους σταλινικούς για δογματισμό είναι, απλούστατα, αντιδιαλεκτι-κοί, στην περίπτωση που δεν είναι ανιστόρητοι ή και ηλίθιοι.  Ο αντισταλινισμός είναι κι αυτός δογματισμός, συχνά πολύ πιο επικίν-δυνος απ' το σταλινικό δογματισμό. Δεν έχει κανείς παρά να προσέξει τη συμπεριφορά των τροτσκιστών, των μαοϊκών ή όποιων άλλων, για να δια-πιστώσει πως ο δικός τους δογματισμός σε τίποτα δεν υπολείπεται του σταλινικού, για να μην πω πως είναι ένας δογματισμός εντελώς καιροσκο-πικός, αφού όλοι αυτοί μιλούν και κρίνουν με την ασφάλεια που παρέχει στον οποιονδήποτε μια θεωρία που δεν έγινε πράξη, μια άποψη που δεν δοκιμάστηκε στην πράξη.
Ο σταλινισμός όμως δεν είναι αφηρημένη θεωρία, είναι πράξη και μά-λιστα μια πράξη πολύ οδυνηρή. Πρέπει, λοιπόν, να την αντιμετωπίσουμε σαν τέτοια, όχι για να μην κάνουμε λάθη στο μέλλον, αλλά για να μην επαναλάβουμε τα ίδια λάθη.
Πάντως, τα καινούρια λάθη δεν πρόκειται να τα αποφύγουμε. Κι όποιος ισχυρίζεται πως αυτός και μόνος αυτός θα εφαρμόσει αλάνθαστα το μαρ-ξισμό, απλούστατα δεν είναι μαρξιστής. Είναι... θεολόγος που παριστάνει το μαρξιστή.
Το σημαντικό, συνεπώς, δεν είναι να μην κάνουμε λάθη, αλλά να μην επαναλαμβάνουμε συνεχώς τα ίδια λάθη. Στο κάτω κάτω, διάολε, το να ')2 κάνεις καινούρια λάθη είναι και θέμα... ποικιλίας, που κάνει την ιστορική πράξη λιγότερο ανιαρή.
Όπως και να 'ναι, ας παραιτηθούμε απ' την ιδέα πως δεν θα ήταν δυνατό να κάνουμε λάθη στο μέλλον, κι ας θεωρήσουμε το λάθος σαν δυσάρεστο μεν, αναγκαίο δε γεγονός. Διότι στη διαλεκτική, το λάθος δεν είναι παρά μέρος της άρνησης. Και χωρίς την άρνηση, η κατάφαση κα-θίσταται αδύνατη.
Αν δεν υπήρχε το "όχι", το "ναι" δεν θα είχε κανένα λογικό νόημα. Αν δεν υπήρχε η νύχτα, δεν θα υπήρχε ούτε η μέρα. Αν για τους θρησκευό-μενους δεν υπήρχε ο διάβολος, ο θεός τους θα ήταν εντελώς αστείος. Κι αν δεν υπήρχε ο Στάλιν, δεν θα υπήρχε ούτε ο... Γκορμπατσόφ.  Θέλω να πω πως, αν όλα πήγαιναν εξαρχής καλά στην ΕΣΣΑ, δεν θα υπήρχε σήμερα πρόβλημα ανασυγκρότησης. Θέλω να πω ακόμα πως σε μια διαλεκτική αντίληψη των πραγμάτων, ο γκορμπατσοφισμός δεν είναι το τελικό και οριστικό στάδιο στην ανάπτυξη του σοβιετικού κομουνισμού.  Κατά πάσα πιθανότητα θα χρειαστούν κι άλλες περεστρόικες στο μέλλον κι άλλες αναθεωρήσεις κι άλλες παρεκκλίσεις.
Η ιστορία είναι ένα εκκρεμές που συνεχώς παρεκκλίνει, δεξιά και αρι-στερά, απ' την κάθετη θέση που ορίζει την ακινησία. Είτε, λοιπόν, η ιστορία κινείται και συνεπώς παλαντζάρει μια από δω και μια από κει, προχωρώντας προς τα μπροστά, είτε μένει ακίνητη, οπότε πεθαίνει.  Ακίνητα είναι μόνο τα πτώματα. Οι ζωντανοί οργανισμοί συνεχώς κινού-νται και συνεχώς αλλάζουν. Κάθε ορθοδοξία, λοιπόν, με την απαίτησή της για ιδεολογική σταθερότητα, μυρίζει πτωμαΐνη. Ας το καταλάβουμε επιτέ-λους. Μαρξισμός χωρίς διαλεκτική, είναι σκορδαλιά χωρίς σκόρδο. Αυτό, βέβαια, το λέν' και οι εκ γραφειοκρατών "κομουνιστές". Μόνο που αυτοί δεν ξέρουν τι είναι η διαλεκτική. Δεν θέλουν να καταλάβουν, δηλαδή, πως η διαλεκτική χωρίς την αρνητικότητα εκπίπτει αυτομάτως σε οντολογία.  Λοιπόν, θα το πω καθαρά: Εγώ είμαι... σταλινικός! Όχι γιατί αποδέχο-μαι τις μεθόδους του Στάλιν, αλλά διότι μου είναι αδύνατο να πω πως οποιοσδήποτε άλλος στη θέση του θα ενεργούσε τότε πολύ διαφορετικά.  Το σταλινισμό τον γέννησε μια δύσκολη εποχή. Γύρω στο 1930 το παλιό ι'ινειρο και του Μαρξ και του Αένιν και του Στάλιν και των πάντων για ένα γρήγορο ξάπλωμα της επανάστασης σ' ολόκληρη την Ευρώπη καταρρέει πλήρίος.
'Οσο και να φαίνεται σήμερα αφελές, κανείς δεν πίστευε τότε πως ο κομουνισμός, με τη λογική του και την ηθική του, δεν θα εξαπλωνόταν σύντομα σ ' ολόκληρο τον κόσμο, τη στιγμή μάλιστα που επικράτησε τόσο εύκολα στην τσαρική Ρωσία.
9.'?
Τουλάχιστον για τη Γερμανία, όπου το εργατικό και το κομουνιστικό κίνημα ήταν εξαιρετικά αναπτυγμένο, τουλάχιστον για την πατρίδα του Μαρξ και του ΪΛ7κελς, η επικράτηση του κομουνισμού ήταν πρόβλημα μηνών, όπως ήθελαν να πιστεύουν τότε οι πρωτοπόροι Μπολσεβίκοι. Αλλά αντί του αναμενόμενου κομουνισμού, να σου στη Γερμανία ο ναζισμός το 1933! Από το 1922 κιόλας, με τον Μουσολίνι στην Ιταλία, η αστική τάξη περνάει στην αντεπίθεση. Στην επίφοβη δικτατορία του προλεταριάτου αντιτάσσει την αστική δικτατορία, δηλαδή το φασισμό και την ακραία του έκφανση, το ναζισμό.
Ο φασισμός εμφανίζεται σε χώρες όπου το αστικό κοινοβούλιο αδυνατεί να δώσει άμεσες λύσεις στα τρέχοντα και επείγοντα προβλήματα της κα-πιταλιστικής ανάπτυξης. Ο φασισμός δεν είναι βίτσιο κάποιου παρανοϊκού δικτάτορα, όπως θέλει να τον παρουσιάζει η αστική σκέψη. Είναι ιστορική αναγκαιότητα για τον καπιταλισμό. Που καταφεύγει σ ' αυτόν, κάθε φορά που θα στριμωχτεί πολύ, δηλαδή κάθε φορά που οι αντιθέσεις εντός της καπιταλιστικής κοινωνίας οξύνονται τόσο, που η προσωρινή λύση δεν μπορεί να βρεθεί παρά μόνο στην καταφυγή στη φασιστική βία. Ο φασι-σμός, λοιπόν, είναι η δικτατορία της αστικής τάξης, με την ίδια έννοια που η δικτατορία του προλεταριάτου, που αυτή τολμάει και λέει καθαρά το όνομά της (δικτατορία), δεν είναι παρά η δικτατορία της εργατικής τάξης.  Σήμερα και η φασιστική δικτατορία και η δικτατορία του προλεταριάτου καθίστανται εκ των πραγμάτων δύσκολες και προβληματικές. Και τούτο γιατί η αστική τάξη υποχρεώθηκε να κάνει πολλές παραχωρήσεις στην εργατική, χάρη κυρίως στην ύπαρξη των κομουνιστικών κομμάτων, που αν μη τι άλλο σοβαρότερο, τουλάχιστον λειτουργούν πάντα σαν λόμπι (σαν ομάδες πιέσεως).
Ενώ, από την άλλη μεριά, η εργατική τάξη χάνει ολοένα και περισσό-τερο τον παραδοσιακό εργατικό της χαρακτήρα, έτσι που αυξάνονται ολοέ-να και περισσότερο οι μάνατζερ, οι "χαρτογιακάδες", οι εργοδηγοί, οι διευθυντές, που όλοι μαζί συναποτελούν τους προνομιούχους ανάμεσα στους εργαζόμενους.
Είναι απίστευτα δύσκολο να πείσεις έναν υψηλόμισθο πως παραμένει εκμεταλλευόμενος, παρά τον υψηλό του μισθό. Ο Μαρξ, όμως, ποτέ δεν όρισε την εκμετάλλευση με απόλυτους αριθμούς. Δεν είπε δηλαδή: εργα-ζόμενοι με μισθό από τόσο και πάνω δεν είναι εκμεταλλευόμενοι. Το σύ-στημα της μισθωτής εργασίας για το μαρξισμό αποκλείεται να μην είναι εκμεταλλευτικό. Για τον απλό λόγο πως κανείς εργοδότης δεν θα σου δώσει μισθό, όσο μεγάλος κι αν είναι αυτός, μεγαλύτερον από το κέρδος που προσδοκά από σένα.
')4
Εγώ, για παράδειγμα, είμαι υψηλόμισθος σ ' αυτήν εδώ την εφημερίδα.
Ο μισθός μου είναι περίπου τέσσερις φορές μεγαλύτερος από το βασικό.  Και ως δημοσιογράφος έχω φοροαπαλλαγές και δωρεάν κίνηση και είσοδο σε κάθε είδους θέαμα. Κι ωστόσο αισθάνομαι σταθερά και μόνιμα εκμεταλ-λευόμενος. Ξέρω πως αν εργοδότης μου έδινε περισσότερα από το κέρδος που του αποφέρω, θα αυτοκαταργούνταν σαν εργοδότης και η επιχείρηση θα χρεοκοπούσε, αν το μέτρο επεκτεινόταν σ ' όλους τους εργαζόμενους σ' αυτή. Πάντως εγώ δεν πρόκειται να πω ποτέ ευχαριστώ στον εργοδότη μου για τον καλό μισθό που μου δίνει. Κι εύχομαι να πράξετε ομοίως με τους δικούς σας εργοδότες, παρ' όλο που ξέρω πόσο δύσκολο είναι να ξεφύγει κανείς από την αντίληψη πως ο εργοδότης μας κάνει χάρη όταν μας δίνει αύξηση.
Όμως, όσο κι αν μας αυξήσει το μισθό, ο εργοδοτης πάντα θα μας χρωστάει. Αυτό ακριβώς είναι ο καπιταλισμός. Ένα διαρκές χρέος προς τον εργαζόμενο. Τα περί χάριτος και τα τέτοια έχουν χριστιανική καταγω-γή και στρέφουν δολίως το πρόβλημα της λιγότερης εκμετάλλευσης στη φιλανθρωπία. Όμως, κανείς καπιταλιστής ποτέ δεν ήταν φιλάνθρωπος. Κι αν εμφανίζεται σαν φιλάνθρωπος δύο τινά πρέπει να συμβαίνουν: είτε πι-στεύει πως θα κερδίσει τον Παράδεισο δια της ελεημοσύνης, όπως οι με-γαλοκυράδες που ελεούν τους φτωχούς κάθε Κυριακή στο προαύλιο της εκκλησίας, είτε, το πιθανότερο, ασκεί μια έξυπνη καπιταλιστική πολιτική δια των παροχών και των αυξήσεων, ίσα ίσα για να μη δυσανασχετήσουμε και αποκτήσουμε ταξική συνείδηση, πράγμα που θα απέβαινε καταστρο-φικό για τα συμφέροντά του.
Ο Μαρξ μας έπεισε πως είναι δυνατή η κατάργηση της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο. Όμως η εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο δεν καταργήθηκε ούτε στην ΕΣΣΔ και στις χώρες του υπαρκτού σοσιαλι-σμού. Βέβαια, εκεί το κέρδος δεν πάει σε ιδιώτες, αλλά στο κράτος. Και δΓ αυτού στην κοινωνία ολόκληρη. Βέβαια, ένα μέρος του κέρδους το παρακρατούν οι γραφειοκράτες για τις δικές τους αυξημένες(!) ανάγκες.  Όμως, σε καμιά περίπτωση δεν πρέπει να συγχέουμε το γραφειοκράτη με το αφεντικό μας υπό καπιταλιστικό καθεστώς. Ο γραφειοκράτης δεν θα ήταν δυνατόν να αυξήσει επ' άπειρον τα αγαθά του, όπως θα μπορούσε να συμβεί στον καπιταλισμό, όπου δεν υπάρχει μάξιμουμ όριο στον πλούτο του καπιταλιστή.
Στον πλούτο του Σοβιετικού γραφειοκράτη υπάρχει ένα "πλαφόν", που δεν θα μπορούσε να το υπερβεί σε καμιά περίπτωση, αφού δεν έχει τη δυν(ΐτότητα να επενδύει. Συνεπώς, η ανεξέλεγκτη εκμετάλλευση του εργα-ζ(')μεν()ΐ) υπό σοσιαλιστικό καθεστώς είναι αδύνατη εκ των πραγμάτων. Κι 95 αν η παραγωγικότητα δεν είχε το χάλι που έχει, το μέσο επίπεδο ζωής θα ήταν αναμφισβήτητα πολύ υψηλότερο από το σημερινό, ακόμα και στην περίπτωση που οι κλοπές και οι καταχρήσεις συνεχίζονταν.  Όμως, πώς ν ' αυξήσει την παραγωγικότητα ο εργαζόμενος, όταν ξέρει πως έστω ένα μικρό μέρος της απ' αυτόν παραγόμενης υπεραξίας θα το ροκανίσουν τα τρωκτικά; Βλέπουμε, λοιπόν, πως στο οικονομικό πρόβλη-μα εμπλέκεται ξαφνικά και το ηθικό. Και το επικαθορίζει. Είμαστε υπο-χρεωμένοι, λοιπόν, να ξαναδιαβάσουμε προσεκτικά τα νεανικά έργα του Μαρξ, τότε που ο μεγάλος στοχαστής και επιστήμονας ήταν περισσότερο ηθικολόγος και λιγότερο επιστήμονας. Τα Οικονομικοφιλοσοφικά τετρά-δια του 1844 δεν έχασαν την αξία τους, για μόνο το λόγο πως ο ώριμος Μαρξ επικέντρωσε την προσοχή του στην επιστήμη. Άλλωστε επικεντρώ-νω την προσοχή μου στην επιστήμη δεν σημαίνει πως ξεχνώ όσα ήδη έμαθα για τη φιλοσοφία ή όσα μαθαίνω γι' αυτήν παράλληλα με την επιστήμη. (Σημειώνουμε εδώ πως η ηθική ανήκει στη φιλοσοφία.) Ο Μαρξ δεν ήταν μόνο μεγάλος επιστήμονας, ήταν και μεγάλος φιλόσοφος. Αλλά αυτό έχουμε την τάση να το ξεχνούμε, ίσως γιατί εντρυφεί κανείς δυσκο-λότερα στη φιλοσοφία απ' ό,τι στην επιστήμη.
Ο σταλινισμός, λοιπόν, πριν από το καθετί είναι μια απομάκρυνση από τη μαρξιστική φιλοσοφία και μια προσκόλληση στη μαρξιστική επιστήμη· τόσο επίμονη, που τελικά και η επιστήμη εκπίπτει σε πρακτικισμό και εμπειρισμό.
Δεν ξέρω όμως αν μπορούσε να γίνει διαφορετικά σε μια εποχή κατά την οποία αυτό που προείχε ήταν η πάση θυσία επιβίωση του καινούριου κα-θεστώτος. Δεν ξέρω αν το καθεστώς θα επιβίωνε χωρίς τον Στάλιν.
% }
ο ΜΕΓΑΛΟΣ ΜΥΘΟΣ ΤΟΥ ΣΤΑΛΙΝ
Το 1925, σε εφημερίδα της Τιφλίδας δημοσιεύεται μια επιστολή του Στάλιν γραμμένη το 1911, στην οποία οι αιχμές για την επαναστατική... ανεπάρ-κεια του Λένιν είναι κάτι παραπάνω από φανερές! Ο Στάλιν λοιπόν ειρω-νεύεται τον Λένιν! Αλλά ο Λένιν δεν ζει πλέον για να του απαντήσει.  Όμως, το 1925, που κάποιοι σύντροφοι δημοσιεύουν αυτό το περίεργο γράμμα, ο Στάλιν είναι ήδη, εδώ και τρία χρόνια, γεν. γραμματέας του Κ.Κ.  της Σοβιετικής Ένωσης (εξελέγη το 1922, όσο ζούσε ο Λένιν) ενώ από την προηγούμενη χρονιά, το 1924 (χρονιά του θανάτου του Λένιν, σε ηλικία 54 ετών) έχει εξασφαλίσει πλήρως για τον εαυτό του τη σίγουρη διαδοχή του Λένιν, σε μια πολύ κρίσιμη για τη χώρα καμπή.
Το 1925 λοιπόν, που δημοσιεύεται το γράμμα, ο Λένιν είναι προ πολλού ένας μεγάλος θρύλος. Και ο μύθος του Στάλιν εντελώς ανύπαρκτος.  Άλλωστε, ο Στάλιν εξελέγη ήσυχα και νομιμότατα γεν. γραμματέας απ' την Κ.Ε., ακριβώς απ' αυτούς που αργότερα θα τους στήσει σχεδόν όλους στον τοίχο.
Τραγική ειρωνεία; 'Οχι ακριβώς. Απλώς εμπλοκή στα σατανικά γρανά-ζια της ιστορίας, που είναι τραγική από την ίδια της τη φύση. Όποιος δεν θέλει να πάθει τίποτα από το συχνά θανατηφόρο ιστορικό γίγνεσθαι, πρέπει να κάτσει στ' αβγά του, όπως λέει ο λαός, αν και δεν είναι σίγουρο πως και σ ' αυτήν την περίπτωση τα τσόφλια των σπασμένων αβγών δεν θα του μπουν στον κώλο! Η ιστορία στις δύσκολες στιγμές της, παίρνει σβάρνα τους πάντες και αλέθει σάρκες, με μια τυφλή μανία, που σ ' αφήνει πάντα άναυδο κι απορημένο.
Οι αστοί ξέχασαν τι συνέβη με τη δική τους επανάσταση. Στο Παρίσι, την περίοδο της Τρομοκρατίας, το αίμα έτρεχε ποτάμι και κανείς δεν ήξερε από πού θα του 'ρθει.
Κοντά στον Μαρά και κυρίθ)ς τον Ροβεσπιέρο, ο Στάλιν φαντάζει σκέτος άγγελος!! Ωστόσο, ο αρχιτρομοκράτης Ροβεσπιέρος ουδεμία, βέβαια, σχέ-ση θα ήταν δυνατό να έχει και με το μαρξισμό και με τον κομουνισμό και με το σταλινισμό και μ' όλα αυτά τα σατανικά και ματοβαμμένα μεταγε-νέστερα. Ο Ροβεσπιέρος ήταν ένας σοβαρότατος αστός, που βουτήχτηκε στο αίμα χωρίς καλά καλά να το καταλάβει. Θα ήταν αδύνατο να γίνει (ιλλιώς σε μια περίοδο που οι πάντες υποπτεύονταν τους πάντες σαν "ε-97 χθρούς του λαού". (Τούτη η τρομερή κουβέντα ακούστηκε για πρώτη φορά στη διάρκεια της Γαλλικής Επανάστασης.)
Λέγαμε, λοιπόν, πως οι αστοί όχι μόνο μισούν την ιστορία εν γένει, αλλά ούτε καν τη δική τους ιστορία δεν θέλουν να ξέρουν!
Δεν θέλουν να ξέρουν, δηλαδή, πως το καπιταλιστικό οικονομικό και κοινωνικό σύστημα, μέχρι που να εγκατασταθεί καλά στην εξουσία και να ροντάρει τον κοινοβουλευτικό του μηχανισμό, έκοψε κεφάλια με μια ευ-κολία σαν να 'ταν κολοκυθοκορφάδες.
Ας μας αφήσουν, λοιπόν, ήσυχους στη δική μας βαρβαρότητα! Υπολεί-πεται κατά πολύ της δικής τους. Κι ας κάνουν τον κόπο να μάθουν πρώτα την ιστορία του καπιταλισμού κι ύστερα την ιστορία του σοσιαλισμού. Ή, μπας και πιστεύουν πως ο καπιταλισμός ήταν πάντα κοινοβουλευτικά φω-νακλάδικος και παρασκηνιακά δραστήριος; Και μη μου πείτε: περασμένα, ξεχασμένα! Γιατί θα πούμε και μεις για το σταλινισμό: περασμένος, ξεχα-σμένος, και θα πατσίσουμε! Αλλά αν το πάμε έτσι αμφότεροι, τότε χαιρέτα μου τον πλάτανο της ιστορίας!
Εσείς, πονηροί αστούληδες, ύστερα από τόσα χρόνια μετά το 1789 μπο-ρείτε να παριστάνετε τη στρουθοκάμηλο. Τα δικά μας, όμως, είναι σχετικά καινούρια. Άλλωστε, εμείς τη βρομιά μας τη σηκώνουμε στη ράχη μας ~ και προχωρούμε! Και δεν πρόκειται να σας ζητήσουμε σαπούνι! Σας το αφήνουμε να πλύνετε άλλου είδους δικές σας βρομιές! Ο καθένας, λοιπόν, με την ιστορική βρομιά του.
Βέβαια, εσάς, εδώ και πάρα πολλά χρόνια, κάποιος σας μίλησε για το...  "ρεξόνα" και έκτοτε τη βολέψατε μια χαρά με τα αρώματα. Όμως, τα σοσιαλιστικά αρώματα είναι ατελέστατα: Εκεί που πάν' να κρύψουν την πρώτη βρομιά προσθέτουν μια δεύτερη με τα βρομερά αρώματα των απο-κρύψεων και της λογοκρισίας. Δηλαδή, τι να κάνουμε τώρα; Να κατα-σκευάσουμε αρώματα πριν κατασκευάσουμε εσάνς για λεμονάδες; Έτσι κάνατε εσείς στον καιρό σας; Α, μπα, δεν κάνατε έτσι.
Απλώς, απαρνηθήκατε τους ματοβαμμένους προγόνους σας. Ούτε να τους ξέρετε. Ουστ, κοπρόσκυλα! Έξω απ' τον μπαχτσέ της ιστορίας! Εκεί μέσα έχει και φίδια.
Και μη μου πείτε: ας λογικευτούμε πλέον κι ας σκοτώσουμε όλα τα ερπετά. Διότι η ιστορία αναπαράγει τα ερπετά όπως η Λερναία Ύδρα τα κεφάλια της. Και μη μου πείτε να επιστρατεύσουμε κανέναν Ηρακλή, γιατί αυτά συμβαίνουν μόνο στη μυθολογία, όχι στην ιστορία.
Βέβαια, εσείς συχνά μπερδεύετε την ιστορία με τη μυθολογία. Και μεις την μπερδεύουμε, άλλωστε. Είμαστε πάτσι, λοιπόν, κι εδώ.  Να δείτε εμείς τι πλάκα πάθαμε με το μύθο του Στάλιν! Μερικοί ακόμα 9Κ δεν πληροφορήθηκαν πως ο Στάλιν δεν ήταν θεός, ή έστω ημίθεος, αλλά ένας πολιτικός που βρέθηκε στην καρδιά του τυφώνα, και παρά ταύτα κράτησε γερά το τιμόνι.
Στο κάτω κάτω, αδερφέ, εκτός από ιστορία δικαιούμαστε να έχουμε και μυθολογία. Εσείς κάνατε μύθο τον Καραμανλή και μεις να μην κάνουμε μύθο κοτζάμ Στάλιν.
Λοιπόν, ο καθένας με τους μύθους του. Κι αν τους βάλουμε δίπλα δίπλα, τα παιδιά, μεγάλα και μικρά, θα προτιμήσουν σίγουρα τους δικούς μας.  Είναι πιο περιπετειώδεις και έχουν πολλή δράση. Και μη μου πεις πως η ανθρωπότητα πέρασε προ πολλού το μυθικό της στάδιο, γιατί θα σας θυ-μήσω, εκτός από τους διάφορους θεούς, και όλους τους μάγους, κλασικούς και μοντέρνους, που γιατρεύουν πάσαν σωματικήν τε και πνευματικήν νό-σον.
Λοιπόν, ο καθένας με τη νόσο του, εν αναμονή του γιατρού, που όλο κινάει να ' ρθει και όλο χάνεται στο δρόμο. Οι μύθοι άλλωστε παράγουν έργο. Στο όνομα του θεού, του πιο μεγάλου και διαρκούς μύθου που εφεύρε ο άνθρωπος, έγιναν μεγαλειώδη πράγματα. Πειράζει λοιπόν που με το ό-νομα του Στάλιν βαφτίστηκαν στη Σοβιετική Ένωση 400 πόλεις και χωριά;
Χώρια οι δρόμοι, τα σοκάκια, οι πλατείες, τα εργοστάσια, οι παιδικοί σταθμοί, τα κολχόζ, τα σοφχόζ και δεν συμμαζεύεται. (Πόσα χωριά της Ελλάδας μόνο φέρουν το όνομα αγίων;)
Το σημαντικό λοιπόν είναι όχι πόσο μεγάλος ήταν ο μύθος του Στάλιν, (ιλλά πόσο μεγάλο έργο παρήγαγε αυτός ο μεγάλος μύθος. Αυτός ο μεγάλος μύθος, λοιπόν, εκβιομηχάνισε την ΕΣΣΔ, την εξόπλισε και την έκανε υπερ-δύναμη. Βέβαια, ο ίδιος μύθος άφησε υποσιτισμένους τους μουζίκους. Τι να κάνουμε, δεν μπορείς να τα 'χεις όλα.
Πάντως, δεν είναι ο σταλινικός μύθος που έστειλε στο απόσπασμα εκα-τομμύρια Σοβιετικούς, κυρίως κομουνιστές, για το θάνατο των οποίων ο-δύρεστε, αντί να χαίρεστε που κάποιος τους καθάρισε στη θέση σας και πας (ΐπάλλαξε από ένα πολύ δύσκολο έργο. Δεν μπόρεσαν τότε να επέμβουν οι Λυτικοί στα εσωτερικά της ΕΣΣΔ. Κι έτσι, επενέβησαν τελικά οι ίδιοι οι Σοβιετικοί στα σοβιετικά εσωτερικά τους και τα έκαναν Γης Μαδιάμ!  Κι αντί να χαίρεστε που σκοτώνονταν μεταξύ τους οι άνθρωποι, έρχεστε και παίρνετε τη μεριά των θυμάτων! Ε, λοιπόν, κάπου τα μπερδέψατε μέσα στον ψεύτικο ανθρωπισμό σας! Α, να μου χαθείτε, ταρτούφοι! Αφήστε μας οιην ησυχία μας να σκοτωνόμαστε μεταξύ μας και σκοτώστε και σεις τους δικούς σας. Τι τους έχετε τους γκάνγκστερ; Λοιπόν, ο καθένας με το αίμα 1 ( 1 1 1 , () Στιίιλιν είναι ίσως το πιο σημαίνον τραγικό πρόσωπο της παγκόσμιας 99 ιστορίας. Η κόρη του Σβετλάνα Αλελούγιεβα, που απαρνήθηκε τον πατέρα της, που κατέφυγε στη Δύση, και που, βέβαια, ουδεμία σχέση έχει μ' αυτό που λέγεται μαρξισμός-λενινισμός (και σταλινισμός) λέει πως ο φοβερός μπαμπάς συχνά εκδήλωνε την περιφρόνησή του για ό,τι ηχηρό και πομπώ-δες λεγόταν τότε για το άτομό του. Δεν ήταν ηλίθιος ο Στάλιν για να μην καταλαβαίνει πόσο καταστροφικό πράγμα είναι η προσωπολατρεία.  Απλώς, η προσωπολατρεία τον βόλευε πολιτικά, σε μια εποχή που η επίκληση στη λογική δεν θα ήταν δυνατό να είναι αποτελεσματική. Η επίκληση στη λογική, άλλωστε, ποτέ πουθενά δεν ήταν ιδιαίτερα αποτε-λεσματική. Και, βέβαια, ούτε σήμερα είναι. Για να μην πάμε μακριά, ο θρίαμβος του ΠΑΣΟΚ πριν από λίγα χρόνια είναι ο θρίαμβος του παρα-λόγου.
Αλλά περίπου το 40% των Ελλήνων χρειάστηκαν κάπου έξι χρόνια για να καταλάβουν πως... πράσινοι ήλιοι δεν υπάρχουν σε τούτο τον κόσμο.  Κι αν υπάρχουν φωτίζουν μόνο τα πράσινα λιβάδια όπου βόσκουν τα πρά-σινα άλογα. Το ξαναλέμε: Σημασία δεν έχει η ύπαρξη μύθων, αλλά το έργο που αυτοί παράγουν. Τώρα, πώς το μυθικό παράγει το πραγματικό, αυτό είναι μια άλλη μεγάλη ιστορία.
Άλλωστε, ο μύθος του Μεγάλου Στάλιν άργησε πάρα πολύ να πάρει την τελική του μορφή. Ολοκληρώθηκε μόλις το 1935 από τον περιλάλητο Ααυ-ρέντι Μπέρια, τούτον τον σταλινικότερο του Στάλιν σταλινικό. Ο μελλο-ντικός αρχηγός της μυστικής αστυνομίας, που τον σκότωσε ο Χρουστσιόφ (ε, να μη σκοτώσει κι αυτός κάνα δυο;) σε μια σειρά διαλέξεων που έκανε αυτή τη χρονιά στην Τιφλίδα (ήταν κι αυτός Γεωργιανός) επιχείρησε να μυθοποιήσει ολοκληρωτικά και οριστικά τον Στάλιν από νεαράς ηλικίας.  Οι διαλέξεις του Μπέρια εκδόθηκαν το 1936 σε βιβλίο υπό τον τίτλο "Σχετικά με την ιστορία των οργανώσεων των Μπολσεβίκων στην Υπερ-καυκασία". Εξυπακούεται πως η "ιστορία των οργανώσεων" δεν ήταν παρά η ιστορία του Στάλιν, αμέσως μετά που την κοπάνησε από την ορθόδοξη ιερατική σχολή της Τιφλίδας, όπου φοιτούσε για να γίνει παπάς.  Μπορείτε να φανταστείτε τον Στάλιν παπά; Εγώ μπορώ. Αλλά με τη νοσηρή μου φαντασία τον προάγω αμέσως σε δεσπότη, στη συνέχεια σε πατριάρχη και λίγο μετά σε υπερπατριάρχη των απανταχού της Γης ορθο-δόξων. Θα είχε μεγάλη πλάκα να βλέπαμε τους Έλληνες ορθοδόξους χρι-στιανοκομουνιστές υπό τας διαταγάς του Στάλιν!
Εδώ που τα λέμε, θα του πήγαινε πολύ η ποιμαντορική ράβδος και τα χρυσοποίκιλτα άμφια του Στάλιν. Είχε ύφος δεσπότη. Ήταν γεννημένος δεσπότης. Άλλωστε, δεν λέμε πως δεσποτικά κυβέρνησε την ΕΣΣΔ; Όπως περίπου ο Σεραφείμ την Ελλάδα. Και μη μου πείτε πίος την Ελλάδα σήμερα Ι(Μ) την κυβερνάει ο Παπανδρέου, διότι θα πέσετε τραγικά έξω. Στην πραγμα-τικότητα και εκ του αφανούς, την Ελλάδα την κυβερνάει το δεσποταριό.  Εν πάση περιπτώσει, ο Στάλιν δεν έγινε τελικά παπάς, έγινε Μπολσεβί-κος. Του πήγαινε καλύτερα. Σ ' αυτό βρήκε την κλίση του. Και αποδείχτη-κε μεγάλο ταλέντο.
Ένα μεγάλο ταλέντο συνίσταται από μικρότερα ταλέντα, ενωμένα σ ' ένα υπερταλέντο. Έτσι, ο Στάλιν ήταν ταυτόχρονα: μεγάλος γλωσσολόγος, μεγάλος οικονομολόγος, μεγάλος φιλόσοφος (μαρξιστής, φυσικά), μεγάλος γενετιστής, μεγάλος στρατιωτικός, αλλά όχι και τόσο μεγάλος, είναι αλή-θεια, μουσικοσυνθέτης. Ίσως δεν το ξέρετε, καιρός λοιπόν να το μάθετε:
Ο Στάλιν συνέθεσε και μια όπερα! Δεν είναι βέβαιο πως τη συνέθεσε ο ίδιος προσωπικά, αλλά δεν έχει σημασία. Ο πραγματικός συνθέτης έτσι κι αλ-λιώς δεν είχε μεγαλύτερο μουσικό ταλέντο απ' αυτό του Στάλιν, που στο κάτω κάτω ήξερε να ψέλνει.
Το μέρος που γεννήθηκε αυτό το μεγάλο πολυΐαλέντο, στο Γκόρι της Γεωργίας, το 1879, διαμορφώθηκε ανάλογα με τη μεγαλοσύνη του. Στον τόπο όπου γεννήθηκε ο Στάλιν, χτίστηκε ένας τεράστιος θόλος από γυαλί και ατσάλι. Αριχτεκτόνημα φαραωνικής εμπνεύσεως και εκτελέσεως, αντά-ξιο του μόνου εκτός Αιγύπτου φαραώ. Γιατί ο Στάλιν δεν ήταν ούτε δικτά-τορας, ούτε πρόεδρος, ούτε τίποτα απ' όλα αυτά τα πεζά και τετριμμένα.  ' I Ιταν φαραώ. Κομουνιστής φαραώ, βέβαια, αλλά πάντως φαραώ!  Ωστόσο, από το 191-7 που παίρνει ένα πολύ ενεργό μέρος στην Οκτω-βριανή Επανάσταση, μέχρι το 1928, που εδραιώνει την εξουσία του, ο Στάλιν στερείται παντελώς προσωπικών μύθων και επ' αυτού ακολουθεί (ΐέχρι τότε το καλό παράδειγμα του Λένιν, που ήξερε πόσο επικίνδυνο /τράγμα, επικίνδυνο καταρχήν για το φορέα του μύθου, είναι ο μύθος. Οι πιστοί μπορούν να σε φάν' ζωντανό όταν διαπιστώσουν πως είσαι ένας ι'ινΟρίΰπος που δεν μπορεί να σταθεί στο ύψος του μύθου του.  Λεν είναι βέβαιο πως ο Στάλιν προσωπικά πήρε μέρος στη μυθοποίησή 11)11. Πάντως, τον μυθοποίησαν καταρχήν οι κοντινοί του γραφειοκράτες, (πιτοί με τη γλώσσα-σπάτουλα που τριγυρίζουν τους ισχυρούς. Στη συνέ-χι;ΐ(ΐ ο μύθος πέρασε στο λαό, όπου τα μυθολογικά πράγματα είναι πολύ (ΐπλά και εύκολα. Αιώνες ατέλειωτους, στον κόσμο ολόκληρο, ο λαός ζει μι: ζίοτικούς αλλά και θανατερούς μύθους.
Ο ("πλός Σοβιετικός άνθρωπος αγάπησε πραγματικά τον Στάλιν. Όπως ι'ιλους τους ήρωες των πανάρχαιων παραμυθιών. Έτσι, κανείς τότε δεν το βρήκι: παράξενο που ο Στάλιν μετέθεσε το όριο της θανατικής ποινής στα διι'ΐΛΐ,κα χρόνια, πράγμα που του επέτρεπε να εκτελεί άνετα αυτούς που ήταν π(1ν(ΐ) από δώδεκα χρονών.
ΙΟΙ
Είναι μια λεπτομέρεια όχι και τόσο γνωστή, που νομίζω πως δείχνει σαφέστατα το μέγεθος της τραγωδίας να γεννιέσαι και να μεγαλώνεις σε μια ιστορική περίοδο που το παλιό δεν πέθανε ακόμα και το καινούριο δεν γεννήθηκε ακόμα.
Μπορεί το προλεταριάτο να είναι η μαμή της ιστορίας, όπως λέει ο Μαρξ, αλλά ο μαιευτήρας Στάλιν εφάρμοζε την καισαρική τομή με τέτοια άνεση που σου κόβεται η ανάσα.
Όπως και να 'ναι, πάντως, το παιδί γεννήθηκε. Αλλά δεν μεγάλωσε.  Έμεινε υπανάπτυκτο. Με μεγάλη καθυστέρηση, ο Γκορμπατσόφ καλείται να το ταίσει, μπας και πάρει πάνω του, και ξεπεράσει τις παιδικές αρρώ-στιες του κομουνισμού, όπως θα 'λεγε ο μεγάλος Λένιν.
102
ΟΙ ΔΥΣΚΟΛΙΕΣ
ΤΗΣ ΑΠΟΣΤΑΛΙΝΟΠΟΙΗΣΗΣ
Όσοι προσπάθησαν να γράψουν την ιστορία του Στάλιν μπερδεύτηκαν αξεδιάλυτα. Μ' αυτόν τον άνθρωπο είναι αδύνατο να πει κανείς με βεβαιό-τητα πού τελειώνει η πραγματική ιστορία του και πού αρχίζει το περί αυτόν παραμύθι. Η αποσταλινοποίηση που επιχειρείται στη σημερινή Σοβιετική Ένωση δεν φαίνεται να τα πάει καλύτερα με το διαχωρισμό των πραγμα-τικών από τα φανταστικά γεγονότα που αφορούν τον Στάλιν, ώστε να μά-θουμε επιτέλους ποιος πραγματικά ήταν και τι πραγματικά έκανε ή δεν έκανε ο "πατερούλης". Κατά πάσα πιθανότητα, ο Στάλιν θα μείνει για πάντα ο άνθρωπος με τα δύο πρόσωπα. Το ένα μυθικό και το άλλο πραγ-ματικό.
Και οι μελετητές θα μαλώνουν αιωνίως για το αν όντως έκανε ή δεν έκανε (ΐυτό ή εκείνο. Τα ντοκουμέντα που υπάρχουν κάθε άλλο παρά αξιόπιστα είναι, έτσι που τα ταχτοποίησαν οι σταλινικοί για να εδραιώσουν το μύθο του Μεγάλου Στάλιν, που δεν έπρεπε να σκιαστεί από το θρύλο του Με-γάλου Λένιν, αλλά να φαίνεται σαν αναγκαία προέκτασή του. Από το 1898 που ο Στάλιν μπαίνει στο κόμμα των Μπολσεβίκων σε ηλικία 19 χρονών (γεννήθηκε το 1879) μέχρι το 1912 που ο Λένιν τον διορίζει με κοπτάτσια (χ(ι)ρίς να εκλεγεί) στην πρώτη Κεντρική Επιτροπή του κόμματος των Μπολσεβίκων (ο Στάλιν είναι τότε 33 χρονών) δρα κυρίως στην Υπερκαυ-Κίΐσία και συγκεκριμένα στην Τιφλίδα, στο Μπατούμ και το Μπακού, τις τρεις μεγάλες βιομηχανικές πόλεις της Υπερκαυκασίας, όπου οι Μπολσε-βίκοι έχουν μια κάποια δύναμη ανάμεσα στους εργάτες. Για να τον επιλέξει λοιπόν ο Λένιν και να τον "διορίσει" στην Κεντρική Επιτροπή χωρίς να κκλεγεί απ' αυτή, σημαίνει πως είχε εκτιμήσει το εκπληκτικό και αναμ-(ρισβήτητο οργανωτικό του ταλέντο που φάνηκε καταρχήν στην Υπερκαυ-κ(ΐσία και που ίσως είναι το μόνο ταλέντο που διέθετε ο Στάλιν. Κι αυτό (ΐκρφ(ί)ς το ταλέντο θα του χαρίσει αργότερα τον τίτλο του διαδόχου του Λένιν.
Ι ίκείνη την εποχή η νεαρή Σοβιετική Ένωση, πριν από το καθετί, χρεια-ζόταν οργάνωση.
Συνεπώς, δεν είναι παράδοξο που τα μέλη της ΚΕ εξέλεξαν δημοκρατι-Κίΐτατίί το 1922 αυτόν το διορισμένο από τον Λένιν στην ΚΕ, ως γεν.  103 γραμματέα του ΚΚ, παραγνωρίζοντας τα μεγάλα και σοβαρά μειονεκτήμα-τά του, όπως: ο απότομος χαρακτήρας του, η εριστικότητά του, που σε καμιά περίπτωση δεν θα μπορούσε να συγκριθεί μ' αυτή του Τρότσκι, του Κάμενεφ, του Ζινόβιεφ και του Μπουχάριν, που όλοι τους ήταν υποψήφιοι στη διαδοχή του Λένιν.
Όμως, η υπαγορευμένη από την αδήριτη ανάγκη εκλογή του Στάλιν στο ύπατο κομματικό αξίωμα, θα σημαδεύει μέχρι και σήμερα όλα τα κομου-νιστικά κόμματα, όχι μόνο μ' αυτό που ονομάστηκε σταλινισμός, αλλά κυρίως με την καταστροφική άποψη πως τα ηγετικά στελέχη ενός ΚΚ δεν είναι ανάγκη να έχουν σοβαρή μαρξιστική παιδεία. Αρκεί να είναι καλοί οργανωτές. Δηλαδή, αυτό που θα μετράει πλέον θα είναι η αποτελεσματι-κότητα μιας δράσης καθ' εαυτήν και όχι η ουσιαστική συμφωνία τούτης της δράσης με τις αξίες και τις αρχές του μαρξισμού.
Οι κομουνιστές ηγέτες, μεγάλοι και μικροί, θα περιοριστούν από άποψη θεωρητική, σ ' αυτά που έμαθαν στα κομματικά σεμινάρια και τις "εξετά-σεις" στα μέλη και στους οπαδούς του κόμματος θα τις δίνουν μόνο στον τομέα της οργανωτικής αποτελεσματικότητας.
Βέβαια, κανείς δεν θα ήταν δυνατό να παραγνωρίσει την αξία και τη σημασία της οργάνωσης σ ' ένα ΚΚ. Όμως, το ίδιο ακριβώς ζητάει και ο καπιταλισμός από τα στελέχη του, τους μάνατζερ: καλή και αποτελεσμα-τική οργάνωση της επιχείρησης. Αλλά τα ΚΚ δεν είναι επιχειρήσεις. Είναι κόμματα ταγμένα στην αλλαγή του υπάρχοντος κοινωνικού συστήματος και την οικοδόμηση μιας νέας κοινωνίας. Έτσι, τουλάχιστο καταλάβαινε ο Μαρξ την έννοια του ΚΚ.
Αλλά, πώς ν ' αλλάξεις το υπάρχον κοινωνικό σύστημα, όταν δεν ξέρεις τι ακριβώς είναι το προτεινόμενο από σένα τον ίδιο καινούριο κοινωνικό σύστημα; Τι μπορείς να κάνεις, όταν, για παράδειγμα, δεν έχεις κατανοήσει με πληρότητα πως ο καπιταλισμός δεν είναι εξ ορισμού εχθρός του σοσια-λισμού, κάτι το μανιχαϊστικά αντίθετο προς το σοσιαλισμό, αλλά μια α-ναγκαία προϋπόθεση για να ξεπηδήσει ο σοσιαλισμός μέσα από τον κα-πιταλισμό που τον κυοφορεί με ιστορική αναγκαιότητα; Οι καπιταλιστές δεν είναι εχθροί μας με την τρέχουσα χυδαία και λαϊκιστική έννοια, είναι οι κοινωνικοί μας πρόγονοι, είναι αυτοί που μας εξέθρεψαν στον κόρφο τους, χωρίς, βέβαια, να υποπτεύονται τι... φίδια ζέσταιναν εκεί.  Και πώς να το υποπτευθούν όταν κι αυτοί δεν είναι σε θέση να καταλά-βουν τα στοιχειωδέστερα των πραγμάτων, για παράδειγμα: πως ο καπιτα-λισμός είναι αδύνατο να μη μετεξελιχτεί σε κάτι καινούριο και διαφορετικό κι όταν πιστεύουν πως είναι το τελειότερο κοινωνικό σύστημα και σαν τέτοιο η ανθρωπότητα οφείλει να το διατηρήσει στον αιώνα των αιώνων;
104
Έχω διαβάσει ό,τι έχουν γράψει οι παλιότεροι Έλληνες αγωνιστές του κομουνιστικού και του σοσιαλιστικού κινήματος της χώρα μας. Σας βεβαιώ πως η μαρξιστική σκέψη σ ' αυτά τα κείμενα είναι τόσο στοιχειώδης και παιδαριώδης, που σχεδόν ντρέπεσαι που είσαι υποχρεωμένος να συμπαρα-τάσσεσαι μαζί τους, μιας και σου είναι αδύνατο να συμπαραταχθείς με οποιονδήποτε άλλο. Λες: Τουλάχιστον τα ΚΚ υπηρετούν την ιστορία και το μέλλον. Και ηρεμείς, μέχρι που να σου δώσουν άλλη μια σφαλιάρα οι αδαείς και οι αγράμματοι.
Και από σφαλιάρα σε σφαλιάρα, τελικά την κοπανάς και ιδιωτεύεις ηρέμως, όταν, βέβαια, δεν περνάς στο στρατόπεδο του ταξικού εχθρού σου, για να γίνεις καλός νοικοκύρης και να τη βολέψεις πουλώντας στον εργο-δότη σε καλή τιμή τις όποιες ικανότητές σου. Τι τραγωδία! Να θέλεις ν' αγιάσεις και να μη σ' αφήνει ο διάολος, όπως θα έλεγαν οι χριστιανοί.  Έλεος, σύντροφοι! Μάθετε επιτέλους να χρησιμοποιείτε και το μυαλό εκτός απ' το νωτιαίο μυελό, όπου εδρεύουν τα εξαρτημένα ανακλαστικά (της επανάστασης). Έχουμε ανάγκη από παιδεία και εξυπνάδα περισσότε-ρο από τον καθένα. Οι Κολοκοτρωναίοι και οι Καραϊσκάκηδες είναι πολύ καλοί, αλλά μόνο για τις εμπόλεμες καταστάσεις.
Εφόσον όμως είναι δύσκολο, έτσι κι αλλιώς, να έχεις ηγέτες της ποιό-τητας του Λένιν, τουλάχιστον ας εφαρμόσουμε ένα δυαδικό εναλλακτικό σύστημα καθοδήγησης του κόμματος: Στις μαχητικές περιόδους να το διοι-κούν ηγέτες τύπου Κολοκοτρώνη και στις ειρηνικές ηγέτες τύπου Γκράμσι.  Θα μου πείτε: Και πού να τους βρούμε αυτούς τους τελευταίους; Αν ανά-μεσα στο 10% των Ελλήνων δεν μπορούμε να βρούμε έναν ηγέτη-διανοού-μενο, να πάμε να πνιγούμε όλοι μαζί στο Φάληρο, όπου τα νερά είναι βρόμικα.
Αυτή η πλευρά του σταλινισμού, δηλαδή ο εμπειρισμός και ο πρακτι-κισμός, δεν ερευνήθηκε επαρκώς. Κι ωστόσο, η γραφειοκρατία είναι από-λυτα συναρτημένη με τον πρακτικισμό και τον εμπειρισμό. Όσο λιγότερα από μαρξισμό ξέρει κανείς, τόσο νιώθει την ανάγκη να ζητήσει προστασία σε κενά μαρξιστικής σκέψης οργανωτικά σχήματα, που με τον καιρό εκ-πίπτουν σε γραφειοκρατικούς-διοικητικούς μηχανισμούς, που δουλεύουν γκι να δουλεύουν χωρίς να παράγουν έργο, πέρα από το αναγκαίο για την υλική, ηθική και υπαρξιακή επιβίωση των γραφειοκρατών, που παριστά-νουν τους κομουνιστές γιατί έτσι δήλωσαν κάποτε και το παρατσούκλι τούς έμεινε.
I Ιάντως ο Λένιν είναι αυτός που υπέδειξε με το διορισμό του Στάλιν στη κι;, την αξία και τη σημασία της σωστής και αποτελεσματικής οργάνωσης κον Κ Κ. Όμως, η εποχή ήταν που τότε έδινε αναγκαστικά έμφαση στην 10.^ αποτελεσματική οργάνωση και ο Λένιν το ήξερε. Ωστόσο, τα δυτικά ΚΚ σήμερα, ούτε τον "περικυκλωμένο σοσιαλισμό" έχουν να προφυλάξουν, ούτε τα όπλα ετοιμάζονται να πάρουν. Εκτός κι αν ετοιμάζονται και δεν το ξέρουμε! Και καλά να μην το ξέρουμε εμείς, η Ασφάλεια όμως; Η ειδικευ-μένη στη δίωξη των κομουνιστών Ασφάλεια; Για σκέψου πόσο θα αναζω-γονούνταν τα Σώματα Ασφαλείας αν τους έπεφτε στο χέρι καμιά κομουνι-στική γιάφκα με όπλα ή έστω με ασύρματους μόνο!
Ο διανοούμενος Τρότσκι στο έργο του Στάλιν επισημαίνει σωστά το αναμφισβήτητο, άλλωστε, γεγονός πως ο κομουνιστής ηγέτης διαφέρει από τον αστό ηγέτη στο ότι πρέπει να είναι οπωσδήποτε και διανοούμενος.  Στην παραπάνω διατύπωση αυτό που έχει ιδιαίτερη σημασία είναι ο σύν-δεσμος "και". Και τι άλλο, λοιπόν, εκτός από διανοούμενος: Μα, οργανω-τής πράγμα που συνάγεται καθαρά και από την αλληλογραφία Λένιν-Στά-λιν. Αν και από τους κομματικά νεότερους στην ομάδα των ηγετών Μπολ-σεβίκων που έκαναν την επανάσταση ο Στάλιν κατάφερε ωστόσο πολύ σύντομα να έχει την πλήρη αναγνώριση των οργανωτικών ικανοτήτων του από τον Λένιν, όπως άλλωστε μαρτυράει καθαρά και ο διορισμός του απ' αυτόν στην ΚΕ.
Ο Τρότσκι προσπαθεί ν' αποδείξει πως ο Στάλιν δούλευε από χρόνια εναντίον του Λένιν και ενδεχομένως να είχε στο νου του να τον ανατρέψει!  Αν είναι δυνατό να έχει περάσει κάτι τέτοιο από το κεφάλι του οποιουδή-ποτε συνεργάτη του Λένιν! Ο Τρότσκι επί του προκειμένου ψεύδεται απρο-σχημάτιστα, μέσα στο μένος του κατά του Στάλιν. Το γεγονός πως ο Στάλιν παραμέρισε τελικά τον κύριο διάδοχο του Λένιν, τον Τρότσκι, δεν σημαίνει πως ήταν οπωσδήποτε σε θέση να παραμερίσει και τον ίδιο τον Λένιν. Και οι οποιεσδήποτε αψιμαχίες του με τον Λένιν δεν είναι τίποτα περισσότερο από μια ακόμα εκδήλωση της παροιμιώδους ανικανότητας του Στάλιν να είναι ευγενικός προς τους συντρόφους του.
Τούτος ο πελώριος Γεωργιανός, με το παράστημα αρκούδας, παρέμεινε σ' όλη του τη ζωή ο αγροίκος γιος του τσαγκάρη από το Γκάρι, που τσακω-νόταν κάπου κάπου με το θρήσκο πατέρα του, ο οποίος είχε τη φαεινή ιδέα να κάνει παπά το γιο του, που όμως τελικά την κοπάνησε και από το πατρικό σπίτι και από την ιερατική σχολή για να πάει κατευθείαν στις παράνομες ομάδες των Μπολσεβίκων σε ηλικία μόλις 19 χρονών.  Ο ηγέτης των Μενσεβίκων, ο Μάρτοφ, υποστηρίζει πως η κύρια δουλειά του Στάλιν στην Υπερκαυκασία ήταν να οργανώνει ένοπλες ληστείες τρα-πεζών, που και τότε τις έλεγαν "απαλλοτριώσεις", από το προϊόν των ο-ποίων υποτίθεται πως συντηρούνταν όλοι οι Μπολσεβίκοι! Όμως, εκτός από τον Μάρτοφ κανείς άλλος δεν υποστηρίζει αυτή την άποψη.
106
Άλλωστε, είναι βέβαιο πως οι Μπολσεβίκοι δεν έκαναν ποτέ ένοπλες ληστείες.
Κι αν ο ζωηρός και νεαρός Στάλιν, που δεν τον χωρούσε ο τόπος, πήρε καμιά σχετική... ιδιωτική πρωτοβουλία, δεν χάθηκε ο κόσμος! Μόνο κά-ποιοι καταθέτες χάθηκαν, ενδεχομένως. Που ίσως βοήθησαν, χωρίς να το θέλουν, την επανάσταση που ερχόταν. Και που θα τους "απαλλοτρίωνε" για τα καλά.
Για να το πω καθαρά: αν ο Στάλιν είχε κάνει τις "απαλλοτριώσεις" για τις οποίες μιλάει ο Μάρτοφ, θα... ανέβαινε στην εκτίμησή μου! Στην πε-ρίπτωση, φυσικά, που δεν είχε περάσει δια μαχαίρας, αργότερα, σχεδόν όλους τους ηγέτες της επανάστασης. Αλλά κι αν δεν έκανε τις "απαλ-λοτριώσεις" ο Στάλιν, θα μπορούσε κάλλιστα να τις είχε κάνει αν προέ-κυπτε θέμα. Ένα τέτοιο οργανωτικό ταλέντο θα μπορούσε να οργανώσει στο άψε σβήσε μια ληστειούλα. Χωρίς φόνο. Γιατί ο Μάρτοφ δεν μιλάει για ληστεία μετά φόνου. Τους φόνους ο Στάλιν θα τους αφήσει για αργό-τερα.
Άλλωστε, δεν υπήρξε ποτέ "αιμοδιψής", όπως θέλουν να τον εμφανίζουν οι αντίπαλοί του. Ό,τι έκανε ως τρομοκράτης, το έκανε όντας και ο ίδιος τρομοκρατημένος σε μια εποχή που στη νεαρή και ασθενική Σοβιετική Ένωση οργίαζε κυριολεκτικά η δυτική κατασκοπία, ενώ οι σύντροφοι τρώγονταν, όπως θα δούμε στη συνέχεια αυτών των κειμένων, μ' έναν τρόπο που απέχει πολύ από το "δημοκρατικό συγκεντρωτισμό" και φέρνει για πρώτη φορά τόσο φανερά στο επαναστατικό προσκήνιο τον ψυχολο-γικό παράγοντα.
Οι σύντροφοι του Λένιν δεν ήταν πάντα τόσο "ιδεολόγοι" όσο θέλουμε να τους φανταζόμαστε. Κοντά στην ιδεολογία, άλλωστε, υπάρχει έτσι κι αλλιώς και ο ψυχισμός και οι χαρακτηρολογικές ιδιαιτερότητες και οι συμπεριφορικές ιδιορρυθμίες και ένα σωρό άλλα πράγματα που περιπλέ-κουν κι άλλο μια ήδη αντικειμενικά περιπεπλεγμένη κατάσταση.  Μέσα σ ' αυτό το κομφούζιο, όπου ο καθένας αγωνιζόταν να επιβάλει την (ίιποψή του για το δέον γενέσθαι και παρά το γεγονός πως οι αποφάσεις πίΐίρνονταν τελικά πάντα κατά πλειοψηφίαν, ήταν φυσικό να δημιουργή-σουν μύριες συγχύσεις, όχι μόνο από τη μεριά του Στάλιν. Όπως θα δούμε, η κομματική συμπεριφορά των Ζινόβιεφ και Κάμενεφ ήταν κάτι παραπάνω αηό περίεργη σ ' όλη αυτή τη συγχυσμένη περίοδο. Συχνά ήταν γελοία και ολικά αναξιοπρεπής.
•()μ(ι)ς, ο "αποθανών δεδικαίωται". Κι όταν ο αποθανών έχει πεθάνει από
τις σφαίρες του εκτελεστικού αποσπάσματος του Στάλιν δικαιώνεται τρεις
φορές: την πρώτη όπως όλοι οι πεθαμένοι, τη δεύτερη όπως όλοι οι εκτε-
107
τι
(
λεσμένοι και την τρίτη όπως όλοι οι εκτελεσμένοι από τον "αιμοσταγή" Στάλιν.
Θέλω να πω πως οι μύθοι είναι συνήθως ντουμπλ-φας: στη μια όψη καταγράφονται οι μυθοποιημένοι "κακοί" και στην άλλη οι μυθοποιημένοι "καλοί". Μας είναι δύσκολο να καταλάβουμε πως ενδέχεται να υπάρχουν κακοί και στη μεριά των θυμάτων του Στάλιν και μας είναι ακόμα πιο δύσκολο να καταλάβουμε πως ο Στάλιν δεν ήταν ένας εξ ολοκλήρου "αρ-νητικός ήρωας". Όχι μόνο γιατί έκανε πολλά για τη Σοβιετική Ένωση, αλλά κυρίως διότι η "βαρβαρότητά" του δεν ήταν ένα βίτσιο εξαρτημένο από τη χαρακτηροδομή του.
Ήταν η συνέπεια μιας συγκεκριμένης πολιτικής που εφαρμόστηκε σε μια συγκεκριμένη περίοδο, όχι μόνο από τον Στάλιν, αλλά απ' όλους τους κομματικούς παράγοντες, είτε αυτοί ήταν με τη μεριά του Στάλιν είτε ήταν πολέμιοι του. Η αποσταλινοποίηση, λοιπόν, δεν είναι απλή υπόθεση και νομίζω πως ο Γκορμπατσόφ το έχει κατανοήσει αυτό.
ΙΟΚ
Η ΠΑΡΑΚΑΜΠΤΗΡΙΑ ΟΔΟΣ
ΟΔΗΓΕΙ ΣΤΗ ΛΕΩΦΟΡΟ
Σχεδόν όλα τα ανώτερα στελέχη του κόμματος των Μπολσεβίκων έζησαν πολλά χρόνια εκτός Ρωσίας, οργάνωσαν το κόμμα τους στην Ευρώπη, και είχαν μια άμεση και στενότατη επαφή μ' αυτό που λέγεται ευρωπαϊκός πολιτισμός. Ο Στάλιν, όμως, δεν το κούνησε ποτέ απ' τη Ρωσία, πριν απ' την Οκτωβριανή Επανάσταση. Και δεν είχε σαφή ιδέα τι σημαίνει Ευρώπη και ευρωπαϊκή κουλτούρα ή ευρωπαϊκό εργατικό κίνημα. Ο Στάλιν ήταν ένας γνήσιος "ιθαγενής". Γεωργιανός την καταγωγή, αλλά Ρώσος μέχρι μυελού οστέων από πεποίθηση. Ο θαυμασμός του για τους Μεγαλορώσους (έτσι λέμε τους κυρίως Ρώσους, τους Λευκορώσους και τους Ουκρανούς, που συγγενεύουν πάρα πολύ εθνολογικά) δεν είχε κανένα όριο, αλλά δεν είναι σίγουρο πως δεν έπαιζε θέατρο για πολιτικούς λόγους.  Αυτόν τον τρομερό "ιθαγενή", για τον οποίο ο κόσμος άρχιζε απ' τη Γεωργία και τελείωνε στη Μεγαλορωσία, ανάμεσα στο 1908 και το 1916, έξι φορές τον συνέλαβε, τον φυλάκισε και τον εξόρισε η τσαρική αστυνο-μία και έξι φορές δραπέτευσε!!! Κανένα κλουβί δεν μπορούσε να χωρέσει το θηρίο. Δίπλα, λοιπόν, στις οργανωτικές του ικανότητες, πρέπει να προ-σθέσουμε κι ένα θάρρος και μια "φυσική" ευφυία, πολύ πάνω απ' τα κοινά μέτρα. Σίγουρα ο Στάλιν ήταν ένας προικισμένος, ένας χαρισματικός άν-θρωπος, όπως λέμε. Και οπωσδήποτε δεν ήταν καθόλου, μα καθόλου τυχαίο πρόσωπο, όπως θέλουν να λένε οι εχθροί του και κυρίως ο Τρότσκι, που, αυτός τουλάχιστον, έχει κάθε λόγο να υποτιμά τον Στάλιν.  Αλλά, τι να κάνεις! Ο Στάλιν παρέμεινε εφ' όρου ζωής Ασιάτης και ποτέ δεν κατάλαβε κατά βάθος πως ο μαρξισμός είναι γνήσιο προϊόν του ευρω-παϊκού πνεύματος και όχι αυτοφυές λουλούδι της στέπας.  Δεν καταλάβαινε τίποτα από σοβαρή μουσική, αντίθετα απ' τον Λένιν που είχε μια αξιοθαύμαστη μουσική παιδεία, και δεν ήξερε τίποτα από Λογοτεχνία, αντίθετα απ' τον Τρότσκι, που ήταν ένας εξπέρ στην ευρωπα-ϊκή λογοτεχνία.
Ωστόσο, ο Στάλιν ήταν ένας φανατικός κινηματογραφόφιλος! Στον προ-σίοπικό του κινηματογράφο έβλεπε και δυο και τρεις ταινίες στη σειρά!  Σ(ΐφής ένδειξη της πολιτιστικής του υπανάπτυξης: Όταν αγαπάς μόνο τον κινημίΐτογράφο και καμιά άλλη τέχνη, σημαίνει πως αντιμετωπίζεις τη 109 μεγάλη τέχνη του κινηματογράφου σαν χαχόλος χωρικός, που δεν μπορεί να εντυπωσιαστεί παρά μόνο από το επί της οθόνης νταβαντούρι.  Ένας απαίδευτος που πάει συχνά στο σινεμά, το μόνο που θα καταφέρει τελικά είναι να αυξήσει την ομορφωσιά του. Καμιά άλλη τέχνη δεν προ-ϋποθέτει τόσο πολύ την παιδεία, όσο ο κινηματογράφος. Είμαι βέβαιος λοιπόν πως ο Στάλιν βλέποντας σινεμά, απλώς έχασκε με τις ώρες, ανοί-γοντας συνεχώς το στόμα του από θαυμασμό για όσα θαυμαστά έβλεπε επί της οθόνης, σαν μικρό παιδί.
Ωστόσο, παρά την έλλειψη σοβαρής παιδείας, ο Στάλιν έγραψε ουκ ολίγα κείμενα. Το 1953 που πέθανε, μόλις είχε εκδοθεί στη Σοβιετι-κή Ένωση ο 13ος τόμος των απάντων του, οπότε ο βλακέντιος Χρουστσιόφ διατάσσει τη διακοπή της έκδοσης! Έτσι καταλάβαινε την αποσταλι-νοποίηση! Σαν σταλινικού τύπου απαγόρευση των κειμένων του Στά-λιν.
Και ιδού τα μεγάλα παράδοξα: Για να συμπληρωθούν τα άπαντά του Στάλιν με άλλους τρεις τόμους (σύνολο τόμων 16) αναλαμβάνουν την εκ-δοτική πρωτοβουλία Αμερικανοί εκδότες, κι έτσι οι τρεις τελευταίοι τόμοι των απάντων εκδίδονται στην Αμερική!!! Οι Αμερικανοί ενδιαφέρονται περισσότερο απ' τους Σοβιετικούς να γνωρίσουν τις απόψεις του Στάλιν!!!  Οι Αμερικανοί δεν περιφρονούν τους εχθρούς τους. Προσπαθούν να τους γνωρίσουν για να τους χτυπήσουν αποτελεσματικότερα.
Ο έξυπνος ο Χρουστσιόφ, όμως, έδειξε την περιφρόνησή του προς τον Στάλιν διακόπτοντας την έκδοση των απάντων του Στάλιν. Πονάει μάτι, βγάζει μάτι. Τέτοια έκαναν συνέχεια εκεί πέρα και κόντεψαν να στραβω-θούν, οι ηλίθιοι. Καλά που ήρθε, λοιπόν, ο Γκορμπατσόφ για να τους φορέσει τα γυαλιά και να διορθώσει όπως όπως τη στραβωμάρα. Καιρός ήταν. Ο καταρράκτης είχε προχωρήσει πολύ και η εγχείρηση θα γινόταν ολοένα και περισσότερο δύσκολη.
Δεν είναι σίγουρο πως όλα τα κείμενα των απάντων τα έγραφε ιδιοχείρως ή καθ' υπαγόρευσιν ο Στάλιν. Πάντως, τα τρία βασικότερα έργα του τα έγραψε οπωσδήποτε μόνος του. Πρόκειται για τα: Ο μαρξισμός και το εθνικό ζήτημα (1913), Μαρξισμός και γλωσσολογία {[950) και Οικονομικά προβλήματα του σοσιαλισμού στην ΕΣΣΔ (1952)
Το πρώτο απ' τα παραπάνω βιβλία έχει τεράστιο ενδιαφέρον. Ο Στάλιν ήταν ένας εξπέρ στα προβλήματα των εθνοτήτων. Άλλωστε, ο Στάλιν, όσο ζούσε ο Λένιν ήταν Λαϊκός Επίτροπος (υπουργός) Εθνοτήτων.  Όντας Γεωργιανός, ο Στάλιν ήταν υπεράνω πάσης υποψίας για μεγαλο-ρωσικό σοβινισμό, που και σήμερα είναι ισχυρός στην ΕΣΣΔ. Υπάρχουν άνθρωποι εκεί σήμερα, που ναι μεν αποδέχονται το σοσιαλισμό, τον θέλουν 110 όμως μόνο για τη Μεγάλη Ρωσία, τουτέστιν την κυρίως Ρωσία, τη Λευκο-ρωσία και την Ουκρανία. Κοίτα να δεις, φίλε μου, βλακεία που δέρνει μερικούς μερικούς "μαρξιστές". Επειδή η ρωσική εθνότητα κυρίως έκανε την επανάσταση, τη θέλουν ολόκληρη δική τους! Ο σοσιαλσοβινισμός στην πιο ακραία του μορφή!
Δεν κουμαντάρει κανείς εύκολα τις 200 εθνότητες που συναποτελούν τη Σοβιετική Ένωση, όπως άλλωστε έδειξε και το πρόβλημα που δημιουργή-θηκε πρόσφατα στο Ναγκόρνο Καραμπάχ, όπου παρά τη συνεχώς και ει-λικρινά διακηρύσσαμενη ευγνωμοσύνη των Αρμενίων για τη βοήθεια που τους πρόσφερε το νέο καθεστώς το 1917, ώστε να ξεφύγουν απ' το λεπίδι των Τούρκων, έρχονται τώρα και ζητούν την ενσωμάτωση στην ενσωμα-τωμένη στην ΕΣΣΔ Αρμενία, μιας ενσωματωμένης στην ΕΣΣΔ περιοχής του ενσωματωμένου στην ΕΣΣΔ Αζερμπαϊτζάν! Οι σοβινιστές, λοιπόν, πα-ραμένουν ηλίθιοι και υπό σοσιαλιστικό καθεστώς!
Ο Στάλιν τα κατάφερε έξοχα με τις πολλές και ποικίλες εθνότητες χάρις σ • ένα ευφυέστατο τέχνασμα: Πρόβαλε με έμφαση τη δική του (γεωργιανή) συμμετοχή στην Οκτωβριανή Επανάσταση, αλλά όταν έγινε απόλυτος άρ-χων χτύπησε ανελέητα τους συμπατριώτες του Γεωργιανούς, στους οποίους δεν χαρίστηκε ποτέ και για κανένα λόγο. , Ο Στάλιν διακήρυσσε συνεχώς την πανενωσιακή του πολιτική, τουτέ-στιν μια πολιτική τοποθετημένη υπεράνω εθνοτήτων, μια πολιτική καθαρά σοβιετική. Μάλιστα, έκανε ό,τι μπορούσε για να μπερδέψει τις εθνότητες ενθαρρύνοντας τις επιμείξεις και κουβαλώντας πληθυσμούς από δω εκεί κι από κει παρακεί.
Όμως, ο σπουδαίος πολιτισμός και η σημαίνουσα ιστορία ήταν έτσι κι αλλιώς Μεγαλορωσική. Και, δεδομένης της αγάπης του Στάλιν για τη Ρωσία, δεν δυσκολεύτηκε καθόλου στη διάρκεια του Β' Παγκόσμιου Πο-λέμου, να ανασύρει όλους τους μεγάλους ήρωες του ρωσικού παρελθόντος και να τους προτείνει κι αυτούς σαν... πανενωσιακούς, τουτέστιν ανήκοντας σ' ολόκληρη τη Σοβιετική Ένωση.
Ο Λένιν, άλλωστε, ήταν "γνήσιος" Ρώσος. Και τον Λένιν τον λάτρευαν απαξάπαντες στη Σοβιετική Ένωση και όχι μόνο οι Ρώσοι. Εκμεταλλεύ-τηκε, λοιπόν, και την αγάπη του λαού της Σοβιετικής Ένωσης για τον Λένιν, για να καταφέρει τελικά να πείσει και τους μουσουλμάνους Ασιάτες, πως όλοι ανήκουν σε μια ολοκαίνουρια εθνότητα, τη σοβιετική εθνότητα, που όμως δεν υπάρχει στην πραγματικότητα. Η ΕΣΣΔ ήταν και παραμένει μια πολυεθνική χώρα, με λιγότερο ή περισσότερο εμφανώς διαχωρισμένες τις εθνότητες, που δεν είναι ανάκατες όπως στις ΗΠΑ, που κι αυτές είναι πολυεθνική χώρα, αλλά με διαφορετικό τρόπο. Στις ΗΠΑ οι εθνότητες δεν κατοικούν σε διακεκριμένες γεωγραφικές περιοχές και δεν μιλούν διαφο-ρετικές γλώσσες.
Μη βλέπετε που εμείς οι Έλληνες θεωρούμε τους Ελληνοαμερικάνους, Έλληνες, ενώ οι Ιταλοί, για παράδειγμα, δεν θεωρούν τους Ιταλοαμερικά-νους. Ιταλούς. Εμείς οι Έλληνες έχουμε άλλου είδους σοβινιστική λόξα:
Θεωρούμε περίπου ελληνική περιοχή κάθε τόπο που τον κατοικούν Έλληνες, έστω και χιλιοστής γενιάς!
Έχουμε παρασυρθεί προφανώς απ' τους μετανάστες-γκαρσόνια που δεν βλέπουν την ώρα να επιστρέψουν στην πατρίδα, να χτίσουν ένα σπιτάκι στο χωριό και να πεθάνουν ως Αμερικάνοι, με τα έξοδα της κηδείας πλη-ρωμένα από το αμερικανικό ΙΚΑ, όπου πλήρωναν τα ένσημα όταν δού-λευαν εκεί σαν γκαρσόνια (εστιάτορες, αν προτιμάτε, πράγμα που δεν αλ-λάζει και πολύ τα πράγματα).
Όμως, οι Ελληνοαμερικάνοι που το πήραν απόφαση να γίνουν όντως Αμερικάνοι, μας έχουν γραμμένους στα παλιά τους αμερικάνικα παπούτσια και συσσωματώνονται σε ελληνοαμερικανικά σωματεία μόνο για να δη-μιουργήσουν το απολύτως αναγκαίο στην Αμερική λόμπι, τουτέστιν την ομάδα παντοειδούς πιέσεως. Κι εμείς τα κοθώνια καμαρώνουμε για τους "αποδήμους" μας, που δεν ξεχνούν τη μητέρα πατρίδα!
Θέλω να πω με τα παραπάνω, πως το εθνικό πρόβλημα είναι τρομερά δύσκολο σ ' ολόκληρο τον κόσμο. Και στη Σοβιετική Ένωση είναι ακόμα πιο δύσκολο. Ο Στάλιν, παρά τις προσπάθειές του, δεν κατάφερε τελικά να μπερδέψει αποτελεσματικά τις 200 εθνότητες κι ύστερα να κάνει τις δημο-κρατίες κάτι σαν τις Πολιτείες των ΗΠΑ: Διοικητικά διαμερίσματα ενός ενιαίου κράτους.
Το πιο επικίνδυνο πρόβλημα που ενδεχομένως θα δημιουργήσει η ε-δραίωση της περεστρόικα θα είναι η αναζωπύρωση του εθνικισμού. Ήδη τα πρώτα σημάδια φάνηκαν. Οι διάφοροι χαχόλοι δώθε κείθε, με τη βοή-θεια των Αμερικανών ίσως, θ' αρχίσουν να θυμούνται ο καθένας τους δικούς του ένδοξους προγόνους κι άντε να βρεις άκρη όταν μπουν στη μέση οι πρόγονοι. Δεν βλέπετε τι τραβάμε εμείς εδώ με τους δικούς μας ενδόξους προγόνους, παρά το γεγονός πως μας χωρίζουν απ' αυτούς από δύο μέχρι δυόμισι χιλιάδες χρόνια; Πολύ φοβάμαι ότι την αναγκαιότητα για έναν μελλοντικό Στάλιν στην ΕΣΣΔ θα την προκαλέσουν οι "εθνικά σκεπτόμε-νοι", που κύριο γνώρισμα τους είναι η έλλειψη σκέψης.
Και τι κάνουμε τότε; Φτου κι απ' την αρχή! Ξανά Στάλιν, ξανά περε-στρόικα, ράβε ξήλωνε δουλειά να μη σου λείπει, κι όλα αυτά για να σου λείπει το ψωμί! Πιστεύω λοιπόν, πως το κύριο πρόβλημα που θα αντιμε-τωπίσει ο Γκορμπατσόφ στο άμεσο μέλλον είναι το εθνικό. Και τότε θα 112 υποχρεωθούν να ξαναδιαβάσουν προσεχτικά το Ο μαρξισμός και το εθνικό ζήτημα του Στάλιν.
Το αστείο πάντως μ' αυτή την εθνική ιστορία είναι πως, ενώ ο Στάλιν ήταν πανενωσιακός εντός της Σοβιετικής Ένωσης, αποδείχτηκε σοβινι-στής, με μια έννοια μαρξιστική αυτή τη φορά, στις σχέσεις της Σοβιετικής Ένωσης με τον άλλο κόσμο. Ο "σοσιαλισμός σε μία χώρα" είναι θεωρη-τικό δημιούργημα του Στάλιν. Ο Λένιν, μέχρι που πέθανε, πίστευε πως ο σοσιαλισμός σε μία χώρα είναι προσωρινή λύση ανάγκης, κι ότι αν ο σοσιαλισμός δεν εξαπλωθεί σύντομα, τουλάχιστον στις γειτονικές χώρες αν όχι σ ' όλο τον κόσμο, θα καταρρεύσει και ο σοσιαλισμός σε μία μόνο χώρα.
Αλλά δεν κατέρρευσε. Χάρις στον Στάλιν. Και στο αίμα που χύθηκε επί των ημερών του. Βέβαια, υπάρχει και η άποψη που λέει, καλύτερα να κατέρρεε· όμως, τότε ο σοσιαλισμός δεν θα επεκτεινόταν στη μισή Ευρώπη αμέσως μετά τη λήξη του Β' Παγκόσμιου Πολέμου. Ούτε η Κούβα θα υπήρχε ούτε η Νικαράγουα. Ούτε ο αφρικανικός μαρξισμός. (Ο Μαρξ να τον κάνει μαρξισμό, αλλά δεν βαριέσαι. Μάζευε κι ας είναι και ρώγες άγουρες.)
Ιδού λοιπόν το μέγιστο των παραδόξων: Χωρίς την τυπικά αντιμαρξιστι-κή άποψη του Στάλιν για το σοσιαλισμό σε μία χώρα, σήμερα δεν θα υπήρχε σοσιαλισμός σε πολλές χώρες! Ο αντιμαρξισμός λοιπόν δημιούρ-γησε μαρξισμό! (Προσοχή: Εδώ χρησιμοποιούμε τη λέξη "αντιμαρξισμός" όχι για να δηλώσουμε την αντίθεση με το μαρξισμό, αλλά για να τονίσουμε μια ουσιαστική παρέκκλιση απ' αυτόν.)
Θυμόμαστε από προηγούμενο κεφάλαιο πως ο Λένιν ήταν αυτός που πρώτος παρεξέκλινε απ' τον "ορθόδοξο" μαρξισμό με τη θεωρία του, που έγινε πράξη, για την εγκαθίδρυση του σοσιαλισμού σ' έναν απ' τους ασθενέστερους κρίκους του καπιταλισμού, κι όχι σ' έναν απ' τους ισχυ-ρότερους, όπως προέβλεπε ο Μαρξ. Συνεπώς, ο Στάλιν έρχεται δεύτερος μετά τον Λένιν. Όχι μόνο γιατί τον διαδέχτηκε, αλλά και διότι παρεξέκλι-νε κι άλλο απ' τον "ορθόδοξο" μαρξισμό. Πειράζει; Δεν νομίζω! Τις πα-ρεκκλίσεις θα κοιτάμε τώρα, ή τα αποτελέσματα;
Όμως αν κοιτάμε τ ' αποτελέσματα, ας μην τα ζητάμε όλα τέλεια, δη-λαδή όλα σύμφωνα με τον μαρξισμό του Μαρξ. Αρκεί να ξέρουμε τι είναι ο μαρξισμός, τι ζητάει, πού το πάει, σαν "καθαρή" θεωρία, προκειμένου να μπορούμε να ορίσουμε τις παρεκκλίσεις κι όχι να τις θεωρούμε σαν την τελειότερη εφαρμογή του μαρξισμού που θα μπορούσε να υπάρξει. Ο εφαρ-μοσμένος σοβιετικός μαρξισμός απέχει πολύ απ' το θεωρητικό μαρξισμό του Μαρξ. Διότι, όπως είδαμε, όλα στη Σοβιετική Ένωση έγιναν ανάποδα II.·!  στην πράξη. Ανάποδα ενήργησε ο Λένιν, ανάποδα ενήργησε και ο Στάλιν.  Και τώρα ο Γκορμπατσόφ προσπαθεί να ισιώσει τις αναποδιές.  Όταν τα πράγματα δεν γίνονται εξαρχής με τη σειρά τους, κάποιος πρέπει τελικά να τα βάλει σε σειρά. Αυτό, λοιπόν, προσπαθεί να κάνει σήμερα ο Γκορμπατσόφ. Να διορθώσει τις συνέπειες της βιασύνης της ιστορίας. Που, όμως, αν δεν τη βιάσουμε λιγάκι, θα συνεχίσει να κινείται σαν τον κάβουρα.
114
ΕΝΑΣ ΦΑΥΛΟΣ ΚΥΚΛΟΣ
ΠΟΥ ΟΔΗΓΕΙ ΣΤΗΝ ΕΥΘΕΙΑ
Η σύγκρουση του Στάλιν με τον Τρότσκι, που κορυφώνεται ανάμεσα στο 1924 και το 1927 δεν έχει σαν αιτία το πρόβλημα της διαδοχής του Λένιν.  Πιο σωστά, το πρόβλημα της διαδοχής του Λένιν, αμέσως μετά το θάνατο του, συναντάται μ' ένα άλλο πολύ σοβαρό πρόβλημα: Θα μπορούσε να επιβιώσει η επανάσταση αν περιοριζόταν στη Σοβιετική Ένωση; Οι δια-νοούμενοι της Κεντρικής Επιτροπής, και κυρίως ο Τρότσκι, ο Ζινόβιεφ και ο Κάμενεφ, που γνώριζαν καλά το μαρξισμό και που είχαν ζήσει πολλά χρόνια στην Ευρώπη, πίστευαν πως η άποψη του Στάλιν για "σοσιαλισμό σε μία μόνο χώρα" θα ήταν καταστροφική για τη χώρα αυτή.  Μ' άλλα λόγια, δεν τους ενδιέφερε τόσο το τι θ' απογίνουν τα κομου-νιστικά κινήματα των άλλων χωρών της Ευρώπης, αν θα καταλάβουν ή όχι την εξουσία για τον εαυτό τους, αλλά το τι θ ' απογίνει η νεαρή Σοβιετική Έν(οση ολομόναχη και περικυκλωμένη. Είναι λάθος, λοιπόν, ν ' αντιμετω-πίζουμε τον Τρότσκι σαν διεθνιστή παντί τρόπω, που εξαρχής ενδιαφέρεται γκί το παγκόσμιο κομουνιστικό κίνημα. Ενδιαφερόταν μόνο, όπως και ο Στάλιν, για την επιβίωση της Σοβιετικής Ένωσης. Μόνο που δεν θεωρούσε δυνατή αυτή την επιβίωση, αν δεν διεθνοποιούνταν, και μάλιστα σύντομα, Ι) επανάσταση. Η θέση αυτή είναι απόλυτα σύμφωνη με το μαρξιστικό δόγμα. Ο Στάλιν, όμως, που δεν ήξερε το μαρξισμό τόσο καλά όσο οι (ίιλλοι, προχώρησε με το θράσος της άγνοιας, βασισμένος στο βαθύ πόθο του σοβιετικού λαού να διατηρήσει οπωσδήποτε και ερήμην κάθε θεωρίας (ΐυτίί που είχε κερδίσει με τον Λένιν. Ο λαός δεν γνωρίζει από θεωρίες.  I ·ν(ΐ)ρίζει και αναγνωρίζει μόνο τα απτά και συγκεκριμένα γεγονότα. Και Γο συγκεκριμένο γεγονός στη συγκεκριμένη περίπτωση ήταν το ήδη υπαρ-κτ() κ·(ϊΐ πολλά υποσχόμενο τότε στο λαό καινούριο καθεστώς.  II μάζα του σοβιετικού λαού θα έπεφτε σε μαύρη απελπισία, αν της έλεγαν πως το παν στη χώρα θα εξαρτηθεί απ' το τι θα κάνουν οι άλλες χ(όρ(;ς, που κι αν επαναστατούσαν δεν ήταν καθόλου σίγουρο πως θα κέρ-διζ(ΐν την επανάσταση.
Οι Σοβιετικοί πάντως την είχαν κερδίσει, και μάλιστα πολύ άνετα. Ο λικ^ς, λοιπόν, τάχτηκε σαφέστατα με τη μεριά του Στάλιν, όταν ζήτησε "(ΐοηκιλιαμό σε μία μόνο χώρα". Και ο Στάλιν κέρδισε τελικά τη Γενική 115 Γραμματεία του κόμματος ακριβώς γ ι ' αυτό. Βέβαια δεν είχε τη μαρξιστική θεωρία μαζί του, είχε όμως το λαό, στην αρχή τουλάχιστον. Δεν είχε τον γνήσιο Μαρξ μαζί του, είχε όμως την τεράστια πείρα του από μια αδιάκοττη δουλειά πολλών ετών ανάμεσα στο λαό. Δεν ήταν διανοούμενος, ήταν όμως ένας βαρβάτος χωριάτης που γνώριζε το Ρώσο χωρικό όσο λίγοι.  Η νίκη του Στάλιν επί του Τρότσκι είναι τελικά η νίκη της εμπειρίας πάνω στη θεωρία. Πράγμα που δημιούργησε πολλές δυσάρεστες συνέπειες.  Αλλά και μια ευχάριστη: Ο σοσιαλισμός σε μία μόνο χώρα έγινε πραγμα-τικότητα. Ο Μαρξ πάντ(ος πήγε περίπατο. Άλλη μια φορά δηλαδή ο ρε-βιζιονισμός (ο αναθεωρητισμός), που κανείς δεν τον θέλει για τον εαυτό του, κυριάρχησε επί της ορθοδοξίας. Και τούτο, άσχετα προς το γεγονός πως ο Στάλιν αυτοχειροτονήθηκε τελικά ο ορθοδοξότερος των ορθοδόξων μαρξιστών.
Αλλά και οι άλλοι έπραξαν ομοίως. Οι πάντες άλλωστε διεκδικούν την ορθοδοξία για τον εαυτό τους και θεωρούν όλους τους άλλους ρεβιζιονι-στές. Αυτό το κλασικό πλέον ανέκδοτο συνεχίζεται και επί των ημερών μας και μάλιστα σε μια εποχή που στη Δύση τουλάχιστον, τίποτα το σοβαρό δεν διακυβεύεται από τέτοιου είδους εντελώς πλατωνικά πλέον διλήμματα.  Ας σοβαρευτούμε, λοιπόν, κι ας μην κατηγορούμε οι μεν τους δε για ανορθοδοξία και παρέκκλιση, τη στιγμή που δεν λέμε να καταλάβουμε πως τόσο ο λενινισμός όσο και ο σταλινισμός ήταν ήδη δύο πάρα πολύ σοβαρές παρεκκλίσεις απ' τον μαρξισμό του Μαρξ. Που όσο λιγότερο τον γνωρί-ζουμε τόσο περισσότερο φωνασκούμε για να υπερασπίσουμε τη μαρξιστική μας ορθοδοξία, που δεν είναι τίποτα περισσότερο από την τρέχουσα γραμ-μή του κόμματος ή του κομματιδίου, που αύριο μπορεί ν ' αλλάξει γραμμή με την ίδια άνεση που άλλαξε εκατοντάδες φορές μέχρι τώρα. Άλλο λοι-πόν κομματική πειθαρχία κι άλλο μαρξιστική καθαρότητα.  Την 4η Φεβρουαρίου 1931, ο Στάλιν εκφωνεί έναν πραγματικά ιστορικό λόγο, στον οποίο διακηρύσσει σταράτα πως η Σοβιετική Ένωση βρίσκεται 50 ή 100 χρόνια πίσω απ' τις αναπτυγμένες χώρες του κόσμου κι ότι αν δεν τις φτάσει μέσα σε 10 χρόνια το πολύ, θα καταστραφεί. Σήμερα, τα λόγια του ηχούν προφητικά.
Όμως, προκειμένου να φτάσει η Σοβιετική Ένωση τις αναπτυγμένες χώρες, αρχίζει ο τρελός χορός του σταχανοβισμού και του ξεπατώματος των εργαζομένων. Είναι μια καθαρή τρέλα, που αγγίζει τα όρια της εξόντω-σης. Όμως είναι ο μόνος τρόπος που βρίσκει ο Στάλιν για να αντισταθ-μίσει τα μειονεκτήματα απ' τη θεωρία του για το σοσιαλισμό σε μία μόνο χώρα, δημιουργώντας έτσι καινούρια χάντικαπ. Φαύλος κύκλος. Ωστόσο, η Σοβιετική Ένωση επιβιώνει τελικά χάρη σ' αυτόν ακριβώς το φαύλο 116 κύκλο. Αν, λοιπόν, περιμέναμε να εξελιχτούν τα πράγματα σύμφωνα με τη μαρξιστική θεωρία, που αποκλείει κατηγορηματικά κάθε είδους βία πέρα από την εντελώς αναγκαία για το φίμωμα των λίγων μεγαλοαφεντικών, θα περιμέναμε ακόμα.
Ο Στάλιν ήταν ανυπόμονος. Από μικρός ήταν ανυπομόνος. Κι όποιος είναι ανυπόμονος δεν κάθεται με τις ώρες να πείθει τους άλλους με τα λόγια.  Τους κλείνει το στόμα με μια σφαίρα στο ανοιχτό στόμα και ησυχάζει.  Τρόπος του λέγειν δηλαδή, ησυχάζει αλλά, εν πάση περιπτώσει, πρέπει να σταματήσει κάποτε αυτό το καλαμπούρι του ψευτοανθρωπισμού, το κλη-ρονομημένο από το χριστιανισμό. Κάθε φορά που η ιστορία κάνει άλματα, το αίμα τρέχει ποτάμι. Κι αν δεν θέλουμε να τρέξουν αίματα, να κάτσουμε να περιμένουμε τον καπιταλισμό να ωριμάσει, να σαπίσει και να γεννήσει φυσιολογικά το νέο κόσμο που "ναι να 'ρθει. Αλλά αυτό ακριβώς είναι η σοσιαλδημοκρατία: Μια υπομονετική αναμονή του νέου κόσμου, μια ανα-μονή χωρίς αίματα και βία.
Η επανάσταση λοιπόν είναι για τους ανυπόμονους. Για τους υπομονετι-κούς είναι η σοσιαλδημοκρατία τύπου Β' Διεθνούς, απ' τη διάσπαση της οποίας ξεπετάχτηκε το κόμμα των Μπολσεβίκων, που συγκέντρωσε τους (ΐνυπόμονους.
Ο Λένιν κι αν ήταν ανυπόμονος. Γι' αυτό, μεταξύ άλλων, ήταν μεγάλος επαναστάτης κι όχι διότι γνώριζε καλύτερα το μαρξισμό. Το μαρξισμό τον γν(!)ριζε άριστα και ο Μάρτοφ, ο ηγέτης των Μενσεβίκων. Αλλά αυτός δεν ήταν ανυπόμονος. Και ως εκ τούτου διαχώρισε τη θέση του απ' τον Λένιν.  Σήμερα που τα πράγματα στη Δύση μάς υποχρεώνουν να μην είμαστε (ίνυπόμονοι, είτε εγγραφόμαστε στη 17η Νοέμβρη αν δεν μπορούμε να κουμαντάρουμε την ανυπομονησία μας είτε στρώνουμε τον κώλο μας και δκιβάζουμε κανένα μαρξιστικό βιβλίο. Αλλά όχι μόνο μαρξιστικό. Γιατί Κίίτι τέτοιο σε καμιά περίπτωση δεν θα το ενέκρινε ούτε ο Μαρξ, ούτε ο Λένιν, ούτε ο Τρότσκι, που είχαν μια τεράστια γενική παιδεία. Αυτό πάντως που δεν δικαιούμαστε να κάνουμε είναι να παριστάνουμε τους επαναστάτες ι ου σαλονιού, χαϊδεύοντας με το ένα χέρι την γκόμενα δίπλα στο τζάκι και υψίίινοντας σε γροθιά το άλλο. Αυτό δεν λέγεται επαναστατικότητα, λέγε-κ/ι υστερία. Και σε μια τέτοια περίπτωση καλό θα είναι να μας βλέπει ΜΪπου κάπου κανένας γιατρός.
Ί'ην ίδια περίοδο που ο Στάλιν διακηρύσσει την τρελή εντατικοποίηση η|ς π(ΐραγωγής, που έφερε τη Σοβιετική Ένωση στη θέση που βρίσκεται οΐ]μι;ρ(ί (γιατί από κει και πέρα δεν προχώρησε και πολύ), αμολάει κι ένα Λΐ,ι'ιΐϋρο τρομερό σλόγκαν, που κανείς δεν το περίμενε:
Ιίν έτι;ι 1931, δεκατέσσερα χρόνια μετά την επανάσταση, ο Στάλιν λέει 117 πως οι ταξικές συγκρούσεις όχι μόνο δεν υποχώρησαν, αλλά έχουν γίνει πιο έντονες απ' ό,τι ήταν τα πρώτα χρόνια της επανάστασης, όταν οι Λευκοί διατηρούσαν ακόμα τις ελπίδες τους για μια ανατροπή των Μπολ-σεβίκων.
Όλα πλέον είναι έτοιμα για τις εκκαθαρίσεις. Αφού ακόμα υπάρχουν ταξικοί εχθροί, πρέπει να σφαχτούν. Κι αφού ακόμα υπάρχουν άνθρωποι που δεν λένε να καταλάβουν πως πρέπει να επιταχύνουν την παραγωγή (γιατί, πάει, χαθήκαμε) πρέπει κι αυτοί να σφαχτούν.
Έλα, όμως που είναι δύσκολο να διακρίνεις τον πραγματικό ταξικό εχθρό, έτσι που όλα τα καθάρματα έσπευσαν αμέσως να εγγραφούν στο ΚΚ για να τη βολέψουν! Τρελαίνεσαι ή δεν τρελαίνεσαι μέσα σ' αυτό το κομφούζιο; Αυτοκτονείς ή δεν αυτοκτονείς όπως ο Μαγιακόφσκι, που τότε ακριβώς τίναξε τα μυαλά του στον αέρα; Νομίζω πως το ίδιο θα 'κανα κι εγώ, αν ζούσα στη Σοβιετική Ένωση, αυτή την πλήρως συγχυσμένη πε-ρίοδο, όπου έχανε η μάνα το παιδί κι ο σύντροφος το σύντροφο.  Λοιπόν, ας μην παριστάνουμε τους αυστηρούς κριτές, όταν μια λειψή φαντασία δεν μας επιτρέπει να μπούμε με την καρδιά μας σε μια εποχή που δεν είναι η δική μας.
Βέβαια, το 1931 δεν έχουν αρχίσει ακόμα οι περίφημες δίκες της Μό-σχας, τούτες οι τραγικές δίκες, όπου οι σύντροφοι παίρνουν τα κεφάλια των συντρόφων κι όχι των ταξικών εχθρών, παρ' όλο που τους βαφτίζουν ταξικούς εχθρούς για να εξιλεωθούν.
Όμως, έχουν εμφανιστεί ήδη όλες οι ιστορικές προϋποθέσεις για να γίνουν δυνατές οι δίκες: Η εντατικοποίηση της παραγωγής είναι μια πραγ-ματικότητα. Μια πραγματικότητα επίσης είναι οι ταξικές συγκρούσεις, που όντως συνεχίζονται, πράγμα που το έβλεπαν οι πάντες και όχι μόνο ο Στάλιν.
Εδώ συνεχίζονται σήμερα, με τη στρατιά των κλεφτών και των απατεώ-νων και να μη συνεχίζονταν τότε; Η ταξική και η κοινωνική συνείδηση δεν είναι πράγματα που τα αγοράζει κανείς απ' τον μπακάλη. Είναι μια απελπιστική αργή διαδικασία ωρίμασης. Κι όποιος ετοιμάζεται να φέρει αντίρρηση, ας ρίξει μια ματιά στις στάσεις των λεωφορείων, εδώ στην Αθήνα. Όταν λοιπόν οι άνθρωποι δεν είναι σε θέση να μπουν στην ουρά όμορφα και πολιτισμένα, για τι είδους κοινωνική συνείδηση θα ήταν δυ-νατό να γίνει λόγος, προκειμένου για άλλα σοβαρότερα πράγματα;
Πριν από δύο χρόνια έκανα ένα μεγάλο ταξίδι με πούλμαν κάργα από κομουνιστές με βούλλα. Όλοι ήταν ανά πάσα στιγμή έτοιμοι να βγάλουν ο ένας το μάτι του άλλου, για το παράθυρο που ο ένας το ήθελε ανοιχτό και ο άλλος κλειστό, για τα μπισκότα που έπεφταν απ' το δίχτυ στα μαλλιά ΙΙΧ της κυρίας κ.λπ. κ.λπ. Τους φαντάζομαι όλους αυτούς τους χυδαίους μέλη του κόμματος σε χώρα του υπαρκτού σοσιαλισμού. Ε, λοιπόν, σας ορκί-ζομαι πως θα ζητούσα αμέσως άσυλο στην πλησιέστερη καπιταλιστική χώρα. Ίσα ίσα για να παραμείνω κομουνιστής.
Αν ο Γκορμπατσόφ δεν βάλει φρένο στη χυδαιοποίηση του κομουνι-σμού, του υψηλότερου ιδανικού που εμφανίστηκε μέχρι σήμερα στον κό-σμο, τους κομουνιστές θα πρέπει να τους αναζητούμε κάποτε μόνο στη Δύση.
Αλλά όχι αναγκαστικά στις εκδρομές που οργανώνουν οι κομματικές οργανώσεις. Αν βρεθώ σ ' άλλη μια τέτοια εκδρομή, πολύ φοβάμαι πως θα μεταβληθώ σε σταλινίσκο, που πετάει τους βλακωδώς ασχημονούντες στο δρόμο απ' την ανοιχτή πόρτα του πούλμαν, όταν τρέχει με εκατό χιλιό-μετρα την ώρα. Κάτι τέτοια βλέπει κανείς και γίνεται σταλινικός χωρίς να το πάρει είδηση.
Να εξηγούμαστε, πάντως, για να μην τρομάξουν οι αστοί: Όταν λέμε σταλινικός, εννοούμε κομουνιστή που σκοτώνει κατά προτίμηση έναν άλ-λο κουμουνιστή. Συνεπώς, ας μείνουν ήσυχοι οι μη κομουνιστές. Κινδυ-νεύουν λιγότερο απ' όλους από τους σταλινικούς. Ο σταλινισμός ήταν κυρίως μια ενδοκομουνιστική τραγωδία, με σαφέστατες κοινωνικές αιτιο-λογήσεις οφειλόμενες στις δύσκολες συνθήκες και στην έλλειψη τόσο ταξικής όσο και κοινωνικής συνείδησης.
Αυτή είναι η άποψη του Ρούντολφ Μπάρο. Από τότε που διάβασα την Ι'Λ'αλλακτική λύση αυτού του σπουδαίου στοχαστή, που οι θαυμαστές του τον ονόμασαν, μάλλον υπερβάλλοντας, "ο νέος Μαρξ", κατάλαβα πως ο σταλινισμός και η γραφειοκρατία έχουν και μια σοβαρότατη ψυχολογική κ(ΐι ηθική διάσταση. (Μαθαίνω πως το σημαδιακό αυτό βιβλίο του Μπάρο (ΐεταφράζεται και στα ελληνικά. Ελπίζω να διαβαστεί κι απ' τους "κομου-νιστές", προκειμένου να μην αυτοεγκλείονται εντός εισαγωγικών.) Λοιπόν, ο "καινούριος άνθρωπος" δεν δημιουργήθηκε προς το παρόν πτην ΕΣΣΔ. Ο "καινούριος άνθρωπος" εκεί είναι ο παλιός άνθρωπος με κιιινούρια σκούφια. Οι πραγματικοί κομουνιστές που υπάρχουν σήμερα πτην ΕΣΣΔ και που, βέβαια, είναι πολλοί περισσότεροι, σε απόλυτους αριθμούς, απ' ό,τι ήταν την εποχή του Λένιν, έχουν να κάνουν πολλή ιίουλειά. Γιατί ο "καινούριος άνθρωπος" δεν βγαίνει έτοιμος απ' την κοιλιά ιης μ(ίνας του.
Μίίνο εδώ στην Ελλάδα βγαίνει έτοιμος απ' την κοιλιά της μάνας του (I (ΐρ()(')δοξος χριστιανός. Εδώ, οι καλοί χριστιανοί γεννούν καλούς χρι-οπανούς, με την ίδια έννοια που οι παχουλές αγελάδες γεννούν παχουλά |ΐι>πχ(ΐρ(ί[Κί(ΐ. Όμίος και στη Σοβιετική Ένωση ο "νέος άνθρωπος" πολλά 119 χρόνια τώρα γεννιέται με τον ίδιο ελληνορθόδοξο τρόπο: Κομουνιστής γεννάει κομουνιστή και ο μπέμτιης είναι ο "Νέος άνθρωπος!" Μα, είναι δυνατόν; Όλα είναι δυνατά με τους γραφειοκράτες. Γραφειοκράτες είναι, ό,τι θέλουν κάνουν. Κι αν θέλουν βάζουν κάτω τη γυναίκα τους και σπέρ-νουν εντός της το νέο άνθρωπο. Όταν με το καλό μεγαλώσει ο νέος άν-θρωπος, θα γίνει ένας νέος παλιάνθρωπος που θα διαδεχτεί τον μπαμπά, που κουράστηκε να κλέβει και πρέπει επιτέλους να πάρει τη σύνταξη του.  Θέλω να πω μ' όλη αυτή τη φλυαρία πως. κι αν δεν υπήρχε ο Στάλιν, δεν είναι καθόλου σίγουρο πως ο "νέος άνθρωπος" θα ευδοκιμούσε σή-μερα στην ΕΣΣΔ. Έχουμε κάνει τον Στάλιν αποδιοπομπαίο τράγο για ανεπάρκειες πολύ πιο ουσιαστικές, που έχουν σχέση κυρίως με τη δυσκαμ-ψία της ανθρώπινης συνείδησης και την απελπιστικά αργή αλλαγή του εποικοδομήματος. Εμείς εδώ, πάντως, που δεν έχουμε προς το παρόν να κάνουμε τίποτα στην οικονομική βάση, μιας και δεν κατέχουμε την εξου-σία, ας κάνουμε τουλάχιστον μια σοβαρή δουλειά στο εποικοδόμημα.
120
ο ΡΕΒΙΖΙΟΝΙΣΤΗΣ ΣΤΑΛΙΝ ΕΠΙ ΤΟ ΕΡΓΟΝ
Στο παράδοξα σημαντικό έργο του Μαρξισμός και γλωσσολογία, ο Στάλιν (ΐρνείται το γεγονός πως η γλώσσα ανήκει στο εποικοδόμημα! Και ανατρέ-πει, μια κι έξω, όλες τις απόψεις, όλων των γλωσσολόγων, όλων των επο-χών σ ' Ανατολή και Δύση. Το καταρχήν κοινωνικό φαινόμενο που είναι η γλώσσα, ο Στάλιν το αφήνει μετέωρο ανάμεσα στην υλική βάση και στο πνευματικό εποικοδόμημα, να αιωρείται έτσι πάνω απ' τα απορημένα κε-φάλια μας. Παρά ταύτα, όμως, κι εδώ βρίσκεται το μεγάλο παράδοξο, υποστηρίζει πως το εποικοδόμημα έχει μεγαλύτερη σημασία απ' ό,τι λέει ο κλασικός μαρξισμός.
Κατά τον Στάλιν, όλες οι μεγάλες επαναστάσεις προήλθαν από το εποι-κοδόμημα!
Φυσικά, κάτι τέτοιο παραπέμπει ευθέως σε μια άκρατη βουλησιαρχία, που καθιστά δυνατή την κοινωνική αλλαγή με ένα "αποφασίζομεν και διατάσσομεν".
Όμως, μ' έναν τρόπο εντελώς τρελό, οι σύγχρονοι μαρξιστές, π.χ. ο Λλτουσέρ, ο Πουλαντζάς, ο Λεφέμπρ κι όλοι αυτοί που μετέθεσαν την προσοχή τους απ' τη μελέτη της υλικής βάσης στη μελέτη του πνευμα-τικού εποικοδομήματος, βρίσκουν τον πρώτο δάσκαλό τους στο πρόσωπο του Στάλιν! Εντελώς απίστευτο! Σχεδόν μυθώδες! Οι κατεξοχήν πολέμιοι του σταλινισμού συναντούν έναν Στάλιν εντελώς ανορθόδοξο μαρξιστή, που πιστεύει πως η επανάσταση είναι πρόβλημα πνευματικού εποικοδομή-ματος κι όχι υλικής βάσης! Σίγουρα ο Μαρξ θα κάνει τούμπες στον τάφο του! Κατόπιν τούτου, δεν μας είναι δύσκολο να ερμηνεύσουμε την ειλικρι-νή πίστη του Στάλιν σ ' εκείνο τον τσαρλατάνο τον Λισένκο, που υποστή-ριζε πως μπορεί να ανατρέψει τους νόμους της φύσης και να κάνει τη ρωσική γη να καρπίζει κατά βούλησιν. Να, λοιπόν, τι έκρυβε η πίστη του Στάλιν στο εποικοδόμημα: Μια βουλησιαρχία που ξεπερνάει σε απολυτό-τιμα κι αυτήν του Σόπενχαουερ. Και να γιατί οι νεομαρξιστές δεν θα ήταν δυνατό τελικά να έχουν σχέση με τούτο τον εντελώς παράδοξο σταλινικό ιδεαλισμό, που λες και ο Στάλιν τον κουβαλάει στη ράχη του απ' την Γ,ποχή που φοιτούσε στην ιερατική σχολή της Τιφλίδας.
Σίγουρα, η θεολογία έχει μπει στον σταλινισμό απ' την πίσω πόρτα, για να μην την πάρουν χαμπάρι.
121
Σίγουρα η ειλικρινής αγάττη του σοβιετικού λαού για τον Στάλιν είναι χριστιανορθόδοξης τάξεως.
Σίγουρα, οι ελληνορθόδοξοι κομουνιστοχριστιανοί στον τόπο μας σή-μερα είναι κρυπτοσταλινικοί, χωρίς να το ξέρουν. (Ούτε ο Στάλιν ήξερε πως κάπου βαθιά μέσα του παρέμεινε χριστιανός. Και μη μου φέρετε σαν αντεπιχείρημα τη βαρβαρότητά του, γιατί η χριστιανική βαρβαρότητα δεν πάει πίσω. Και δεν εννοώ μόνο στην Ιερά Εξέταση. Εννοώ επίσης τον Αυγουστίνο Φλωρίνης, τους οπαδούς του 666, τους σθεναρά αγωνιζόμενους παπάδες για την εκκλησιαστική περιουσία, το ποιμενικοαντάρτικο ύφος του αρχιεπισκόπου Σεραφείμ, και άλλα πολλά και ποικίλα).  Ούτως εχόντων των βουλησιαρχικών πραγμάτων, όπου η βούληση κα-βατζάρει όλα τα υλικά και πνευματικά εμπόδια κόβοντας κεφάλια, ο Στάλιν πίστευε, και ήταν ειλικρινής, πως το 1936 ο σοσιαλισμός στην ΕΣΣΔ ήταν μια αναμφισβήτητη πραγματικότητα, κι ότι ο κομουνισμός βρισκόταν επί θύραις. Μ' άλλα λόγια, το σοσιαλιστικό "ο καθένας κατά την εργασία του" πολύ σύντομα θα αντικαθίστατο απ' το κομουνιστικό "ο καθένας κατά τις ανάγκες του". Δυστυχώς, όμως, στη σημερινή Σοβιετική Ένωση δεν ισχύει εντελώς ούτε το "ο καθένας κατά την εργασία του". Ποια εργασία του, άλλωστε; Η τεμπελιά και η νωχελικότητα δεν είναι εργασία. Οι Σοβιετικοί πολίτες έφτασαν ζαβά και από μόνοι τους στον κομουνισμό πριν καν φτά-σουν στο σοσιαλισμό: Σήμερα ο καθένας εκεί εργάζεται κατά τις ανάγκες του. Και εργάζεται λίγο, γιατί το καθεστώς φρόντισε οι ανάγκες αυτές να είναι εντελώς στοιχειώδεις.
Λοιπόν, ή αυξάνει τις ανάγκες του κόσμου ο Γκορμπατσόφ, προκειμένου να φιλοτιμηθούν οι εργαζόμενοι και να εργαστούν για να ικανοποιήσουν τις αυξημένες ανάγκες τους ή αφήνει τα πράγματα στο σημερινό... κομου-νιστικό στάδιο ανάπτυξης, αυτό δηλαδή που προέκυψε με την κατάργηση του σοσιαλιστικού σταδίου ανάπτυξης!
Είπαμε να κάνουμε άλματα, αλλά όχι και σάλτο μορτάλε, και να φέρνου-με σε αμηχανία τον Μπρέζνιεφ, που άραξε στο κενό μεταξύ σοσιαλισμού και κομουνισμού και περίμενε την εξ ύψους βοήθεια, τρώγοντας απ' τα έτοιμα, που έτσι κι αλλιώς δεν ήταν πολλά.
Ο Γκορμπατσόφ, λοιπόν, αφήνει τον κομουνισμό γ ι ' αργότερα και προ-σπαθεί απεγνωσμένα να εγκαθιδρύσει ένα σοσιαλισμό της προκοπής και όχι σαν εκείνο που είχε εγκαταστήσει με το νου του ο Στάλιν το 1936, την εποχή που είχε αρχίσει τις εκκαθαρίσεις νομίζοντας προφανώς, πως το μόνο που εμπόδιζε τη χώρα να πάει μπροστά ήταν οι "εχθροί του λαού", όπως ονόμαζε τους δικούς του εχθρούς.
Πιστεύω, όμως, πως ο Στάλιν δεν ήταν ανέντιμος. Ήταν απλώς ένας 122 άνθρωπος που πίστευε πως για να έχεις κάτι, αρκεί να το θέλεις πολύ. Αυτό ακριβώς είναι η βουλησιαρχία. Αλλά η βουλησιαρχία είναι καθαρός ιδεα-λισμός, και έχει άμεση σχέση με τη γνωστή... δύναμη της προσευχής!  Όπου ο πιστός, καθώς αισθάνεται ασθενική τη δική του βούληση, ζητάει συμπλήρωμα απ' τη θεϊκή βούληση. Ο σταλινισμός στο βάθος βάθος είναι θεολογία.
Αλλά όποιος είναι έτοιμος ν ' ανάψει την πυρά για να κάψει τον Στάλιν, ας σκεφτεί πρώτα αν ποτέ ένιωσε την επιθυμία να επικαλεστεί τη βοήθεια του θεού, ή έστω της καφετζούς ή ακόμα του αστρολόγου. Δηλαδή ο Ρ*ή-γκαν με την αστρολογία του, τι είναι, δεν είναι... σταλινικός; Σώσον και συ τον λαόν σου, μεγάλε Στάλιν! Οι δύο επικλήσεις είναι ακριβώς όμοιες.  Η ανθρωπότητα βρίσκεται ακόμα στο θεολογικό στάδιο της ανάπτυξής της, σ ' Ανατολή και Δύση. Ας κάνουμε λοιπόν υπομονή, κι ας... προσευ-χόμαστε στο θεό ν ' αλλάξουν γρήγορα τα πράγματα. Η απόσταση απ' το θεό της Πολιτείας μέχρι το θεό του Κρεμλίνου είναι μεγάλη από γεωγρα-φικής απόψεως, αλλά από ψυχολογικής απόψεως το Κρεμλίνο και η Πο-λιτεία βρίσκονται δίπλα δίπλα.
Ελέησον ο θεός κατά το μέγα έλεός σου, βοήθησόν μας και ελέησον.  Κύριε ελέησον. Κύριε ελέησον. Κύριε ελέησον. Έτι δεόμεθα υπέρ αναπαύ-σεως της ψυχής του κεκοιμημένου δούλου του Θεού Ιωσήφ Βισαριόνοβιτς.  Και πάρε υπόψη σου. Κύριε, πως ο Ιωσήφ κάποτε ήθελε να σε υπηρετήσει, αλλά δυστυχώς τον παρέσυρε ο Σατανάς, πράγμα, που θα μπορούσε να συμβεί στον καθένα, ακόμα και στον αρχιεπίσκοπο -Θεός φυλάξοι!  Και δώσε μας λίγη φώτιση. Κύριε, γιατί στην πραγματικότητα είναι το μόνο που μας χρειάζεται. Τον άρτον ημών τον επιούσιον, άσ' τον γι' αύριο!
Και μη εισενέγκεις ημάς εις πειρασμόν, προκειμένου να περιοριστεί λιγάκι η δωροδοκία σ ' Ανατολή και Δύση. Κύριε, Κύριε, είπον και ελά-λησον και αμαρτίαν ουκ έχω.
Εδώ που τα λέμε μεταξύ μας, έχω και παραέχω, οι ορθόδοξοι όλων των κατηγοριών είναι αυτοί που δεν έχουν. Χάρη στη χριστιανική εξομολόγη-ση και την κομματική αυτοκριτική, οι αμαρτίες συγχωρούνται κι έτσι ξαλαφρωμένοι είμαστε πανέτοιμοι για καινούριες. Εγώ πάντως τις αμαρτίες μου τις θέλω. Μου χρειάζονται. Είναι αναγκαίες. Με προφυλάσσουν απ' τον κίνδυνο να γίνω" από άνθρωπος στρουθοκάμηλος.
Και δεν κάνω αυτοκριτική, για τον απλό λόγο πως κάνω κριτική. Δεν μπορεί κανείς να τα κάνει όλα. Όλα μαζί μόνον ο Στάλιν μπορούσε να τα κίίινει. Και να σκοτώνει και να εδραιώνει το σοσιαλισμό σε μία μόνο χώρα και να στέλνει τον Ραμόν Μερκαντέρ στο Μεξικό, στου διαόλου τη μάνα, 12.·^ να εκκαθαρίσει τον Τρότσκι καθαρίζοντας τον, και να μπει στο μαυσωλείο δίπλα στον Λένιν, και να βγει απ' το μαυσωλείο γιατί δεν τον ήθελε κοντά του ο Λένιν (αι κακαί συναναστροφαί φθείρουσι χρηστά ήθη) και να κάνει σούπερμαν τον ήρωα Σταχάνοφ και ένα σωρό ακόμα, ων ουκ έστιν αριθμός.  Αθάνατε Στάλιν! Ήσουν πολύ μυστήριο μούτρο! Κατάλαβες πως τούτος ο κόσμος δεν μπορεί να κάνει βήμα χωρίς παραμύθιασμα. Και μετέτρεψες, όθεν, τον μαρξισμό σε μυθολογία. Άντε, τώρα, να ξεμπλέξουμε εμείς, έτσι που μυθολογούντες και ορθολογούντες μπλέξαμε τα μπούτια μας και δεν ξέρουμε τι μας γίνεται. Άντε, τώρα, να βρει άκρη ο Γκορμπατσόφ μέσα σ' αυτό το μυθολογικορεαλιστικό χάος, όπου πετάξαμε τον καημένο το θείο Βλαδίμηρο, δίπλα στον κατακαημένο παππού Κάρολο. Ο οικογενεια-κός μας τάφος δεν χωράει άλλους, σύντροφοι! Γ ι ' αυτό βγάλαμε τον Στάλιν απ' το μαυσωλείο. Μην τον ξαναβάλετε εκεί. Δύο μύθοι και καλοί φτάνουν.  Ο τρίτος περισσεύει. Έτσι κι αλλιώς τα κάναμε μαντάρα και με τον Μαρξ και με τον Λένιν, που τους γνωρίζουμε κυρίως κατ" όνομα, τουτέστιν ως μύθους. Νισάφι πια με τις μυθολογίες.
Οι στενοκέφαλοι επικριτές του Στάλιν και οι στενοκέφαλοι οπαδοί του που υπάρχουν ακόμα (κοίτα να δεις αταβισμός!) είναι δύο διαφορετικές αλλά στο βάθος ίδιες κατηγορίες μυθολογούντων. Οι πρώτοι ασπάζοντα την κακή πλευρά του μύθου και οι δεύτεροι την καλή. Όλοι οι μυθολο γούντες επί του θέματος αντιστρέφουν χιαστί τα επίθετα "καλός" και "κα κός" και τα μοιράζουν στους αντιφρονούντες κατά τα κέφια τους. Καλα κάνουν, αλλά κάποιους από μας, ας μας επιτρέψουν να μείνουμε έξω απ τη μυθολογία.
Διότι προτιμούμε την ιστορία. Που δεν είναι παραμύθι για να το αφη-γείται κανείς όπως του κατέβει. Ας το καταλάβουμε επιτέλους: Ο Στάλιν δεν ήταν ούτε καλός ούτε κακός. Ο Στάλιν δεν ήταν πρωταγωνιστής σε φιλμ γουέστερν. Ήταν ο πρωταγωνιστής στην πιο δύσκολη περίοδο του σοβιετικού κράτους. Βέβαια, τα θαλάσσωσε αρκούντο)ς. Αλλά πού ξέρετε πως ένας άλλος στη θέση του δεν θα τα θαλάσσωνε περισσότερο; Και μη μου πείτε πως είστε σίγουροι πως δεν θα τα θαλάσσωνε, γιατί θα υποπτευθώ πως έχετε στενές επαφές τρίτου τύπου με το Άγιον Πνεύμα, απ' όπου αντλείτε τις πληροφορίες σας.
Εγώ που δεν έχω, δυστυχώς, τέτοιες επαφές, παραμένω ολικά αμήχανος μπροστά στο σταλινικό φαινόμενο, και το αποδέχομαι τέτοιο που 'ναι, ευχόμενος, αν και οι ευχές παραπέμπουν στη λευκή (την καλοποιό) μαγεία, να μην επαναληφτεί. Και δεν θα επαναληφτεί αν ο Γκορμπατσόφ πετύχει.  Αν δεν πετύχει, ένας καινούριος Στάλιν θα εμφανιστεί και φτου κι απ' την αρχή! Ε, φτάνει πια με τα φτου και φτου. Και βέβαια είναι αφέλεια 124 πρώτου βαθμού να πιστεύει κανείς πως αν ο Γκορμπατσόφ αποτύχει, ένας κάποιος Ρώσος Ρήγκαν θα πάρει τη θέση του. Αυτά είναι όνειρα θερινής καπιταλιστικής νυχτός, που τα βλέπουν κυρίως οι ανιστόρητοι.  Και μιας και μας περισσεύει λίγος χώρος ακόμα (δεν θα ήθελα να γεμίσω το υπόλοιπο λευκό της σελίδας με τη φωτογραφία του Στάλιν, γιατί είναι ντεμοντέ) θα. σας πω ένα ακόμα πραγματικό σταλινικό παραμύθι. Που λέτε ο Στάλιν, μέχρι το 1931 περίπου, προέβλεπε πως η Ηνωμένες Πολιτείες θα κηρύξουν τον πόλεμο στη Μεγάλη Βρετανία!! Διότι, λέει, οι ΗΠΑ ήταν ανερχόμενη καπιταλιστική δύναμη και η Αγγλία κραταιά (ακόμα τότε) καπιταλιστική δύναμη. Απ' αυτόν τον πόλεμο περίμενε πώς και πώς να νικηθεί η Αγγλία, γιατί αυτή θεωρούσε τον υπ' αριθμόν 1 εχθρό του.  Έτσι παλαβά σκεπτόμενος, ερμήνευσε την άνοδο του Χίτλερ στην εξου-σία σαν αδυναμία της γερμανικής αστικής τάξης κι αυτή η αδυναμία δεν ήταν παρά μια εισαγωγή στην κατάρρευση του γερμανικού καπιταλισμού.  Αυτά, τα πίστευε το 1933. Όμως το 1935 κατάλαβε, επιτέλους, πως ο Χίτλερ δεν είχε στο νου του παρά την καταστροφή της Σοβιετικής Ένωσης, τώρα αμέσως. Ενώ η δόλια Αγγλία καιροφυλακτούσε για προ-σφορότερη ευκαιρία. Κήρυξε λοιπόν ο Στάλιν την πολιτική των λαϊκών αντιφασιστικών μετώπων παντού στην Ευρώπη, όπου κάτι τέτοιο ήταν δυνατό. Είναι η αρχή μιας άτυπης προς το παρόν συμμαχίας με τις αντι-φασιστικές καπιταλιστικές χώρες, μεταξύ των οποίων και ο υπ' αριθμόν I εχθρός του, η Αγγλία.
Όμως, το 1939 τα πράγματα σφίγγουν πάρα πολύ. Ξέρει πως αν ο Χίτλερ του επιτεθεί, κανείς δεν θα τον βοηθήσει. Όπως και έγινε: Στην αρχή του πολέμου κανείς δεν βοήθησε τη Σοβιετική Ένωση, κι όλοι περίμεναν πρώτα να συντρίψει ο Χίτλερ τον Στάλιν και ύστερα να συντρίψουν αυτοί τον Χίτλερ. Μ' ένα σμπάρο δύο τρυγόνια, κατά την πάγια ταχτική της πάντα δόλιας Αγγλίας.
Άλλωστε από έναν τέτοιο πόλεμο, ο Χίτλερ θα ' βγαίνε εξασθενισμένος!  Ο Τσόρτσιλ παραήταν σατανικός. Αλλά ο Στάλιν αποδείχτηκε σατανικό-τερος. Τον Αύγουστο του 1939 έστειλε τους ανθρώπους του στο Μόναχο και υπέγραψαν με τον Χίτλερ σύμφωνο μη επιθέσεως. Και η Αγγλία και η Γερμανία και η Σοβιετική Ένωση έπαιζαν θέατρο, περιμένοντας να δουν ποιος θα επιτεθεί πρώτος σε ποιον. Η Αγγλία στη Γερμανία, η Γερμανία στην Αγγλία, η Αγγλία στη Σοβιετική Ένωση, η Γερμανία στη Σοβιετική Έ,νωση; Τελικά και παρά το σύμφωνο μη επιθέσεως που έδωσε στον Στάλιν την ευκαιρία να ετοιμαστεί για πόλεμο, το στοίχημα το κέρδισε η Αγγλία.  II Γερμανία επετέθη στη Σοβιετική Ένωση.
Χαρά οι Άγγλοι! Μέχρι που είδαν πως ο Χίτλερ τις τρώει άγρια στη 25 Ρωσία. Κι έτσι, συμμάχησαν με τη Σοβιετική Ένωση κατά του Χίτλερ.  Μύλος. Τότε ήταν που μπερδεύτηκαν τα πράγματα, κι ακόμα δεν ξεμπερ-δεύτηκαν εντελώς.
Οι Ρώσοι έπαιξαν τον πρώτο ρόλο στο να σωθεί η Δύση. Όμως, σώζο-ντας τη Δύση έσωσαν τον εαυτό τους. Μύλος!
126
^
ο ΣΤΑΛΙΝ Η Τ Α Ν ΚΕΝΤΡΩΟΙ!  ο Στάλιν ήταν δεξιός ή αριστερός; Αστεία ερώτηση, θα πείτε. Και βέβαια ήταν αριστερός. Όμως, για να είναι κανείς αριστερός πρέπει να υπάρχει μια Δεξιά σε σχέση με την οποία προσδιορίζεται η Αριστερά - και το αντίστροφο. (Δεν μπορεί να γίνεται λόγος για αριστερό αν δεν υπάρχει δεξιό και δεν μπορεί να γίνεται λόγος για δεξιό αν δεν υπάρχει αριστερό.) Αφού λοιπόν ο Στάλιν ήταν αριστερός, σε σχέση με ποια Δεξιά θα ορίσου-με την αριστερή του τοποθέτηση; Αν ορίσουμε ως Δεξιά όλα τα αστικά, μεσοαστικά και μικροαστικά κόμματα είναι φανερό πως δεν θα μπορέσουμε να προσδιορίσουμε, με βάση αυτά, την αριστερή τοποθέτηση του Στάλιν, για τον απλό λόγο πως τέτοια κόμματα ούτε τότε υπήρχαν ούτε τώρα υπάρχουν στη Σοβιετική Ένωση. Βέβαια, υπήρχαν και τότε και συνεχί-ζουν να υπάρχουν και σήμερα στη Σοβιετική Ένωση δεξιές ή δεξιάζουσες κοινωνικές δυνάμεις, αλλά αυτές, όντας άμορφες και απροσδιόριστες, κα-θώς δεν είναι συγκροτημένες σε κόμμα, δεν είναι κατάλληλες για τη δεξιά "σημαδούρα" που ζητάμε, προκειμένου να ορίσουμε την Αριστερά μέσα σε ένα καθεστώς που παραμένει αριστερό κάτω απ' όλες τις γραφειοκρατικές παραμορφώσεις του. Αριστεροί λοιπόν είναι και ο Λένιν, και ο Στάλιν, και ο Χρουστσιόφ και ο Μπρέζνιεφ, και ο Αντρόποφ και ο Γκορμπατσόφ.  Συνεπώς, την κυρίως ειπείν Δεξιά στη Σοβιετική Ένωση πρέπει να την αναζητήσουμε εκτός Σοβιετικής Ένωσης, στον καπιταλισμό. (Διότι στη Σοβιετική Ένωση το καθεστώς παραμένει πάντα αριστερό.) Πάντως υπήρχε και υπάρχει πάντα και μια Δεξιά εντός της Σοβιετικής Ένωσης, όχι πάντως σαν κόμμα δεξιό, ούτε μόνο σαν κοινωνική δύναμη εκτός κόμματος, αλλά εντός του Κομουνιστικού Κόμματος. Αυτό σημαίνει πως έχει και η Αριστερά τη Δεξιά της, αλλά τοποθετημένη εντός της Αριστεράς! Είναι, θα λέγαμε, μια Αριστερά δεξιότερη της Αριστεράς. Κι αυτό σημαίνει πως υπάρχει και μια Αριστερά αριστερότερη της Αριστεράς.  Με άλλα λόγια, κάθε Αριστερά έχει, αφενός, μια αριστερότερη Αριστε-ρά και αφετέρου μια δεξιότερη Αριστερά.
Όμως, το αριστερά και το δεξιά τόσο σαν τοπικοί όσο και σαν πολιτικοί προσδιορισμοί καθορίζονται πάντα από την ύπαρξη ενός κέντρου. Όπως, λοιπόν, υπάρχουν κεντρώα κόμματα υπό καθεστώς αστικής δημοκρατίας, έτσι υπάρχει και ένα κέντρο εντός του ίδιου αριστερού κόμματος.
127
Και έτσι, το κάθε κομουνιστικό κόμμα έχει εντός του ένα κέντρο, μια δεξιά και μια αριστερή πτέρυγα, που μπορεί να μη φαίνονται, όμως, υπάρ-χουν και λειτουργούν αφανώς.
Σε αντίθεση με τα κεντρώα κόμματα υπό καθεστώς αστικής δημοκρατίας, το κομουνιστικό κέντρο κατέχεται πάντα και σε όλες τις περιπτώσεις από την κυριαρχούσα και διευθύνουσα τάση, στην οποία είναι υποταγμένες οι άλλες δυο. Αν τώρα, μια απ' αυτές τις δυο τάσεις κυριαρχήσει κάποτε στο κόμμα, τότε γίνεται αυτή κέντρο. Και αν αυτή προηγουμένως ήταν η αρι-στερή τάση, τώρα θα εμφανιστεί στην κενή θέση της μια άλλη αριστερή τάση. Αν όμως προηγουμένως ήταν δεξιά τάση, τώρα θα φανεί στη θέση της μια άλλη δεξιά τάση, ώστε να υπάρχει πάντα το μετακινούμενο σχήμα: δεξιά-κέντρο-αριστερά.
Όπως καταλάβαμε ήδη, αυτό το σχήμα είναι δυναμικό, πάντα εξελίξιμο και πάντα ανατρέψιμο. Καμιά δεξιά, κανένα κέντρο, καμιά αριστερά δεν παραμένει αιωνίως αυτή που ήταν κάποτε. Η παλιά αριστερά μπορεί να μετατεθεί κάποτε στο κέντρο ή και στη δεξιά αν εμφανιστεί ένα νέο πο-λιτικό σχήμα αριστερότερο, κάτω από την πίεση των κοινωνικών δυνά-μεων. Φυσικά, μπορεί να συμβεί και το αντίστροφο: Να μετατεθεί προς τα δεξιά - πάντα εντός των πλαίισίων της αριστεράς, ας μην το ξεχνάμε, αφού μιλάμε πάντα για μια δεξιά, ένα κέντρο και μια αριστερά εντός του ίδιου αριστερού κόμματος.
Φυσικά, οι χαρακτηρισμοί δεξιά, κέντρο και αριστερά είναι εντελώς σχηματικοί και η κάθε τάση μπορεί να αυτοχαρακτηρίζεται όπως αυτή θέλει. Παρά ταύτα όμως, και με κριτήρια παρμένα από τη μαρξιστική θεωρία, πρέπει να υπάρχει και μια αντικειμενικά, δηλαδή βασισμένη στα κλασικά κείμενα του μαρξισμού, προσδιορισμένη κλιμάκωση του φάσμα-τος.
Αλλά στα κλασικά κείμενα του μαρξισμού μπορεί ανετότατα να στηρίξει κανείς και τη δεξιά Αριστερά και την κεντρώα Αριστερά και την αριστερή Αριστερά. Είναι πρόβλημα ερμηνείας των γραφών. Και τότε; Πώς θα κα-ταλάβουμε αν η ακολουθούμενη πολιτική στα ΚΚ είναι δεξιά, κεντρώα, ή αριστερή; Θα μου πείτε πως το πράγμα δεν έχει και μεγάλη σημασία, αφού εδώ μιλάμε για δεξιά, κέντρο και αριστερά ενταγμένα και τα τρία στην ίδια Αριστερά, και όχι για λίγο ως πολύ ευδιάκριτα αστικά κόμματα. Πράγματι, το πράγμα δεν θα έπρεπε να έχει ,και μεγάλη σημασία αν δεν έμπαινε πρόβλημα διεκδίκησης της μαρξιστικής ορθοδοξίας και από τις τρεις πτέ-ρυγες.
Όμως, το πρόβλημα μπαίνει ούτως ή άλλως, και πάντα εκ των πραγμά-των. Και τότε είναι που η κυριαρχούσα και κυβερνώσα τάση είναι αυτή που 128 αποφασίζει ότι υπάρχει μια αριστερά προς αυτήν και μια δεξιά προς αυτήν, όταν βέβαια το αποφασίζει. Γιατί στην πράξη αποφασίζει σπάνια και κυ-ρίως για να ασκήσει την πολιτική της και όχι γιατί διάβασε προσεκτικό-τερα τον Μαρξ και αποφάνθηκε αναλόγως.
Έτσι, λοιπόν, στην εποχή του Λένιν, όπως και σε αυτή του Στάλιν (κέντρο κατ' ανάγκην, αφού κατείχε την εξουσία) υπήρχε μια "αριστερή παρέκκλιση" και μια "δεξιά παρέκκλιση". Εννοείται παρέκκλιση απ' την ισχύουσα άποψη περί κομουνισμού, μαρξισμού και τα συναφή. Και προ-κειμένου για τον Στάλιν, παρέκκλιση απ' αυτό που εκείνος θεωρούσε σω-στό.
Το κακό με τους κομουνιστές είναι πως ενώ και οι τρεις (σχηματικές) τάσεις διεκδικούν μετά μανίας η καθεμιά για τον εαυτό της το χαρακτη-ρισμό "Αριστερά" και μάλιστα "γνήσια Αριστερά", καμιά απ' τις τρεις δεν θα δεχόταν για τον εαυτό της το χαρακτηρισμό "Δεξιά". Πώς θα ήταν δυνατό να συμβεί κάτι τέτοιο, άλλωστε αφού και οι τρεις τάσεις αυτοχα-ρακτηρίζονται "γνήσιες;" Ούτως εχόντων των περιπεπλεγμένων πραγμάτων ο Στάλιν ήταν δεξιός ή αριστερός; Δεξιός, θα πει ο Τρότσκι. Αλλά το ότι ήταν αριστερός δεν θα το πει κανείς. Διότι, είπαμε, ο καθένας διεκδικεί για τον εαυτό του την αριστερή γνησιότητα, και συνεπώς δεν αναγνωρίζει αριστερή γνησιότητα σε κανέναν άλλο.
Είτε δεξιός είτε αριστερός ήταν ο Στάλιν, κεντρώος πάντως ήταν σίγου-ρα, όσο κατείχε την εξουσία, γιατί αυτός καθόριζε τη διάταξη του ιδεολο-γικού φάσματος και προς τα δεξιά του και προς τα αριστερά του, παρότι ούτε αυτός δεν αναγνώριζε επισήμως αριστερότερη απ' τη δική του Αρι-στερά, με την ίδια ακριβώς έννοια που και οι αντίπαλοί του δεν αναγνώ-ριζαν αριστερότερη (δηλαδή γνησιότερα αριστερή) από τη δική τους Α-ριστερά.
Όπως καταλάβαμε ήδη, η λυδία λίθος εδώ βρίσκεται στο μεταφυσικά βεβαρημένο επίθετο "γνήσιος". Μπορεί να υπάρχει γνήσιο τυρί, ας πούμε, αλλά γνήσιες απόψεις και ιδέες υπάρχουν μόνο στην μπακαλοειδή φαντα-σία των πάσης φύσεως δογματικών. Κι αν νομίζουμε πως δογματικοί είναι μόνο οι σταλινικοί, μάλλον δεν καταλαβαίνουμε πως ο δογματισμός και η μεταφυσικά βεβαρημένη γνησιότητα που λέγαμε είναι το ίδιο πράγμα. Οι σταλινικοί, οι τροτσκιστές, οι μπουχαρινικοί, αλλά και οι γκορμπατσοφι-κοί είναι όλοι το ίδιο δογματικοί, ως το βαθμό τουλάχιστον που διεκδικούν ο καθένας για τον εαυτό του τη μαρξιστική γνησιότητα. (Αχ, αυτή η κα-ταραμένη γνησιότητα!)
Και για να λύσω μια πιθανή απορία επί τη ευκαιρία, εγώ προσωπικά δεν 129 είμαι τίποτα απ' όλα αυτά, και ταυτόχρονα είμαι όλα αυτά. Μπορεί να πιστεύω στην αναγκαιότητα της περεστρόικα, αλλά σε καμιά περίτπωση δεν θα απορρίψω την ιστορία της Σοβιετικής Ένωσης, δηλαδή του πρώ-του, και θα λέγαμε πειραματικού, σοσιαλιστικού καθεστώτος που εμφανί-στηκε στον κόσμο. Και η ιστορία της Σοβιετικής Ένωσης περιέχει και τον Λένιν, και τον Στάλιν, και τον Τρότσκι και τον Μπουχάριν - και το μουζίκο. Η ιστορία της Σοβιετικής Ένωσης είναι η ιστορία μιας χώρας υπό συγκεκριμένο κοινωνικοπολιτικό καθεστώς κι όχι το μηχανικό άθροι-σμα των ιστορικών κάποιων προσωπικοτήτων. Εγώ, λοιπόν, δεν είμαι με κανέναν. Είμαι με το μαρξισμό και το σοσιαλισμό, άσχετα αν και γω στο βάθος βάθος συμπαθώ ηλιθίως κάποια απ' τις παραπάνω προσωπικότητες περισσότερο απ' τις άλλες. Και δεν εννοώ, βέβαια, τον Λένιν, γιατί αυτόν τον συμπαθούν οι πάντες, ακόμα και οι κομουνιστές που δεν ξέρουν τίποτα γ ι ' αυτόν! Συμπαθώ όμως πολύ και τον Στάλιν. Αλλά μου είναι αδύνατο να μη συμπαθήσω εξίσου πολύ και τον Τρότσκι.
Κι αν κάποιος μου προσάψει τη μορφή του χαοτικού και απροσανατό-λιστου ιδεολογικά, θα του πω, με το συμπάθιο, πως είναι ένας ολικά άμοι-ρος της διαλεκτικής βλακέντιος, που όλα τα ανάγει στη γνησιότητα (αχ, αυτή η γνησιότητα!) και έτσι είτε συμπαθεί είτε αντιπαθεί.  Όμίος, εδώ δεν μπαίνει πρόβλημα συμπάθειας και αντιπάθειας, διότι η συμπάθεια και η αντιπάθεια είναι συναισθήματα, και τα συναισθήματα ταιριάζουν περισσότερο στους ερωτευμένους παρά στους μελετητές των ιστορικών και κοινωνικών γεγονότων, που οφείλουν να κρατήσουν την ψυχραιμία τους και να μην επιτρέψουν στα συναισθήματα να παραλύσουν τη νόηση, αν και αυτό είναι πάρα πολύ δύσκολο.
Όμως, μια δόση συναισθηματισμού είναι απολύτως αναγκαία στα πά-ντα, προκειμένου να μην αποξηρανθούμε, βουτηγμένοι μέσα στην "καθαρή νόηση". Κι αν είναι να φορτώσουμε τον πολιτικοκοινωνικό συναισθημα-τισμό μας κάπου, ας τον φορτώσουμε στον Μαρξ. Χαλάλι του. Αφού πρώτα τον γνωρίσουμε, μπορούμε ύστερα και να τον αγαπήσουμε, μ' έναν τρόπο λιγάκι ερωτικό, αν θέλετε. Γιατί όχι; Εδώ κάποιοι αγαπούν (κοίτα να δεις διαστροφή!) τον Μητσοτάκη και τον Παπανδρέου και μεις να μην αγαπή-σουμε μια μεγαλοφυία;
Αν λοιπόν δεν καταλάβουμε τι σημαίνει για τους κομουνιστές ο όρος "παρέκκλιση" δεν θα καταλάβουμε τίποτα απ' την αριστερή εκδοχή της τραγωδίας. Παρέκκλιση, λοιπόν σημαίνει παρεκτροπή, κλίση, κούνημα, απομάκρυνση απ' το εκάστοτε κέντρο, δηλαδή απ' την εκάστοτε κυριαρ-χούσα ομάδα. Φυσικά, οι κυριαρχούσες ομάδες αλλάζουν. Συνεπώς αλλάζει μαζί τους και η έννοια της παρέκκλισης. Έτσι, όποιος σήμερα είναι στα-1.10 λινικός στη Σοβιετική Ένωση παρεκκλίνει απ' τον γκορμπατσοφισμό, φεύγει απ' τη σημερινή κεντρώα κατάσταση. (Δεν θα κουραστούμε να το λέμε: Είναι κεντρώα αυτή η κατάσταση, αποκλειστικά και μόνο διότι κα-τέχει σήμερα την εξουσία!)
Ένας καλός κομουνιστής είναι πάντα κεντρώος, όταν, βέβαια, δεν είναι οπορτουνιστής· θέλω να πω πως ένας καλός κομουνιστής δεν μάχεται την κυρίαρχη σε μια δεδομένη ττιγμή τάση εντός του κόμματος. Κι όταν λέμε "κομματική πειθαρχία" αυτά ακριβώς εννοούμε. Όμως, άλλο πειθαρχώ κι άλλο το βουλώνω και κάνω τον ψόφιο κοριό, κατά το δη λεγόμενο, για να μη χάσω τα προνόμιά μου. Η πειθαρχία δεν είναι υποταγή, είναι ενσυνεί-δητη επιλογή. Κι όποιος δεν θέλει να πειθαρχήσει σε "γραμμές" κάθεται σπίτι του και πειθαρχεί στις αιώνιες προσταγές του θεού, ας πούμε, παρι-στάνοντας κι από πάνω το λεύτερο και τον άνετο, ο κρετίνος. Όποιος θέλει λοιπόν να νομιμοποιήσει το δικαίωμα να μιλάει για πλήρη, απόλυτη και ριζική ελευθερία (ως το βαθμό που αυτή είναι δυνατή, γιατί δεν είναι δυ-νατή στον απόλυτο βαθμό) πρέπει πρώτα να απαλλαγεί απ' τη διαρκή και αφανή δικτατόρευση που ασκούν οι μεταφυσικοί καταναγκασμοί.  Γίνεται φανερό απ' τα παραπάνω πως οι λέξεις "δεξιός" και "αριστερός", ως πολιτικοί όροι νοούμενες, είναι πέρα για πέρα συμβατικές. Δηλαδή, αυτό που σήμερα λέγεται "Αριστερά" θα μπορούσε να λέγεται και "Δεξιά" ή όπως αλλιώς, και να μην αλλάζει τίποτα ως προς το περιεχόμενο. Συνε-πώς, ένας απλός χαρακτηρισμός με μια απ' αυτές τις δυο λέξεις δεν είναι παρά χαρακτηρισμός. (Μπορεί να γράψω "τυρί" πάνω σ ' έναν τενεκέ που περιέχει μόνο σαλαμούρα, και αν είμαι απατεών, και αν βρω κορόιδα μπο-ρώ να τον πουλήσω για τυρί!)
Το σημαντικό είναι, ο χαρακτηρισμός, που είναι μορφή, να ανταποκρί-νεται και σ ' ένα περιεχόμενο. Αλλά το πολιτικό περιεχόμενο επισημαίνε-ται πολύ πιο δύσκολα απ' ό,τι η πολιτική μορφή. Κι έτσι αρχίζουν τα μπερδέματα για το ποιος είναι όντως αριστερός και ποιος παριστάνει τον αριστερό.
Δυστυχώς δεν υπάρχει "αριστερόμετρο" όπως ακριβώς (και εξίσου δυ-στυχώς) δεν υπάρχει βλακόμετρο! Άλλωστε, καμιά ποιότητα δεν είναι δυνατό να μετρηθεί. Μπορεί μόνο να εκτιμηθεί. Διότι οι ποιοτικές μετρή-σεις συνάπτονται αναγκαστικά με τις ποσοτικές αλλά αυτό μπορεί να προ-κ(ΐλέσει πολλές συγχύσεις, ως προς τη σχέση της ποιότητας με την ποσό-τητα.
(")(ΐ καταλάβουμε καλύτερα πόσο συμβατικοί είναι οι όροι "Αριστερά" κ(η <(Δεξιά" όταν δούμε την ιστορία τους. Λοιπόν, αυτοί οι όροι πρωτοεμ-(ρ(ΐνίστηκαν στη Γαλλία το 1815, τον πρώτο χρόνο της Παλινόρθωσης (της 131 μοναρχίας). Τότε, οι περισσότερο φιλελεύθεροι, έτυχε να κάθονται στην αριστερή τπέρυγα της αίθουσας του Κοινοβουλίου, και οι συντηρητικότε-ροι στη δεξιά. Από τότε, τα προοδευτικά κόμματα ταυτίστηκαν με την αριστερά και τα συντηρητικά με τη δεξιά.
Αν οι Γάλλοι κοινοβουλευτικοί εκπρόσωποι κάθονταν τότε ανάποδα, ανάποδα θα ονομάζαμε σήμερα και τα δυο μεγάλα κομμάτια των πολιτικών δυνάμεων και της κοινωνίας.
Ύστερα απ' τα παραπάνω, δώστε εσείς την απάντηση στο ερώτημα αν ο Γκορμπατσόφ είναι αριστερότερος των προηγηθέντων απ' αυτόν ηγετών της Σοβιετικής Ένωσης, ή δεξιότερος. Εγώ αδυνατώ να απαντήσω. Απλώς, θεωρώ τον Γκορμπατσόφ συνεπή μαρξιστή, κι αυτό μου φτάνει.
132